Авторлық меншік және оның құқықтық белгілері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1. Авторлық меншік және оның құқықтық белгілері.
1.1. Авторлық құқық түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2. Авторлық құқық саласының экономикалық және моральдық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2. Сабастас құқықтар түсінігі мен маңызы.
2.1. Сабастас құқықтар ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.2. Сабастас құқықтар саласындағы халықаралық келісімдердің рөлі
және осы құқықтарды қорғаудың маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
3. «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар» тақырыбын мектепте оқыту әдістемесі.
3.1. «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар» тақырыбын ойын технологиясы арқылы оқыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
3.2. «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар» тақырыбын оқытудағы сабақ үлгісінің әзірлемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...76Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 81
1. Авторлық меншік және оның құқықтық белгілері.
1.1. Авторлық құқық түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2. Авторлық құқық саласының экономикалық және моральдық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2. Сабастас құқықтар түсінігі мен маңызы.
2.1. Сабастас құқықтар ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.2. Сабастас құқықтар саласындағы халықаралық келісімдердің рөлі
және осы құқықтарды қорғаудың маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
3. «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар» тақырыбын мектепте оқыту әдістемесі.
3.1. «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар» тақырыбын ойын технологиясы арқылы оқыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
3.2. «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар» тақырыбын оқытудағы сабақ үлгісінің әзірлемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...76Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 81
Зерттеу мәселесінің өзектілігі. Қазақстан Республикасы өзін өзінің жоғарғы құндылықтары адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылатын демократиялы, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет деп жариялаған. Құқықтық мемлекетті құру жолындағы мемлекеттің алдында тұрған маңызды міндеттердің бірі ол құқықтық саясатты дамыту, яғни азаматтардың құқықтарын қорғайтын және олардың жүзеге асырылуына жағдай жасайтын заңдарды дамыту болып табылады. Сондай- ақ, Қазақстан Республикасының Конституциясы азаматтардың игіліктерінің, олардың мүдделерінің толықтай қорғалып, демократиялық құқықтары мен бостандықтарының жан-жақты кепілдендірілуіне бағытталып, оның сақталуын барлық мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдар мен лауазымды тұлғалардың басты міндеті ретінде бекітеді. Қазақстан Республикасының Конституциясында азаматтардың ар-намысы мен қадір-қасиетін, өмірі мен денсаулығын, өзінің мүлкі мен бостандығын сот тәртібінде қорғау құқығы бекімін тапқан (Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабы). Осыгдай заң тәртібінде арнайы адам өміріндегі құндылықтарының бір санатына адам баласының өз ақыл парасатының туындысына меншік ету құқықтары да берілген.
Ендігі сөз ғылыми түсінікте авторлық құқық, деп келетін зиаткерлік меншіктің бір саласы төңірегнінде.
Авторлық меншіктің құқықтарын қорғау біз өмір сүріп отырған ақпараттық ғасырдағы шығармашылықтарды және жаңашылдықтарды ынталандыру мен қолдаудың басты элементтерінің бірі болып отыр. Тауарлар саудасы және қызмет көрсетулердің жаһандануы егеменді елдердің авторлық меншік құқықтарын қорғау жөніндегі халықаралық-келісілген талаптарды сақтау мен орындауды маңыздылығын талап етті. Мұндай халықаралық-келісілген стандарттар ұлттық заңдары мен әкімшілік практикасы үшін негіз бола алатын көптарапты келісімдерде бар.
Ендігі сөз ғылыми түсінікте авторлық құқық, деп келетін зиаткерлік меншіктің бір саласы төңірегнінде.
Авторлық меншіктің құқықтарын қорғау біз өмір сүріп отырған ақпараттық ғасырдағы шығармашылықтарды және жаңашылдықтарды ынталандыру мен қолдаудың басты элементтерінің бірі болып отыр. Тауарлар саудасы және қызмет көрсетулердің жаһандануы егеменді елдердің авторлық меншік құқықтарын қорғау жөніндегі халықаралық-келісілген талаптарды сақтау мен орындауды маңыздылығын талап етті. Мұндай халықаралық-келісілген стандарттар ұлттық заңдары мен әкімшілік практикасы үшін негіз бола алатын көптарапты келісімдерде бар.
1. Әдеби және өнер туындыларды қорғау туралы Берн Конвенциясы; Өндірістік меншікті қорғау жөніндегі Париж конвенциясы.
2. Доминик де Ступ Линда Скейлс Эдоардо Фано Юджин Стюарт 2004 жылғы қараша.
3. Авторлық құқықтар мен технолопишарды шақыру женіндегі жасьш кіхап - дереу шаралар Қолдануды талап ететін авторлық құқықтың мәселелері, СОМ (88) 172, 1988ж. маусым.
4. Жасыл кітап - Ақпараттық қоғамдағы авторлық және сабақтас құқықтар, СОМ (95) 382, 1995ж. шілде.
5. Жасыл кітап - қарақшылыққа және бірыңғай рыноктағы қарақшылыққа қарсы күрес, СОМ (98) 569, 1998ж. қазан.
6. 1991 жылғы 14 мамьфдағы компьютерлік программаларды құқықтық қорғау саласындағы Кеңестің Директивасы.
7. Директиваны іске асыру жөніндегі Комиссияның СОМ /2000/0199 есебі.
8. АМҚСА Келісімінің 10(1)-бабы және авторлық құқық жөніндегі ИМҚВ 4-бабы.
9. «Спутниктгік хабарлар мен кабельдік хабарлар беру саласындағы авторлық құқық пен сабақтас құқықтарлы қорғауға қатысты бірқатар ережелерді келісу туралы» 1993 жылғы 27 қыркүйектегі Кеңестің Директивасы 93/88/ЕЭС.
10. Авторлық құқықтар мен белгілі сабақтас құқықтарды қорғау мерзімін үйлесімділігі туралы 1993 жылғы 29 қазандағы Кеңестің Директивасы 93/98/ЕЭС.
11. База деректерлерін құқықтық қорғау жөніндегі ЕО96/9/1996 жылғы 11 наурыздағы Директивасы.
12. Түп нұсқалы көркемөнер шығармаларының авторьша пайда алуы туралы 2001 жылғы 27 қыркүйектегі Директива 2001/84/ЕС
13. Кеңестің Регламенті 3295/94 және Комиссияның Регламенті 1367/95 98
14. Берн Конвенциясының 11(2) және 14(3).
15. Ақпараттық қоғам туралы Директивада 100.
16. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған (07.10.1998 ж. №284-1 ҚР Заңымен енгізілген өзгерістерімен және толықтыруларымен бірге) // Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1996, №4.
17. Азаматтардың арыздарын қарау тәртібі туралы Қазақстан Республикасы
Президентінің 19 маусым 1995 жылғы №2340 Заң күші бар Жарлығы;
18. Қазақстан Республикасының прокуратура органдары мен мекемелерiнде азаматтардың өтiнiштерiн қарау және шешу жөнiндегi Нұсқаулықты бекiту туралы Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының 2003 жылғы 31 шілдедегі N 47 бұйрығы;
Пайдаланылған әдебиеттер:
19. Доминик С., Линда С., Эдоардо Ф. Авторлық меншікті қорғау саласындағы Халықаралық стандарттары және Еуропалық Одақтың стандарттары. Астана, 2004.
20. Селина Е.В. Применение специальных познаний в уголовном процессе. М.: Юрлитинформ, 2002.
21. Петрухин И.Д. Экспертиза как средство доказывания в советском уголовном процессе. М., 1964.
22. Бычкова С.Ф. Организация назначение и производства судебной экспертизы. Алматы: Жеті жарғы,1999.
23. Вареникова С.П. Применение специальных знаний в уголовном судопроизводстве Республики Казахстан. Алматы, 2004.
24. Аубакиров А., Ким Э. Криминалистическая экспертиза материалов и веществ: Учебное пособие Алматы: ВШП “Әділет”, 2001.
25. Поврезнюк Г.И. Судебная экспертиза. Подготовка и назначение в уголовном и гражданском процессах: Практическое пособие. Алматы: ТОО “Аян Адет”. 1999.
26. Применение специальных знаний при расследовании дел о поджогах: Дисс. к.ю.н. / А.Г. Нам; Науч. Рук-ль: д.ю.н. С.Ф.Бычкова, 2003.
Пайдаланылған мерзімді басылымдар:
27. Ағыбаев А.Н. Авторлық құқық хақында. // Мемлекет және құқық, Алматы, 2005. № 4.
28. Аубакиров А.Ф., Ким Э.П. Процессуальные вопросы использование специальных научных знаний в уголовном судопроизводстве. // Научные труды “Әділет” Алматы 1998. №2.
29. Байбатыров С.К. Некоторые вопросы использования научно-технических средств в главном судебном разбирательстве. // Право и государство. Алматы 1998. №3.
30. Темралиева Ж. Авторские параво о специальных знаниях и формах их применения. // Фемида. 2000. № 5-6.
31. Шадрин В.В. Правовой статус судебного эксперта по новому Уголовно-процессуальному кодексу и Закону о государственной судебно-экспертной деятельности. // Адвокат. 2002. №7.
32. Вареникова С.П. Доказывание с применением специальных знаний в уголовном судапроизводстве. // Право и государство 2002. №2.
33. Брушковский К. Участие специалиста в некоторых следственных действиях. // Правовая реформа в Казахстане. 2003. №4 (22).
34. Бычкова Е. Проблемные вопросы процессуального регулирования института специальных знаний в законодательстве РК. // Правовая реформа в Казахстане, 2003. №3 (21).
35. Загидуллина С. К вопросу о проведении судебно-психиатрической экспертизы в амбулаторных условиях. // Мир закона. 2003. №7.
36. Волков В.Н. О временных психических расстройствах у обвиняемых и судебно-психиатрических подходах к ним. // Закон и право, 2003. №9.
37. Назарбаев Н.А. Казахстан – 2030: Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев (Послание Президента страны народу Казахстана) // Казахстанская правда. – 1997, 11 октябрь.
38. Ізбайұлы Ж. Авторлық құқықа талап күшеймек // Заң газеті 2005. №14. 18 ақпан.
39. Ахметова С. Оқытудың ұлттық ұлгісі. // Қазақ тарихы 2000, №1 66 -70 б.
Жаңа педагогикалық технологиялардың болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырудағы алатын орны мен маңызы. // Ұлт тағылымы. 2007ж. №4 54б.
40. Иқсанов М. З. Танымдық ойындар. Өскемен қаласы , 2003.
41. Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1992ж.
Орынбеков С. Ізденген жетер мұратқа. // Қазақ тарихы. 1994. №1
42. Тұрлығұл Т. Т. Жаңа педагогикалық технологиялар және оларды тарихта оқытуда пайдалану. // Қазақстан тарихы (әдістемелік журнал), 2004 № 4.
43. Уәлиева Г. Ойын арқылы оқыту. // Қазақстан тарихы (әдістемелік журнал), 2004 № 2.
44. Чиющалинова К. Пікірсайыс технологиясын мектепте қолдану. // Қазақстан тарихы (әдістемелік журнал), 2005, № 2.
45. Шажаева Ә. Танымдық ойындар арқылы дата оқыту. // Қазақстан тарихы (әдістемелік журнал), 2005, № 6.
46. Шахманұлы А. «Ойын элементі бар дәріс - сабақ». // Қазақ тарихы №4-5 59-61 б.
47. Щетинин М.П. Ұстаздық еткен жалықпас. Алматы, 1989ж. – 192б.
2. Доминик де Ступ Линда Скейлс Эдоардо Фано Юджин Стюарт 2004 жылғы қараша.
3. Авторлық құқықтар мен технолопишарды шақыру женіндегі жасьш кіхап - дереу шаралар Қолдануды талап ететін авторлық құқықтың мәселелері, СОМ (88) 172, 1988ж. маусым.
4. Жасыл кітап - Ақпараттық қоғамдағы авторлық және сабақтас құқықтар, СОМ (95) 382, 1995ж. шілде.
5. Жасыл кітап - қарақшылыққа және бірыңғай рыноктағы қарақшылыққа қарсы күрес, СОМ (98) 569, 1998ж. қазан.
6. 1991 жылғы 14 мамьфдағы компьютерлік программаларды құқықтық қорғау саласындағы Кеңестің Директивасы.
7. Директиваны іске асыру жөніндегі Комиссияның СОМ /2000/0199 есебі.
8. АМҚСА Келісімінің 10(1)-бабы және авторлық құқық жөніндегі ИМҚВ 4-бабы.
9. «Спутниктгік хабарлар мен кабельдік хабарлар беру саласындағы авторлық құқық пен сабақтас құқықтарлы қорғауға қатысты бірқатар ережелерді келісу туралы» 1993 жылғы 27 қыркүйектегі Кеңестің Директивасы 93/88/ЕЭС.
10. Авторлық құқықтар мен белгілі сабақтас құқықтарды қорғау мерзімін үйлесімділігі туралы 1993 жылғы 29 қазандағы Кеңестің Директивасы 93/98/ЕЭС.
11. База деректерлерін құқықтық қорғау жөніндегі ЕО96/9/1996 жылғы 11 наурыздағы Директивасы.
12. Түп нұсқалы көркемөнер шығармаларының авторьша пайда алуы туралы 2001 жылғы 27 қыркүйектегі Директива 2001/84/ЕС
13. Кеңестің Регламенті 3295/94 және Комиссияның Регламенті 1367/95 98
14. Берн Конвенциясының 11(2) және 14(3).
15. Ақпараттық қоғам туралы Директивада 100.
16. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған (07.10.1998 ж. №284-1 ҚР Заңымен енгізілген өзгерістерімен және толықтыруларымен бірге) // Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1996, №4.
17. Азаматтардың арыздарын қарау тәртібі туралы Қазақстан Республикасы
Президентінің 19 маусым 1995 жылғы №2340 Заң күші бар Жарлығы;
18. Қазақстан Республикасының прокуратура органдары мен мекемелерiнде азаматтардың өтiнiштерiн қарау және шешу жөнiндегi Нұсқаулықты бекiту туралы Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының 2003 жылғы 31 шілдедегі N 47 бұйрығы;
Пайдаланылған әдебиеттер:
19. Доминик С., Линда С., Эдоардо Ф. Авторлық меншікті қорғау саласындағы Халықаралық стандарттары және Еуропалық Одақтың стандарттары. Астана, 2004.
20. Селина Е.В. Применение специальных познаний в уголовном процессе. М.: Юрлитинформ, 2002.
21. Петрухин И.Д. Экспертиза как средство доказывания в советском уголовном процессе. М., 1964.
22. Бычкова С.Ф. Организация назначение и производства судебной экспертизы. Алматы: Жеті жарғы,1999.
23. Вареникова С.П. Применение специальных знаний в уголовном судопроизводстве Республики Казахстан. Алматы, 2004.
24. Аубакиров А., Ким Э. Криминалистическая экспертиза материалов и веществ: Учебное пособие Алматы: ВШП “Әділет”, 2001.
25. Поврезнюк Г.И. Судебная экспертиза. Подготовка и назначение в уголовном и гражданском процессах: Практическое пособие. Алматы: ТОО “Аян Адет”. 1999.
26. Применение специальных знаний при расследовании дел о поджогах: Дисс. к.ю.н. / А.Г. Нам; Науч. Рук-ль: д.ю.н. С.Ф.Бычкова, 2003.
Пайдаланылған мерзімді басылымдар:
27. Ағыбаев А.Н. Авторлық құқық хақында. // Мемлекет және құқық, Алматы, 2005. № 4.
28. Аубакиров А.Ф., Ким Э.П. Процессуальные вопросы использование специальных научных знаний в уголовном судопроизводстве. // Научные труды “Әділет” Алматы 1998. №2.
29. Байбатыров С.К. Некоторые вопросы использования научно-технических средств в главном судебном разбирательстве. // Право и государство. Алматы 1998. №3.
30. Темралиева Ж. Авторские параво о специальных знаниях и формах их применения. // Фемида. 2000. № 5-6.
31. Шадрин В.В. Правовой статус судебного эксперта по новому Уголовно-процессуальному кодексу и Закону о государственной судебно-экспертной деятельности. // Адвокат. 2002. №7.
32. Вареникова С.П. Доказывание с применением специальных знаний в уголовном судапроизводстве. // Право и государство 2002. №2.
33. Брушковский К. Участие специалиста в некоторых следственных действиях. // Правовая реформа в Казахстане. 2003. №4 (22).
34. Бычкова Е. Проблемные вопросы процессуального регулирования института специальных знаний в законодательстве РК. // Правовая реформа в Казахстане, 2003. №3 (21).
35. Загидуллина С. К вопросу о проведении судебно-психиатрической экспертизы в амбулаторных условиях. // Мир закона. 2003. №7.
36. Волков В.Н. О временных психических расстройствах у обвиняемых и судебно-психиатрических подходах к ним. // Закон и право, 2003. №9.
37. Назарбаев Н.А. Казахстан – 2030: Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев (Послание Президента страны народу Казахстана) // Казахстанская правда. – 1997, 11 октябрь.
38. Ізбайұлы Ж. Авторлық құқықа талап күшеймек // Заң газеті 2005. №14. 18 ақпан.
39. Ахметова С. Оқытудың ұлттық ұлгісі. // Қазақ тарихы 2000, №1 66 -70 б.
