Өндіріс және ұдайы өндіріс мәні түрлері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
І Өндіріс және ұдайы өндіріс мәні түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
ІІ Қорлану қоры . қоғамдық өндірісті ұлғайту ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
ІІІ Өндірістің ғылыми сыйымды салалары, олардың экономикадағы
жетекші рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
І Өндіріс және ұдайы өндіріс мәні түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
ІІ Қорлану қоры . қоғамдық өндірісті ұлғайту ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
ІІІ Өндірістің ғылыми сыйымды салалары, олардың экономикадағы
жетекші рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Кіріспе
Қоғамдық ұдайы өндірістің пропорциялары өндірістің әр қилы элементтері мен бөліктерінің калыптасқан арақатынасы және ұдайы өндірістік процестің жеке фазаларының, факторларының, салаларының т. б. арасындағы өзара байланыс пен өзара тәуелділікті сипаттайды.
Қоғамдық ұдайы өндіріс пропорцияларының құрылуы объективті экономикалық заңдар ықпалымен қалыптасатын күрделі әрі қайшылықты экономикалык процесс. Оны орнату, ұстау, өзгерту шаруашылық тетігінің тиімді қызмет етуіне әсерлі ықпал етеді және өз кезегінде сол елдің әлеуметтік-экономикалық хал-ахуалына, өндіргіш күштерінін даму дәрежесіне, ғылыми-техникалық прогресс қарқыны мен ауқымына тәуелді. Ұлттық экономиканың құрылымы жалпы өнімнің ұлттық салалық құрылымы арқылы керініс алады. АҚШ экономикасының салалық құрылымын мысалға келтірейік. Бірінші. Соғыстан кейінгі жылдардағы маңызды өзгеріс, өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының арақатына-сының өзгеруі нәтижесінде сонғысының жалпы ұлттық өнімдегі үлес салмағы 3 еседей азайды. Бұл ауыл шаруашылығында енбек өнімділігінің өнеркәсіппен салыстырғанда қарқынды дамуымен байланысты мүмкін болды. Болжамдарға қарағанда, таяудағы 10—12 жыл ауыл шаруашылығында еңбек өнімділігінің қарқыңды өсу теңденциясы сақталады.
Ғылым мен техниканы ауыл шаруашылығына кеңінен енгізу, осының кегізінде еңбектің қоғамдасуының өсуі ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп арасындағы өндірістік байланысты ұлғайтты, сайып келгенде, аграрлық-өнеркәсіп кешенінің (А. Ө. К.) құрылуын тездетті. Экономиканың базалық салаларында казіргі инвестициялық саясат негізгі күшті қолдағы қуаттарды жетілдіру мен қайта құруға бағытталған, яғни тозған өндірістік жабдықтарды жаппай жаңарту процесі жүруде. Қазіргі жағдайда өнеркәсіптің "ескі" салаларының сақталып қалуының шарты практикада ғылым мен техниканың жетістіктерін кеңінен енгізу, сондықтан ағымдық жетілдіру, модернизация, шикізат пен энергияяы үнемдеу, өндіріс процестерін автоматтавдыруды қамтамасыз етуге бағытталған принципті жаңа техника мен технологияны қолдану негізінде жүреді, ол болса айналмалы капиталдың элементтерін үнемдеуге, өндіріс шығындарын төмендетуге мүмкіндік береді. Мысалы, болат қорыту өнеркәсібі практикада болатты үздіксіз құю, оттегі конверторлары және электр пештері сияқты жаңа технология мен өндіріс тәсілдеріне толық көшті. Сөйтіп болат қорыту өндірісіне осы озық технологияны енгізу өвдірістің техішкалық базисіне үлкен төңкеріс жасады. Дәстүрлі салаларда қайта құру мен модернизациялауды жүргізудің мақсаты біріншіден, өте тиімді жабдықтарды енгізе отырып, өндіріс шығыңдарын азайту және осы саланың өнімдерінің бәсекелік қабілетін көтеру. Екіншіден, шаруашылық жүргізудіқ жаңа жағдайына, экономиканың жаңа құрылымына бейімдеу, мұнда жетекші рөл өндірістің ғылыми сыйымды саласына ауысады. Сонымен, құрылымдық қайта құру ең алдымен шаруашылықтың дәстүрлі салаларынын ішінде сапалық өзгерістер есебінен жүргізіледі (әсіресе саланың бөлімдері мен нақтылы өндірісте). Бұл қайта құру жаңа ғылыми сыйымды салалар мен өнеркәсіптің ескі деклүрлі салаларының арасындагы өзара тәуелділік пен өзара байланыстылықты күшейтеді. Ал ертеректе ғылыми сыйымды өнім шығарудағы сала-аралық ағымдардың жаңа бағыттарының пайда болып, дамуына салыстырмалы: оқшаулық тән болатын.
І Өндіріс және ұдайы өндіріс мәні түрлері
Ұлттық экономика құрылымын қарастыруды қоғамдық өндіріс құрылымы түсінігін анықтаудан бастаған жөн. Қоғамдық өндіріс құрылымы деп отырғанымыз, аз мерзімде экономикада әр қилы факторлар ықпалымен, қоғамдық еңбек бөлінісі мен қоғамдық ұдайы өндіріс пропорцияларын сипаттайтын салалардың арақатынасы.
Қоғамдық ұдайы өндірістің пропорциялары өндірістің әр қилы элементтері мен бөліктерінің калыптасқан арақатынасы және ұдайы өндірістік процестің жеке фазаларының, факторларының, салаларының т. б. арасындағы езара байланыс пен өзара тәуелділікті сипаттайды.
Қоғамдық ұдайы өндірістің пропорциялары өндірістің әр қилы элементтері мен бөліктерінің калыптасқан арақатынасы және ұдайы өндірістік процестің жеке фазаларының, факторларының, салаларының т. б. арасындағы өзара байланыс пен өзара тәуелділікті сипаттайды.
Қоғамдық ұдайы өндіріс пропорцияларының құрылуы объективті экономикалық заңдар ықпалымен қалыптасатын күрделі әрі қайшылықты экономикалык процесс. Оны орнату, ұстау, өзгерту шаруашылық тетігінің тиімді қызмет етуіне әсерлі ықпал етеді және өз кезегінде сол елдің әлеуметтік-экономикалық хал-ахуалына, өндіргіш күштерінін даму дәрежесіне, ғылыми-техникалық прогресс қарқыны мен ауқымына тәуелді. Ұлттық экономиканың құрылымы жалпы өнімнің ұлттық салалық құрылымы арқылы керініс алады. АҚШ экономикасының салалық құрылымын мысалға келтірейік. Бірінші. Соғыстан кейінгі жылдардағы маңызды өзгеріс, өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының арақатына-сының өзгеруі нәтижесінде сонғысының жалпы ұлттық өнімдегі үлес салмағы 3 еседей азайды. Бұл ауыл шаруашылығында енбек өнімділігінің өнеркәсіппен салыстырғанда қарқынды дамуымен байланысты мүмкін болды. Болжамдарға қарағанда, таяудағы 10—12 жыл ауыл шаруашылығында еңбек өнімділігінің қарқыңды өсу теңденциясы сақталады.
