Азаматтық – құқықтық қатынастың мазмұны және түрлері туралы

I. Кіріспе бөлімі

Негізгі бөлім
1. Азаматтық . құқықтық қатынастың мазмұны және түрлері
2. Азаматтық . құқықтық қатынастардың пайда болуы негіздері
3. Азаматтық . құқықтық қатынастардың субъектілері

Қолданылған әдебиеттер

Азаматтар мен заңды тұлғалар әртүрлі іс - әрекет жасасу кезінде өзара әртүрлі қоғамдық қатынасқа түседі. Құқықтық қатынас – құқық нормалары мен реттелу нәтижесінде пайда болған қоғамдық қатынастың бір түрі . Қоғамдық қатынасты азаматтық – құқық нормалары арқылы реттеу нәтижесінде заңды сипат алып , азаматтық – құқықтық қатынас пайда болады. Азаматтық құқықтық қатынас – бұл азаматтық – құқық нормалары мен реттелінетін қоғамдық қатынас.
Азаматтық – құқықтық қатынас барлық қоғамдық қатынас сияқты тұлғалардың өзара қатынас болып табылады. Онда кем дегенде екі тарап болды және олардың әрқайсысы не құқыққа не міндетке ие немесе бұл екі жақты құқықтық қатынаста болса , онда тараптардың әрқайсысы құқықтар мен міндеттерге тепе – тең ие. Азаматтық – құқықтық қатынастар азаматтар өз еркін білдірмесе де пайда болады . ( Мысалы , зиян келтіруге байланысты міндеттемеде зиян келтіруші мен зиян шегуші мұндай құқықтық қатынастың пайда болуын қаламаса да құқықтық қатынас пайда болады . Мұндай жағдайды тараптар , құқық пен міндетті амалсыздан еріксіз түрде жүзеге асырады ).

Е.Ш.Дүсіпов, О.К.Қағазов.
Қазақстан Республикасының азаматтық құқық (Жалпы бөлім)
Алматы 2006 жыл

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

I. Кіріспе бөлімі

Негізгі бөлім
1. Азаматтық – құқықтық қатынастың мазмұны және түрлері
2. Азаматтық – құқықтық қатынастардың пайда болуы негіздері
3. Азаматтық – құқықтық қатынастардың субъектілері

Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Азаматтар мен заңды тұлғалар әртүрлі іс - әрекет жасасу
кезінде өзара әртүрлі қоғамдық қатынасқа түседі.
Құқықтық қатынас – құқық нормалары мен реттелу
нәтижесінде пайда болған қоғамдық қатынастың бір түрі . Қоғамдық
қатынасты азаматтық – құқық нормалары арқылы
реттеу нәтижесінде заңды сипат алып , азаматтық – құқықтық
қатынас пайда болады. Азаматтық құқықтық қатынас – бұл азаматтық –
құқық нормалары мен реттелінетін қоғамдық қатынас.
Азаматтық – құқықтық қатынас барлық қоғамдық қатынас
сияқты тұлғалардың өзара қатынас болып табылады. Онда
кем дегенде екі тарап болды және олардың әрқайсысы не
құқыққа не міндетке ие немесе бұл екі жақты
құқықтық қатынаста болса , онда тараптардың әрқайсысы құқықтар
мен міндеттерге тепе – тең ие. Азаматтық – құқықтық
қатынастар азаматтар өз еркін білдірмесе де пайда болады . (
Мысалы , зиян келтіруге байланысты міндеттемеде зиян келтіруші
мен зиян шегуші мұндай құқықтық қатынастың пайда болуын
қаламаса да құқықтық қатынас пайда болады . Мұндай жағдайды
тараптар , құқық пен міндетті амалсыздан еріксіз түрде жүзеге
асырады ).

Азаматтық – құқықтық қатынастың
мазмұны және түрлері

Азаматтық – құқықтық қатынастың мазмұнын оның
қатысушыларының құқықтары мен міндеттері құрайды . Қоғамдық
қатынастарды азаматтық – құқықтық реттеуді жүзеге асыру кезінде
қатысушылары кейін олардың әрекеттерін анықтайтын субъективтік
құқықтар мен міндеттерге ие болады . Құқықтық қатынастар өзара
әрекет, қатысушылардың субъективтік құқтары мен оларға жүктелген
міндетттерге сәйкес жүзеге асырылады.
Субъективтік құқық дегеніміз – құқыққа ие тұлғаның
заңмен белгіленген әрекеті болып табылады . Құқыққа ие
тұлға белгілі әрекеттерді өзі жүзеге асыруы мүмкін .
Азаматтық заңға байланысты меншік иесі өз мүлкін иелену ,
пайдалану және оған билік ету құқығына ие. Сондықтан
, азамат өзіне тиесілі мүлікті қалай пайдалануды
өзі шешеді . Құқыққа ие тұлға белгілі бір әрекеттерді
орындауды немесе орындамауды екінші тұлғадан талап
етуге құқылы . ҚР АҚ 224- бабына сәйкес сатып
алушыдан сатылған затты беруді талап етуге құқылы . Бұдан көріп
отырғандай , құқыққа ие тұлға белгілі бір әрекеттерді екінші
тұлғаның орындауын талап етеді , бірақ бұл олардың арасындағы
шарттың негізінде болуға тиіс.
Субъективтік міндет дегеніміз – міндетті тұлғаның заңда
көрсетілген тиісті әрекеттері болып табылады . Мысалы ҚР АҚ
239-бабы бойынша жеткізіп беруші сатып алушыға шартта
көрсетілген өнімді әкеліп беруге міндетті.
Азаматтық – құқықтық міндет дегеніміз – азаматтардың
әрекеттері реттейтін амал болып табылады . Ол азаматтық
құқық нормасымен құқыққа ие тұлғаның мүдделерін
қанағаттандыру мақсатында міндетті тұлғаның
белгілі әрекеттерді орындауын
қамтамасыз ету жолымен жүзеге асырылады.
Субъективтік – азаматтық құқық пен азаматтық – құқық
міндеттері тікелей азаматтық – құқықтық қатынастың мазмұнын
құрайды . Олар бірлесіп азаматтардың әрекеттерін реттейтін
бірден – бір әдіс ретінде, азаматтардың мүдделерін
қанағаттандыруды азаматтық құқық нормаларына сәйкес
жүзеге асырады.
Азаматтық – құқықтық қатынастың мазмұны мен нысан
бірімен – бірі тығыз байланысты .Азаматтық – құқықтық қатынастың
қатысушыларының субъективтік құқықтар мен міндеттері, оның құқықтық
нысанын құрайды . Бұдан біз мазмұн нысансыз өмір сүрмейтінін
және керісінше, нысан мазмұнсыз болмайтынын көріп
тұрмыз . Қандай да болмасын мазмұн белгілі нысаннан тыс өмір
сүре алмайды, ал нысан әрдайым белгілі мазмұнның
нысаны болып табылады .Сол сияқты құқықтар мен міндеттер
құқықтық қатынастан тыс пайда болмайды , ал құқықтық қатынас ,
өз кезегінде қатысушыларының құқықтары мен міндеттерін
білдіруге уақытқа дейін өмір сүреді.
Субъективтік құқық пен оған жауап беретін
субъективтік міндеттер субъектілердің мүмкін және тиісті
әрекеттерінің сипатына байланысты ажыратылады . Құқыққа ие тұлғада
белгілі әрекеттерді өзі жасау мүмкіндігі болған жағдайда ,
оған ешкім кедергі жасамау керек , яғни міндетті тұлға
пассивтік жағдайда , әрекетсіздікте болды . Егер құқыққа ие
тұлғаның құқығы белгілі бір әрекетті талап ету
мүмкіндігінен туса , міндетті тұлғаның міндеті сол әрекетті
орындау , яғни оның белсенді әрекетінде. Барлық жағдайда да
құқықтарды жүзеге асыру міндеттерді орындау құқықтық қатынаста
құқыққа ие субъектінің құқықтық мүдделерін қанағаттандыруға
бағытталады .
1999 жылдың 1 шілдесінде Қазақстан Республикасының Азаматтық
кодексінің Ерекше бөлімі қабылданып, күшіне енді. Бұл өз мәнінде Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексі нарықты қайта құру жылдарында қалыптасқан
азаматтық заң шығарудың ірі біріктіруі болып табылады, сонымен бірге онда
бұдан бұрын Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарында болмаған
көптеген нормалар пайда болды.
Жаңа Азаматтық кодексті қоғамдық қатынастардың аса тиімді реттеушісі
ретінде бағалау қажет. Оның нормаларының мазмұны барынша айқын болып
табылады. Оған уақыт санынан өткен көптеген заңдардың және заңға тәуелді
нормативтік актілердің ережелері енген. Бұны оңды құбылыс ретінде бағалауға
болады, дегенмен азаматтық кодексті тым толықтықта айыптайтын көзқарастар
да кездеседі. Себебі, онда сатып алу-сату, мүлік жалдау және тағы басқа да
шарттар көптеген түр-түрлерімен қарастырылған. Мысалы, тауарларды бөлшектеп
сатып алу-сату шарты жеке көрсетілген, онда тұтынушылар құқығын бекітуге
артықшылықтар берілген. Кәсіпкерлік шарттың ерекше сипаттары тауар
жеткізілімі шартына арналған нормаларда көрініс тапқан. Кез-келген қазіргі
заманғы мемлекет жағдайы үшін сатып алу-сату шартының энергиямен жабдықтау
сияқты түрі маңызды мәнді иемденеді, бұл да азаматтық кодексте және соған
сәйкес қабылданған заңға тәуелді нормативтік актілерде ескерілген.
Жекешелендірілген, мемлекеттік және сонымен бірге жаңадан пайда
болған жеке кәсіпорындар нарығының пайда болуына кәсіпорындарды сатуды
құқықтық реттеу сәйкес келді.
Бұрын әрқашан реалды болып келетін сыйға тарту шартына қазір өзгеше
сипаттар берілген, енді бұл шарт консенсуалды да болуы мүмкін. Сыйға
тартуға тыйым салу анық бекітілген.
Ренталық қатынастар бұдан бұрын тек өмір бойы асырауда ұстау жағдайы
қарастырылған сатып алу-сату шартымен ғана негізделетін, қазір рента
институтына оның (белгілі бір мәселелері болғанымен), өзіндік мән берілген.
Азаматтық кодекс шеңберіндегі жаңалықтарға ақшалай талапты беріп
қаржыландыру (факторинг) және есеп айырысу-несиелік қатынастарды реттейтін
(бактік есеп шот, ақша аударымы, банк салымы), шарттар туралы нормалар
жатады. Сақтау шарттары бойынша тауар қоймасында сақтау туралы нормаларды
енгізу туралы айтуға болады. Сенім меншігі жөніндегі ұзаққа созылған
пікірталастар Азаматтық кодекс нормаларында мүлікті сенімгерлікпен басқару
қатынастарын бекітуге әкелді. Сонымен бірге кешенді кәсіпкерлік лицензия
шарты қарастырылған, бұл шарт та бұрынғы заңда болған жоқ.
Қазақстан Республикасының азаматтық құқығында оның негізгі ережелері
құқықтың әртүрлі салаларымен реттелетін жағдайларда зиян келтірілгенде
жүзеге асатын толық құнды деликтілік жауапкершілікті қарастыратын
ережелердің бірге әрекет етуі анық көрінеді, сонымен бірге келтірілген
моральдық зиян үшін өтемақы тағайындауды, құқыққа сәйкес келетін
әрекеттермен келтірілген зиянды өтеуді қарастыратын нормалар да
жетілдірілуде. Өзінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандырған
тұлғаларға зиянды өтеу туралы жалпы мазмұнды нормалар пайда болды,
тауарлардың, жұмыс пен қызмет көрсетудің кемістіктерінің әсерінен
келтірілген зиян үшін мемлекеттің жауапкершілігі кеңейтілген.
Интеллектуалдық меншік құқығы барынша ретке келтірілген, аталған
тәуелді саланың құрамына интеллектуалдық меншік құқығының объектілерін,
соларға құқықтар пайда болу негіздерін және оларды қалыптастыру және
пайдалануға байланысты шарттық қатынастарды, сонымен бірге оларды құқықтық
қорғауды қарастыратын нормалар енгізілген.
Мұрагерлік құқық та айтарлықтай елеулі өзгерістерге ұшыраған, ол
қазір меншік құқығы және басқа да заттық құқықтардың тәуелді саласымен
қамтамасыз етілетін меншікке билік ету мүмкіншіліктеріне негізделеді. Жаңа
Азаматтық кодексте мұрагерлікке, мұра құрамын анықтаудың, ортақ бірлескен
мүлік болып келетін мүлікті мұраға қабылдау, мұрагерлдік және лайықсыз
мұрагерлерді мұрагерліктен алыстату туралы және тағы басқа жалпы ережелерге
көңіл көп аударылған.
Қазақстан Республикасының бір тұтас құқық жүйесі бірнеше салаға
бөлінетіндігі бәрімізге мәлім. Сол салалардың бірі болып табылатын –
азаматтық құқық. Азаматтық құқық сала ретінде елімізде қалыптасып келе
жатқан нарықтық экономиканың бірден-бір негізі десек те болатын шығар.
Өйткені, бұл саламен реттелінетін құқық қатынастарының шеңбері кең.
Азаматтық құқығымен реттелінетін қатынастардың түсінігін беру үшін
құқық теориясында қолданылып жүрген ережелерге сүйенуіміз қажет. Яғни
айтқанда, реттеу пәні мен реттеу тәсілдері. Осы жоғарыда көрсетілген екі
категорияның негізінде азаматтық құқығына сала ретінде тек анықтама ғана
емес, оның басқа құқық салаларынан ерекшелігін де көрсетуге болады.
Азаматтық кодекстің 1-ші бабының 1-ші тармағында көрсетілгендей,
азаматтық заңдармен тауар-ақша қатынастары және қатысушылардың теңдігіне
негізделген өзге де мүліктік қатынастар, сондай-ақ м.үліңктік қатынастарға
байланысты мүліктік емес жеке қатынастар реттеледі. Сонымен қатар,
мүліктік қатынастарға байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар да
азаматтық заңдармен реттеледі, өйткені олар заң құжаттарында өзгеше
көзделмеген, не мүліктік емес жеке қатынастар мәнінен туындамайды.
Жоғарыда көріп отырғанымыздай, азаматық құқығымен реттелінетін
қоғамдық қатынастардын негізгісі болып табылатыны- мүліктік қатынастар.
Сондықтан да айтып кеткен жөн болар, кез келген мүліктік қатынастар емес,
қоғамның негізін қалайтын тауар- ақша қатынастары, яғни азаматық құқық
субъектілерінің кез келгенінің қатысуымен және әр түрлі көріністерде
байқалатын мүліктік қатынастар.
Азаматтық заңдармен реттелетін мүліктік қатынастарға байланысы жоқ
мүліктік емес жеке қатынастарға азаматтың есімі, жеуке келбет құқығы, жеке
өмірдің құпиялығы, тұрғын үйге қол сұқпаушылық, азаматтың немесе заңды
тұлғаның абыройына, қадір- қасиетіне, іскерлік беделіне байланысты
туындайтын құқықтық қатынастарды жатқызуға болады. Қазақстан
Республикасының Конституциясының 9-шы бабында азаматың ар- намысымен қадір-
қасиетіне қол сұғылмаушылық атап көрсетілген.
Сондай-ақ Ата Заңның 33-бабы азаматың жеке өміріне қол сұғуға
болмайтындығын атай келе, азаматың жеке өміріне арласуға, оның ар-намысы
мен қадір-қасиетіне қолсұғуға тыйым салынады десе, осы баптың келесі
тармағында тұрғын үйге қол сұғуға болмайтындығы атап көрсетілген.
Жоғарыда көрсетілген мүліктік қатынастармен байланысы жоқ жеке қатынастар,
мүліктік емес жеке қатынастардың екінші тобын құрайды.
Азаматық заңдармен реттелетін қатынастар жиынтығын анықтай келе, бүл
қатынастардың субъектілерін де атап көрсетуге болады. Оларға жеке тұлғалар,
заңды тұлғалар, мемлекет және әкімшілік - аумақтық бөлініс. 1964 жылғы
Азамтық Кодекспен салыстырғанда 1994 жылы 27-ші желтоқсанда қабылданған
Азаматық Кодекістің ерекшелігі сол, мемлекет азаматтық-құқықтық
қатынастарға осы қатынастарға өзге қатысушыларымен тең негізде түсетіндігі
атап көрсетілген.
Азаматтық құқық сала ретінде толық көрінуі үшін оның реттеу
тәсілдерін анықтау қажет. Көптеген ғалымдардың тұжырымдары бойынша құқықтық
қатынастарды реттеу тәсілінің бірнеше түрі бар және ол құқық жүйесінің
салаларына байланысты әрқилы болуы мүмкін. Азаматтық-құқықтық қатынастардың
ерекшеліктеріне байланысты азаматтық құқығының реттеу тәсілі төмендегі
ережелерге байланысты анықталады. Біріншіден, азаматтық-құқықтық қатынаста
қатысушылардың заңи теңдігі, яғни азаматтың құқығының субъектілері
азаматтық айналымға түсу прцесінде бір-біріне тәуелсіз. Екіншіден, жеке
және заңды тұлғалар азаматтық құқық пен азаматтық міндетті өз ниеттерінің
негізінде жүзеге асыруы, азаматтық-құқықтық қатынастарды жүзеге асыру
мүмкіншілігінің теңдігі және заң алдында бір текті қорғалуы.
Азаматтық құқық, көбінесе диспозитивтік нормаларға негізделген.
Диспозитивтік норма дегеніміз – тараптар араларында туындайтын
қатынастарды өздерінің қалауынша, егер заңда өзгеше көзделмесе, реттеу
мүмкіндігі. Осы тұрғыдан алғанда, Азаматтық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.