Жаңа педагогикалық технологиялардың болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырудағы алатын орны мен маңызы. // Ұлт тағылымы. 2007ж. №4 54б.
40. Иқсанов М. З. Танымдық ойындар. Өскемен қаласы , 2003.
41. Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1992ж.
Орынбеков С. Ізденген жетер мұратқа. // Қазақ тарихы. 1994. №1
42. Тұрлығұл Т. Т. Жаңа педагогикалық технологиялар және оларды тарихта оқытуда пайдалану. // Қазақстан тарихы (әдістемелік журнал), 2004 № 4.
43. Уәлиева Г. Ойын арқылы оқыту. // Қазақстан тарихы (әдістемелік журнал), 2004 № 2.
44. Чиющалинова К. Пікірсайыс технологиясын мектепте қолдану. // Қазақстан тарихы (әдістемелік журнал), 2005, № 2.
45. Шажаева Ә. Танымдық ойындар арқылы дата оқыту. // Қазақстан тарихы (әдістемелік журнал), 2005, № 6.
46. Шахманұлы А. «Ойын элементі бар дәріс - сабақ». // Қазақ тарихы №4-5 59-61 б.
47. Щетинин М.П. Ұстаздық еткен жалықпас. Алматы, 1989ж. – 192б.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 75 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 75 бет
Таңдаулыға:
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1. Авторлық меншік және оның құқықтық белгілері.
1.1. Авторлық құқық
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..7
1.2. Авторлық құқық саласының экономикалық және моральдық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2. Сабастас құқықтар түсінігі мен маңызы.
2.1. Сабастас құқықтар
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..30
2.2. Сабастас құқықтар саласындағы халықаралық келісімдердің рөлі
және осы құқықтарды қорғаудың
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
3. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар тақырыбын мектепте оқыту
әдістемесі.
3.1. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар тақырыбын ойын технологиясы
арқылы
оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 58
3.2. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар тақырыбын оқытудағы сабақ
үлгісінің
әзірлемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..76Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..81
Кіріспе.
Зерттеу мәселесінің өзектілігі. Қазақстан Республикасы өзін өзінің
жоғарғы құндылықтары адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып
табылатын демократиялы, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет деп
жариялаған. Құқықтық мемлекетті құру жолындағы мемлекеттің алдында тұрған
маңызды міндеттердің бірі ол құқықтық саясатты дамыту, яғни азаматтардың
құқықтарын қорғайтын және олардың жүзеге асырылуына жағдай жасайтын
заңдарды дамыту болып табылады. Сондай- ақ, Қазақстан Республикасының
Конституциясы азаматтардың игіліктерінің, олардың мүдделерінің толықтай
қорғалып, демократиялық құқықтары мен бостандықтарының жан-жақты
кепілдендірілуіне бағытталып, оның сақталуын барлық мемлекеттік
органдардың, қоғамдық ұйымдар мен лауазымды тұлғалардың басты міндеті
ретінде бекітеді. Қазақстан Республикасының Конституциясында азаматтардың
ар-намысы мен қадір-қасиетін, өмірі мен денсаулығын, өзінің мүлкі мен
бостандығын сот тәртібінде қорғау құқығы бекімін тапқан (Қазақстан
Республикасы Конституциясының 12-бабы). Осыгдай заң тәртібінде арнайы адам
өміріндегі құндылықтарының бір санатына адам баласының өз ақыл парасатының
туындысына меншік ету құқықтары да берілген.
Ендігі сөз ғылыми түсінікте авторлық құқық, деп келетін зиаткерлік
меншіктің бір саласы төңірегнінде.
Авторлық меншіктің құқықтарын қорғау біз өмір сүріп отырған ақпараттық
ғасырдағы шығармашылықтарды және жаңашылдықтарды ынталандыру мен қолдаудың
басты элементтерінің бірі болып отыр. Тауарлар саудасы және қызмет
көрсетулердің жаһандануы егеменді елдердің авторлық меншік құқықтарын
қорғау жөніндегі халықаралық-келісілген талаптарды сақтау мен орындауды
маңыздылығын талап етті. Мұндай халықаралық-келісілген стандарттар ұлттық
заңдары мен әкімшілік практикасы үшін негіз бола алатын көптарапты
келісімдерде бар.
Осы зерттеу барысында Қазақстан қосылған басты көптарапты
келісімдердің, сондай-ақ Қазақстан Республикасы мен Еуропалық Одақ
арасындазы Серіктестік және ынтымақтастық туралы келісімінің 42 бабы
ережесінің шеңберінде Қазақстанның қосылу жөніндегі міндеттемесін
қабылдаған келісімдердің негізгі талаптары жөнінде қажетті ақпарат
ұсынылған. Бұл нұқсауда осы Келісімнің 43-бабына сәйкес Қазақстан біртіндеп
жетуге міндетті осы саладағы Еуропалық Одақтың жоғарғы стандарттары
түсіндірілген.
"Авторлық меншік құқықтарының экономикалық, моральдық аспектілері
бойынша" келісімі (АМҚСА) Қазақстанның ДСҰ-на кіргеннен кейін ғана оған
қолданылатын болады. Осы келісім Қазақстандағы авторлық меншік құқықтарын
қорғау саласында жаңа өлшем қосады. Осы Келісімнің негізі сипаттамалары
және ДСҰ-ның мүше-мемлекетері үшін қосымша міндеттемелері де осы нұсқауда
берілген. Бұдан басқа, тұтастай шарттарды іске асырумен байланысты және
АМҚСА келісімінің бірқатар мәселелері талықаланды.
Осы жарияланымда авторлық меншік құқықтарын қорғау үшін негіздемелік
болатын көптарапты келісімдердің және ЕО стандарттарын енгізу болып
табылады. Бұл жұмыс халықаралық келісімдерді, сондай-ақ мемлекеттік
нормативтік-құқықтық актілерінде серіктестік және ынтымақтастық туралы
Келісімнің аспектілерін іске асыру міндеттері құзырына кіретін заң шығарушы
саласындағы қызметкерлерге және олардың кеңесшілеріне пайдалы болуы мүмкін.
Диплом жұмыстың мақсаты. Қазақстан Республикасындағы авторлық және
сабақтас құқықтар мәселесін жан-жақты талдай отырып, әлемдік тәжірибедегі
белгіленген тәртіптермен салыстырмалы түрде зерттеу жасау. Сндай-ақ
тақырыптың мазмұнын аша отырып, оны теориялық оқытудың методикасын жасау.
Диплом жұмыстың міндеттері:
– авторлық құқық түсінігі жайлы мәлімет беру;
– авторлық құқық саласының экономикалық және моральдық аспектілерін ашып
көрсету;
– сабастас құқықтар түсінігі мен маңызы айқындау;
– сабастас құқықтар саласындағы халықаралық келісімдердің рөлі және осы
құқықтарды қорғаудың маңыздылығын зерделеу;
– авторлық құқық және сабақтас құқықтар тақырыбын теориялық оқытудың
әдістемесін жасау.
Диплом жұмысының тәжірибелік маңызы: Жоғарғы оқу орындарында құқық
мамандығы бойынша оқитын студенттерге жалпы зияткерлік меншік тақырыбы
курсы мен арнаулы курстар, семинар сабақтарын өткізу кезінде оқу-
әдістемелік құрал ретінде және мектеп мұғалімдері мен жоғарғы сынып
оқушыларына көмекші құрал ретінде қолданылады.
Диплом жұмысының методологиясы. Соңғы жылдары жарық көрген зерттеу
еңбектер, мақалалар теориялық тұрғыдан талдауда кеңінен пайдаланылды.
Зерттеу барысында соңғы уақыттарда қалыптасып келе жатқан жаңа бағыттағы
ғылыми ой-пікірлер мен тұжрымдарды, жаңа құқықтық көзқарас тұрғысынан
жазылған еңбектер басшылыққа алынды. Сондай-ақ зерттеуде салыстырмалы
талдау, жинақтау және қорыту әдістері, логикалық статистикалық әдістер
қолданылды. Мәселе нақты құқықтық қажеттілік, заңнамалық процестің
объективтілігі тұрғысынан қарастырылды. Зерттеу методологиялық
объективтілік, заңдылық және жүйелілік пен даму сияқты ғылыми таным
принциптеріне негізделген. Нақтылы әрі деректі құжаттарды зерделеу ғылыми
зерттеудің талдау және жинақтау, жүйелендіру, салыстыру сияқты жалпыға
белгілі бірізділік әдістер негізінде жүргізілді.
Диплом жұмысының құрылымы.
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, үш тараудан, әр тарау екі
тармақтан және қорытынды, қосымшалар мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен
тұрады.
1. Авторлық меншік және оның құқықтық белгілері.
1.1. Авторлық құқық түсінігі.
Авторлық меншікке құқықтары адамның оның ақыл туындысына қатысты
құқықтарына мемлекет беретін құқықтары болып табылады. Авторлық меншікке
құқықтарының ең басты сипаттамаларының бірі осы құқықтар оның иесіне
белгілі уақыт ішінде, оның ұзақтығы авторлық меншіктің түріне байланысты
құбылтып отыратын туындының немесе өнертабысты айрықша пайдалану құқығын
береді. Әдетте авторлық меншіктің көпшілік түріне (мысалы, патенттер мен
тауар белгілері үшін) құқықтарын тану үшін олардың ресми тіркеуі талап
етіледі, ал басқаларына (мысалы авторлық құқық) талап етілмейді. Әрбір
мемлекетте авторлық меншіктің осы немесе өзге де түрлерін қорғау үшін
қажетті рәсімдерді белгілейтін сәйкес заң болады.
Авторлық меншікке құқықтарды екі негізгі топқа бөлуге болады: (а)
авторлық құқықтар және олармен сабақтас құқықтар; және (б) өндірістік
меншікке құқықтар.
Авторлық құқық әдебиет, ғылым, музыка мен өнер туындыларына,
компьютерлік бағдарламаларға және деректер базасына таратылады.
Авторлық құқықпен идеялардың өздері емес, олардың материалдық
кеңістікте бекітілген ерекше көрсетуін қорғайды. Мысалға, кітапта жазылған
жаңа босаңсу техникасын түсіндірген адам осы кітаптың авторлық құқықтарын
бұзбайды. Алайда, осы кітапқа авторлық құқықтың иесінің рұқсатынсыз
кітаптың көшірмесін жасау және тарату авторлық құқықты бұзу болып
есептеледі 1.
Авторлық құқық болып табылатын туындыны жасау кезінде адам осы
туындының иесі болып табылады және оны қалай пайдалануды өзі шешеді. Бұл
адам (жасаушы, автор немесе құқық иесі) болашақта осы туындының пайдалануын
бақылай алады. Әдетте мұндай құқықтар автордың қайтыс болғанынан кейін
кемінде 50 жыл дейін қорғалады.
Әлемнің көптеген елдерінде материалды сақтау қағазға бояулармен немесе
қарындашпен жазылған, сымбаттау, киноүлдірге түсірілген, орындау және т.б.
сәтінен бастап есептеледі және автоматты болып табылады. Басқа сөзбен
айтқанда материалды қорғауды бастау үшін тіркеуді қажет етпейді.
Ерекше туындыға авторлық құқықты қамтамасыз ететін құқықтық қорғау екі
құқықтық түрлерді қамтиды: экономикалық және моральдық. Халықаралық
деңгейде бұл құқықтары кейде "Берн конвенциясы" деп аталатын Әдебиет және
өнер туындыларын қорғау жөніндегі Берн Конвенциясында бекітілген. Қазақстан
осы Конвенцияның қатысушысы болып табылады.
Экономикалық құқықтар - бұл туындыларды көшіру және тарауды, яғни оны
теле-радио хабарға беру, көпшіліктің арасында орындау, инсценировкалар,
аудару, көпшіліктің алдында оқу, көпшіліктің алдында демонстрациялар,
тарату және т.б. арқылы бақылау құқықтары. Адамгершілік құқықтары - оның ар-
намысы мен абыройына зиян келтіре алатын, өз туындысының қандай да бір өң
бұзушылықтарға және өзге де өзгерістерге қарсы автордың қарсылық құқығы
кіреді.
Экономикалық сияқты адамгершілік құқықтар да жасаушыға жатады, және ол
оларды пайдалана алуы мүмкін. Бұл дегеніміз, туындыны өзі пайдалана алуы
мүмкін, туындыны пайдалану үшін екінші тұлғаға рұқсат беруі мүмкін және
туындыны пайдалануы үшін екінші тұлғаға рұқсат бермеуі мүмкін. Жоғарыда
көрсетілгеннің негізінде авторлық құқықтағы қорғалатын құқықтар оның
иесінің рұқсатынсыз пайдалана алмайтын принципі жатыр. Ұлттық заңдарда осы
ережеден кейбір ерешеліктер болуы мүмкін, бірақ олар көп емес. Мысалы,
туындыны белгілі жағдайда оқытушылық мақсатта, ғылыми зерттеулер мен
ағымдағы оқиғалар туралы хабарламалар үшін пайдалану.
Авторлық құқыққа мысал ретінде жататындар:
• Темір өзінің Гималайға сапары туралы кітап жазып жатыр.
• Асқар Марқакөлдің айналысындағы табиғатты суретке салып жатыр.
• Айдар жаңа компьютерлік ойынды құрды.
Қазақстан қосылған авторлық меншік саласындағы маңызды келісімдер ғана
және ерекше қызығушылық тудырған басқа да бірқатар келісімдер қамтылған
2. Мұнда бірқатар техникалық келісімдер, сондай-ақ басқа шарттармен
жабылып қалған келісімдер енгізілген жоқ. "Шарт", "келісім", "халықаралық
келісім", "көптарапты келісім" және "конвенция" терминдері осы нұсқауда
бірін-бірі өзара алмастырады. Олардың барлығы мемлекеттер арасында (және
кейде немесе мемлекетаралық ұйымдар арасында) жазба келісімнің
фонограмма жасаушылардың мүдделерін олардың фонограммаларының заңсыз қайта
шығарудан қорғау жөніндегі Конвенция (Женева, 1971 ж.), Дүниежүзілік
авторлық құқық жөніндегі конвенция (1952 ж.), ДЗМҰ-ның авторлық құқық
жөніндегі шарты (1196 ж.), ДЗМҰ-ның Орындаушылар мен фонограммалар бойынша
шарты (Женева, 1996 ж.), Белгілерді халықаралық тіркеу туралы Мадрид
келісімі; Патенттік кооперация туралы шарты және Белгілерді тіркеу үшін
тауарлар мен қызмет көрсетулерді халықаралық жіктеу туралы Ницце келісімі
формальді түрі болатын жалпы сипаттамалары бар, мемлекеттер үшін міндетті
болып табылатын оларға қол қояды және бекітеді, оларға қосылады,
қадағалайды немесе басқа да түрмен оларды қолдайды.
Атап айтқанда, осы нұсқауда Келісімнің 42-бабына сәйкес Қазақстан
қосылуға міндеттелген Еуропалық Одақпен Серіктестік пен ынтымақтастық
туралы келісімнің (ҒЫК) ІІІ қосымшасында көрсетілген (көп жағдайда
қосылған) көпжақты келісімдер, ҒЫК 42-бабына және сондай-ақ Серіктестік мен
ынтымақтастық туралы келісімнің ІІІ қосымшасында көрсетілген және ерекше
маңызды болып өсептелетін келісімдер қаралған. Ондай келісімдерге мыналар
жатады:
• Әдеби және өнер туындыларды қорғау туралы Бер
Конвенциясы (Париж актісі, 1971 ж.);
• Өндірістік меншікті қорғау жөніндегі Париж конвенциясы
(Стокгольм актісі, 1967 ж., 1979жылғы түзетулермең);
• Патенттік кооперация туралы шарты;
• Орындаушылардың, фонограмма жасаушылардың және хабар таратушы
ұйымдардың құқықтарын қорғау жөніндегі хлықаралық
конвенциясы (Рим, 1961 ж.);
• Белгілерді халықаралық тіркеу туралы Мадрид келісімі
(Стокгольм актіс 1967 ж., 1979 жылғы түзетулермең);
• Белгілерді халықаралық тіркеу туралы Мадрид келісімінің
хаттамасы (Мадрид, 1989 ж.);
• Белгілерді тіркеу үшін тауарлар мен қызмет көрсетулерді
халықаралық жіктеу туралы Ницце келісімі ("1957 жылғы
өзгерістерімең);
• Патенттік рәсімдер мақсаттары үшін микроорганизмдерді сақтауза
беруді халықаралық деп тану туралы Будапешт шарты (Женева
актісі, 1991 ж.);
• Өсімдіктердің жаңа түрлерін қорзау туралы халықаралық
конвенциясы (ІІРОУ) (Женева актісі, 1991 ж.).
Осы нұсқауды әзірлеген уақытта Қазақстан жоғарыда аталған Рим
конвенциясынан, Будапешт конвенциясынан, ІІРОУ конвенциясынан және Мадрид
келісімінің хаттамасынан басқа барлық көпжақты келісімдерге қосылды немесе
бекітті.
Шарттардың ең көп саны авторлық құқыққа, патенттер және сауда
маркілеріне қатысты тарауларына келеді.