Ғылым мен техниканы ауыл шаруашылығына кеңінен енгізу, осының кегізінде еңбектің қоғамдасуының өсуі ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп арасындағы өндірістік байланысты ұлғайтты, сайып келгенде, аграрлық-өнеркәсіп кешенінің (А. Ө. К.) құрылуын тездетті. Экономиканың базалық салаларында казіргі инвестициялық саясат негізгі күшті қолдағы қуаттарды жетілдіру мен қайта құруға бағытталған, яғни тозған өндірістік жабдықтарды жаппай жаңарту процесі жүруде. Қазіргі жағдайда өнеркәсіптің "ескі" салаларының сақталып қалуының шарты практикада ғылым мен техниканың жетістіктерін кеңінен енгізу, сондықтан ағымдық жетілдіру, модернизация, шикізат пен энергияяы үнемдеу, өндіріс процестерін автоматтавдыруды қамтамасыз етуге бағытталған принципті жаңа техника мен технологияны қолдану негізінде жүреді, ол болса айналмалы капиталдың элементтерін үнемдеуге, өндіріс шығындарын төмендетуге мүмкіндік береді. Мысалы, болат қорыту өнеркәсібі практикада болатты үздіксіз құю, оттегі конверторлары және электр пештері сияқты жаңа технология мен өндіріс тәсілдеріне толық көшті. Сөйтіп болат қорыту өндірісіне осы озық технологияны енгізу өвдірістің техішкалық базисіне үлкен төңкеріс жасады. Дәстүрлі салаларда қайта құру мен модернизациялауды жүргізудің мақсаты біріншіден, өте тиімді жабдықтарды енгізе отырып, өндіріс шығыңдарын азайту және осы саланың өнімдерінің бәсекелік қабілетін көтеру. Екіншіден, шаруашылық жүргізудіқ жаңа жағдайына, экономиканың жаңа құрылымына бейімдеу, мұнда жетекші рөл өндірістің ғылыми сыйымды саласына ауысады. Сонымен, құрылымдық қайта құру ең алдымен шаруашылықтың дәстүрлі салаларынын ішінде сапалық өзгерістер есебінен жүргізіледі (әсіресе саланың бөлімдері мен нақтылы өндірісте). Бұл қайта құру жаңа ғылыми сыйымды салалар мен өнеркәсіптің ескі деклүрлі салаларының арасындагы өзара тәуелділік пен өзара байланыстылықты күшейтеді. Ал ертеректе ғылыми сыйымды өнім шығарудағы сала-аралық ағымдардың жаңа бағыттарының пайда болып, дамуына салыстырмалы: оқшаулық тән болатын.
І Өндіріс және ұдайы өндіріс мәні түрлері
Ұлттық экономика құрылымын қарастыруды қоғамдық өндіріс құрылымы түсінігін анықтаудан бастаған жөн. Қоғамдық өндіріс құрылымы деп отырғанымыз, аз мерзімде экономикада әр қилы факторлар ықпалымен, қоғамдық еңбек бөлінісі мен қоғамдық ұдайы өндіріс пропорцияларын сипаттайтын салалардың арақатынасы.
Қоғамдық ұдайы өндірістің пропорциялары өндірістің әр қилы элементтері мен бөліктерінің калыптасқан арақатынасы және ұдайы өндірістік процестің жеке фазаларының, факторларының, салаларының т. б. арасындағы езара байланыс пен өзара тәуелділікті сипаттайды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Артыкова Б., Назыкеева Б. «Саяси экономия» жоғарғы оқу орындарына арналған оқулық. Алматы 1990
2. Әубәкіров, Я.Ә., АбдуллаевА.А. «Саяси экономия»Алматы 1991
3.Әубәкіров «Экономика теория негіздері» Алматы, 1999
4.Әубәкіров Я.Ә., Байжұмаев Б.б., Жақыпова Ф.Н., Т.П. Табаев
«Экономикалық теория» Алматы, 1999
5.Дүйсенбаев К. Ш., Э.Т. Төлегенов., Ж.Г. Жұмағалиева
6. «Заң» Республикалық құқықтық, ғылыми практикалық
журнал Астана
7. Қазақстан Республиксының еңбек туралы заңы. Алматы 2000
9. Мельников В.Д., Ілиясов К. «Қаржы» Алматы, 1994
10. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы. А, 2003
11. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы
мен дамуының стратегиясы. Алматы, 1992
13. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы, 2001
14. Сәбден О., Тоқсанова А. Шағын кәсіпкерлікті басқару.А,2002
15.Үмбеталиев А., Ғ. Керімбек «Кәсіпорын экономикасы
және кәсіпкерлік» Алматы, 2002
16. Ілиясов Қ.Қ., Құлпабаева С. Қаржы. Алматы, Алматы 2003
1. Артыкова Б., Назыкеева Б. «Саяси экономия» жоғарғы оқу орындарына арналған оқулық. Алматы 1990
2. Әубәкіров, Я.Ә., АбдуллаевА.А. «Саяси экономия»Алматы 1991
3.Әубәкіров «Экономика теория негіздері» Алматы, 1999
4.Әубәкіров Я.Ә., Байжұмаев Б.б., Жақыпова Ф.Н., Т.П. Табаев
«Экономикалық теория» Алматы, 1999
5.Дүйсенбаев К. Ш., Э.Т. Төлегенов., Ж.Г. Жұмағалиева
6. «Заң» Республикалық құқықтық, ғылыми практикалық
журнал Астана
7. Қазақстан Республиксының еңбек туралы заңы. Алматы 2000
9. Мельников В.Д., Ілиясов К. «Қаржы» Алматы, 1994
10. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы. А, 2003
11. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы
мен дамуының стратегиясы. Алматы, 1992
13. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы, 2001
14. Сәбден О., Тоқсанова А. Шағын кәсіпкерлікті басқару.А,2002
15.Үмбеталиев А., Ғ. Керімбек «Кәсіпорын экономикасы
және кәсіпкерлік» Алматы, 2002
16. Ілиясов Қ.Қ., Құлпабаева С. Қаржы. Алматы, Алматы 2003
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
І Өндіріс және ұдайы өндіріс мәні
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
ІІ Қорлану қоры - қоғамдық өндірісті ұлғайту
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
ІІІ Өндірістің ғылыми сыйымды салалары, олардың экономикадағы
жетекші
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.27
Кіріспе
Қоғамдық ұдайы өндірістің пропорциялары өндірістің әр қилы элементтері
мен бөліктерінің калыптасқан арақатынасы және ұдайы өндірістік процестің
жеке фазаларының, факторларының, салаларының т. б. арасындағы өзара
байланыс пен өзара тәуелділікті сипаттайды.
Қоғамдық ұдайы өндіріс пропорцияларының құрылуы объективті экономикалық
заңдар ықпалымен қалыптасатын күрделі әрі қайшылықты экономикалык процесс.
Оны орнату, ұстау, өзгерту шаруашылық тетігінің тиімді қызмет етуіне әсерлі
ықпал етеді және өз кезегінде сол елдің әлеуметтік-экономикалық хал-
ахуалына, өндіргіш күштерінін даму дәрежесіне, ғылыми-техникалық прогресс
қарқыны мен ауқымына тәуелді. Ұлттық экономиканың құрылымы жалпы өнімнің
ұлттық салалық құрылымы арқылы керініс алады. АҚШ экономикасының салалық
құрылымын мысалға келтірейік. Бірінші. Соғыстан кейінгі жылдардағы маңызды
өзгеріс, өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының арақатына-сының өзгеруі
нәтижесінде сонғысының жалпы ұлттық өнімдегі үлес салмағы 3 еседей азайды.
Бұл ауыл шаруашылығында енбек өнімділігінің өнеркәсіппен салыстырғанда
қарқынды дамуымен байланысты мүмкін болды. Болжамдарға қарағанда, таяудағы
10—12 жыл ауыл шаруашылығында еңбек өнімділігінің қарқыңды өсу теңденциясы
сақталады.
Ғылым мен техниканы ауыл шаруашылығына кеңінен енгізу, осының
кегізінде еңбектің қоғамдасуының өсуі ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп
арасындағы өндірістік байланысты ұлғайтты, сайып келгенде, аграрлық-
өнеркәсіп кешенінің (А. Ө. К.) құрылуын тездетті. Экономиканың базалық
салаларында казіргі инвестициялық саясат негізгі күшті қолдағы қуаттарды
жетілдіру мен қайта құруға бағытталған, яғни тозған өндірістік жабдықтарды
жаппай жаңарту процесі жүруде. Қазіргі жағдайда өнеркәсіптің "ескі"
салаларының сақталып қалуының шарты практикада ғылым мен техниканың
жетістіктерін кеңінен енгізу, сондықтан ағымдық жетілдіру, модернизация,
шикізат пен энергияяы үнемдеу, өндіріс процестерін автоматтавдыруды
қамтамасыз етуге бағытталған принципті жаңа техника мен технологияны
қолдану негізінде жүреді, ол болса айналмалы капиталдың элементтерін
үнемдеуге, өндіріс шығындарын төмендетуге мүмкіндік береді. Мысалы, болат
қорыту өнеркәсібі практикада болатты үздіксіз құю, оттегі конверторлары
және электр пештері сияқты жаңа технология мен өндіріс тәсілдеріне толық
көшті. Сөйтіп болат қорыту өндірісіне осы озық технологияны енгізу
өвдірістің техішкалық базисіне үлкен төңкеріс жасады. Дәстүрлі салаларда
қайта құру мен модернизациялауды жүргізудің мақсаты біріншіден, өте тиімді
жабдықтарды енгізе отырып, өндіріс шығыңдарын азайту және осы саланың
өнімдерінің бәсекелік қабілетін көтеру. Екіншіден, шаруашылық жүргізудіқ
жаңа жағдайына, экономиканың жаңа құрылымына бейімдеу, мұнда жетекші рөл
өндірістің ғылыми сыйымды саласына ауысады. Сонымен, құрылымдық қайта құру
ең алдымен шаруашылықтың дәстүрлі салаларынын ішінде сапалық өзгерістер
есебінен жүргізіледі (әсіресе саланың бөлімдері мен нақтылы өндірісте). Бұл
қайта құру жаңа ғылыми сыйымды салалар мен өнеркәсіптің ескі деклүрлі
салаларының арасындагы өзара тәуелділік пен өзара байланыстылықты
күшейтеді. Ал ертеректе ғылыми сыйымды өнім шығарудағы сала-аралық
ағымдардың жаңа бағыттарының пайда болып, дамуына салыстырмалы: оқшаулық
тән болатын.
І Өндіріс және ұдайы өндіріс мәні түрлері
Ұлттық экономика құрылымын қарастыруды қоғамдық өндіріс құрылымы
түсінігін анықтаудан бастаған жөн. Қоғамдық өндіріс құрылымы деп
отырғанымыз, аз мерзімде экономикада әр қилы факторлар ықпалымен, қоғамдық
еңбек бөлінісі мен қоғамдық ұдайы өндіріс пропорцияларын сипаттайтын
салалардың арақатынасы.
Қоғамдық ұдайы өндірістің пропорциялары өндірістің әр қилы
элементтері мен бөліктерінің калыптасқан арақатынасы және ұдайы өндірістік
процестің жеке фазаларының, факторларының, салаларының т. б. арасындағы
езара байланыс пен өзара тәуелділікті сипаттайды.
Қоғамдық ұдайы өндіріс пропорцияларының құрылуы объективті экономикалық
заңдар ықпалымен қалыптасатын күрделі әрі қайшылықты экономикалык процесс.
Оны орнату, ұстау, өзгерту шаруашылық тетігінің тиімді қызмет етуіне әсерлі
ықпал етеді және өз кезегінде сол елдің әлеуметтік-экономикалық хал-
ахуалына, өндіргіш күштерінін даму дәрежесіне, ғылыми-техникалық прогресс
қарқыны мен ауқымына тәуелді.
Экономикалық процестердің арасындағы байланыс белгілі бір сандық
пропорциялар арқылы керсетуге қарай былайша бөлінеді:
1.Жалпы экономикалық қоғамдық ұдайы өндірістің макро құрылымының
элементтерінің арасындағы сандық арақатынас (мысалы, тұтыну мен қор жинау,
жалпы ұлттық өнім мен үлттық табыс, өндіріс құрал-жабдықтары өндіріс пен
түтыну заттары, өндірісі т. б.арасындағы);
Салааралыққа — қоғамдық өндірістің әр қилы салаларының сандық арақатынасы
(мысалы, өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы материалдық пен материалдық емес,
өндіруші және өңдеуші өнеркәсіп т. б. арасындағы);
Ішкі салааралыққа — сала мен өндіріс ішіндегі сандық арақатынас (мысалы,
шойын мен болат, мақта-мата өндірісі т. б.);
4.Мемлекетаралыққа ұлттық шаруашылықтар мен әр қилы елдердің жекелеген
өндіріс салаларынын сандық арақатынасы.
Ұлттық экономиканың құрылымы жалпы өнімнің ұлттық салалық құрылымы
арқылы керініс алады. АҚШ экономикасының салалық құрылымын мысалға
келтірейік. Бірінші. Соғыстан кейінгі жылдардағы маңызды өзгеріс, өнеркәсіп
пен ауыл шаруашылығының арақатына-сының өзгеруі нәтижесінде сонғысының
жалпы ұлттық өнімдегі үлес салмағы 3 еседей азайды. Бұл ауыл шаруашылығында
енбек өнімділігінің өнеркәсіппен салыстырғанда қарқынды дамуымен байланысты
мүмкін болды. Болжамдарға қарағанда, таяудағы 10—12 жыл ауыл
шаруашылығында еңбек өнімділігінің қарқыңды өсу теңденциясы сақталады.
Ғылым мен техниканы ауыл шаруашылығына кеңінен енгізу, осының
кегізінде еңбектің қоғамдасуының өсуі ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп
арасындағы өндірістік байланысты ұлғайтты, сайып келгенде, аграрлық-
өнеркәсіп кешенінің (А. Ө. К.) құрылуын тездетті. Соңғысы экономиканың үш
саласының өңдірістік техникалық және ұйымдық шаруашылық бірлігін көрсетеді:
ауыл шаруашылығы үшіи өндіріс құрал-жабдықтарын өндіру саласы, ауыл
шаруашылығы өндірісінің өзі, ауыл шаруашылығы өнімлерін өңдеу мен оны түпкі
тұтынушыларға сату саласы. Аграрлы өнеркәсіп кешенін құру ауыл шаруашылыгы
өндірісін өнеркәсіптің иңдустриалды: өндірісінің бір саласына айналдыру
деген сөз.
Екінші. Салалық өзгерістерді сипаттайтын бір ерекше жағдай өндіруші
өнеркәсіп үлесінің азаюы. Оны былайшз түсіңдіруге болады. Біріншіден,
өндіру жағдайының нашарлауы, екіншіден шикізатты өңдеу дәрежесінің өсуі,
үшіншіден, композициялық жаңа материалдарды игеру, төртіншіден, табиғат
шикізаттарыиың баламасын өндіретін салалардың дамуы. Бесіншіден, өндіріс
процесінде энергияны, шикізатты, материалдарды тұтынудын төмендеуі.
Үшінші, 60-жылдардан бері өнеркәсіптің үлес салмағының біртіндеп азаюы.
Бұл, бір жағынан, өнеркәсіп салаларының экономикалық өсуімен, әлсіресе,
ғылыми сыйымды, ал екінші жағмнан, өнеркәсіп өңдірісінің базалық дәстүрлі
салаларіының экономикалық маңыздылығының төмендеуімен байланысты.
Төртінші. Материалдық өндірістің тиімділігінің өсуі негізінде өндірістік
емес саланың рөлі артты. Мысалы, соғыстан кейінті жылдарда АҚШ-тың ұлттық
өнімінде оның үлесі 1,3 есе артық. Өндірістік емес салада иегізгі капиталды
жинақтау процесі активті сипат алуда. Өндірістік емес сала қоғамдық
өидірістің жеке дара саласында айналды.
Ұлттық экономиканың салалық құрылымы негізгі салалар арасында еңбекті
белудің сандық пропорцияларымен сипатталады. Жалпы ұлттық өнімнің салалық
құрылымындағы сияқты, жұмыспен қамту саласында да осы заңдылықтар
байқалады, ауыл шаруашылығында қызмет ететіндер үлесі күрт қысқарады да,
өнеркәсіп өндірісіндегі еңбек ететіндер үлесі артады (бұл үсітіміздегі 100
жылдықтың 60-жылддрына дейін орын алды, кейіннен төмендеді). Еңбекті
бөлудегі сандық пропорциялардың елеулісі, қызмет керсету саласындағы жұмыс
істеушілердің үлесінің артуымен байланысты 80-жылдардың орта шенінде
дамыған елдердің көпшілігінде бұл көрсеткіш дәрежесі 60 процентке жетті
және одан да асып түсті.
Сонымен, макроэкономикалық дәрежеде құрылымдық өзгерістерді қарастырудан
мынадай заңдылықтар туындайды: екінші дүниежүзілік соғысқа дейін еңбек
өнімділігі өңдеуші өнеркәсіп саласында жоғары қарқынмен өсті. Бұл болса,
ауыл шаруа-шылығында еңбек өнімділігінің басқа материалдық салалармен
салыстырғанда жоғары қарқынмен дамуына негіз қалады. Қазіргі жағдайда,
материалдық өндіріс салаларының интенсивті даму жолына кешуімен байланысты,
ендірістік емес салада еңбек енімділігінің қарқындырақ өсуіне жол ашылды,
яғни өндірістік емес саланың ұлғаюы, тек материалдық саладағы еңбек
өнімділігінің өсуі есебімен емес, сол саланың жанды және затқа айналған
еңбегін үнемдеу есебінен де мүмкін болады. Осының бәрі ұлттық экономиканың
тиімділігін көтерудің қажетті шарты.
Қазіргі кезеңде ұлттық экономиканың құрылымына ғылыми-техникалық
революция шешуші ықпал етеді. Ғылыми-техникалық революция (ҒТР) қоғамның
өндіргіш күштерін дамытуда жаңа тарихи дәуірдің бетін ашып отыр. Еңбек
заттары мен еңбек құрал-жабдықтары, технология мен өндірісті ұйымдастыру
революциялық өзгерістерге ұшырады. Ғылым қоғамның өндіргіш күштерінің
маңызды элементтерінің біріне айналып отыр. Қоғамның басты өндіргіш күші —
адамның өндіріс процесіндегі релі мен орны түбегейлі өзгереді. Техника
дамуының әр қилы тарихи кезеңдерінің критерийі атқарушы қызметтің адамнан
техникаға кешуі, осыған сәйкес адамның машинамен байланысының технологиялық
әдісі түбірлі езгеріске ұшырады. Осы критерийге сай қоғамдық өндіріс
дамуының былайша айтқанда, технологиялық өндіріс әдісінің дамуының негізгі
кезеңдерін төмендегіше белуге болады:
1. Қол еңбегіне негізделген ендіріс. Бұл кезеңнің ерекше сипаты
технологиялық процесте адамның техникамен байланысының күшеюінде, адам
еңбек процесінің материалдық негізіне, ал еңбек құралдары оның жұмыс
органдарына қуат беріп отырады.
2.Еңбек процесін механикаландыруға негізделген машина өндірісі. Еңбек
процесінің материалдық негізін машина қалайды, адам оны толықтырады.
3.Автоматтандырылған өндіріс. Өндіріс процесінің материалдық негізік машина
антоматтар құрайды. Адам "өндіріс қатарында" творчестволық, жасампаздық
қызмет атқарады. Мұндай жағдайда өндіріс технологиясы адамның физикалық
және психологиялық мүмкіндіктерімеи де шек телмейді. Бір айта кететін жай,
автоматтандыру процесі өз дамуында бірнеше сатыдан өтеді, ең жайдан
күрделіге, бөлшекті комплекстіге және соңғы сатысы толық автоматтандыру
процесіне. Үстіміздегі жүзжылдықтың 70-жылда-рының орта шенінде ғылыми-
техникалық революция өз дамуында жаңа бір сатыға көшті, оның ерекшелігі мик-
роэлектрониканың кеңінен даму алуы. Экономиканың болашақ дамуында
микропроцессорларды қолданудың евдіріс нәтижесіңде қаншалықты ықпалы
болатындығын есептеу қиын, дегенмен бүгіннің өзінде электронды есептеу
техникаларының дамуында микропроцессорлық техника жаңа дәуірді ашып отыр.
Микроэлектрониканы қолдану эконо-миканың барлық саласыңда орын алуда:
энергетика, ауыл шаруашылығында транспортта, машина өндірісінде, автомобиль
өндірісінде қызмет керсету саласында т. б. Қазіргі өнеркәсіп роботтарын,
принципиалды жаңа автомат жүйелері мен бағдарламалық басқару станоктарын
жасау, осы микроэлектрониканы игеру негізінде ғана мүмкін болып отыр.
Микропроцессордарды игеру енімді жобалау саласында автоматтандыруға жол
ашты. 80-жылдарда жобалауды автоматтандыру (Ж. А. Ж.) станок шығару
өндірісінде, авиация, медицина өнеркәсібінде т. б. кеңінен даму алды.
Микропроцессорлар энергия тұтынуды үнемдеу мен қоршаған ортаны қорғауды
қамтамасыз ету салаларында да қолданылды. АҚШ шығарған әрбір автомобиль
жанар майды жұмсау мен бөлінетін газдың зияндық дәрежесіне бақылау жасау
максатында микропроцессорлармен жабдықталған.
Микроэлектроника өндірісінде пайдаланатын заттардың аз мөлшерлілігі
шикізат пен материагщарды едәуір үнемдеуге мүмкіндік береді, ол әз
кезегінде микроэлектроникалық техника саласының өз ішінде және оны қолдау
негізінде өндірілетін өнімдер бойынша өндіріс шығындарын азайтады. Белгілі
деректерге сүйенетін болсақ аз уақыттың ішінде бір микропроцессордың құны
80—90 долларға дейін кеміген. Осының барлығы микроэлектроника өнеркәсібі
өндірісі мен өнімдерінің тұтыну дәрежесінін тез әрі тұрақты өсуін
қамтамасыз етті. Микроэлектрониканың ерекше жоғары қарқынмен дамуы АҚШ-та
орын алып отыр. Әлемдік рынокта микроэлектроника өнімдерінің бәсеке
қабілеттілігін қамтамасыз ету мақсатымен мемлекет фирмаларға үлкен көмек
көрсетуде. Ресми деректерге қарағанда микроэлектроника саласы бойынша
ғылыми зерттеулерді қаржылаңдыру көлемі 500 млн. долл. асқан (БИ-КИ — 1988
ж. 12 қаңтар).
Микроэлектрониканы кеңінен пайдалану автоматтандыру процестеріне үлкен
ықпал етеді, материалдық өндіріс пен материалдық емес салада өндірістік
және басқару процестерін комплексті автоматтавдыруға көшіру мүмкіндігін
береді. Кең көлемде жай қол еңбегін ғана айырбастау мүмкіндігін берген
бүрынғы автоматтавдыру сатысынан мұның айырмашылығы күрделі интеллектуалды
еңбекті микроэлектроника арқылы жоғары дәрежелі автоматтандыру жүйесімен
алмастыруға негіз қалады. Шын мәнінде технологиялық өндіріс әдісінің
қалыптасуы жүріп жатыр, оның ерекше сипаты мыналар:
-өндіріске принципиалды жаңа технологияны енгізу, өндіріс процесіне үлкен
икемділік, тез өзгеріп тұратын өндірістік және жеке қажеттіліктерге
бейімделу мүмкіндігін береді. Микроэлектрониканы кеңінен қолдану мен тарату
көптеген материалдық жэне еңбек шығындарын үнемдеп, комплексті
автоматтандыруға көшуге жағдай туғызады;
өндірістің ғылыми сыйымдылық дәрежесін күрт көтереді. Тұтас алғанда
экономика жағдайына үлкен ықпал ететін циклды факторлардан тәуелсіздігі аз,
жоғары тұрақтылықты сипаттайтын жоғары технология салалар кешенін
пәрменділікпен дамыту үлкен маңызға ие болады;
ақпараттық саланын рөлі мен маңызының өсуі әр қилы электронды-есептеу
техникалары өндірісі мен оны бағдарламамен қамтамасыз ету, сол сияқты
ақпаратты жинақтап, өңдеуді де қамтиды;
-қоғамдық өндірісте адамның рөлі мен маңызының өзгеруі, еңбектің
күрделілігінің кеп көлемде өсуі, жиынтық жұмыс күшінің сипаттамасында
салалық өзгерістердің орын алуымен байланысты адам факторының маңыздылығы
артады.
Енді дамыған елдердің қоғамдық өндірісівдегі құрылымдық өзгерістердің
қазіргі тенденциясын қарастыруға көшелік, ол барынша жоғары дәрежеде ғылыми-
техникалық революцияның дамуымен сипатталады. Бұл мыналармен байланысты,
біріншіден, ғылыми-техникалық прогресс жетістігі, принципиалды жаңа
технологиялар, осымен байланысты ұлттық экономикаиы қайта құруды талап
етеді. Екіншіден, салалық құрылымдағы интенсивті қозғалыс пен өзгерістер
ғылыми-техникалық жетісгіктердің қолдану дәрежесін, қоғамның өндіргіш
күштерінің дамуышының объективті қажеттілігі дәрежесінін көрсеткіші.
Қазіргі кезде ғылым мен техниканың дамуының негізгі бағыты экономиканы
"қайта индустрияландыру" ол болса бүкіл коғамдық өңдірісті одан әрі
интенсивтенуді мына негізде қамтамасыз етеді: өндірісті принципиалды жаңа
ресурстар мен энергияны үнемдейтін, әрі экологиялық тұрғыдан таза
технология негізінде қайта құру, өндірілетін өнімдер мен өндірістін
техникалық-экономикаяық параметрінің сапасын жақсарту, өнеркәсіптің ғалымды
көп қажет ететін салаларын одан әрі дамыту және олардың жалпы ұлттық
өнімдегі үлесін көтеру, ғылым мен техниканың соңғы жетістіктерін екгізу
жолымен өндірістік емес саланы индустрияландыру. Алға қойылған міңдеттерді
практикалық тұрғыдан шешу жолы мемлекетгің экономикалық саясатын, ен
алдымен инвестициялық саясатының икемділігіке тәуелді. Кейнсиандық модель
жалпы ұлттық өнімнің өсу қарқынын тездетуге бағытталған мемлекеттің
экономикалық процестерді реттеуге белсенді араласуын қолдайды. Мұндай
жағдайда мемлекеттің инвестициялық саясаты күрделі қаржы көлемін сандық
тұрғыдан өсіру арқылы өндіріс көлемін ұлғайтуға бағытталады. Жаңа
классикалық теориянын кейнсиан концепциясынан айырмашылығы, мемлекеттің
экономикаға араласуы рынок қызметіне қолайлы жағдайлар туғызумен шектелу
керек деп есептейді. Жаңа классикалық көзқарастардың негізін ұсыныс
теориясы құрайды, дамудың басты мақсаты өндірістің сандық өсіміңде емес,
оның тиімділігін арттыру-да, ең алдымен максималды пайда табу жолында. Жаңа
классиктердің теориялық тұжырымдары АҚШ-та "рейганомика", Ұлыбританияда
"тэтчеризм*" деген атнен мемлекеттік саясатында практикалық шешім тапты.
Бұл саясат рыноктық тетікке арқа сүйек отырып, капитал мен жұмыс күшінің
салааралық ауысуы белсендірек болады, экоиомиканы құрылымдық қайта қүру
мүдделілігі, қоғамдық өндірісті интенсивтендіру қамтамасыз етіледі. Бір
айта кететін жай, қазіргі эксномиканы қайта құрудың мәні сандық өлшемдерді
өзгертуде емес, сапалық көрсеткіштерді жаңа сатыға кетеруде.
ІІ Қорлану қоры - қоғамдық өндірісті ұлғайту ретінде
Қоғамдық өндірісті интенсивтендіру негізінде экономиканы құрылымдық
қайта құрудың міндеттері жаңа инвестициялық саясатты ұсынады. Мұнда
оптималды құрылымды қамтамасыз ету мақсатымен негізгі күш күрделі қаржьшың
сандық өлшемдерін емес, оның сапалық өзгерістеріне ауысады, яғни
инвестицияның ұдайы өндірістік салалық және технологиялық құрылымдары болып
бөлінеді1. Инвестицияның ұдайы өндірістік құрылымы өндірісті қайта күру
және жаңартумен өндіріске қосымша материал және енбек ресурстарын қамту,
бұрынғы техникалық негізде үлғайту инвестицияларының арасындағы қатынаспен
анықталады. Мұнда оптималдылыққа біріншісінің үлесін арттырып, екіншісін
кеміту арқылы жетуге болады. Инве-стициялық салалық құрылым деп
отырғанымыз, оның халық шаруашылық салалары бойынша белінуі. Мұнда
оптималдық өндірістің ғылымды көп қажет ететін саласын дамьпу арқылы мүмкін
болады. Инвестицияның технолгиялық құрылымы негізгі капиталдың активті
бөлігіне маши-налар, жабдықтар т. б. жұмсалатын күрделі қаржымен негізгі
капиталдың бөлігіне — үйлер, ғимараттар т. б. күрделі қаржы арасындағы
арақатынасты керсетеді. Сапалық өзгеріске негізгі капиталдың активті
белігіне жүмсалатын инвестиция үлесін арттыру арқылы жетуге болады. Дамыған
елдер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
І Өндіріс және ұдайы өндіріс мәні
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
ІІ Қорлану қоры - қоғамдық өндірісті ұлғайту
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
ІІІ Өндірістің ғылыми сыйымды салалары, олардың экономикадағы
жетекші
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.27
Кіріспе
Қоғамдық ұдайы өндірістің пропорциялары өндірістің әр қилы элементтері
мен бөліктерінің калыптасқан арақатынасы және ұдайы өндірістік процестің
жеке фазаларының, факторларының, салаларының т. б. арасындағы өзара
байланыс пен өзара тәуелділікті сипаттайды.
Қоғамдық ұдайы өндіріс пропорцияларының құрылуы объективті экономикалық
заңдар ықпалымен қалыптасатын күрделі әрі қайшылықты экономикалык процесс.
Оны орнату, ұстау, өзгерту шаруашылық тетігінің тиімді қызмет етуіне әсерлі
ықпал етеді және өз кезегінде сол елдің әлеуметтік-экономикалық хал-
ахуалына, өндіргіш күштерінін даму дәрежесіне, ғылыми-техникалық прогресс
қарқыны мен ауқымына тәуелді. Ұлттық экономиканың құрылымы жалпы өнімнің
ұлттық салалық құрылымы арқылы керініс алады. АҚШ экономикасының салалық
құрылымын мысалға келтірейік. Бірінші. Соғыстан кейінгі жылдардағы маңызды
өзгеріс, өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының арақатына-сының өзгеруі
нәтижесінде сонғысының жалпы ұлттық өнімдегі үлес салмағы 3 еседей азайды.
Бұл ауыл шаруашылығында енбек өнімділігінің өнеркәсіппен салыстырғанда
қарқынды дамуымен байланысты мүмкін болды. Болжамдарға қарағанда, таяудағы
10—12 жыл ауыл шаруашылығында еңбек өнімділігінің қарқыңды өсу теңденциясы
сақталады.
Ғылым мен техниканы ауыл шаруашылығына кеңінен енгізу, осының
кегізінде еңбектің қоғамдасуының өсуі ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп
арасындағы өндірістік байланысты ұлғайтты, сайып келгенде, аграрлық-
өнеркәсіп кешенінің (А. Ө. К.) құрылуын тездетті. Экономиканың базалық
салаларында казіргі инвестициялық саясат негізгі күшті қолдағы қуаттарды
жетілдіру мен қайта құруға бағытталған, яғни тозған өндірістік жабдықтарды
жаппай жаңарту процесі жүруде. Қазіргі жағдайда өнеркәсіптің "ескі"
салаларының сақталып қалуының шарты практикада ғылым мен техниканың
жетістіктерін кеңінен енгізу, сондықтан ағымдық жетілдіру, модернизация,
шикізат пен энергияяы үнемдеу, өндіріс процестерін автоматтавдыруды
қамтамасыз етуге бағытталған принципті жаңа техника мен технологияны
қолдану негізінде жүреді, ол болса айналмалы капиталдың элементтерін
үнемдеуге, өндіріс шығындарын төмендетуге мүмкіндік береді. Мысалы, болат
қорыту өнеркәсібі практикада болатты үздіксіз құю, оттегі конверторлары
және электр пештері сияқты жаңа технология мен өндіріс тәсілдеріне толық
көшті. Сөйтіп болат қорыту өндірісіне осы озық технологияны енгізу
өвдірістің техішкалық базисіне үлкен төңкеріс жасады. Дәстүрлі салаларда
қайта құру мен модернизациялауды жүргізудің мақсаты біріншіден, өте тиімді
жабдықтарды енгізе отырып, өндіріс шығыңдарын азайту және осы саланың
өнімдерінің бәсекелік қабілетін көтеру. Екіншіден, шаруашылық жүргізудіқ
жаңа жағдайына, экономиканың жаңа құрылымына бейімдеу, мұнда жетекші рөл
өндірістің ғылыми сыйымды саласына ауысады. Сонымен, құрылымдық қайта құру
ең алдымен шаруашылықтың дәстүрлі салаларынын ішінде сапалық өзгерістер
есебінен жүргізіледі (әсіресе саланың бөлімдері мен нақтылы өндірісте). Бұл
қайта құру жаңа ғылыми сыйымды салалар мен өнеркәсіптің ескі деклүрлі
салаларының арасындагы өзара тәуелділік пен өзара байланыстылықты
күшейтеді. Ал ертеректе ғылыми сыйымды өнім шығарудағы сала-аралық
ағымдардың жаңа бағыттарының пайда болып, дамуына салыстырмалы: оқшаулық
тән болатын.
І Өндіріс және ұдайы өндіріс мәні түрлері
Ұлттық экономика құрылымын қарастыруды қоғамдық өндіріс құрылымы
түсінігін анықтаудан бастаған жөн. Қоғамдық өндіріс құрылымы деп
отырғанымыз, аз мерзімде экономикада әр қилы факторлар ықпалымен, қоғамдық
еңбек бөлінісі мен қоғамдық ұдайы өндіріс пропорцияларын сипаттайтын
салалардың арақатынасы.
Қоғамдық ұдайы өндірістің пропорциялары өндірістің әр қилы
элементтері мен бөліктерінің калыптасқан арақатынасы және ұдайы өндірістік
процестің жеке фазаларының, факторларының, салаларының т. б. арасындағы
езара байланыс пен өзара тәуелділікті сипаттайды.
Қоғамдық ұдайы өндіріс пропорцияларының құрылуы объективті экономикалық
заңдар ықпалымен қалыптасатын күрделі әрі қайшылықты экономикалык процесс.
Оны орнату, ұстау, өзгерту шаруашылық тетігінің тиімді қызмет етуіне әсерлі
ықпал етеді және өз кезегінде сол елдің әлеуметтік-экономикалық хал-
ахуалына, өндіргіш күштерінін даму дәрежесіне, ғылыми-техникалық прогресс
қарқыны мен ауқымына тәуелді.
Экономикалық процестердің арасындағы байланыс белгілі бір сандық
пропорциялар арқылы керсетуге қарай былайша бөлінеді:
1.Жалпы экономикалық қоғамдық ұдайы өндірістің макро құрылымының
элементтерінің арасындағы сандық арақатынас (мысалы, тұтыну мен қор жинау,
жалпы ұлттық өнім мен үлттық табыс, өндіріс құрал-жабдықтары өндіріс пен
түтыну заттары, өндірісі т. б.арасындағы);
Салааралыққа — қоғамдық өндірістің әр қилы салаларының сандық арақатынасы
(мысалы, өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы материалдық пен материалдық емес,
өндіруші және өңдеуші өнеркәсіп т. б. арасындағы);
Ішкі салааралыққа — сала мен өндіріс ішіндегі сандық арақатынас (мысалы,
шойын мен болат, мақта-мата өндірісі т. б.);
4.Мемлекетаралыққа ұлттық шаруашылықтар мен әр қилы елдердің жекелеген
өндіріс салаларынын сандық арақатынасы.
Ұлттық экономиканың құрылымы жалпы өнімнің ұлттық салалық құрылымы
арқылы керініс алады. АҚШ экономикасының салалық құрылымын мысалға
келтірейік. Бірінші. Соғыстан кейінгі жылдардағы маңызды өзгеріс, өнеркәсіп
пен ауыл шаруашылығының арақатына-сының өзгеруі нәтижесінде сонғысының
жалпы ұлттық өнімдегі үлес салмағы 3 еседей азайды. Бұл ауыл шаруашылығында
енбек өнімділігінің өнеркәсіппен салыстырғанда қарқынды дамуымен байланысты
мүмкін болды. Болжамдарға қарағанда, таяудағы 10—12 жыл ауыл
шаруашылығында еңбек өнімділігінің қарқыңды өсу теңденциясы сақталады.
Ғылым мен техниканы ауыл шаруашылығына кеңінен енгізу, осының
кегізінде еңбектің қоғамдасуының өсуі ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп
арасындағы өндірістік байланысты ұлғайтты, сайып келгенде, аграрлық-
өнеркәсіп кешенінің (А. Ө. К.) құрылуын тездетті. Соңғысы экономиканың үш
саласының өңдірістік техникалық және ұйымдық шаруашылық бірлігін көрсетеді:
ауыл шаруашылығы үшіи өндіріс құрал-жабдықтарын өндіру саласы, ауыл
шаруашылығы өндірісінің өзі, ауыл шаруашылығы өнімлерін өңдеу мен оны түпкі
тұтынушыларға сату саласы. Аграрлы өнеркәсіп кешенін құру ауыл шаруашылыгы
өндірісін өнеркәсіптің иңдустриалды: өндірісінің бір саласына айналдыру
деген сөз.
Екінші. Салалық өзгерістерді сипаттайтын бір ерекше жағдай өндіруші
өнеркәсіп үлесінің азаюы. Оны былайшз түсіңдіруге болады. Біріншіден,
өндіру жағдайының нашарлауы, екіншіден шикізатты өңдеу дәрежесінің өсуі,
үшіншіден, композициялық жаңа материалдарды игеру, төртіншіден, табиғат
шикізаттарыиың баламасын өндіретін салалардың дамуы. Бесіншіден, өндіріс
процесінде энергияны, шикізатты, материалдарды тұтынудын төмендеуі.
Үшінші, 60-жылдардан бері өнеркәсіптің үлес салмағының біртіндеп азаюы.
Бұл, бір жағынан, өнеркәсіп салаларының экономикалық өсуімен, әлсіресе,
ғылыми сыйымды, ал екінші жағмнан, өнеркәсіп өңдірісінің базалық дәстүрлі
салаларіының экономикалық маңыздылығының төмендеуімен байланысты.
Төртінші. Материалдық өндірістің тиімділігінің өсуі негізінде өндірістік
емес саланың рөлі артты. Мысалы, соғыстан кейінті жылдарда АҚШ-тың ұлттық
өнімінде оның үлесі 1,3 есе артық. Өндірістік емес салада иегізгі капиталды
жинақтау процесі активті сипат алуда. Өндірістік емес сала қоғамдық
өидірістің жеке дара саласында айналды.
Ұлттық экономиканың салалық құрылымы негізгі салалар арасында еңбекті
белудің сандық пропорцияларымен сипатталады. Жалпы ұлттық өнімнің салалық
құрылымындағы сияқты, жұмыспен қамту саласында да осы заңдылықтар
байқалады, ауыл шаруашылығында қызмет ететіндер үлесі күрт қысқарады да,
өнеркәсіп өндірісіндегі еңбек ететіндер үлесі артады (бұл үсітіміздегі 100
жылдықтың 60-жылддрына дейін орын алды, кейіннен төмендеді). Еңбекті
бөлудегі сандық пропорциялардың елеулісі, қызмет керсету саласындағы жұмыс
істеушілердің үлесінің артуымен байланысты 80-жылдардың орта шенінде
дамыған елдердің көпшілігінде бұл көрсеткіш дәрежесі 60 процентке жетті
және одан да асып түсті.
Сонымен, макроэкономикалық дәрежеде құрылымдық өзгерістерді қарастырудан
мынадай заңдылықтар туындайды: екінші дүниежүзілік соғысқа дейін еңбек
өнімділігі өңдеуші өнеркәсіп саласында жоғары қарқынмен өсті. Бұл болса,
ауыл шаруа-шылығында еңбек өнімділігінің басқа материалдық салалармен
салыстырғанда жоғары қарқынмен дамуына негіз қалады. Қазіргі жағдайда,
материалдық өндіріс салаларының интенсивті даму жолына кешуімен байланысты,
ендірістік емес салада еңбек енімділігінің қарқындырақ өсуіне жол ашылды,
яғни өндірістік емес саланың ұлғаюы, тек материалдық саладағы еңбек
өнімділігінің өсуі есебімен емес, сол саланың жанды және затқа айналған
еңбегін үнемдеу есебінен де мүмкін болады. Осының бәрі ұлттық экономиканың
тиімділігін көтерудің қажетті шарты.
Қазіргі кезеңде ұлттық экономиканың құрылымына ғылыми-техникалық
революция шешуші ықпал етеді. Ғылыми-техникалық революция (ҒТР) қоғамның
өндіргіш күштерін дамытуда жаңа тарихи дәуірдің бетін ашып отыр. Еңбек
заттары мен еңбек құрал-жабдықтары, технология мен өндірісті ұйымдастыру
революциялық өзгерістерге ұшырады. Ғылым қоғамның өндіргіш күштерінің
маңызды элементтерінің біріне айналып отыр. Қоғамның басты өндіргіш күші —
адамның өндіріс процесіндегі релі мен орны түбегейлі өзгереді. Техника
дамуының әр қилы тарихи кезеңдерінің критерийі атқарушы қызметтің адамнан
техникаға кешуі, осыған сәйкес адамның машинамен байланысының технологиялық
әдісі түбірлі езгеріске ұшырады. Осы критерийге сай қоғамдық өндіріс
дамуының былайша айтқанда, технологиялық өндіріс әдісінің дамуының негізгі
кезеңдерін төмендегіше белуге болады:
1. Қол еңбегіне негізделген ендіріс. Бұл кезеңнің ерекше сипаты
технологиялық процесте адамның техникамен байланысының күшеюінде, адам
еңбек процесінің материалдық негізіне, ал еңбек құралдары оның жұмыс
органдарына қуат беріп отырады.
2.Еңбек процесін механикаландыруға негізделген машина өндірісі. Еңбек
процесінің материалдық негізін машина қалайды, адам оны толықтырады.
3.Автоматтандырылған өндіріс. Өндіріс процесінің материалдық негізік машина
антоматтар құрайды. Адам "өндіріс қатарында" творчестволық, жасампаздық
қызмет атқарады. Мұндай жағдайда өндіріс технологиясы адамның физикалық
және психологиялық мүмкіндіктерімеи де шек телмейді. Бір айта кететін жай,
автоматтандыру процесі өз дамуында бірнеше сатыдан өтеді, ең жайдан
күрделіге, бөлшекті комплекстіге және соңғы сатысы толық автоматтандыру
процесіне. Үстіміздегі жүзжылдықтың 70-жылда-рының орта шенінде ғылыми-
техникалық революция өз дамуында жаңа бір сатыға көшті, оның ерекшелігі мик-
роэлектрониканың кеңінен даму алуы. Экономиканың болашақ дамуында
микропроцессорларды қолданудың евдіріс нәтижесіңде қаншалықты ықпалы
болатындығын есептеу қиын, дегенмен бүгіннің өзінде электронды есептеу
техникаларының дамуында микропроцессорлық техника жаңа дәуірді ашып отыр.
Микроэлектрониканы қолдану эконо-миканың барлық саласыңда орын алуда:
энергетика, ауыл шаруашылығында транспортта, машина өндірісінде, автомобиль
өндірісінде қызмет керсету саласында т. б. Қазіргі өнеркәсіп роботтарын,
принципиалды жаңа автомат жүйелері мен бағдарламалық басқару станоктарын
жасау, осы микроэлектрониканы игеру негізінде ғана мүмкін болып отыр.
Микропроцессордарды игеру енімді жобалау саласында автоматтандыруға жол
ашты. 80-жылдарда жобалауды автоматтандыру (Ж. А. Ж.) станок шығару
өндірісінде, авиация, медицина өнеркәсібінде т. б. кеңінен даму алды.
Микропроцессорлар энергия тұтынуды үнемдеу мен қоршаған ортаны қорғауды
қамтамасыз ету салаларында да қолданылды. АҚШ шығарған әрбір автомобиль
жанар майды жұмсау мен бөлінетін газдың зияндық дәрежесіне бақылау жасау
максатында микропроцессорлармен жабдықталған.
Микроэлектроника өндірісінде пайдаланатын заттардың аз мөлшерлілігі
шикізат пен материагщарды едәуір үнемдеуге мүмкіндік береді, ол әз
кезегінде микроэлектроникалық техника саласының өз ішінде және оны қолдау
негізінде өндірілетін өнімдер бойынша өндіріс шығындарын азайтады. Белгілі
деректерге сүйенетін болсақ аз уақыттың ішінде бір микропроцессордың құны
80—90 долларға дейін кеміген. Осының барлығы микроэлектроника өнеркәсібі
өндірісі мен өнімдерінің тұтыну дәрежесінін тез әрі тұрақты өсуін
қамтамасыз етті. Микроэлектрониканың ерекше жоғары қарқынмен дамуы АҚШ-та
орын алып отыр. Әлемдік рынокта микроэлектроника өнімдерінің бәсеке
қабілеттілігін қамтамасыз ету мақсатымен мемлекет фирмаларға үлкен көмек
көрсетуде. Ресми деректерге қарағанда микроэлектроника саласы бойынша
ғылыми зерттеулерді қаржылаңдыру көлемі 500 млн. долл. асқан (БИ-КИ — 1988
ж. 12 қаңтар).
Микроэлектрониканы кеңінен пайдалану автоматтандыру процестеріне үлкен
ықпал етеді, материалдық өндіріс пен материалдық емес салада өндірістік
және басқару процестерін комплексті автоматтавдыруға көшіру мүмкіндігін
береді. Кең көлемде жай қол еңбегін ғана айырбастау мүмкіндігін берген
бүрынғы автоматтавдыру сатысынан мұның айырмашылығы күрделі интеллектуалды
еңбекті микроэлектроника арқылы жоғары дәрежелі автоматтандыру жүйесімен
алмастыруға негіз қалады. Шын мәнінде технологиялық өндіріс әдісінің
қалыптасуы жүріп жатыр, оның ерекше сипаты мыналар:
-өндіріске принципиалды жаңа технологияны енгізу, өндіріс процесіне үлкен
икемділік, тез өзгеріп тұратын өндірістік және жеке қажеттіліктерге
бейімделу мүмкіндігін береді. Микроэлектрониканы кеңінен қолдану мен тарату
көптеген материалдық жэне еңбек шығындарын үнемдеп, комплексті
автоматтандыруға көшуге жағдай туғызады;
өндірістің ғылыми сыйымдылық дәрежесін күрт көтереді. Тұтас алғанда
экономика жағдайына үлкен ықпал ететін циклды факторлардан тәуелсіздігі аз,
жоғары тұрақтылықты сипаттайтын жоғары технология салалар кешенін
пәрменділікпен дамыту үлкен маңызға ие болады;
ақпараттық саланын рөлі мен маңызының өсуі әр қилы электронды-есептеу
техникалары өндірісі мен оны бағдарламамен қамтамасыз ету, сол сияқты
ақпаратты жинақтап, өңдеуді де қамтиды;
-қоғамдық өндірісте адамның рөлі мен маңызының өзгеруі, еңбектің
күрделілігінің кеп көлемде өсуі, жиынтық жұмыс күшінің сипаттамасында
салалық өзгерістердің орын алуымен байланысты адам факторының маңыздылығы
артады.
Енді дамыған елдердің қоғамдық өндірісівдегі құрылымдық өзгерістердің
қазіргі тенденциясын қарастыруға көшелік, ол барынша жоғары дәрежеде ғылыми-
техникалық революцияның дамуымен сипатталады. Бұл мыналармен байланысты,
біріншіден, ғылыми-техникалық прогресс жетістігі, принципиалды жаңа
технологиялар, осымен байланысты ұлттық экономикаиы қайта құруды талап
етеді. Екіншіден, салалық құрылымдағы интенсивті қозғалыс пен өзгерістер
ғылыми-техникалық жетісгіктердің қолдану дәрежесін, қоғамның өндіргіш
күштерінің дамуышының объективті қажеттілігі дәрежесінін көрсеткіші.
Қазіргі кезде ғылым мен техниканың дамуының негізгі бағыты экономиканы
"қайта индустрияландыру" ол болса бүкіл коғамдық өңдірісті одан әрі
интенсивтенуді мына негізде қамтамасыз етеді: өндірісті принципиалды жаңа
ресурстар мен энергияны үнемдейтін, әрі экологиялық тұрғыдан таза
технология негізінде қайта құру, өндірілетін өнімдер мен өндірістін
техникалық-экономикаяық параметрінің сапасын жақсарту, өнеркәсіптің ғалымды
көп қажет ететін салаларын одан әрі дамыту және олардың жалпы ұлттық
өнімдегі үлесін көтеру, ғылым мен техниканың соңғы жетістіктерін екгізу
жолымен өндірістік емес саланы индустрияландыру. Алға қойылған міңдеттерді
практикалық тұрғыдан шешу жолы мемлекетгің экономикалық саясатын, ен
алдымен инвестициялық саясатының икемділігіке тәуелді. Кейнсиандық модель
жалпы ұлттық өнімнің өсу қарқынын тездетуге бағытталған мемлекеттің
экономикалық процестерді реттеуге белсенді араласуын қолдайды. Мұндай
жағдайда мемлекеттің инвестициялық саясаты күрделі қаржы көлемін сандық
тұрғыдан өсіру арқылы өндіріс көлемін ұлғайтуға бағытталады. Жаңа
классикалық теориянын кейнсиан концепциясынан айырмашылығы, мемлекеттің
экономикаға араласуы рынок қызметіне қолайлы жағдайлар туғызумен шектелу
керек деп есептейді. Жаңа классикалық көзқарастардың негізін ұсыныс
теориясы құрайды, дамудың басты мақсаты өндірістің сандық өсіміңде емес,
оның тиімділігін арттыру-да, ең алдымен максималды пайда табу жолында. Жаңа
классиктердің теориялық тұжырымдары АҚШ-та "рейганомика", Ұлыбританияда
"тэтчеризм*" деген атнен мемлекеттік саясатында практикалық шешім тапты.
Бұл саясат рыноктық тетікке арқа сүйек отырып, капитал мен жұмыс күшінің
салааралық ауысуы белсендірек болады, экоиомиканы құрылымдық қайта қүру
мүдделілігі, қоғамдық өндірісті интенсивтендіру қамтамасыз етіледі. Бір
айта кететін жай, қазіргі эксномиканы қайта құрудың мәні сандық өлшемдерді
өзгертуде емес, сапалық көрсеткіштерді жаңа сатыға кетеруде.
ІІ Қорлану қоры - қоғамдық өндірісті ұлғайту ретінде
Қоғамдық өндірісті интенсивтендіру негізінде экономиканы құрылымдық
қайта құрудың міндеттері жаңа инвестициялық саясатты ұсынады. Мұнда
оптималды құрылымды қамтамасыз ету мақсатымен негізгі күш күрделі қаржьшың
сандық өлшемдерін емес, оның сапалық өзгерістеріне ауысады, яғни
инвестицияның ұдайы өндірістік салалық және технологиялық құрылымдары болып
бөлінеді1. Инвестицияның ұдайы өндірістік құрылымы өндірісті қайта күру
және жаңартумен өндіріске қосымша материал және енбек ресурстарын қамту,
бұрынғы техникалық негізде үлғайту инвестицияларының арасындағы қатынаспен
анықталады. Мұнда оптималдылыққа біріншісінің үлесін арттырып, екіншісін
кеміту арқылы жетуге болады. Инве-стициялық салалық құрылым деп
отырғанымыз, оның халық шаруашылық салалары бойынша белінуі. Мұнда
оптималдық өндірістің ғылымды көп қажет ететін саласын дамьпу арқылы мүмкін
болады. Инвестицияның технолгиялық құрылымы негізгі капиталдың активті
бөлігіне маши-налар, жабдықтар т. б. жұмсалатын күрделі қаржымен негізгі
капиталдың бөлігіне — үйлер, ғимараттар т. б. күрделі қаржы арасындағы
арақатынасты керсетеді. Сапалық өзгеріске негізгі капиталдың активті
белігіне жүмсалатын инвестиция үлесін арттыру арқылы жетуге болады. Дамыған
елдер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz