Тас дәуірі

Тас дәуірі

Табиғи жағдайлар және ежелгі гоминидтердің
тіршілік еткен ортасы
Әуелгі палеолит

Қолданылған әдебиеттер

Алыс замандарда өткен бабаларымыздың өмір –тіршілігі жайлы қазіргі түсінігіміз олар тұрған үңгірлер мен үңгіме қуыстарды зерттеп білуге негізделген,сол үңгірлер мен қуыстарда адам еңбегінің белгісі-тас құралдар,соларды дайындаудан қалған қоқыстар тамақ қалдықтары –жануарлардың сүйектері сақталған.Қазіргі заманның артта қалған халықтары дейтін жұрттар өмірінен алынған этнографиялық мәліметтердің де маңызы аз емес.Мұндай мәліметтер ежелгі адамзаттың материалдық және рухани мәдениетінің біраз қырлары мен сырларын анығырақ түсіндруге мүмкіндік жасайды.Алайда ең басты хабарды алғашқы қауымның бәрінен де көбірек кездесетін материалы-еңбектің тас құралдары береді.
Белгілі бір әлеументтік экономикалық формацияның дамуына байланысты адамзат тарихы ұзақ-ұзақ кезеңдерге бөлінеді. Археологияда кезеңдендірудің өзіндік әдісі жасалған,оған сәйкес адамзат тарихы тас,қола мен темір және орта ғасырлар дәуірлеріне бөлінеді.Ал,өзінің рет-ретімен жоғарыда айтылған дәуірлер кезеңдер мен мәдениеттерге-палеолит,мезолит,неолит кезеңдеріне бөледі.
Көне тас ғасыры дәуірі адамзат және оның шаруашылығының қалыптасу кезі-өндіргіш күштердің төмен деңгейінде болуымен сипатталады. Арнайы шаруашылық қам-харекеті табиғаттың дайын тұрған өнімдерін пайдаланумен ғана шкетелген. Әуелгі адам жабайы өсетін дәндерді,жемістер мен жидектерді жинап,жануарларды аулаған.Адамдардың өзара қарым-қатынасы,мүшелерінің экономикалық теңдестігіне,еңбек бейнеті жынысы сипаты жағынан үжымдық қатынастар болды.
Адамдардың қоғамдық ұйымы палеолит дәуірінде дамудың күрделі де ұзақ жолына өтеді.Оның бастапқы кезі алғашқытабыр тобы-бас қосып қорғану және бассалу үшін,аң аулау,жиын-терін үшін бірлесу болды.Осынау рулық қатынасқа дейінгі әлеументтік құрылымдық қоғамдық қарым қатынасы мүлде дамымаған ,қауымдық үйшілік шаруашылығы болмаған,дегенмен де оларда некелік байланыстардың біраз реттелгені байқалады.

Қазақстандағы іздеулер мен қазбалар, Алматы 1972ж

Ежелгі Қазақстан мәдениеті,Алма-Ата 1969ж

Қазақстан полеолитінің геохронологиясы,Медоев

А.Г1982ж

Архив Марғұлан атындағы архелогия институты,НАН РҚ

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Тас дәуірі

Табиғи жағдайлар және ежелгі гоминидтердің
тіршілік еткен ортасы
Әуелгі палеолит

Қолданылған әдебиеттер

Тас дәуірі
Алыс замандарда өткен бабаларымыздың өмір –тіршілігі жайлы қазіргі
түсінігіміз олар тұрған үңгірлер мен үңгіме қуыстарды зерттеп білуге
негізделген,сол үңгірлер мен қуыстарда адам еңбегінің белгісі-тас
құралдар,соларды дайындаудан қалған қоқыстар тамақ қалдықтары –жануарлардың
сүйектері сақталған.Қазіргі заманның артта қалған халықтары дейтін жұрттар
өмірінен алынған этнографиялық мәліметтердің де маңызы аз емес.Мұндай
мәліметтер ежелгі адамзаттың материалдық және рухани мәдениетінің біраз
қырлары мен сырларын анығырақ түсіндруге мүмкіндік жасайды.Алайда ең басты
хабарды алғашқы қауымның бәрінен де көбірек кездесетін материалы-еңбектің
тас құралдары береді.
Белгілі бір әлеументтік экономикалық формацияның дамуына байланысты
адамзат тарихы ұзақ-ұзақ кезеңдерге бөлінеді. Археологияда кезеңдендірудің
өзіндік әдісі жасалған,оған сәйкес адамзат тарихы тас,қола мен темір және
орта ғасырлар дәуірлеріне бөлінеді.Ал,өзінің рет-ретімен жоғарыда айтылған
дәуірлер кезеңдер мен мәдениеттерге-палеолит,мезолит,неол ит кезеңдеріне
бөледі.
Көне тас ғасыры дәуірі адамзат және оның шаруашылығының қалыптасу кезі-
өндіргіш күштердің төмен деңгейінде болуымен сипатталады. Арнайы шаруашылық
қам-харекеті табиғаттың дайын тұрған өнімдерін пайдаланумен ғана шкетелген.
Әуелгі адам жабайы өсетін дәндерді,жемістер мен жидектерді
жинап,жануарларды аулаған.Адамдардың өзара қарым-қатынасы,мүшелерінің
экономикалық теңдестігіне,еңбек бейнеті жынысы сипаты жағынан үжымдық
қатынастар болды.
Адамдардың қоғамдық ұйымы палеолит дәуірінде дамудың күрделі де ұзақ
жолына өтеді.Оның бастапқы кезі алғашқытабыр тобы-бас қосып қорғану және
бассалу үшін,аң аулау,жиын-терін үшін бірлесу болды.Осынау рулық қатынасқа
дейінгі әлеументтік құрылымдық қоғамдық қарым қатынасы мүлде дамымаған
,қауымдық үйшілік шаруашылығы болмаған,дегенмен де оларда некелік
байланыстардың біраз реттелгені байқалады.
Алғашқы тобыр төменгі полеолиттің ертеректегі екі басқышына-шелльге
дейінгі және шелль кезеңдеріне сәйкес келеді.Ашель заманында жаңа
әлеументтік организм –алғашқы қауымға қажетті алғы шарттар біртіндеп
толысып жетіле бастайды. Мустье дәуірінде отырықшылық ,еңбекті жынысы мен
жасына қарап ,табиғи түрде бөлу жүзеге асады,қауымның бастапқы түрі пайда
болады.кейінгі полеолитадами ұжымы әлеументтік жағынан жаңа бір қырынан
сипатталады-оларда алғашқы рулық қауымның толысқан түрлері құрылады.
Көптеген зертеушілердің пікірінше,осы бір сапалық секіріс неандерталдардың
дене бітімі кәзіргі адаммен бірдей саналы жанға айналуына сай келеді.

Табиғи жағдайлар және ежелгі гоминидтердің
тіршілік еткен ортасы
Евразияның ұлан-ғайыр кеңістігіндегі шөлдер мен шөлейт және дала
аймақтарынан соңғы 15-20 жылда тас ғасырының толып жатқан тұрақ мекендері
табылып зерттелді.Оларды хронологиялық мерзімі плиоценнен голоценге
дейінгі аралықты қамтиды.
Евразияның аридік аймағы жерінің бетінде рельфтің сан алуан түрлері
–асқар таулар мен қыраттардан бастап ойпатты шөлдерге дейін бар.Эволюцияға
және оның ұзақтығындағы,айырмашылық,жерді игерудегі,сол сияқты гоминидтер
эволюциясындағы айырмашылықтар аридік аймақ аудандарына тән сипат болып
табылады. Аридік аймақтрда ашық тұрақ-мекендерде жиірек кездеседі. Олардың
көпшілігі кешенді болып келеді,және ежелгі гоминидтердің белгілі
біргеоморфологиялық орындарда ұзақ уақыт тұрғанының іздері сайрап жатады.
Аридік аймақтағы жағдай жағынан,терреториясының үлкендігі және табиғи-
ландшафтық зоналары жағынан Қазақстан жері Евразия аридік зонасының
палеолитін зерттеудің моделі қызметін атқара алады.
Қазақстан жеріндегі ежелгі гоминидтіңпайда болудың алғышарттарын
адамзат тарихындағы ең маңызды,өтпелі кезеңнің –плиоценнің екінші
жартысының геологиялық-жағрафиялықжағдайына сүйене отырып іздеу керек.

Гиндукуш пен Гиматай Қарақорым, Тән-Шон мен Алтай таулары

муссондарды өткізбейтін бөгет қана емес, олар тіпті күллі

ландшафтыны толығынал өзгертіп жібереді де, бірте-бірте кәзіргі

кескін-кейпіне келеді. Мүзарт қүрсаү-ында есіп келе жатқан тау

қыраттары, уақыт еткен сайын бүрынғыдан бетер көтеріле түсетін

кең көлемдегі жаңа жерлер, тегі, палеолит ареалындағы аумақтар

мозаикасын күнілгері анықтап қойғанға үқсайды. Муссондар мен

циклондар қозғалысының өзгеруі. аридтік аймақтагы ауа райының

қытымырланып қатая түсуі едоуір мол жердің қүлазып, шөлге

айналуына себепші болады.

Дүние осындай өзгеріске үшырап жатқан жагдайда Қазақстан-

ның әртүрлі аймақтары сол өзгеріс жагдайына турлішс

бсйімделген. Туран мен Каспий еңірі шөлдері аймагының жағдайы

түрақты болган. Каспий теңізінің жағалаулары мен Үстірт

жанында палео-лит пен неолит ерте кезеңдерінің кептеген түрақ-

мекендері сақталған, олар — палеолиттің ерте кезеңінен неолитке

дейін болған үздіксіз өрістеудің куосі. Каспий өңірі мен Үстірттің

палеолитіне кремний шикізаты база болган.

Каспий жағалауъі мен Үстірт тегістігіндегі үзақ ерістеүте пале-

ографиялық жағдайдың (қолайлы ауа райы, аң аулайтын орындар

мен мекен жайлардын) көптігі, шикізаттың шексіз молдыгымен

ауызсудың барлыгы негіз болады. Сақталып қалған түрақтар

топог-рафиясы геологтардың жағатау бедерінің сан рет езгсргені

жайлы деректерін дәйектейді.

Уак шоқылары мен тегіс те кең алқапты жазықтары үйлесіп

жататын Сарыарқа езінің геоморфологиялық жағдайы жағынан ең

түрақты аймақ болған және болып та отыр.

Палеолиттің мундағы ерістеуі ашелдің едәуір кейініректегі

кезеңінен бастатады да, кейініректегі палеолитке дейін үзілмей-ДІ.

Тас ғасыры түрақтары топографиясының ерекшелігіне қараганда,

алғашқы гоминидтердің Сарыарқаның басты су айрығымен жүріп

өткені ықтимал, сөнтіп олар одан әрі барып, Солтүстік Балқаш

өңіріне тарап қоныстанган. Палеографиялық жагдайдың түрақ-

тылыгы, көші-қон жолдарының калыпқа келуі және, шамасы, олар-

дың езгсрмеуі, сол сияқты жануарлардың (ан аулау көзі) тіршілік

ететін жерлері мен қүстар жолының да бір қалпында қалуы, жақсы

шикізат қорының жер бетіне шыгып жатуы жоне тиянақты су

кезінің болуы (бүлақтар, жарқабақ, астындагы шүңсйттер т.б.)

палсолиттің ортүрлі модениетін бойына дарытқан алгашқы үжым-

дардың бір түрақ-мекендсрінде үзақ уақыт тіршілік етуіне

мүмкіндік берген, ал түрақтар өрны мен қозгалыс жолы едоуір

дорежеде сол шикізаттар жер бетіне шыгып жатқан орынга, взендер

жагалауына, терең шүнейттер мен суы түщы бүлақтар басына

жакын болган. Жогарғы плспстөцсн аяқталар кезде ауа райы

сүмдық суытып, қурғақшылық бел алган (Б. Ж. Әубокіровтың

айтуынша) аса қнын жағдай су жүйелерін біржолата бузып кетеді.

Үзак жылдарға созылган тоназып кету жагдайында Сарыарқаның

көптеген аудан-дарында сол аймақты мекеңдейтін жануарлар мен

бір кездс осы өлкеде достурлі тіршілік етіп, кеііін біржолата

кетіп қалган гоминидтердің қалыптасқан байланысы узіледі. Тек

өтпелі зоналарда, Сарыарқаның шет-шетінде, Ертіс өңірінде ғана

өрістсу нс-олитке дейін үзілмейді.

Өтпелі зоиаларга орқашанда айрықша назар аударыдган. Осын-

лай қызқты мтпсчі учаскенің бірі Қаратау қыраты. (Сырдарияөңірі)

жаграфиялық жагдайының бір ерекшелігі,

Гікінші жагынан ол аса ірі скі облысты — Орта Лзияның

қүмды шөлдері мен сазтопырақты Бетпақдала шөлінің араларын

шектеп бөліп түрады.Климаттық жаіыиан алганда, Қаратау

жагдайы айрықша қолайлы болып келеді. Мұндай ақуал Қаратау

қыраты аймагында үзақ замандар бойы, кем дегенде, жоғарғы

плиоценнен бері сақталган. Неоген кезеңінен бері сақталып келе

жатқан кептеген реликті өсімдіктер мен жануарлар — міне,

осының айғағы. Қаратау қыратының шөлді аймақтағы жағдайы сөл

арадан қалың құм қатпарлары (шет-шеттерінде) мен сары

топыракты қабаттардың (шұңқырларда) құрылуына себепші

болған. Қаратау қыраты көптеген аудандардың геологиялық

құрылымы, сол сияқты, жануарлардың осы араны ұдайы ызғындай

көп болып мекендеуіне қолайлы жағдай жасаған, олардың

сүйектерінің қордалы қалдықтары көптеген жерден табылған.

Сол себепті де осының бәрі ежелгі гоминидтің осы араны

мекендеуіне жол ашқанына ешбір таң қалуға болмайды, олар бұл

маңнан қоректі де, су көздерін де, сонымсн бірге өзендер

жағалаулары мен үңгірлерден, бортопырақты аудандардан

шүрайлы мекен-жайлар тапқан.

Бірақ, шамасы, отпелі (шекаралық) аудандардың бір

ерекшелігі — ол оқиғалар мен қүбылыстардың үзік-үзік және

ортүрлі болып келетіні. Моселен, Қаратау қыратының палеолиті

орістеудің екі ли-ниясы (болкім, үшеу де шыгар) арқылы

сипатталады. Оның біріншісі Каратаудың куост аудандарынатон,

ол қара крсмнийдің түтас қалың қабатына негізделген (Боріқазған,

Тәңірқазған — баеты түрақтары). Ілі, ежелгі түрақтар пенепленнің

бір кездегі аумақты оуелгі бстіндегі куостік қалдықтар биігімен

байланысты. Мүлде кейініректегі ашелдік, мустьелік түрақтар

жоне кейінгі палеолит куэстер бау-райына орналасқан жоне ерте

палеолиттін, Ьоріқазган, Тәңірқазған сияқты тұрақтарымен

салыстырганда хронологиялық аііыр-машы.іыгы тым көп.

Екінші линия физикалық қасиеті өзгелерінен жақсырақ

сұрғылт түсті кремнийде дамыған, олардын дайындамаларынан

тастың сапалы сынықтарын алуга болады. Мұның негізгі тұрағы

Ш. Уәлиханов атындагы тұрақ болып табылады. Оның біреу де

болса бірегейлілігі, бұл тұрақтың күллі тіршілігі өзен алқаптары

аздырып-өздыріан. о.чі саггопырақтарга еніп кетіп. зонасының

шегі кайнозой шөгінділерімен ұласып жататын тұтас бір үлкен

жонның тарихына байланысты. Бәлкім Уәлиханов палеолитінің

өрістеуі, Л. Г. Медоев Арыстанды мәдениеті деп атаған, Буденный

поселкесі жанындағы конгломераттардан тұратын палеолитке

дейін өрлеп баратын шығар.

Әзірше Казақстан облыстарының таулы аудандары жеткілікті

зерттелмей ке.теді. О.ндай жерлерден палеолит турақтарын іздсу

ісінің бір қиындыгы -- жауын-шашын сулары -- қақтардың

қорлануы мен жер бедері озгсруі жылдамдыгының срекшелігіне

байланысты. Жср шарының бслгілі бір аудандарының жаірафиялық

жоне кли-маттық ерекшеліктерінс соіікес пайда болган ортұрлі

табиги жагдайлар маймылдар мен шала маймылдардың (приматтар)

адамга айналуының барлық жерде бірдсй отпсгсндігінің негізгі

факторла-ры болып табылады, коп жагдайда ортурлі ендіктердсгі

жүрттардың ежелгі шаруашылыгы мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.