Қазіргі уақытта Қазақстан Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі жөнінде
келіссөздер жүргізіліп отырғандықтан, тараулардың бірі ДСҰ-ның 148 мүшелері
үшін авторлық меншік қорғау саласындағы негізгі құжат болып табылатын
Авторлық меншік құқықтарының сауда аспектілері жөніндегі келісімге (АМҚСА)
арналады. АМҚСА ДСҰ-ның көпжақты негізгі келісімдердің бірі болып табылады,
себебі ол авторлық меншіктің барлық санаттарын қамтиды, бірқатар
міндеттемелері бар басқа келісімдермен сәйкестендіреді және жаңа элементтер
соның ішінде құқық пайдалану бойынша қатал талаптарды енгізіп отыр.
Сондықтан бұл нұсқаудың көптеген тарауларында осы саладағы басқа келісімдер
бойынша міндеттемелерді толықтыратын және жаңартатын АМҚСА Келісіміне
сілтеме жасайды.
Серіктестік пен ынтымақтастық туралы келісімнің 43-бабына сәйкес
Қазақстан авторлық меншік қорғау саласындағы ЕО-тың одан да жоғары
стандарттарымен сатылы салыстырмалыққа жету жөніндегі міндеттемелерді өзіне
қабылдағандықтан, бұл нұсқауда да осы стандарттар ұсынылған және нұсқаудың
екі тарауы авторлық меншік құқықтарын қорғауына ЕО-тың әдістемесінің
ерекшеліктеріне арналған.
Авторлық меншікке құқықтарының маңыздылығы неде?
Авторлық меншік құқықтарын қорғау Қазақстан (және басқа да елдер) үшін
бірнеше себептермен маңызды, олардың ең негізгісі:
– Өнертпақыштылықты ынталандыру: авторлық меншік құқықтарын дұрыс
қорғау шығармармашылық қызметкерлер мен өнертапқыштарды әдебиет, өнер
туындыларын жасауға, жаңа технологияларды, үлгілерді, процесстерді және
т.б. әзірлеуге ынталандырады. Авторлық меншікті қорғау жөніндегі заңдарына
сәйкес еместігі немесе оны орындаудың жеткілікті еместігі қарақшылық үшін
негіз бола алады. Ол құру және жасау процессін тоқтатпайды, бірақ
мемлекеттің білімге негізделген салаларда, мысалы жаңа бағдарламалық
қамтамасыз етуді әзірлеумен айналысатын салаларда дамуына кедергі жасау
мүмкін.
– Өнертабысты қүпия ету емес, жариялануды ынталандыру: Өнертапқыштар
патенттің мерзімі өткеннен кейін жалпы игілік болып қалған кезде өздерінің
өнертабыстарынан экономикалық пайда көре алады. Мұндай схема қоғам үшін өте
үлкен маңызы бар;
– Инвестицияларды және техникалық жетістіктерді беруге ынталандыру:
авторлық меншікті қорғау саласында кешендік және әрекетті заңдары экономика
саласына жататын, дәлірек айтқанда жаңа технологияларды әзірлеуге авторлық
меншікке кең көлемді қаржы жұмсалуына қазақстандық және шетелдік
инвесторларын ынталандыру. Бұл өз алдына ғылыми зерттеулер және
әзірлеулерді қаржыландыру үшін ынталандырма және қаражаттар береді;
– Сауда ағымына жәрдемдесу: авторлық меншік саласында заңдарды, оның
ішінде патенттік заңдарды одан әрі нығайту авторлық меншік құқықтарын
қорғау шарттары жақсарған елдің экспорттық жеткізіп беруі әлдеқайда өсті,
ол жабдықты, техниканы және азық-түлік тауарларды экспортына қатысты
айрықша қолданылады;
– Адалдықты және әділеттікті ынталандыру: қаржылық пайда табу үшін егер
адам немесе компания өнер туындысына, өнертабысына немесе өзінің тауарлары
мен қызмет көрсетулеріне жақсы беделін қалыптастыруға ақшасын, уақытын және
өнертапқыштығын салатын болса, олардың жұмысымен және олардың салымдарымен
басқа біреу пайдаланса әділетсіз болар еді. Мұндай іс-әрекеттер ұрлау
түрінің бір түрі болып бағаланады;
– Ұлттық өнерді және мәдениетті қорғау: бұл әсіресе өнер дәстүрі
дамыған мемлекеттер қатысты айрықша қолданылады. Сондада авторлық меншікті
қорғау ұлттық өнер коллективтік туынды емес, жеке болған кезде ғана жеңіл
болады.
– Сатып алушыларды және түтастай қоғамды қорғау: сатып алушылар және
тұтастай қоғамның сатып алатын тауарлар және қызмет көрсетулері жалған емес
екендігі сенімінде болуы керек және олар алдау мен айлакерліктен мысалы
тауар белгілерін және өндірістік үлгілерін жалған ұсынудан қорғала
алатындығы сенімі болуы маңызды;
– Халықаралық авторлық меншікті қорғау үшін шарттарды қүру: бір
мемлекетте авторлық меншік құқықтарын қорғауды нгығайту, басқа елдерде
авторлық меншік құқықтарын жүзеге асыруды өзара қабылдау және қамтамасыз
ету үшін шарттар құрады, ол өнертабыстар мен туындыларды ұлттық территория
аумағы шегінен қорғауды қамтамасыз етеді 4.
1.2. Авторлық құқық саласының экономикалық және моральдық
аспектілері.
Бұл тарау авторлық және сабақтас құқықтарды қорғау саласында Еуропалық
Одақтың саясаты мен заңдарына кіріспе болып табылады. Осы зеттеуіміздегі
бұрын көрсетілгендей, бұл авторлық меншік құқығын қорғау саласындағы
салыстыратын стандарттарға қол жеткізу үшін заңдардың одан әрі жақындасуы
бойынша Еуропалық Одақ пен Қазақстан Республикасы арасындағы серіктестік
және ынтымақтастық жөніндегі Келісімнің 43-бабына сәйкес республиканың
қабылдаған міндеттемелеріне қатысты Қазақстан Республикасы үшін өте
маңызды.
ЕО-ның құқықтық негізі әдетте acquis, яғни кез келген мәселелер бойынша
заңдар тобы және саясат деп аталады. Авторлық және сабақтас құқықтарда
acquis осы Нұсқаудың алдындағы тарауларда зерттелген халықаралық құралдар
ережелерінің барлық қатынасын қамтиды. Еуропалық заңдарда конвенциялардың
ықпалын байқауға болады, бірақ ЕО құралдары тым егжей-тегжейлі болып
табылады және халықаралық келісімдермен салыстырғанда оның қорғалу деңгейі
барынша жан-жақты қамтылған болып табылады 3.
ЕО заңдары екі типке бөлінеді: құқықтық шаралар қамтылған директивалар,
оларды ЕО мүше-елдер өздерінің заңдарына енгізуге міндетті және мемлекеттің
өзінде іске асыру қажеттілігінсіз барлық мүше-елдерде тікелей ықпал ете
алатын регламенттер.
Авторлық және сабақтас құқықтар саласындаеы ЕО саясаты
ЕО саясатының елеулі аспектілері туралы мәлімдемелерді әдетте Еуропалық
комиссия жасыл кітаптарда жариялайды. 1988 жылдан бастап осы күнге дейінгі
кезеңде авторлық және сабақтас құқықтарға қатысты үш жасыл кітап
жарияланды.
• Авторлық құқық және технологияларды шақыру, 1988ж.7
• Ақпараттық қоғамдағы авторлық және сабақтас құқықтар, 1995 ж.8
• Жасанды көшірмеге және қарақшылыққа қарсы күрес, 1989ж.9
Жасыл кітаптарға қосымша ретінде Еуропалық Комиссия одан кейін де
бірқатар кейінгі құжаттарды жариялады, олар жасыл кітапта көтерілген
мәселелерді егжей-тегжейлі қозғайды.
Жоғарыда көрсетілген бірінші жасыл кітап - 1998 жылы жарияланған
Авторлық құқық пен технологияларды шақыру - авторлық және сабақтас құқықтар
саласындағы ЕО саясатын зерделеудің бастауы болып табылады 4. Комиссия
бұл құжатта индустриялы елдердің экономикалық қызметінде негізгі өнімнен
технологиялардың жаңа тәсілдемелерінің, машықтар мен өнер тапқыштықтың
қатысуымен жоғары қосымша құны бар өнімдерді өндіру жағына қарай алға
барудың болып өткеніне сендіреді. Жасыл кітапта ол ақпараттық өнімдер үшін
ашылған үлкен нарық, алдан көрінде және бұл нарықтың рұқсат етілмеген
көшірмелеу жетегінде кетсе оңай күйреуінің мүмкін екендігі мойындалды.
Сондай-ақ бұл құжатта ЕО мүше-елдердің, егер олардың арасында тілдік және
құқықтық ерекшеліктер барынша азайтылған жағдайда, бәсекелесе алатыны
айтылды.
Бұл жасыл кітапта мыналаларды қолданудың:
• авторлық және сабақтас құқықтар аспектілері бойынша Мүше-
елдер арасындағы елеулі ерекшеліктерді жоюдың;
• Мүше-елдердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында
жоғары деңгейде құқықтық қорғау бойынша стандарттар
белгілеудің;
• Авторлық меншікті немесе қарақшылықты заңсыз пайдалану
проблемасын шешудің қажеттілігі анықталды 5.
Комиссия қажетті шараларға қатысты кертартпа көзқараста болды. Ол,
барлық мүше-елдер Берн одағына кіретіндіктен авторлық құқықты үйлестіру
жөнінде айтарлықтай күш-жігер үлесінің жасалғанын көрсеткен болатын 14.
Осылайша, белгілі бір салалаларда ғана шаралар қолдану қажет болды.
Осы көзқарасты ескере отырып, ЕО-да авторлық және сабақтас құқықтар
саласында бірінші буын директивалары әзірлене бастады. Олар түрлі
мәселелерге, соның ішінде компьютерлік программаларды қорғауға, прокат және
пайдалану құқықтарына, спутниктік хабарлауға және кабелдік
желілер бойынша
ретрансляциялауға, авторлық және сабақтас құқықтарды қорғау мерзіміне,
деректер базасын қорғауға қатысты.
1995 жылы шығарылған екінші жасыл кітап цифрлық технологиялар мен
Интернеттің дамуынан туындаған проблемаларға қатысты болады. Кітапта
заңдарға анағұрлым жан-жақты тұрғыдан келу қажеттілігі айқындалған, ол
секторалдық көзқарасты ауыстыруға тиіс. Нәтижесінде ұдайы өндіруге құқықтар
сипаты және мүмкін болатын бірқатар ерекшеліктер, сондай-ақ жасыл кітаптың
үшіншісінде айқындалған құқық қолдану шаралары бойынша стандарт ретіндегі
маңызды мәселелерге қатысты екінші буын директиваларына бастамашылық
жасалды.
Әрине, ол кезеңде Еуропалық комиссия шағын кеңістікте ғана әрекет
жасаған жоқ. Кейбір халықаралық келісімдер негізге алынды, олар осы
Нұсқауда, әсіресе 1994 жылғы АМҚСА Келісімі және 1996 жылғы екі ДЗМҚҰ
келісімінде баяндалған болатын. Қазір мұндай ықпал екі жақты. Тек
халықаралық келісімдер ғана ЕО заңдарына ықпал етіп қоймайды, сондай-ақ
көбіне осы келісімдердің нысанына әсер етеді .
Директивалар
1. Компьютерлік программалар бойынша директивалар 10
Кейбір елдерде әуғл бастан-ақ компьютерлік программалардың әдебиет
туындысы ретінде авторлық құқықпен қорғалуының мүмкін екендігі мойндалған.
Қазіргі уақытта программалық қамтамасыз етудің авторлық құқықпен қорғалуы
халықаралық құқықта да ЕО-да мойындалып отыр 11.
Осы Директиваның 1-бабында компьютерлік программалардың әдебиет
туындысы ретінде қорғалуға жататыны айтылады. Компьютерлік программаларға
анықтама берілмейді, дегенмен қорғау компьютерлік программалардың кез
келген нысанына таратылады, бірақ программаның кез келген элементінің
негізінде жатқан идеялар мен принциптерге қолданылмайды. Директиваның ресми
бөлігінде логика, алгоритмдер және программалау тілінің қорғалмайтыны
түсіндіріледі. Әзірлеу жөніндегі дайындық жұмысы, бұл жұмыстың
сипаты одан кейіннен компьютерлік программа кейін оның өзінен алынатын
жағдайда, қорғалады.
Өзіндік стандарттар автордың өзіндік жеке туындысы ретінде
регламенттеледі. Осылайша, күш-жігерді немесе ресурстардың жай шығындау
жеткілікті болып табылмайды, бұл ретте шығармашылыққа жол берілуге тиіс.
Дегенмен, ресми бөлікте программаның сапалық эстетикалық құндылығына
қатысты ешқандай тестілер қолданылмайды.
Автор жеке тұлға немесе бір топ адамдар ретінде айқындалады, олар
программаны құрған немесе егер ЕО мүше-елдердің заңдары шегінде жол
берілген жағдайда құқық иеленуші ретінде осы заңдарда айқындалған заңды
тұлға. Авторға программаны иелену құқығы әдебиет туындыларындағыдай жағдай
да берілуге тиіс. Егер бұл оның келісім-шартында көзделген жағдайды
қоспағанда, автор болып саналмайтын жалдамалы қызметкер жағдайын бұдан
ерекшелікке жол беріледі.
Құқық ұстаушы пайдалану жөніндегі мынадай әрекеттерді:
программаны кез келген тәсілмен және кез келген нысанда, ішінара немесе
тұтастай тұрақты немесе уақытша ұдайы өндірісін;
программаның аударылуын, бейімделуін, реттелуін немесе кез келген басқа
өзгеруін;
жұртшылық арасындағы таратудың кез келген нысанын, оның ішінде көшірме
үшін жалдау ақысын бақылай алады. ЕО-на көшірмелерді бірінші реет сату сату
құқығынан асып түседі.
Шектелген әрекеттерден үш ерекшелік бар:
1. Заңды сатып алушының қажетті пайдалануы
Келісімде қарсылық жоқ болған кезде компьютерлік программаны заңды
түрде сатып алған адам оның мақсатына сәйкес программаны пайдалану үшін
қажетті деңгейде кез келген шектеулі іс-әрекеттер жүргізе алады, оның
ішінде қателерді түзей алады. Осы мәселе бойынша Еуропалық комиссия заңды
түрде сатып алған деген сатып алушы, лицензия алушы, жалдаушы адам немесе
осы адамдардың атынан программаны пайдалануға рұқсат алған адам екенін
түсіндірді 12.
2. Резервтік көшірмелерді жасау
Егер бұл программаны пайдалану үшін қажетті болған жағдайда оны
пайдалануға құқығы бар адам программаның резервтік көшірмесін жасай алады.
Комиссияға сәйкес резервтік көшірме ұғымы қауіпсіздік мақсатында
дегенді білдіреді. Бір ғана көшірме және тек қана сол мақсатта жасалуы
мүмкін. Сондықтан ерекшелік түпнұсқа жоғалған немесе онда кемістік болған
жағдайда программаның қалыпты пайдалануын ұзарту мүмкіндігін қамтамасыз
етеді. Бұл программаны пайдалану үшін қажет13.
3. Зерттеу, зерделеу немесе тестілеу
Программаны пайдалануға құқығы бар адам оның кез келген элементтерінің
негізінде жатқан идеялар мен принциптерді айқындау мақсатында, егер ол
программаны қайта көшіру, бейнелеу, орындау, жөнелту немесе сақтау
жөніндегі іс-әрекеттерді орындау барысында жасаса программаның жұмыс
істеуін зерделейді, зерттейді немесе тестілейді оларды орындауға құқығы
бар.
4. Декомпиляция
Осы Директиваның 6-бабында декомпиляция көзделеді. Бұл ниет, егер
авторлық құқық бұзылмаған жағдайда бұрынғы программамен бәсекелесе алатын
қосылатын программаларды жасау мақсатында кері өндірісті шешуден тұрады.
Бұл ереже өте шартты болып табылады. 6-бапта, егер кодтың ұдайы жаңғыртылуы
мен программа нысанының аударымы міндетті болған жағдайда, тәуғлсіз
құрылған программалармен өзара іс-қимыл мүмкіндігіне қол жеткізуге
ақпаратты алу үшін және мынадай талаптар:
іс-әрекеттерді программаны пайдалануға құқықғы бар Адам орындаса;
программалардың өзара іс-қимылына қол жеткізу үшін қажетті ақпарат
бұрын қол жетімді болмаса ;
өзара іс-қимылға қол жеткізу үшін қажетті болған
орындалатын іс-әрекеттер программалардың өзара іс-қимылға қол жеткізу үшін
қажетті бөліктермен шектелмеген, сақталған жағдайда авторлық құқықтар
иесінің рұқсаты талап етілмейді.
Оның үстіне кез келген алынған ақпарат:
өзара іс-қимылды қамтамасыз етуден басқа кез келген мақсаттарға
пайдаланылмайды;
басқа адамдарға ұсыныла алмайды;
бәсекелесетін өнімді әзірлеу үшін пайдаланылмайды.
Және, ақыр соңында Берн конвенциясының үш сатылы тестісіне сәйкес
ерекшеліктер жасалуға тиіс.
7-бап мүше-елдерді тиісті түзетулер іс-әрекетін қабылдауды
міндеттейтін құқық қолдану жөніндегі белгілі ережелерді қамтиды. Ол екінші
дәрежедегі бұзушылықтың белгілі типтері бойынша, атап айтқанда басқалардың
авторлық құқықтарын бұзатын компьютерлік программаларды айналымға көрінеу
шығару; компьютерлік программадан көшірме жасаудан қорғауды жою үшін кез
келген техникалық құралдар айналымы немесе оларды иелену.
Авторлық құқықтарды қорғау мерзімінде мерзім14 бойынша Директиваға
сәйкес түзетулер енгізілді, және қазір бұл мерзім автордың өмірі ретінде
және 70 жыл р.т.а15. Бәлкім, бұл компьютерлік программаларды қорғау үшін
тым ұзақ мерзім, дегенмен бұл компьютерлік программалардың әдебиет
туындыларына теңестірілетіндігінің нәтижесі болып табылады.
Еуропалық комиссия Директиваның қарақшылықтың қысқаруына және
компьютерлік сектордағы жұмыспен қамтылудың өсуіне алып келгендігіне
қанағаттанды. Бұл директива сондай-ақ ЕО мүшелері болмайтын бірқатар
елдерде, оның ішінде Австралияда, Гонконгта, сондай-ақ Еуропаның орталық
және шығыс елдерінде авторлық құқықтарды қорғау саласындағы үлгі ретінде
пайдаланылды.
2. Прокат және пайдалану құқықтары жрніндегі Директива16
92100 ЕЭСинтеллектуалдық меншік саласындағы прокат және пайдалану
құқығы, сондай-ақ авторлық құқықпен сабақтас бірқатар құқықтар жөніндегі
1992 жылғы 19 қарашадағы Кеңестің Директивасы 70 жылдарда үй жағдайында
көшірмелеуді оңайлатқан белгілі бір технологиялардың пайда болуы, үй
жағдайында көшірмелеу деңгейіне қатысты алаңдатушылықтың өсуіне алып келді
15. Сонымен бірге прокаттың, әсіресе фильмдердің құны тез арада өсіп
кетті. Еуропалық комиссия құқық иеленуші прокат үшін сыйақы алуы тиіс деп
есептеді. Бұдан басқа прокат құқығы белгілі бір дәрежеде қарақшылық
деңгейінің өсуі нәтижесіндегі құқық иеленушінің жолғалтқан табысын өтейді
деп есептелді.
Прокат және пайдалану құқығын ұсынуға қосымша Комиссия орындаушылар,
фонограмманы өндірушілер, аудиовизуальды шығармалар мен телерадиохабарлар
ұйымдарын әзірлеушілер үшін қорғаудың стандарттық деңгейін белгілеу
мүмкіндігін пайдаланды. Аудиовизуальды шығармаларды өндірушілердің
құқықтарын қоспағанда, бұл құқық Рим конвенциясына сәйкес берілген
құқықтармен сай келеді.
Прокат құқығы мен сабақтас құқықтардың ұзақтығы қазіргі уақытта бұл
құқықтардың ұзақтығы құқықтарды қорғау жөніндегі Директивамен
реттелетініне қарамастан, Берн және Рим конвенцияларында
көзделген құқықтардың ұзақтығымен үйлесуі тиіс еді17.
Егерде прокат құқығына қатысты болса, онда Комиссия бастапқыда бұл
құқықты үйлестіруді жоспарлады, бірақ кейіннен пайдалану (пайда алу
мақсатындағы прокат, ал пайдалану жариялы ұйымдар арқылы жүзеге асырылатын
жағдайда коммерциялық емес мақсаттарда пайдалану) құқығын қосуға мәжбүр
болды. авторлар мұндай пайдалануға сыйақы алатын жағдайда пайдалану
құқығына қатысты бір бөлігін жою құқығы берілді, сонымен мүше-елдер сыйақы
мөлшерін өздері айқындайды.
Аталған Директива сондай-ақ алған сабақтас құқықты қолдануға қатысты
бірқатар маңызды ережелерді қамтиды, мысалы, мүше-елдер егер автор немесе
орындаушы фильмнің продюсерімен келісім жасасқан жағдайда олар өздерінің
прокатқа құқықтарын берді деп есептелетінін көздеуі мүмкін. Алайда, құқық
иеленуші өзімен әділ сыйақыға құқықты сақтайды, бұдан ол бас тарта алмайды,
бірақ оны әкімшілеу ұжымдық қоғамға берілуі мүмкін.
Сондай-ақ фонограмманы пайдалану мақсатында мүше-елдер продюсер мен
орындаушы арасында төлінетін әділ сыйақының бір жолғы төлемін көздеу
мүмкіндігін көздеуі мүмкін.
3. Спутниктік хабарлар мен кабельдік желі бойынша хабар беру жуніндегі
Директива 9.
Аталған директива авторлық құқық мәселесіне қатысты, ол Теледидар
шексіз 1989 жылғы Директивада қозғалмаған. Бұл директиваның негізгі
мақсаты еуропалық теледидар бағдарламаларын тарату мен жылжыту екендігіне
қарамастан ол авторлық құқық мақсатында спутниктік хабар орын алатынына
қатысты мүше-елдердің заңдарындағы айырмашылықтарға қатысы болған жоқ.
Кабель желісі бойынша хабар беруге келетін болсақ, сондай-ақ кабель желісі
операторының кабель желісі арқылы бағдарламаларды беруге құқығы бар және
қандай жағдайларда деген мәселе қаралған жоқ болатын.
Спутниктік хабарлар бойынша директива және кабельдік желілер бойынша
хабар беру осындай қиындықтарды шешуге бағытталған. Біріншіден, хабарлар
бағдарламасының сигналын беру ретінде оларды кейіннен түсінікті қабылдау
үшін бақылаумен және хабар беру ұйымдарының техникалық құралдарының
көмегімен, жер бетіндегі байланыстың магитралдық кәрізін спутникпен жер
бетіндегі берілетін құралдарды және спутниктен хабар беру сигналдарын жер
бетінде қабылдау станциясына дейінгі байланыс кәрізін пайдаланумен жүзеге
асырылатын спутниктік хабарларға анықтама беріледі.
Директивада спутниктік хабарлар мүше-елдерде (мысалы, ұлғайған байланыс
кәрізі) ғана жүзеге асырылады. Алайда, мүше-елдерде жүргізілмейтін
хабарларға қатысты келетін болсақ, онда ахуал мынадай жағдайда:
егер хабар елдегі аталған Директиваны қамтамасыз етілетін қорғауға
ұқсас деңгейімен жүзеге асырылатын болса, онда мұндай хабар ұлғайған
хабар кәрізі бойынша жүзеге асырылатын ретінде қаралады;
алайда, егер хабар басқа елден ЕО мүше-елдердің аумағында
орналасқан жер-спутник жер үсті станциясын пайдаланып жүзеге асырылатын
болса, онда ЕО мүше-елдер аумағымен жүзеге асырылатын болып есептеледі;
егер хабар басқа елден жүргізілсе және хабар беру ұйымы хабарды жүзеге
асырса, онда хабар мүше-елде жүзеге асырылатын болып есептеледі;
егер, хабар ЕО мүше болып табылмайтын елде жүргізілсе және жер-
спутник байланыс станциясы ЕО мүше-елдерде пайдаланылмаса, онда сигнал
берілетін орындар үшін бірдей қолданылатын ережелер мен заңдар жоқ.
Директива авторға спутниктік хабарларға рұқсат беретін айрықша құқық
береді. Бұл киноматографиялық жұмыстарға қатысты қолданылмайды. Сабақтас
құқықтар иесіне қатысты олардың спутниктік хабарларға рұқсат беретін құқығы
Прокат және пайдалану жөніндегі Директиваның ережелеріне сәйкес қорғалады.
Спутниктік хабар және кабельдік желі бойынша хабар беру туралы
Директива тек келісім арқылы құқық иелерінің рұқсаттар беру мүмкіндіктерін
қамтамасыз етуге, сондай-ақ ұжымдық қоғамның рөлін арттыруға бағытталған
ережелерді қамтиды 9.
Кабельдік желі бойынша хабар беруге келетін болсақ, онда мүше-елдер өз
елдерінде кабельдік желі бойынша басқа мүше-елдердің бағдарламаларын
хабарлауды жүзеге асырған кезде, сондай-ақ тиісті тараптар арасындағы жеке
немесе ұжымдық келісім негізінде хабар беруді жүзеге асырған кезде авторлық
және сабақтас құқықтардың сақталуын қамтамасыз етеді. Кабельдік желі
бойынша хабар беруге қатысты құқық иелерінің құқығы ұжымдық қоғам арқылы
ғана пайдаланылады. Егер, құқық иеленуші қоғамға құқықты бермеген жағдайда
да иеленуші өз құқығын берді деп есептеледі. Бұдан басқа, Директива егер
кабельдік желі бойынша хабар беруге рұқсатқа қатысты келісімге қол
жеткізілетін жағдайда тараптар арасындағы келіссөздерді көздейді.
4. Авторлық құқық пен сабақтас құқықтарды қорғау мерзімі бойынша
Директива19
1993 жылы осы Директиваны қабылдамас бұрын, авторлық және сабақтас
құқықтарды қорғау мерзімдері мүше-елдерде үлкен айырмашылық болатын.
Белгілі шығармалар бойынша Германияда,
Авторлық меншікті қорғау саласындағы Халықаралық стандарттары және
Еуропалық Одақтың стандарттары.
Австрия мен Испанияда мұндай құқықтарды қорғау мерзімі автор қайтыс
болғаннан кейін 70 жыл болатын. Құрама Корольдігінде және Ирланидияда автор
қайтыс болғаннан кейін 50 жыл болатын. Портуаглияда бір кездері құқықтарды
қорғау мерзімсіз болатын.
Директива авторлық құқықты қорғау мерзімін ұзартты. Бұл орайда,
Директива белгілі творчестволық қайраткерлердің осыған дейін бүкіл халықтың
игілігі болған шығармаларына авторлық құқығын қайтарған. Бұған Джеймс Джойс
сияқты жазушылар және Мондриан сияқты суреткерлер енгізілді. Авторлық және
Сабақтас құқықтарды қорғаудың ұзартылған мерзімі, бір мүше-елде кем дегенде
1995 жылғы 1 шілдеге авторлық құқық қорғалған жұмыстарға қатысты
қолданылған. Ол аталған кезеңде бір де бір мүше-елдерде авторлық құқығы
қорғалмаған жұмыстарға қатысты қолданылмаған. Қорғаудың ұлғайтылған мерзімі
авторлық құқық үшін автор қайтыс болғаннан кейін 70 жыл және көршілес
Үкіметтер үшін 50 жыл болып табылады. Әр жағдай бойынша Директивада қай
уақыттан бастап мерзім есептелетіні көрсетіледі.
Аталған Директивада екі жаңа қызықты құқық көзделеді:
4-бапта барлық мүше-елдер бұрын жарияланбаған жұмыс бойынша
авторлық құқықты қорғау мерзімі өтіп кеткен, оны алғаш рет жариялайтын кез
келген адамға бірінші жариялау құқықығын беру көзделген.
Мүше-елдер жарияланғаннан кейін 30 жыл бойы халық игілігі болған ғылыми-
сын жұмыстарды қорғайды. Бұл ереже міндетті емес болып табылады және
қоғам үшін өте маңызды болып табылатын жұмыстарды қорғау
мақсатында өте ашық, болжамды айтылады 26; 95.
Директивамен көзделетін құқықтарды қорғау мерзімі халықаралық
нормалардан асады, үшінші ел азаматтарының құқықтарын қорғау мәселесі
Директивада қаралу керек еді. Авторлық құқық үшін, егер Берн конвенциясына
сәйкес ЕО кірмейтін және ЕО азаматы болып табылмайтын жұмыс шығарылған ел
болып табылатын жағдайда, онда мұндай құқықтарды қорғау мерзімі болып
аталған елде көзделген мерзім болады, бұл орайда ЕО авторлық құқықты қорғау
мерзімінен аспауы тиіс. Сабақтас құқыққа келетін болсақ, онда мүше-елдер ЕО
азаматы болып табылмайтын адамдарға аталған Директивада көзделген мерзімді,
яғни 50 жыл бере алады. Егер мұндай мерзім берілмесе, онда адам сол елдің
азаматы болып табылатын ел үшін тән сабақтас құқықты қорғау мерзімі
қолданылады, сонда да ол ЕО көзделген мерзімнен аспауы тиіс.
Басқа мәселе, қалпына келтірілген авторлық құқықтың контекстінде қарау
қажет еді. Ол алынған құқықтарға, яғни авторлық құқық қалпына
келтірілгенге дейін жұмысты пайдаланған адамның құқығына және жұмыс әлі
халықтың игілігі болып табылатын мәселеге қатысты 29; 44. Бұған қатысты
Директивада үшінші тараптың алған құқығын қорғау үшін мүше-елдер қажетті
ережелер қабылдауы тиіс деп жай айтылған.
5. База деректерін заңды қорғау туралы Директива: авторлық құқықты
қорғау.
1998 жылы база деректерлердің жаһандық индустриясы 5 млрд. доллорға
бағаланған, оның ЕО мүше-елдердің үлесі не бары 350 млн. долларды құраған.
Тиісінше Еуропалық комиссия ЕО база деректерлер индустриясын арттыруға
ынталандыру мақсатын қойды. Сонымен қоса, ЕО шегінде база деректерлерін
қорғау жөніндегі ЕО мүше-елдердің заңдарында айтарлықтай айырмашылықтар
болды. Көптеген елдер Берн конвенциясының 2(5)-бабына сәйкес база
деректерлерінің түп нұсқалы жиналымын қорғады. Дегенмен түп нұсқалық
стандарт елеулі түрде ерекшеленді 6.
АҚШ пен ЕО кейбір жаңа сот істері барысында кейбір құнды база
деректерлері қорғалуға тұрмайтыны туралы шешім қабылданған, өйткені түп
нұсқалы болып табылмайды, Еуропалық комиссия ЕО база деректерлері
индустриясын қорғау үшін тез арада директива қабылдау туралы шешім
қабылдады.
1996 жылғы база деректерлерін қорғау жөніндегі директива екі деңгейдегі
қорғауды көздейді: түп нұсқалы болып табылатын база деректерлері үшін
авторлық құқықты және жаңа зиі депегіз түп нұсқалы емес база деректерлері
бойынша құқықты қорғау. Зиі депегіз ережелерінің негізіне түпнұсқалылықтың
орнына "елеулі инвестициялар" критерии жатады, олар қарама қайшы болды және
халықаралық деңдейде солай болып қала береді. Осы мәселе бойынша
халықаралық келісім жоқ болған жағдайда әлемнің басқа жерлеріне қарағанда
ЕО база деректерлері өте жоғары деңгейдегі қорғауды пайдаланады.
Сонымен қоса авторлық құқық, амам құқығының мақсатында "электрондық
және басқа да құрылғылар арқылы жеке тәртіппен қол жетімді және жүйелі
немесе әдістемелік тәртіпте орналасқан шығармалар, деректемелер немесе өзге
де ақпараттар жинағы" ретінде айқындалады. Сондықтан олар электронды, әрі
қолдан жасалған болады. Ұйымдастыруға қажетті индекстеу мен басқа жүйелер
қорғалады, алайда база деректерлерін құруға және оның жұмыс істеуіне
пайдаланға кез келген компьютерлік программалар қорғалуға жатпайды.
"Тәуелсіздікке" және "жеке тәртіптегі қол жетімділікке" жататындар
айқындаудағы шектейтін фактор болып табылады. Бұл база деректерлері
мазмұнының жекелеген бөлімдері өзінің жеке құқығы бойынша жеке сипаты мен
мақсаты болуы тиістігін болжайды.
База деректерлері бойынша авторлық құқықты қорғау
Авторлық құқықты қорғау үшін түпнұсқалық стандарты мынадай болып
тіркеледі: "Өздерінің іріктелуі немесе ұйымдастырылуына қарай база
деректерлері автордың жеке шығармаларын құрайды, олар авторлық құқықпен
қорғалуға жатады. Басқа ешқандай критерилер мұндай қорғауға жарамды
болатындығын айқындауға қатысты қолданылмайды". Сондай-ақ авторлық құқықты
қорғау мазмұнына таратылмайды және мұндай мазмұнға тиісті кез келген
құқыққа кедерге болмауы тиіс.
Түпнұсқалық стандарты, яғни "автордың жеке авторлық шығармалары"
авторлық құқықты қорғау жөніндегі халықаралық және еуропалық құралдарда өте
кең тараған тест болып табылады. Сол арада база деректерлері
түпнұсқасындағы шығармашылық үлес мазмұнына емес, ақпаратты іріктеуге және
ұйымдастыруға бағытталуы тиіс екендігін атап кеткен жөн.
"База деректерін құрған немесе егер, оған мүше-елдердің заңдарымен жол
берілген жағдайда осы заңдарға сәйкес құқық иеленуші ретінде аталған
заңдарға сәйкес қаралатын заңды тұлға" болып табылатын адам авторлық
құқықтың иесі автор болып табылады. Мынадай іс-әрекеттер шектеледі:
• кез келген қаражатпен және кез келген нысанда уақытша немесе
тұрақты ұдайы өндіріс, жарым-жартылай немесе толық;
• ауысу, бейімділік, қайта түзеу немесе кез келген басқа өзгеріс;
• ЕО алғашқы сату бойынша таусылуға байланысты таратудың кез
келген нысаны;
• жұртшылық алдында кез келген беретін бағдарламалар, көрсетулер
немесе пайдалану;
• негіздеуді немесе бейімделген хабарды ұдайы өндіру, тарату,
беру немесе пайдалану.
Кейбір ерекшеліктер бар. Заңды иесі база деректерлеріне қол жеткізу
және оны дұрыс пайдалану үшін қажетті болып табылатын қандай болсын іс-
әрекет жасай алады. Бұдан басқа мүше-елдер:
электрондық емес бақа деректерлерін жеке пайдалану үшін ұдайы өндіру;
коммерциялық мақсаттқа қол жеткізу үшін дәлел болып табылатын
дәрежедегі материалға сілтеме жасау арқылы сабақ беру немесе ғылыми зерттеу
мақсатында сипаттау;
қоғамның, әкімшілік немесе сот рәсімдерінің қауіпсіздігі мақсатында
пайдалану;
ұлттық заңдарға сәйкес дәстүрлі жол берілген болып табылатын
пайдаланудың басқа да түрлері үшін ерекшеліктерді көздеуі
мүмкін 8.
Сайып келгенде Берн конвенциясында көзделген үш сатылы тестіні сақтау
қажет.
База деректерлеріне қатысты зиі депегіз құқықтары
Директиваның 7-бабында мүше-елдер база деректерлерін әзірлеушіге елеулі
сандық және (немесе) сапалық инвестицияларды талап еткен база
деректерлерінің мазмұнын сатып алуға, растауға немесе ұсынуға құқық
беретіндігі көзделген. Құрылған құқық сандық немесе сапалық тәртіпте
бағаланатын база деректерлерінің мазмұнынан үзінді жазуға және (немесе) оны
тұтастастай немесе едәуір бөлігін қайталап пайдаланудың алдын алу құқығы
болып табылады. Бұл жерде маңыздысы база деректерлерін әзірлеуші құқық
иесі болып табылады 14.
Елеулі инвестициялау қорғау үшін айқындайшы фактор болып табылады.
Директиваның бұл термин мағынасына қатысты нұсқауы жоқ, алайда, сапа немесе
санға сілтеме жасау инвестициялаудың қаржылық мөлшері жалғыз айқындаушы
фактор болып табылмайтынын білдіреді. Осылайша, адамзаттың күш-жігер үлесі
ескеріле алады.
Бұл құқық база деректерлер мазмұнынан үзінді жазу және оның барлығынын
немесе оның едәуір бөлігін қайта пайдаланудың алдын алу мақсатында
ұсынылады. Үзінді жазу және қайталап пайдалану кең ұғымы бар.
Алайда, құқық мазмұнның шамалы бөлігін алуға тыйым салмайтыны түсінікті.
Шын мәнінде Директивада заңды пайдаланушы кез келген мақсатта мазмұнның
шамалы бөлігін пайдалана алады делінген.
Аталған құқықтық мазмұнға қорғаудың қандай түрін ұсынбақ? Шындығында
осы құқық әдетте бүкілхалықтық игілік деп есептелетін фактіге негізделген
материалға қол жеткізбейді ме? Жоқ. Егер, елеулі инвестициялар нәтижесінде
ақпараттың белгілі типі база деректерлеріне ұйымдастырылса, онда әрине осы
база деректеріндегі ақпаратты база деректерлері иесінің рұқсатынсыз
пайдаланыла алмайды. Дегенмен, фактіге негізделген материалдың өзі
қорғалмайды, осы база деректерлерін әзірлеуші оны қалай ұйымдастырғаны
қорғалады. Егер ақпарат авторлық құқықпен қорғалатын база деректерлерінен
алынбаған болса, онда база деректерін құруға мүдделі басқа адам тәуғлсіз
ақпараттың сондай типі болатын база деректерін құруға тыйым салынбайды.
Заңды пайдаланушыға (лицензияға сәйкес немесе басқадай түрде база
деректерлерін пайдалануға құқығы бар адамға) осы Директиваға сәйкес белгілі
құқықтары мен міндеттері ұсынылады. Заңды пайдаланушы база деректерлерінің
дұрыс пайдалануына қайшы келетін іс-әрекеттерді жүзеге асырмауы тиіс және
база деректерлері иесінің лигитимдік мүддесіне жөнсіз залал келтіре
алмайды. Заңды пайдаланушы база деректеріне енгізілген кез келген құралға
қатысты авторлық құқық немесе сабақтас құқықтардың иесіне залал келтіруден
өзін өзі тоқтатуы тиіс.
Бұл құқықтарн заңды пайдаланушы ғана пайдалана алатын
ерекшеліктер бар. Заңды пайдаланушы:
жеке пайдалану үшін электрондық емес база деректерлері жағдайында;
коммерциялық мақсаттқа қол жеткізу үшін дәлел болып табылатын
дәрежедегі материалға сілтеме жасау арқылы сабақ беру немесе ғылыми зерттеу
мақсатында сипаттау үшін;
қоғамның, әкімшілік немесе сот рәсімдерінің қауіпсіздігі
мақсатында пайдалану үшін рұқсатсыз мазмұннан үзінді жаза алады немесе оның
едәуір үлесін қайталап пайдалана алады.
Түпнұсқалы емес база деректерлерін қорғау мерзімі база деректерлері
аяқталған жылдан кейінгі жылдың 1 қаңтарынан бастап 15 жылды құрайды.
Бірақ, сандық немесе сапалық тәртіпте болып бағаланатын елеулі өзгерістер
қорғаудың жаңа мерзімін ұсынуға мүмкіндік береді, сөйтіп әзірлеушінің
өнімді кезең-кезеңдеп жаңаруына елеулі инвестициялар құюды жалғастыруға
талабы болжамдалған кезде қорғау потенциалды түрде мерзімсіз болып
табылады.
ЕО азаматы болып табылмайтын адамдарға осы мәселе бойынша қандай да
болсын халықаралық келісімнің болмауы есебінен осы саладағы құқықтар беру
маңыздылығы анық болды. Құқық ЕО мүше-елдердің азаматы болып табылатын
немесе ЕО тұрақты мекен жайы бар адамдарға қатысты қолданылады. Ол сондай-
ақ ЕО мүше-елдердің заңдарына сәйкес құрылған және ЕО тіркелген офисі,
орталық басқармасы немесе қызметінің негізгі орны бар корпоративтік
ұйымдарға қатысты қолданылады. Дегенмен, егер компания ЕО ғана тіркелген
офисі болған жағдайда, онда оның қызметі мүше-елдің экономикасымен тұрақты
негізде байланысты болуы мүмкін.
База деректерлерін қорғауға арналған құқықпен байланысты үлгі құқықтың
елеулі көлемі орын алады. Осы Нұсқауды әзірлеу уақытында үш іс болды, ол
бойынша Еуропалық соттың шешімі күтілуде, ол Директиваның кейбір
талаптарын, оның ішінде елеулі инвестициялау ұғымын түсіндіру жөніндегі
құнды нұсқауды ұсына алады 19; 78.
6. Алып сату жуніндегі Директива.
Берн конвенциясы міндетті емес негізде түп нұсқалы көркемөнер
шығармаларының авторына пайда алу үшін алып сату құқығын көздейді. Бұл
әдетте сатудан түскен проценттерді төлеу арқылы өздерінің жұмыстарын
бастапқы сатудан кейін сатудан түскен табысты алуға арналған шығармашылық
қызметкерлер құқығы.
Бұл құқықтың негізінде түрлі теориялар жатыр. Ең даусыз теория
көркемөнер шығармасы басқа қорғалатын жұмыстардан айырмашылығы негізінен
оның құндылығы оны көшірмелеу құқығында емес, түпнұсқада болуы мүмкін.
Нәтижесінде, басқа авторларға қарағанда өнер қызметкерлері әдетте ұдайы
өндірістен сыйақы үлесін алмайды.
Еуропалық комиссия аталған құқық ЕО кейбір елдерінде болғанның, ал
кейбір елдердербе болмағанның салдарынан ЕО ішкі рыногында бұл мәселе
бойынша кейбір бұрмаланудың бар екенін мақұлдады. Құқықты алып сатуға
енгізуге келіспегендер құқықта алып сатуға енгізу ЕО көркемөнер рыногында
жағымсыз түрде білінеді және көркемөнер шығармаларын сату Нью-Йоркқа,
Женеваға және Токиоға қайта орналасатытын мақұлдады.
Директива түпнұсқалы көркемөнер шығармаларына қолданылады, олар
картиналар, коллаждар, живописьтер, суреттер, гравировкалар, литографиялар,
скульптуралар, гобелендер, керамика, шыныдан жасалған және фотосуреттерден
жасалған бұйымдарды көркемөнер шеберлері жасаған немесе көркемөнер
шығармаларының көшірмелері болып табылған жағдайда, ондай жұмыстарды
графикалық өнер немесе скульптура ретінде де айқындайды. Автор немесе оның
басшылығымен жасалған шектеулі мөлшердегі көшірмелер түп нұсқалар болып
есептеледі. Оның айтарлықтай маңызы болмаса да, әдетте олар нөмірленіп, қол
қойылады.
Аталған құқық айыруға болмайтын болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1. Авторлық меншік және оның құқықтық белгілері.
1.1. Авторлық құқық
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..7
1.2. Авторлық құқық саласының экономикалық және моральдық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2. Сабастас құқықтар түсінігі мен маңызы.
2.1. Сабастас құқықтар
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..30
2.2. Сабастас құқықтар саласындағы халықаралық келісімдердің рөлі
және осы құқықтарды қорғаудың
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
3. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар тақырыбын мектепте оқыту
әдістемесі.
3.1. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар тақырыбын ойын технологиясы
арқылы
оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 58
3.2. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар тақырыбын оқытудағы сабақ
үлгісінің
әзірлемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..76Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..81
Кіріспе.
Зерттеу мәселесінің өзектілігі. Қазақстан Республикасы өзін өзінің
жоғарғы құндылықтары адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып
табылатын демократиялы, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет деп
жариялаған. Құқықтық мемлекетті құру жолындағы мемлекеттің алдында тұрған
маңызды міндеттердің бірі ол құқықтық саясатты дамыту, яғни азаматтардың
құқықтарын қорғайтын және олардың жүзеге асырылуына жағдай жасайтын
заңдарды дамыту болып табылады. Сондай- ақ, Қазақстан Республикасының
Конституциясы азаматтардың игіліктерінің, олардың мүдделерінің толықтай
қорғалып, демократиялық құқықтары мен бостандықтарының жан-жақты
кепілдендірілуіне бағытталып, оның сақталуын барлық мемлекеттік
органдардың, қоғамдық ұйымдар мен лауазымды тұлғалардың басты міндеті
ретінде бекітеді. Қазақстан Республикасының Конституциясында азаматтардың
ар-намысы мен қадір-қасиетін, өмірі мен денсаулығын, өзінің мүлкі мен
бостандығын сот тәртібінде қорғау құқығы бекімін тапқан (Қазақстан
Республикасы Конституциясының 12-бабы). Осыгдай заң тәртібінде арнайы адам
өміріндегі құндылықтарының бір санатына адам баласының өз ақыл парасатының
туындысына меншік ету құқықтары да берілген.
Ендігі сөз ғылыми түсінікте авторлық құқық, деп келетін зиаткерлік
меншіктің бір саласы төңірегнінде.
Авторлық меншіктің құқықтарын қорғау біз өмір сүріп отырған ақпараттық
ғасырдағы шығармашылықтарды және жаңашылдықтарды ынталандыру мен қолдаудың
басты элементтерінің бірі болып отыр. Тауарлар саудасы және қызмет
көрсетулердің жаһандануы егеменді елдердің авторлық меншік құқықтарын
қорғау жөніндегі халықаралық-келісілген талаптарды сақтау мен орындауды
маңыздылығын талап етті. Мұндай халықаралық-келісілген стандарттар ұлттық
заңдары мен әкімшілік практикасы үшін негіз бола алатын көптарапты
келісімдерде бар.
Осы зерттеу барысында Қазақстан қосылған басты көптарапты
келісімдердің, сондай-ақ Қазақстан Республикасы мен Еуропалық Одақ
арасындазы Серіктестік және ынтымақтастық туралы келісімінің 42 бабы
ережесінің шеңберінде Қазақстанның қосылу жөніндегі міндеттемесін
қабылдаған келісімдердің негізгі талаптары жөнінде қажетті ақпарат
ұсынылған. Бұл нұқсауда осы Келісімнің 43-бабына сәйкес Қазақстан біртіндеп
жетуге міндетті осы саладағы Еуропалық Одақтың жоғарғы стандарттары
түсіндірілген.
"Авторлық меншік құқықтарының экономикалық, моральдық аспектілері
бойынша" келісімі (АМҚСА) Қазақстанның ДСҰ-на кіргеннен кейін ғана оған
қолданылатын болады. Осы келісім Қазақстандағы авторлық меншік құқықтарын
қорғау саласында жаңа өлшем қосады. Осы Келісімнің негізі сипаттамалары
және ДСҰ-ның мүше-мемлекетері үшін қосымша міндеттемелері де осы нұсқауда
берілген. Бұдан басқа, тұтастай шарттарды іске асырумен байланысты және
АМҚСА келісімінің бірқатар мәселелері талықаланды.
Осы жарияланымда авторлық меншік құқықтарын қорғау үшін негіздемелік
болатын көптарапты келісімдердің және ЕО стандарттарын енгізу болып
табылады. Бұл жұмыс халықаралық келісімдерді, сондай-ақ мемлекеттік
нормативтік-құқықтық актілерінде серіктестік және ынтымақтастық туралы
Келісімнің аспектілерін іске асыру міндеттері құзырына кіретін заң шығарушы
саласындағы қызметкерлерге және олардың кеңесшілеріне пайдалы болуы мүмкін.
Диплом жұмыстың мақсаты. Қазақстан Республикасындағы авторлық және
сабақтас құқықтар мәселесін жан-жақты талдай отырып, әлемдік тәжірибедегі
белгіленген тәртіптермен салыстырмалы түрде зерттеу жасау. Сндай-ақ
тақырыптың мазмұнын аша отырып, оны теориялық оқытудың методикасын жасау.
Диплом жұмыстың міндеттері:
– авторлық құқық түсінігі жайлы мәлімет беру;
– авторлық құқық саласының экономикалық және моральдық аспектілерін ашып
көрсету;
– сабастас құқықтар түсінігі мен маңызы айқындау;
– сабастас құқықтар саласындағы халықаралық келісімдердің рөлі және осы
құқықтарды қорғаудың маңыздылығын зерделеу;
– авторлық құқық және сабақтас құқықтар тақырыбын теориялық оқытудың
әдістемесін жасау.
Диплом жұмысының тәжірибелік маңызы: Жоғарғы оқу орындарында құқық
мамандығы бойынша оқитын студенттерге жалпы зияткерлік меншік тақырыбы
курсы мен арнаулы курстар, семинар сабақтарын өткізу кезінде оқу-
әдістемелік құрал ретінде және мектеп мұғалімдері мен жоғарғы сынып
оқушыларына көмекші құрал ретінде қолданылады.
Диплом жұмысының методологиясы. Соңғы жылдары жарық көрген зерттеу
еңбектер, мақалалар теориялық тұрғыдан талдауда кеңінен пайдаланылды.
Зерттеу барысында соңғы уақыттарда қалыптасып келе жатқан жаңа бағыттағы
ғылыми ой-пікірлер мен тұжрымдарды, жаңа құқықтық көзқарас тұрғысынан
жазылған еңбектер басшылыққа алынды. Сондай-ақ зерттеуде салыстырмалы
талдау, жинақтау және қорыту әдістері, логикалық статистикалық әдістер
қолданылды. Мәселе нақты құқықтық қажеттілік, заңнамалық процестің
объективтілігі тұрғысынан қарастырылды. Зерттеу методологиялық
объективтілік, заңдылық және жүйелілік пен даму сияқты ғылыми таным
принциптеріне негізделген. Нақтылы әрі деректі құжаттарды зерделеу ғылыми
зерттеудің талдау және жинақтау, жүйелендіру, салыстыру сияқты жалпыға
белгілі бірізділік әдістер негізінде жүргізілді.
Диплом жұмысының құрылымы.
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, үш тараудан, әр тарау екі
тармақтан және қорытынды, қосымшалар мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен
тұрады.
1. Авторлық меншік және оның құқықтық белгілері.
1.1. Авторлық құқық түсінігі.
Авторлық меншікке құқықтары адамның оның ақыл туындысына қатысты
құқықтарына мемлекет беретін құқықтары болып табылады. Авторлық меншікке
құқықтарының ең басты сипаттамаларының бірі осы құқықтар оның иесіне
белгілі уақыт ішінде, оның ұзақтығы авторлық меншіктің түріне байланысты
құбылтып отыратын туындының немесе өнертабысты айрықша пайдалану құқығын
береді. Әдетте авторлық меншіктің көпшілік түріне (мысалы, патенттер мен
тауар белгілері үшін) құқықтарын тану үшін олардың ресми тіркеуі талап
етіледі, ал басқаларына (мысалы авторлық құқық) талап етілмейді. Әрбір
мемлекетте авторлық меншіктің осы немесе өзге де түрлерін қорғау үшін
қажетті рәсімдерді белгілейтін сәйкес заң болады.
Авторлық меншікке құқықтарды екі негізгі топқа бөлуге болады: (а)
авторлық құқықтар және олармен сабақтас құқықтар; және (б) өндірістік
меншікке құқықтар.
Авторлық құқық әдебиет, ғылым, музыка мен өнер туындыларына,
компьютерлік бағдарламаларға және деректер базасына таратылады.
Авторлық құқықпен идеялардың өздері емес, олардың материалдық
кеңістікте бекітілген ерекше көрсетуін қорғайды. Мысалға, кітапта жазылған
жаңа босаңсу техникасын түсіндірген адам осы кітаптың авторлық құқықтарын
бұзбайды. Алайда, осы кітапқа авторлық құқықтың иесінің рұқсатынсыз
кітаптың көшірмесін жасау және тарату авторлық құқықты бұзу болып
есептеледі 1.
Авторлық құқық болып табылатын туындыны жасау кезінде адам осы
туындының иесі болып табылады және оны қалай пайдалануды өзі шешеді. Бұл
адам (жасаушы, автор немесе құқық иесі) болашақта осы туындының пайдалануын
бақылай алады. Әдетте мұндай құқықтар автордың қайтыс болғанынан кейін
кемінде 50 жыл дейін қорғалады.
Әлемнің көптеген елдерінде материалды сақтау қағазға бояулармен немесе
қарындашпен жазылған, сымбаттау, киноүлдірге түсірілген, орындау және т.б.
сәтінен бастап есептеледі және автоматты болып табылады. Басқа сөзбен
айтқанда материалды қорғауды бастау үшін тіркеуді қажет етпейді.
Ерекше туындыға авторлық құқықты қамтамасыз ететін құқықтық қорғау екі
құқықтық түрлерді қамтиды: экономикалық және моральдық. Халықаралық
деңгейде бұл құқықтары кейде "Берн конвенциясы" деп аталатын Әдебиет және
өнер туындыларын қорғау жөніндегі Берн Конвенциясында бекітілген. Қазақстан
осы Конвенцияның қатысушысы болып табылады.
Экономикалық құқықтар - бұл туындыларды көшіру және тарауды, яғни оны
теле-радио хабарға беру, көпшіліктің арасында орындау, инсценировкалар,
аудару, көпшіліктің алдында оқу, көпшіліктің алдында демонстрациялар,
тарату және т.б. арқылы бақылау құқықтары. Адамгершілік құқықтары - оның ар-
намысы мен абыройына зиян келтіре алатын, өз туындысының қандай да бір өң
бұзушылықтарға және өзге де өзгерістерге қарсы автордың қарсылық құқығы
кіреді.
Экономикалық сияқты адамгершілік құқықтар да жасаушыға жатады, және ол
оларды пайдалана алуы мүмкін. Бұл дегеніміз, туындыны өзі пайдалана алуы
мүмкін, туындыны пайдалану үшін екінші тұлғаға рұқсат беруі мүмкін және
туындыны пайдалануы үшін екінші тұлғаға рұқсат бермеуі мүмкін. Жоғарыда
көрсетілгеннің негізінде авторлық құқықтағы қорғалатын құқықтар оның
иесінің рұқсатынсыз пайдалана алмайтын принципі жатыр. Ұлттық заңдарда осы
ережеден кейбір ерешеліктер болуы мүмкін, бірақ олар көп емес. Мысалы,
туындыны белгілі жағдайда оқытушылық мақсатта, ғылыми зерттеулер мен
ағымдағы оқиғалар туралы хабарламалар үшін пайдалану.
Авторлық құқыққа мысал ретінде жататындар:
• Темір өзінің Гималайға сапары туралы кітап жазып жатыр.
• Асқар Марқакөлдің айналысындағы табиғатты суретке салып жатыр.
• Айдар жаңа компьютерлік ойынды құрды.
Қазақстан қосылған авторлық меншік саласындағы маңызды келісімдер ғана
және ерекше қызығушылық тудырған басқа да бірқатар келісімдер қамтылған
2. Мұнда бірқатар техникалық келісімдер, сондай-ақ басқа шарттармен
жабылып қалған келісімдер енгізілген жоқ. "Шарт", "келісім", "халықаралық
келісім", "көптарапты келісім" және "конвенция" терминдері осы нұсқауда
бірін-бірі өзара алмастырады. Олардың барлығы мемлекеттер арасында (және
кейде немесе мемлекетаралық ұйымдар арасында) жазба келісімнің
фонограмма жасаушылардың мүдделерін олардың фонограммаларының заңсыз қайта
шығарудан қорғау жөніндегі Конвенция (Женева, 1971 ж.), Дүниежүзілік
авторлық құқық жөніндегі конвенция (1952 ж.), ДЗМҰ-ның авторлық құқық
жөніндегі шарты (1196 ж.), ДЗМҰ-ның Орындаушылар мен фонограммалар бойынша
шарты (Женева, 1996 ж.), Белгілерді халықаралық тіркеу туралы Мадрид
келісімі; Патенттік кооперация туралы шарты және Белгілерді тіркеу үшін
тауарлар мен қызмет көрсетулерді халықаралық жіктеу туралы Ницце келісімі
формальді түрі болатын жалпы сипаттамалары бар, мемлекеттер үшін міндетті
болып табылатын оларға қол қояды және бекітеді, оларға қосылады,
қадағалайды немесе басқа да түрмен оларды қолдайды.
Атап айтқанда, осы нұсқауда Келісімнің 42-бабына сәйкес Қазақстан
қосылуға міндеттелген Еуропалық Одақпен Серіктестік пен ынтымақтастық
туралы келісімнің (ҒЫК) ІІІ қосымшасында көрсетілген (көп жағдайда
қосылған) көпжақты келісімдер, ҒЫК 42-бабына және сондай-ақ Серіктестік мен
ынтымақтастық туралы келісімнің ІІІ қосымшасында көрсетілген және ерекше
маңызды болып өсептелетін келісімдер қаралған. Ондай келісімдерге мыналар
жатады:
• Әдеби және өнер туындыларды қорғау туралы Бер
Конвенциясы (Париж актісі, 1971 ж.);
• Өндірістік меншікті қорғау жөніндегі Париж конвенциясы
(Стокгольм актісі, 1967 ж., 1979жылғы түзетулермең);
• Патенттік кооперация туралы шарты;
• Орындаушылардың, фонограмма жасаушылардың және хабар таратушы
ұйымдардың құқықтарын қорғау жөніндегі хлықаралық
конвенциясы (Рим, 1961 ж.);
• Белгілерді халықаралық тіркеу туралы Мадрид келісімі
(Стокгольм актіс 1967 ж., 1979 жылғы түзетулермең);
• Белгілерді халықаралық тіркеу туралы Мадрид келісімінің
хаттамасы (Мадрид, 1989 ж.);
• Белгілерді тіркеу үшін тауарлар мен қызмет көрсетулерді
халықаралық жіктеу туралы Ницце келісімі ("1957 жылғы
өзгерістерімең);
• Патенттік рәсімдер мақсаттары үшін микроорганизмдерді сақтауза
беруді халықаралық деп тану туралы Будапешт шарты (Женева
актісі, 1991 ж.);
• Өсімдіктердің жаңа түрлерін қорзау туралы халықаралық
конвенциясы (ІІРОУ) (Женева актісі, 1991 ж.).
Осы нұсқауды әзірлеген уақытта Қазақстан жоғарыда аталған Рим
конвенциясынан, Будапешт конвенциясынан, ІІРОУ конвенциясынан және Мадрид
келісімінің хаттамасынан басқа барлық көпжақты келісімдерге қосылды немесе
бекітті.
Шарттардың ең көп саны авторлық құқыққа, патенттер және сауда
маркілеріне қатысты тарауларына келеді.
Қазіргі уақытта Қазақстан Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі жөнінде
келіссөздер жүргізіліп отырғандықтан, тараулардың бірі ДСҰ-ның 148 мүшелері
үшін авторлық меншік қорғау саласындағы негізгі құжат болып табылатын
Авторлық меншік құқықтарының сауда аспектілері жөніндегі келісімге (АМҚСА)
арналады. АМҚСА ДСҰ-ның көпжақты негізгі келісімдердің бірі болып табылады,
себебі ол авторлық меншіктің барлық санаттарын қамтиды, бірқатар
міндеттемелері бар басқа келісімдермен сәйкестендіреді және жаңа элементтер
соның ішінде құқық пайдалану бойынша қатал талаптарды енгізіп отыр.
Сондықтан бұл нұсқаудың көптеген тарауларында осы саладағы басқа келісімдер
бойынша міндеттемелерді толықтыратын және жаңартатын АМҚСА Келісіміне
сілтеме жасайды.
Серіктестік пен ынтымақтастық туралы келісімнің 43-бабына сәйкес
Қазақстан авторлық меншік қорғау саласындағы ЕО-тың одан да жоғары
стандарттарымен сатылы салыстырмалыққа жету жөніндегі міндеттемелерді өзіне
қабылдағандықтан, бұл нұсқауда да осы стандарттар ұсынылған және нұсқаудың
екі тарауы авторлық меншік құқықтарын қорғауына ЕО-тың әдістемесінің
ерекшеліктеріне арналған.
Авторлық меншікке құқықтарының маңыздылығы неде?
Авторлық меншік құқықтарын қорғау Қазақстан (және басқа да елдер) үшін
бірнеше себептермен маңызды, олардың ең негізгісі:
– Өнертпақыштылықты ынталандыру: авторлық меншік құқықтарын дұрыс
қорғау шығармармашылық қызметкерлер мен өнертапқыштарды әдебиет, өнер
туындыларын жасауға, жаңа технологияларды, үлгілерді, процесстерді және
т.б. әзірлеуге ынталандырады. Авторлық меншікті қорғау жөніндегі заңдарына
сәйкес еместігі немесе оны орындаудың жеткілікті еместігі қарақшылық үшін
негіз бола алады. Ол құру және жасау процессін тоқтатпайды, бірақ
мемлекеттің білімге негізделген салаларда, мысалы жаңа бағдарламалық
қамтамасыз етуді әзірлеумен айналысатын салаларда дамуына кедергі жасау
мүмкін.
– Өнертабысты қүпия ету емес, жариялануды ынталандыру: Өнертапқыштар
патенттің мерзімі өткеннен кейін жалпы игілік болып қалған кезде өздерінің
өнертабыстарынан экономикалық пайда көре алады. Мұндай схема қоғам үшін өте
үлкен маңызы бар;
– Инвестицияларды және техникалық жетістіктерді беруге ынталандыру:
авторлық меншікті қорғау саласында кешендік және әрекетті заңдары экономика
саласына жататын, дәлірек айтқанда жаңа технологияларды әзірлеуге авторлық
меншікке кең көлемді қаржы жұмсалуына қазақстандық және шетелдік
инвесторларын ынталандыру. Бұл өз алдына ғылыми зерттеулер және
әзірлеулерді қаржыландыру үшін ынталандырма және қаражаттар береді;
– Сауда ағымына жәрдемдесу: авторлық меншік саласында заңдарды, оның
ішінде патенттік заңдарды одан әрі нығайту авторлық меншік құқықтарын
қорғау шарттары жақсарған елдің экспорттық жеткізіп беруі әлдеқайда өсті,
ол жабдықты, техниканы және азық-түлік тауарларды экспортына қатысты
айрықша қолданылады;
– Адалдықты және әділеттікті ынталандыру: қаржылық пайда табу үшін егер
адам немесе компания өнер туындысына, өнертабысына немесе өзінің тауарлары
мен қызмет көрсетулеріне жақсы беделін қалыптастыруға ақшасын, уақытын және
өнертапқыштығын салатын болса, олардың жұмысымен және олардың салымдарымен
басқа біреу пайдаланса әділетсіз болар еді. Мұндай іс-әрекеттер ұрлау
түрінің бір түрі болып бағаланады;
– Ұлттық өнерді және мәдениетті қорғау: бұл әсіресе өнер дәстүрі
дамыған мемлекеттер қатысты айрықша қолданылады. Сондада авторлық меншікті
қорғау ұлттық өнер коллективтік туынды емес, жеке болған кезде ғана жеңіл
болады.
– Сатып алушыларды және түтастай қоғамды қорғау: сатып алушылар және
тұтастай қоғамның сатып алатын тауарлар және қызмет көрсетулері жалған емес
екендігі сенімінде болуы керек және олар алдау мен айлакерліктен мысалы
тауар белгілерін және өндірістік үлгілерін жалған ұсынудан қорғала
алатындығы сенімі болуы маңызды;
– Халықаралық авторлық меншікті қорғау үшін шарттарды қүру: бір
мемлекетте авторлық меншік құқықтарын қорғауды нгығайту, басқа елдерде
авторлық меншік құқықтарын жүзеге асыруды өзара қабылдау және қамтамасыз
ету үшін шарттар құрады, ол өнертабыстар мен туындыларды ұлттық территория
аумағы шегінен қорғауды қамтамасыз етеді 4.
1.2. Авторлық құқық саласының экономикалық және моральдық
аспектілері.
Бұл тарау авторлық және сабақтас құқықтарды қорғау саласында Еуропалық
Одақтың саясаты мен заңдарына кіріспе болып табылады. Осы зеттеуіміздегі
бұрын көрсетілгендей, бұл авторлық меншік құқығын қорғау саласындағы
салыстыратын стандарттарға қол жеткізу үшін заңдардың одан әрі жақындасуы
бойынша Еуропалық Одақ пен Қазақстан Республикасы арасындағы серіктестік
және ынтымақтастық жөніндегі Келісімнің 43-бабына сәйкес республиканың
қабылдаған міндеттемелеріне қатысты Қазақстан Республикасы үшін өте
маңызды.
ЕО-ның құқықтық негізі әдетте acquis, яғни кез келген мәселелер бойынша
заңдар тобы және саясат деп аталады. Авторлық және сабақтас құқықтарда
acquis осы Нұсқаудың алдындағы тарауларда зерттелген халықаралық құралдар
ережелерінің барлық қатынасын қамтиды. Еуропалық заңдарда конвенциялардың
ықпалын байқауға болады, бірақ ЕО құралдары тым егжей-тегжейлі болып
табылады және халықаралық келісімдермен салыстырғанда оның қорғалу деңгейі
барынша жан-жақты қамтылған болып табылады 3.
ЕО заңдары екі типке бөлінеді: құқықтық шаралар қамтылған директивалар,
оларды ЕО мүше-елдер өздерінің заңдарына енгізуге міндетті және мемлекеттің
өзінде іске асыру қажеттілігінсіз барлық мүше-елдерде тікелей ықпал ете
алатын регламенттер.
Авторлық және сабақтас құқықтар саласындаеы ЕО саясаты
ЕО саясатының елеулі аспектілері туралы мәлімдемелерді әдетте Еуропалық
комиссия жасыл кітаптарда жариялайды. 1988 жылдан бастап осы күнге дейінгі
кезеңде авторлық және сабақтас құқықтарға қатысты үш жасыл кітап
жарияланды.
• Авторлық құқық және технологияларды шақыру, 1988ж.7
• Ақпараттық қоғамдағы авторлық және сабақтас құқықтар, 1995 ж.8
• Жасанды көшірмеге және қарақшылыққа қарсы күрес, 1989ж.9
Жасыл кітаптарға қосымша ретінде Еуропалық Комиссия одан кейін де
бірқатар кейінгі құжаттарды жариялады, олар жасыл кітапта көтерілген
мәселелерді егжей-тегжейлі қозғайды.
Жоғарыда көрсетілген бірінші жасыл кітап - 1998 жылы жарияланған
Авторлық құқық пен технологияларды шақыру - авторлық және сабақтас құқықтар
саласындағы ЕО саясатын зерделеудің бастауы болып табылады 4. Комиссия
бұл құжатта индустриялы елдердің экономикалық қызметінде негізгі өнімнен
технологиялардың жаңа тәсілдемелерінің, машықтар мен өнер тапқыштықтың
қатысуымен жоғары қосымша құны бар өнімдерді өндіру жағына қарай алға
барудың болып өткеніне сендіреді. Жасыл кітапта ол ақпараттық өнімдер үшін
ашылған үлкен нарық, алдан көрінде және бұл нарықтың рұқсат етілмеген
көшірмелеу жетегінде кетсе оңай күйреуінің мүмкін екендігі мойындалды.
Сондай-ақ бұл құжатта ЕО мүше-елдердің, егер олардың арасында тілдік және
құқықтық ерекшеліктер барынша азайтылған жағдайда, бәсекелесе алатыны
айтылды.
Бұл жасыл кітапта мыналаларды қолданудың:
• авторлық және сабақтас құқықтар аспектілері бойынша Мүше-
елдер арасындағы елеулі ерекшеліктерді жоюдың;
• Мүше-елдердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында
жоғары деңгейде құқықтық қорғау бойынша стандарттар
белгілеудің;
• Авторлық меншікті немесе қарақшылықты заңсыз пайдалану
проблемасын шешудің қажеттілігі анықталды 5.
Комиссия қажетті шараларға қатысты кертартпа көзқараста болды. Ол,
барлық мүше-елдер Берн одағына кіретіндіктен авторлық құқықты үйлестіру
жөнінде айтарлықтай күш-жігер үлесінің жасалғанын көрсеткен болатын 14.
Осылайша, белгілі бір салалаларда ғана шаралар қолдану қажет болды.
Осы көзқарасты ескере отырып, ЕО-да авторлық және сабақтас құқықтар
саласында бірінші буын директивалары әзірлене бастады. Олар түрлі
мәселелерге, соның ішінде компьютерлік программаларды қорғауға, прокат және
пайдалану құқықтарына, спутниктік хабарлауға және кабелдік
желілер бойынша
ретрансляциялауға, авторлық және сабақтас құқықтарды қорғау мерзіміне,
деректер базасын қорғауға қатысты.
1995 жылы шығарылған екінші жасыл кітап цифрлық технологиялар мен
Интернеттің дамуынан туындаған проблемаларға қатысты болады. Кітапта
заңдарға анағұрлым жан-жақты тұрғыдан келу қажеттілігі айқындалған, ол
секторалдық көзқарасты ауыстыруға тиіс. Нәтижесінде ұдайы өндіруге құқықтар
сипаты және мүмкін болатын бірқатар ерекшеліктер, сондай-ақ жасыл кітаптың
үшіншісінде айқындалған құқық қолдану шаралары бойынша стандарт ретіндегі
маңызды мәселелерге қатысты екінші буын директиваларына бастамашылық
жасалды.
Әрине, ол кезеңде Еуропалық комиссия шағын кеңістікте ғана әрекет
жасаған жоқ. Кейбір халықаралық келісімдер негізге алынды, олар осы
Нұсқауда, әсіресе 1994 жылғы АМҚСА Келісімі және 1996 жылғы екі ДЗМҚҰ
келісімінде баяндалған болатын. Қазір мұндай ықпал екі жақты. Тек
халықаралық келісімдер ғана ЕО заңдарына ықпал етіп қоймайды, сондай-ақ
көбіне осы келісімдердің нысанына әсер етеді .
Директивалар
1. Компьютерлік программалар бойынша директивалар 10
Кейбір елдерде әуғл бастан-ақ компьютерлік программалардың әдебиет
туындысы ретінде авторлық құқықпен қорғалуының мүмкін екендігі мойндалған.
Қазіргі уақытта программалық қамтамасыз етудің авторлық құқықпен қорғалуы
халықаралық құқықта да ЕО-да мойындалып отыр 11.
Осы Директиваның 1-бабында компьютерлік программалардың әдебиет
туындысы ретінде қорғалуға жататыны айтылады. Компьютерлік программаларға
анықтама берілмейді, дегенмен қорғау компьютерлік программалардың кез
келген нысанына таратылады, бірақ программаның кез келген элементінің
негізінде жатқан идеялар мен принциптерге қолданылмайды. Директиваның ресми
бөлігінде логика, алгоритмдер және программалау тілінің қорғалмайтыны
түсіндіріледі. Әзірлеу жөніндегі дайындық жұмысы, бұл жұмыстың
сипаты одан кейіннен компьютерлік программа кейін оның өзінен алынатын
жағдайда, қорғалады.
Өзіндік стандарттар автордың өзіндік жеке туындысы ретінде
регламенттеледі. Осылайша, күш-жігерді немесе ресурстардың жай шығындау
жеткілікті болып табылмайды, бұл ретте шығармашылыққа жол берілуге тиіс.
Дегенмен, ресми бөлікте программаның сапалық эстетикалық құндылығына
қатысты ешқандай тестілер қолданылмайды.
Автор жеке тұлға немесе бір топ адамдар ретінде айқындалады, олар
программаны құрған немесе егер ЕО мүше-елдердің заңдары шегінде жол
берілген жағдайда құқық иеленуші ретінде осы заңдарда айқындалған заңды
тұлға. Авторға программаны иелену құқығы әдебиет туындыларындағыдай жағдай
да берілуге тиіс. Егер бұл оның келісім-шартында көзделген жағдайды
қоспағанда, автор болып саналмайтын жалдамалы қызметкер жағдайын бұдан
ерекшелікке жол беріледі.
Құқық ұстаушы пайдалану жөніндегі мынадай әрекеттерді:
программаны кез келген тәсілмен және кез келген нысанда, ішінара немесе
тұтастай тұрақты немесе уақытша ұдайы өндірісін;
программаның аударылуын, бейімделуін, реттелуін немесе кез келген басқа
өзгеруін;
жұртшылық арасындағы таратудың кез келген нысанын, оның ішінде көшірме
үшін жалдау ақысын бақылай алады. ЕО-на көшірмелерді бірінші реет сату сату
құқығынан асып түседі.
Шектелген әрекеттерден үш ерекшелік бар:
1. Заңды сатып алушының қажетті пайдалануы
Келісімде қарсылық жоқ болған кезде компьютерлік программаны заңды
түрде сатып алған адам оның мақсатына сәйкес программаны пайдалану үшін
қажетті деңгейде кез келген шектеулі іс-әрекеттер жүргізе алады, оның
ішінде қателерді түзей алады. Осы мәселе бойынша Еуропалық комиссия заңды
түрде сатып алған деген сатып алушы, лицензия алушы, жалдаушы адам немесе
осы адамдардың атынан программаны пайдалануға рұқсат алған адам екенін
түсіндірді 12.
2. Резервтік көшірмелерді жасау
Егер бұл программаны пайдалану үшін қажетті болған жағдайда оны
пайдалануға құқығы бар адам программаның резервтік көшірмесін жасай алады.
Комиссияға сәйкес резервтік көшірме ұғымы қауіпсіздік мақсатында
дегенді білдіреді. Бір ғана көшірме және тек қана сол мақсатта жасалуы
мүмкін. Сондықтан ерекшелік түпнұсқа жоғалған немесе онда кемістік болған
жағдайда программаның қалыпты пайдалануын ұзарту мүмкіндігін қамтамасыз
етеді. Бұл программаны пайдалану үшін қажет13.
3. Зерттеу, зерделеу немесе тестілеу
Программаны пайдалануға құқығы бар адам оның кез келген элементтерінің
негізінде жатқан идеялар мен принциптерді айқындау мақсатында, егер ол
программаны қайта көшіру, бейнелеу, орындау, жөнелту немесе сақтау
жөніндегі іс-әрекеттерді орындау барысында жасаса программаның жұмыс
істеуін зерделейді, зерттейді немесе тестілейді оларды орындауға құқығы
бар.
4. Декомпиляция
Осы Директиваның 6-бабында декомпиляция көзделеді. Бұл ниет, егер
авторлық құқық бұзылмаған жағдайда бұрынғы программамен бәсекелесе алатын
қосылатын программаларды жасау мақсатында кері өндірісті шешуден тұрады.
Бұл ереже өте шартты болып табылады. 6-бапта, егер кодтың ұдайы жаңғыртылуы
мен программа нысанының аударымы міндетті болған жағдайда, тәуғлсіз
құрылған программалармен өзара іс-қимыл мүмкіндігіне қол жеткізуге
ақпаратты алу үшін және мынадай талаптар:
іс-әрекеттерді программаны пайдалануға құқықғы бар Адам орындаса;
программалардың өзара іс-қимылына қол жеткізу үшін қажетті ақпарат
бұрын қол жетімді болмаса ;
өзара іс-қимылға қол жеткізу үшін қажетті болған
орындалатын іс-әрекеттер программалардың өзара іс-қимылға қол жеткізу үшін
қажетті бөліктермен шектелмеген, сақталған жағдайда авторлық құқықтар
иесінің рұқсаты талап етілмейді.
Оның үстіне кез келген алынған ақпарат:
өзара іс-қимылды қамтамасыз етуден басқа кез келген мақсаттарға
пайдаланылмайды;
басқа адамдарға ұсыныла алмайды;
бәсекелесетін өнімді әзірлеу үшін пайдаланылмайды.
Және, ақыр соңында Берн конвенциясының үш сатылы тестісіне сәйкес
ерекшеліктер жасалуға тиіс.
7-бап мүше-елдерді тиісті түзетулер іс-әрекетін қабылдауды
міндеттейтін құқық қолдану жөніндегі белгілі ережелерді қамтиды. Ол екінші
дәрежедегі бұзушылықтың белгілі типтері бойынша, атап айтқанда басқалардың
авторлық құқықтарын бұзатын компьютерлік программаларды айналымға көрінеу
шығару; компьютерлік программадан көшірме жасаудан қорғауды жою үшін кез
келген техникалық құралдар айналымы немесе оларды иелену.
Авторлық құқықтарды қорғау мерзімінде мерзім14 бойынша Директиваға
сәйкес түзетулер енгізілді, және қазір бұл мерзім автордың өмірі ретінде
және 70 жыл р.т.а15. Бәлкім, бұл компьютерлік программаларды қорғау үшін
тым ұзақ мерзім, дегенмен бұл компьютерлік программалардың әдебиет
туындыларына теңестірілетіндігінің нәтижесі болып табылады.
Еуропалық комиссия Директиваның қарақшылықтың қысқаруына және
компьютерлік сектордағы жұмыспен қамтылудың өсуіне алып келгендігіне
қанағаттанды. Бұл директива сондай-ақ ЕО мүшелері болмайтын бірқатар
елдерде, оның ішінде Австралияда, Гонконгта, сондай-ақ Еуропаның орталық
және шығыс елдерінде авторлық құқықтарды қорғау саласындағы үлгі ретінде
пайдаланылды.
2. Прокат және пайдалану құқықтары жрніндегі Директива16
92100 ЕЭСинтеллектуалдық меншік саласындағы прокат және пайдалану
құқығы, сондай-ақ авторлық құқықпен сабақтас бірқатар құқықтар жөніндегі
1992 жылғы 19 қарашадағы Кеңестің Директивасы 70 жылдарда үй жағдайында
көшірмелеуді оңайлатқан белгілі бір технологиялардың пайда болуы, үй
жағдайында көшірмелеу деңгейіне қатысты алаңдатушылықтың өсуіне алып келді
15. Сонымен бірге прокаттың, әсіресе фильмдердің құны тез арада өсіп
кетті. Еуропалық комиссия құқық иеленуші прокат үшін сыйақы алуы тиіс деп
есептеді. Бұдан басқа прокат құқығы белгілі бір дәрежеде қарақшылық
деңгейінің өсуі нәтижесіндегі құқық иеленушінің жолғалтқан табысын өтейді
деп есептелді.
Прокат және пайдалану құқығын ұсынуға қосымша Комиссия орындаушылар,
фонограмманы өндірушілер, аудиовизуальды шығармалар мен телерадиохабарлар
ұйымдарын әзірлеушілер үшін қорғаудың стандарттық деңгейін белгілеу
мүмкіндігін пайдаланды. Аудиовизуальды шығармаларды өндірушілердің
құқықтарын қоспағанда, бұл құқық Рим конвенциясына сәйкес берілген
құқықтармен сай келеді.
Прокат құқығы мен сабақтас құқықтардың ұзақтығы қазіргі уақытта бұл
құқықтардың ұзақтығы құқықтарды қорғау жөніндегі Директивамен
реттелетініне қарамастан, Берн және Рим конвенцияларында
көзделген құқықтардың ұзақтығымен үйлесуі тиіс еді17.
Егерде прокат құқығына қатысты болса, онда Комиссия бастапқыда бұл
құқықты үйлестіруді жоспарлады, бірақ кейіннен пайдалану (пайда алу
мақсатындағы прокат, ал пайдалану жариялы ұйымдар арқылы жүзеге асырылатын
жағдайда коммерциялық емес мақсаттарда пайдалану) құқығын қосуға мәжбүр
болды. авторлар мұндай пайдалануға сыйақы алатын жағдайда пайдалану
құқығына қатысты бір бөлігін жою құқығы берілді, сонымен мүше-елдер сыйақы
мөлшерін өздері айқындайды.
Аталған Директива сондай-ақ алған сабақтас құқықты қолдануға қатысты
бірқатар маңызды ережелерді қамтиды, мысалы, мүше-елдер егер автор немесе
орындаушы фильмнің продюсерімен келісім жасасқан жағдайда олар өздерінің
прокатқа құқықтарын берді деп есептелетінін көздеуі мүмкін. Алайда, құқық
иеленуші өзімен әділ сыйақыға құқықты сақтайды, бұдан ол бас тарта алмайды,
бірақ оны әкімшілеу ұжымдық қоғамға берілуі мүмкін.
Сондай-ақ фонограмманы пайдалану мақсатында мүше-елдер продюсер мен
орындаушы арасында төлінетін әділ сыйақының бір жолғы төлемін көздеу
мүмкіндігін көздеуі мүмкін.
3. Спутниктік хабарлар мен кабельдік желі бойынша хабар беру жуніндегі
Директива 9.
Аталған директива авторлық құқық мәселесіне қатысты, ол Теледидар
шексіз 1989 жылғы Директивада қозғалмаған. Бұл директиваның негізгі
мақсаты еуропалық теледидар бағдарламаларын тарату мен жылжыту екендігіне
қарамастан ол авторлық құқық мақсатында спутниктік хабар орын алатынына
қатысты мүше-елдердің заңдарындағы айырмашылықтарға қатысы болған жоқ.
Кабель желісі бойынша хабар беруге келетін болсақ, сондай-ақ кабель желісі
операторының кабель желісі арқылы бағдарламаларды беруге құқығы бар және
қандай жағдайларда деген мәселе қаралған жоқ болатын.
Спутниктік хабарлар бойынша директива және кабельдік желілер бойынша
хабар беру осындай қиындықтарды шешуге бағытталған. Біріншіден, хабарлар
бағдарламасының сигналын беру ретінде оларды кейіннен түсінікті қабылдау
үшін бақылаумен және хабар беру ұйымдарының техникалық құралдарының
көмегімен, жер бетіндегі байланыстың магитралдық кәрізін спутникпен жер
бетіндегі берілетін құралдарды және спутниктен хабар беру сигналдарын жер
бетінде қабылдау станциясына дейінгі байланыс кәрізін пайдаланумен жүзеге
асырылатын спутниктік хабарларға анықтама беріледі.
Директивада спутниктік хабарлар мүше-елдерде (мысалы, ұлғайған байланыс
кәрізі) ғана жүзеге асырылады. Алайда, мүше-елдерде жүргізілмейтін
хабарларға қатысты келетін болсақ, онда ахуал мынадай жағдайда:
егер хабар елдегі аталған Директиваны қамтамасыз етілетін қорғауға
ұқсас деңгейімен жүзеге асырылатын болса, онда мұндай хабар ұлғайған
хабар кәрізі бойынша жүзеге асырылатын ретінде қаралады;
алайда, егер хабар басқа елден ЕО мүше-елдердің аумағында
орналасқан жер-спутник жер үсті станциясын пайдаланып жүзеге асырылатын
болса, онда ЕО мүше-елдер аумағымен жүзеге асырылатын болып есептеледі;
егер хабар басқа елден жүргізілсе және хабар беру ұйымы хабарды жүзеге
асырса, онда хабар мүше-елде жүзеге асырылатын болып есептеледі;
егер, хабар ЕО мүше болып табылмайтын елде жүргізілсе және жер-
спутник байланыс станциясы ЕО мүше-елдерде пайдаланылмаса, онда сигнал
берілетін орындар үшін бірдей қолданылатын ережелер мен заңдар жоқ.
Директива авторға спутниктік хабарларға рұқсат беретін айрықша құқық
береді. Бұл киноматографиялық жұмыстарға қатысты қолданылмайды. Сабақтас
құқықтар иесіне қатысты олардың спутниктік хабарларға рұқсат беретін құқығы
Прокат және пайдалану жөніндегі Директиваның ережелеріне сәйкес қорғалады.
Спутниктік хабар және кабельдік желі бойынша хабар беру туралы
Директива тек келісім арқылы құқық иелерінің рұқсаттар беру мүмкіндіктерін
қамтамасыз етуге, сондай-ақ ұжымдық қоғамның рөлін арттыруға бағытталған
ережелерді қамтиды 9.
Кабельдік желі бойынша хабар беруге келетін болсақ, онда мүше-елдер өз
елдерінде кабельдік желі бойынша басқа мүше-елдердің бағдарламаларын
хабарлауды жүзеге асырған кезде, сондай-ақ тиісті тараптар арасындағы жеке
немесе ұжымдық келісім негізінде хабар беруді жүзеге асырған кезде авторлық
және сабақтас құқықтардың сақталуын қамтамасыз етеді. Кабельдік желі
бойынша хабар беруге қатысты құқық иелерінің құқығы ұжымдық қоғам арқылы
ғана пайдаланылады. Егер, құқық иеленуші қоғамға құқықты бермеген жағдайда
да иеленуші өз құқығын берді деп есептеледі. Бұдан басқа, Директива егер
кабельдік желі бойынша хабар беруге рұқсатқа қатысты келісімге қол
жеткізілетін жағдайда тараптар арасындағы келіссөздерді көздейді.
4. Авторлық құқық пен сабақтас құқықтарды қорғау мерзімі бойынша
Директива19
1993 жылы осы Директиваны қабылдамас бұрын, авторлық және сабақтас
құқықтарды қорғау мерзімдері мүше-елдерде үлкен айырмашылық болатын.
Белгілі шығармалар бойынша Германияда,
Авторлық меншікті қорғау саласындағы Халықаралық стандарттары және
Еуропалық Одақтың стандарттары.
Австрия мен Испанияда мұндай құқықтарды қорғау мерзімі автор қайтыс
болғаннан кейін 70 жыл болатын. Құрама Корольдігінде және Ирланидияда автор
қайтыс болғаннан кейін 50 жыл болатын. Портуаглияда бір кездері құқықтарды
қорғау мерзімсіз болатын.
Директива авторлық құқықты қорғау мерзімін ұзартты. Бұл орайда,
Директива белгілі творчестволық қайраткерлердің осыған дейін бүкіл халықтың
игілігі болған шығармаларына авторлық құқығын қайтарған. Бұған Джеймс Джойс
сияқты жазушылар және Мондриан сияқты суреткерлер енгізілді. Авторлық және
Сабақтас құқықтарды қорғаудың ұзартылған мерзімі, бір мүше-елде кем дегенде
1995 жылғы 1 шілдеге авторлық құқық қорғалған жұмыстарға қатысты
қолданылған. Ол аталған кезеңде бір де бір мүше-елдерде авторлық құқығы
қорғалмаған жұмыстарға қатысты қолданылмаған. Қорғаудың ұлғайтылған мерзімі
авторлық құқық үшін автор қайтыс болғаннан кейін 70 жыл және көршілес
Үкіметтер үшін 50 жыл болып табылады. Әр жағдай бойынша Директивада қай
уақыттан бастап мерзім есептелетіні көрсетіледі.
Аталған Директивада екі жаңа қызықты құқық көзделеді:
4-бапта барлық мүше-елдер бұрын жарияланбаған жұмыс бойынша
авторлық құқықты қорғау мерзімі өтіп кеткен, оны алғаш рет жариялайтын кез
келген адамға бірінші жариялау құқықығын беру көзделген.
Мүше-елдер жарияланғаннан кейін 30 жыл бойы халық игілігі болған ғылыми-
сын жұмыстарды қорғайды. Бұл ереже міндетті емес болып табылады және
қоғам үшін өте маңызды болып табылатын жұмыстарды қорғау
мақсатында өте ашық, болжамды айтылады 26; 95.
Директивамен көзделетін құқықтарды қорғау мерзімі халықаралық
нормалардан асады, үшінші ел азаматтарының құқықтарын қорғау мәселесі
Директивада қаралу керек еді. Авторлық құқық үшін, егер Берн конвенциясына
сәйкес ЕО кірмейтін және ЕО азаматы болып табылмайтын жұмыс шығарылған ел
болып табылатын жағдайда, онда мұндай құқықтарды қорғау мерзімі болып
аталған елде көзделген мерзім болады, бұл орайда ЕО авторлық құқықты қорғау
мерзімінен аспауы тиіс. Сабақтас құқыққа келетін болсақ, онда мүше-елдер ЕО
азаматы болып табылмайтын адамдарға аталған Директивада көзделген мерзімді,
яғни 50 жыл бере алады. Егер мұндай мерзім берілмесе, онда адам сол елдің
азаматы болып табылатын ел үшін тән сабақтас құқықты қорғау мерзімі
қолданылады, сонда да ол ЕО көзделген мерзімнен аспауы тиіс.
Басқа мәселе, қалпына келтірілген авторлық құқықтың контекстінде қарау
қажет еді. Ол алынған құқықтарға, яғни авторлық құқық қалпына
келтірілгенге дейін жұмысты пайдаланған адамның құқығына және жұмыс әлі
халықтың игілігі болып табылатын мәселеге қатысты 29; 44. Бұған қатысты
Директивада үшінші тараптың алған құқығын қорғау үшін мүше-елдер қажетті
ережелер қабылдауы тиіс деп жай айтылған.
5. База деректерін заңды қорғау туралы Директива: авторлық құқықты
қорғау.
1998 жылы база деректерлердің жаһандық индустриясы 5 млрд. доллорға
бағаланған, оның ЕО мүше-елдердің үлесі не бары 350 млн. долларды құраған.
Тиісінше Еуропалық комиссия ЕО база деректерлер индустриясын арттыруға
ынталандыру мақсатын қойды. Сонымен қоса, ЕО шегінде база деректерлерін
қорғау жөніндегі ЕО мүше-елдердің заңдарында айтарлықтай айырмашылықтар
болды. Көптеген елдер Берн конвенциясының 2(5)-бабына сәйкес база
деректерлерінің түп нұсқалы жиналымын қорғады. Дегенмен түп нұсқалық
стандарт елеулі түрде ерекшеленді 6.
АҚШ пен ЕО кейбір жаңа сот істері барысында кейбір құнды база
деректерлері қорғалуға тұрмайтыны туралы шешім қабылданған, өйткені түп
нұсқалы болып табылмайды, Еуропалық комиссия ЕО база деректерлері
индустриясын қорғау үшін тез арада директива қабылдау туралы шешім
қабылдады.
1996 жылғы база деректерлерін қорғау жөніндегі директива екі деңгейдегі
қорғауды көздейді: түп нұсқалы болып табылатын база деректерлері үшін
авторлық құқықты және жаңа зиі депегіз түп нұсқалы емес база деректерлері
бойынша құқықты қорғау. Зиі депегіз ережелерінің негізіне түпнұсқалылықтың
орнына "елеулі инвестициялар" критерии жатады, олар қарама қайшы болды және
халықаралық деңдейде солай болып қала береді. Осы мәселе бойынша
халықаралық келісім жоқ болған жағдайда әлемнің басқа жерлеріне қарағанда
ЕО база деректерлері өте жоғары деңгейдегі қорғауды пайдаланады.
Сонымен қоса авторлық құқық, амам құқығының мақсатында "электрондық
және басқа да құрылғылар арқылы жеке тәртіппен қол жетімді және жүйелі
немесе әдістемелік тәртіпте орналасқан шығармалар, деректемелер немесе өзге
де ақпараттар жинағы" ретінде айқындалады. Сондықтан олар электронды, әрі
қолдан жасалған болады. Ұйымдастыруға қажетті индекстеу мен басқа жүйелер
қорғалады, алайда база деректерлерін құруға және оның жұмыс істеуіне
пайдаланға кез келген компьютерлік программалар қорғалуға жатпайды.
"Тәуелсіздікке" және "жеке тәртіптегі қол жетімділікке" жататындар
айқындаудағы шектейтін фактор болып табылады. Бұл база деректерлері
мазмұнының жекелеген бөлімдері өзінің жеке құқығы бойынша жеке сипаты мен
мақсаты болуы тиістігін болжайды.
База деректерлері бойынша авторлық құқықты қорғау
Авторлық құқықты қорғау үшін түпнұсқалық стандарты мынадай болып
тіркеледі: "Өздерінің іріктелуі немесе ұйымдастырылуына қарай база
деректерлері автордың жеке шығармаларын құрайды, олар авторлық құқықпен
қорғалуға жатады. Басқа ешқандай критерилер мұндай қорғауға жарамды
болатындығын айқындауға қатысты қолданылмайды". Сондай-ақ авторлық құқықты
қорғау мазмұнына таратылмайды және мұндай мазмұнға тиісті кез келген
құқыққа кедерге болмауы тиіс.
Түпнұсқалық стандарты, яғни "автордың жеке авторлық шығармалары"
авторлық құқықты қорғау жөніндегі халықаралық және еуропалық құралдарда өте
кең тараған тест болып табылады. Сол арада база деректерлері
түпнұсқасындағы шығармашылық үлес мазмұнына емес, ақпаратты іріктеуге және
ұйымдастыруға бағытталуы тиіс екендігін атап кеткен жөн.
"База деректерін құрған немесе егер, оған мүше-елдердің заңдарымен жол
берілген жағдайда осы заңдарға сәйкес құқық иеленуші ретінде аталған
заңдарға сәйкес қаралатын заңды тұлға" болып табылатын адам авторлық
құқықтың иесі автор болып табылады. Мынадай іс-әрекеттер шектеледі:
• кез келген қаражатпен және кез келген нысанда уақытша немесе
тұрақты ұдайы өндіріс, жарым-жартылай немесе толық;
• ауысу, бейімділік, қайта түзеу немесе кез келген басқа өзгеріс;
• ЕО алғашқы сату бойынша таусылуға байланысты таратудың кез
келген нысаны;
• жұртшылық алдында кез келген беретін бағдарламалар, көрсетулер
немесе пайдалану;
• негіздеуді немесе бейімделген хабарды ұдайы өндіру, тарату,
беру немесе пайдалану.
Кейбір ерекшеліктер бар. Заңды иесі база деректерлеріне қол жеткізу
және оны дұрыс пайдалану үшін қажетті болып табылатын қандай болсын іс-
әрекет жасай алады. Бұдан басқа мүше-елдер:
электрондық емес бақа деректерлерін жеке пайдалану үшін ұдайы өндіру;
коммерциялық мақсаттқа қол жеткізу үшін дәлел болып табылатын
дәрежедегі материалға сілтеме жасау арқылы сабақ беру немесе ғылыми зерттеу
мақсатында сипаттау;
қоғамның, әкімшілік немесе сот рәсімдерінің қауіпсіздігі мақсатында
пайдалану;
ұлттық заңдарға сәйкес дәстүрлі жол берілген болып табылатын
пайдаланудың басқа да түрлері үшін ерекшеліктерді көздеуі
мүмкін 8.
Сайып келгенде Берн конвенциясында көзделген үш сатылы тестіні сақтау
қажет.
База деректерлеріне қатысты зиі депегіз құқықтары
Директиваның 7-бабында мүше-елдер база деректерлерін әзірлеушіге елеулі
сандық және (немесе) сапалық инвестицияларды талап еткен база
деректерлерінің мазмұнын сатып алуға, растауға немесе ұсынуға құқық
беретіндігі көзделген. Құрылған құқық сандық немесе сапалық тәртіпте
бағаланатын база деректерлерінің мазмұнынан үзінді жазуға және (немесе) оны
тұтастастай немесе едәуір бөлігін қайталап пайдаланудың алдын алу құқығы
болып табылады. Бұл жерде маңыздысы база деректерлерін әзірлеуші құқық
иесі болып табылады 14.
Елеулі инвестициялау қорғау үшін айқындайшы фактор болып табылады.
Директиваның бұл термин мағынасына қатысты нұсқауы жоқ, алайда, сапа немесе
санға сілтеме жасау инвестициялаудың қаржылық мөлшері жалғыз айқындаушы
фактор болып табылмайтынын білдіреді. Осылайша, адамзаттың күш-жігер үлесі
ескеріле алады.
Бұл құқық база деректерлер мазмұнынан үзінді жазу және оның барлығынын
немесе оның едәуір бөлігін қайта пайдаланудың алдын алу мақсатында
ұсынылады. Үзінді жазу және қайталап пайдалану кең ұғымы бар.
Алайда, құқық мазмұнның шамалы бөлігін алуға тыйым салмайтыны түсінікті.
Шын мәнінде Директивада заңды пайдаланушы кез келген мақсатта мазмұнның
шамалы бөлігін пайдалана алады делінген.
Аталған құқықтық мазмұнға қорғаудың қандай түрін ұсынбақ? Шындығында
осы құқық әдетте бүкілхалықтық игілік деп есептелетін фактіге негізделген
материалға қол жеткізбейді ме? Жоқ. Егер, елеулі инвестициялар нәтижесінде
ақпараттың белгілі типі база деректерлеріне ұйымдастырылса, онда әрине осы
база деректеріндегі ақпаратты база деректерлері иесінің рұқсатынсыз
пайдаланыла алмайды. Дегенмен, фактіге негізделген материалдың өзі
қорғалмайды, осы база деректерлерін әзірлеуші оны қалай ұйымдастырғаны
қорғалады. Егер ақпарат авторлық құқықпен қорғалатын база деректерлерінен
алынбаған болса, онда база деректерін құруға мүдделі басқа адам тәуғлсіз
ақпараттың сондай типі болатын база деректерін құруға тыйым салынбайды.
Заңды пайдаланушыға (лицензияға сәйкес немесе басқадай түрде база
деректерлерін пайдалануға құқығы бар адамға) осы Директиваға сәйкес белгілі
құқықтары мен міндеттері ұсынылады. Заңды пайдаланушы база деректерлерінің
дұрыс пайдалануына қайшы келетін іс-әрекеттерді жүзеге асырмауы тиіс және
база деректерлері иесінің лигитимдік мүддесіне жөнсіз залал келтіре
алмайды. Заңды пайдаланушы база деректеріне енгізілген кез келген құралға
қатысты авторлық құқық немесе сабақтас құқықтардың иесіне залал келтіруден
өзін өзі тоқтатуы тиіс.
Бұл құқықтарн заңды пайдаланушы ғана пайдалана алатын
ерекшеліктер бар. Заңды пайдаланушы:
жеке пайдалану үшін электрондық емес база деректерлері жағдайында;
коммерциялық мақсаттқа қол жеткізу үшін дәлел болып табылатын
дәрежедегі материалға сілтеме жасау арқылы сабақ беру немесе ғылыми зерттеу
мақсатында сипаттау үшін;
қоғамның, әкімшілік немесе сот рәсімдерінің қауіпсіздігі
мақсатында пайдалану үшін рұқсатсыз мазмұннан үзінді жаза алады немесе оның
едәуір үлесін қайталап пайдалана алады.
Түпнұсқалы емес база деректерлерін қорғау мерзімі база деректерлері
аяқталған жылдан кейінгі жылдың 1 қаңтарынан бастап 15 жылды құрайды.
Бірақ, сандық немесе сапалық тәртіпте болып бағаланатын елеулі өзгерістер
қорғаудың жаңа мерзімін ұсынуға мүмкіндік береді, сөйтіп әзірлеушінің
өнімді кезең-кезеңдеп жаңаруына елеулі инвестициялар құюды жалғастыруға
талабы болжамдалған кезде қорғау потенциалды түрде мерзімсіз болып
табылады.
ЕО азаматы болып табылмайтын адамдарға осы мәселе бойынша қандай да
болсын халықаралық келісімнің болмауы есебінен осы саладағы құқықтар беру
маңыздылығы анық болды. Құқық ЕО мүше-елдердің азаматы болып табылатын
немесе ЕО тұрақты мекен жайы бар адамдарға қатысты қолданылады. Ол сондай-
ақ ЕО мүше-елдердің заңдарына сәйкес құрылған және ЕО тіркелген офисі,
орталық басқармасы немесе қызметінің негізгі орны бар корпоративтік
ұйымдарға қатысты қолданылады. Дегенмен, егер компания ЕО ғана тіркелген
офисі болған жағдайда, онда оның қызметі мүше-елдің экономикасымен тұрақты
негізде байланысты болуы мүмкін.
База деректерлерін қорғауға арналған құқықпен байланысты үлгі құқықтың
елеулі көлемі орын алады. Осы Нұсқауды әзірлеу уақытында үш іс болды, ол
бойынша Еуропалық соттың шешімі күтілуде, ол Директиваның кейбір
талаптарын, оның ішінде елеулі инвестициялау ұғымын түсіндіру жөніндегі
құнды нұсқауды ұсына алады 19; 78.
6. Алып сату жуніндегі Директива.
Берн конвенциясы міндетті емес негізде түп нұсқалы көркемөнер
шығармаларының авторына пайда алу үшін алып сату құқығын көздейді. Бұл
әдетте сатудан түскен проценттерді төлеу арқылы өздерінің жұмыстарын
бастапқы сатудан кейін сатудан түскен табысты алуға арналған шығармашылық
қызметкерлер құқығы.
Бұл құқықтың негізінде түрлі теориялар жатыр. Ең даусыз теория
көркемөнер шығармасы басқа қорғалатын жұмыстардан айырмашылығы негізінен
оның құндылығы оны көшірмелеу құқығында емес, түпнұсқада болуы мүмкін.
Нәтижесінде, басқа авторларға қарағанда өнер қызметкерлері әдетте ұдайы
өндірістен сыйақы үлесін алмайды.
Еуропалық комиссия аталған құқық ЕО кейбір елдерінде болғанның, ал
кейбір елдердербе болмағанның салдарынан ЕО ішкі рыногында бұл мәселе
бойынша кейбір бұрмаланудың бар екенін мақұлдады. Құқықты алып сатуға
енгізуге келіспегендер құқықта алып сатуға енгізу ЕО көркемөнер рыногында
жағымсыз түрде білінеді және көркемөнер шығармаларын сату Нью-Йоркқа,
Женеваға және Токиоға қайта орналасатытын мақұлдады.
Директива түпнұсқалы көркемөнер шығармаларына қолданылады, олар
картиналар, коллаждар, живописьтер, суреттер, гравировкалар, литографиялар,
скульптуралар, гобелендер, керамика, шыныдан жасалған және фотосуреттерден
жасалған бұйымдарды көркемөнер шеберлері жасаған немесе көркемөнер
шығармаларының көшірмелері болып табылған жағдайда, ондай жұмыстарды
графикалық өнер немесе скульптура ретінде де айқындайды. Автор немесе оның
басшылығымен жасалған шектеулі мөлшердегі көшірмелер түп нұсқалар болып
есептеледі. Оның айтарлықтай маңызы болмаса да, әдетте олар нөмірленіп, қол
қойылады.
Аталған құқық айыруға болмайтын болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz