Оңтүстік Қазақстан облысының демографиялық жағдайы

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе
1. Оңтүстік Қазақстан облысының демаграфиалық жағдай.
2. Шет ел қазақтарының оңтүстік Қазақстан облысына оралуының қазіргі кезеңдегі кейбір мәселелер.
3. Мигранттарды әлуметтік қорғаудың бүгіні мен болашағы.
Қорытынды.
Схемалар,таблицалар, диограммалар.
Әдебиеттер.

Қазақстан Республикасы көші-қон саясатының 2007-2015 жылдарға арналған осы тұжырымдамасы (бұдан әрі – Тұжырымдама) еліміздегі көші-қон процестерін басқарудың қолданыстағы бағыттарын жетілдіруге және оның сапалы жаңа бағыттарын дамытуға бағытталған. Бұл Тұжырымдамада көрініс тапқан көші-қон саясатының стратегиясы әлемдік шаруашылық байланыстарға Қазақстанның барынша кірігуі жағдайында еліміздің бәсекеге қабілеттілігі көбінесе адами әлеуеттің саны және сапасымен анықталатынынан негіз алады. Адамның жүріп-тұру еркіндігінің жалпы қабылданған құқықтарын негізге ала отырып, Тұжырымдама жалпы мемлекеттік мүдделерді іске асыру контексінде таяудағы орта мерзімді және ұзақ мерзімді перспективаға арналған көші-қон процестерінің негіздерін айқындайды.
Тұжырымдама еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының ұзақ мерзімді «Қазақстан-2030» стратегиясына негізделеді және Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың 2006 жылғы 1 наурыздағы «Қазақстанның бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» атты Жолдауына сәйкес, халықтың көші-қоны саласындағы негізгі бағыттарды білдіреді. Ұлттық бірегейлікті сақтау мақсатында Тұжырымдама ел келбетін ескеріп, көп ұлтты Қазақстанның этникалық, азаматтық алдыңғы тарихы ескеріле отырып іске асырылатын болады.
Қазақстан Республикасының жаңартылған көші-қон саясатының мақсаты – еліміздің ұлттық бірегейлігі мен қауіпсіздігін сақтау және дамыту шеңберінде заңсыз көші-қонды азайту мен селективтік көші-қонды қалыптастыру жолымен көші-қон процестерінің келеңсіз салдарын азайту болып табылады.
Комитет құрылған күннен бастап өткен кезеңде нормативтік-құқықтық база толықтай тексеріліп, «Халықтың көші-қоны туралы» заң әзірленді және өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Келуі бойынша қоныс аударушылардың шығыстарды өтеудің және тұрғын үй сатып алуға қаражат пен біржолғы жәрдемақы бөлудің жаңа Ережесі бекітілді.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Оңтүстік Қазақстан облысының демографиялық жағдайы.

Жоспар

Кіріспе
1. Оңтүстік Қазақстан облысының демаграфиалық жағдай.
2. Шет ел қазақтарының оңтүстік Қазақстан облысына оралуының қазіргі
кезеңдегі кейбір мәселелер.
3. Мигранттарды әлуметтік қорғаудың бүгіні мен болашағы.
Қорытынды.
Схемалар,таблицалар, диограммалар.
Әдебиеттер.

Қазақстан Республикасы көші-қон саясатының 2007-2015 жылдарға арналған осы
тұжырымдамасы (бұдан әрі – Тұжырымдама) еліміздегі көші-қон процестерін
басқарудың қолданыстағы бағыттарын жетілдіруге және оның сапалы жаңа
бағыттарын дамытуға бағытталған. Бұл Тұжырымдамада көрініс тапқан көші-қон
саясатының стратегиясы әлемдік шаруашылық байланыстарға Қазақстанның
барынша кірігуі жағдайында еліміздің бәсекеге қабілеттілігі көбінесе адами
әлеуеттің саны және сапасымен анықталатынынан негіз алады. Адамның жүріп-
тұру еркіндігінің жалпы қабылданған құқықтарын негізге ала отырып,
Тұжырымдама жалпы мемлекеттік мүдделерді іске асыру контексінде таяудағы
орта мерзімді және ұзақ мерзімді перспективаға арналған көші-қон
процестерінің негіздерін айқындайды.
Тұжырымдама еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының ұзақ мерзімді
Қазақстан-2030 стратегиясына негізделеді және Президентіміз
Н.Ә.Назарбаевтың 2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстанның бәсекеге барынша
қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты Жолдауына сәйкес,
халықтың көші-қоны саласындағы негізгі бағыттарды білдіреді. Ұлттық
бірегейлікті сақтау мақсатында Тұжырымдама ел келбетін ескеріп, көп ұлтты
Қазақстанның этникалық, азаматтық алдыңғы тарихы ескеріле отырып іске
асырылатын болады.
Қазақстан Республикасының жаңартылған көші-қон саясатының мақсаты –
еліміздің ұлттық бірегейлігі мен қауіпсіздігін сақтау және дамыту
шеңберінде заңсыз көші-қонды азайту мен селективтік көші-қонды қалыптастыру
жолымен көші-қон процестерінің келеңсіз салдарын азайту болып табылады.
Комитет құрылған күннен бастап өткен кезеңде нормативтік-құқықтық база
толықтай тексеріліп, Халықтың көші-қоны туралы заң әзірленді және
өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Келуі бойынша қоныс аударушылардың
шығыстарды өтеудің және тұрғын үй сатып алуға қаражат пен біржолғы
жәрдемақы бөлудің жаңа Ережесі бекітілді.
Көші-қон тарихында бірінші рет заманға сәйкес, Оралман атты
электрондық база құрылды. Әр келген адам сол базада тіркеліп, соның
арқасында мемлекеттен көмек алу есебі, ел ішіндегі бір қоныстан басқа
мекенжайға аударылу, орналасқан, орналаспағандығы, квота есебіне кіру-
кірмеуі, тағы да басқа деректер ашық, анық көрсетіліп тұр.
– Егемендік алған алғашқы жылдары шетелден бір-екі отбасы көшіп келгеннің
өзінде бөркімізді аспанға атып қуанушы едік. Құдайға шүкір, қазір жылына 15
мың отбасыға дейін квота бөлініп отыр. Дегенмен біздің оралмандарымыз сол
квотаны тиімді пайдаланып жүр ме? Оралмандардың тек квотаны иемденуі емес,
оны ұқсатуына да зерттеу, талдау, бақылау жасала ма?
– Иә, жыл сайын өз тарихи отанына көшіп келіп қоныстанып жатқан
қандастарымыздың санының көбеюі қуанышты жағдай.
Мемлекетіміздің шетелдерде тұрып жатқан қазақтар үшін ашық есік саясатын
жүргізуіне байланысты, олар Қазақстанға ешқандай кедергісіз өз
ықтиярларымен келіп қоныстануда. Оралмандар иммиграциясының квотасы халық
санының өзгеруіне, елдің экономикалық және қаржылық жағдайына байланысты әр
жылға анықталады. Квотаның көлемі ҚР Президентінің жарлығымен бекітіледі.
1993 жылы бірінші рет жылдық квота бекітілген болатын. Осы квотаға сәйкес
10000 отбасының көшіп келуіне мүмкіндік берді. 90-жылдары квотаның көлемі
едәуір өзгерді, 1999-2000 жылдары 500 отбасына дейін төмендеді. 2002 жылы
экономикалық жағдайдың жақсаруына байланысты квота көлемі 2005-2007
жылдарға, әр жылға 15000 отбасына дейін жоғарылады.
Тәуелсіздікке қол жеткізген тұстағы атқарылған ауқымды шаралардың бірі –
қандас бауырларымыздың тарихи отанына оралуына құқықтық тұрғыдан негіз
қаланып, сыртқы көші-қон жұмыстарының қолға алынуы еді. Квотамен келген
оралмандарды қабылдау, жайғастыру және оларға әлеуметтік-тұрмыстық
жағдайлар туғызуға байланысты бірқатар игі шараларды жүзеге асырып келді.
Олардың жаңа ортаға тезірек бейімделуін және әлеуметтік-тұрмыстық
жағдайларын жақсартуды басты назарда ұстап келеміз.
Біздің белгілейтін оралмандар иммиграциясы квотасының басқа елдердегі
жүйелерден айырмашылығы (мысалы Германия) Қазақстанда квотаға енгізілуі
оралман отбасыларының елге кіруіне және ол жерде тұрақты өмір сүруіне
талаптар қоймайды. Осының салдарынан да квотаға енгізілмеген оралмандар
отбасылары көбейіп отыр.
Әрине, әр қазақтың Қазақстанға тұрақты тұру мақсатымен келуіне шектеу
қойылмағанмен, бүгінгі заман талабына сай елімізге кім келіп жатқаны
бәрібір емес. Осыған байланысты күнделікті көшіп келушілердің құрамына
талдау жасалып отырады.
Алдағы уақытта көшіп келу квотасына енгізіліп отыратын оралмандардың
жасына, білімділігіне, мамандығына және кәсіби біліктілігіне баса назар
аударылып, осы талаптар бойынша қабылданатын болады.
– Көші-қон туралы заңға өзгеріс енгізіліп, мемлекеттік бюджеттен 600
миллион теңгеден астам қаражат 2007, 2008, 2009 жылдары оралмандардың
қалыптасу орталықтарын құруға бөлінді. Сонда 15 жылдан астам уақыттан бері
шетелдік қандастарымызды елге тартқанымызбен, оларды жаңа ортаға бейімдеу
орталықтарының жұмыс жасамағаны ма? Жаңа орталықтың қандай мүмкіншіліктері
болады?
– Жоғарыда аталған заң жобасы, оралман деп тану туралы өтініштері мен
оралмандарды бейімдеу және кіріктіру орталықтарын құруды көздейтін ел
Үкіметі айқындаған өлшемдер негізінде және белгіленген тәртіппен
оралмандардың көшіп келу квотасына енгізу тетігін жетілдіреді.
Заң жобасына ... – бейімдеу қызметтері – құқықтық кеңес беруді, тіл
үйретуді, кәсіптік даярлауды, қайта даярлауды және біліктілігін арттыруды
қоса алғанда, оралмандарды бейімдеу және кіріктіру орталықтарында оларға
және отбасы мүшелеріне көрсетілетін қызметтер кешені; – оралмандарды
бейімдеу және кіріктіру орталықтары – оралмандардың отбасылары уақытша
болатын және оларға бейімдеу қызметтерін көрсетуге арналған орын деген
жаңа ұғымдар енгізілді.
Қазіргі уақытқа дейін жұмыс істеп тұрған орталықтар 2-3 бөлмелі пәтерлерге
орналастырылып, тек қана уақытша тұруға арналған, оларда бейімдеу және
интеграциялық қызметтер көрсету мүмкіндіктері болмаған, сондай-ақ заңды
түрде бекітілмеген болатын.
Аталған нормаларды қабылдау бейімдеу және интеграциялық орталықтарын
құру үшін жағдай жасауға және оларды заңды түрде бекітуге, сондай-ақ оларға
бейімдеу және интеграциялық қызметтер көрсетуге мүмкіндік береді. Оларды
жүзеге асыру үшін Үкіметтің нормативтік құқықтық актілерінің жобаларын
дайындау жөнінде жұмыс жүргізілуде. 2008 жылдан бастап Маңғыстау облысында
үлгілік жобаларды салу жөнінде қаржы-қаражатын бөлу мәселесі қаралуда.
– Оралмандардың Оңтүстік Қазақстан облысын жағалауы осы жаңа ортаға
бейімдеу орталықтары жұмысының мардымсыздығынан емес пе?
– Жоқ, бұл жағдай ортаға бейімдеу орталықтары жұмысының мардымсыздығынан
емес. Қазақстанға көшіп келіп жатқан оралмандардың барлығы өздерінің
қалаған облыс аумағына қоныстануда. Олардың таңдауына ешқандай шек
қойылмаған. Квотаға енгізу өтінішін бергендер де қай облыста тұрғысы
келетіндігін көрсетеді. Мысалы, Оңтүстік Қазақстан облысында оралмандардың
басым бөлігі тұрады (145 224 адам). Бұл шамамен Қазақстанда тұрып жатқан
барлық оралманның 24 пайызын құрайды. Екінші орында оралмандар саны бойынша
Алматы облысын көрсетуге болады. Бұл жерде 87 260 адам немесе барлық
оралманның – 14,4 пайызы. Маңғыстау және Жамбыл облыстарында 75 777 (12,3
пайыз) және 60 944 (10 пайыз) оралман тұрады.
Мұндай қоныстандыру жағдайы әртүрлі факторлармен түсіндіріледі.
Біріншіден, квота өңірлік бөлініске бағытталған. Сондықтан да квота өмір
сүру жерлерін шектейді. 90-жылдары квота көбінесе Солтүстік Қазақстан
облысына бағытталған болатын. Бұл етек алған солтүстік және орталық
аумақтардағы эмиграциялық ағымдардың халық санын төмендеуге әкеліп соққан
залалдарын жабу мақсатында жүргізілген болатын. Миграциядағы өзгерістерге
сай квота кейінгі жылдары оңтүстік облыстарға жылжи бастады, бұл
оралмандардың қоныстандыру үдерісіне (географиялық бағытына) сай келеді.
Мысалы, 2006 жылы квотаға енгізілген оралмандардың 76 пайызы (15000
отбасының 11129-ы) Өзбекстаннан көшіп келіп, соның ішінде 59 пайызы
оңтүстік аумақтарға қоныстанды.

Квотаға енгізілмеген оралмандарды қоныстандыруға көшіп келген елдің
жақындығы, жұмыспен қамту деңгейі сияқты факторлар әсер етеді. Мысалы,
Оңтүстік Қазақстан облысына оралмандардың көбі Өзбекстан, Тәжікстан,
Түрікменстан, Иран, Ауғанстан, Пәкстан мен Түркиядан көшіп келеді. Олар бұл
облысты бұрынғы тұрған жеріне жақын болғандықтан және жылы климатына
байланысты таңдайды. Орыс тілінде сөйлей алмайтын оралмандар бұл облыста
қазақ тілділердің көптігін де еске алып таңдау жасайды. Облыстарды таңдауда
оралмандардың туысқандары болуы және тарихи байланысы қосымша себеп болады.

Маңғыстау облысы Түрікменстан, Өзбекстаннан, әсіресе, Қарақалпақ автономдық
республикасынан келген оралмандарға тартымды. Олар осы облыста тұрып жатқан
оралмандардың 95 пайызын құрайды. Мұндай қоныстанудың негізгі себебі
Түрікменстан мен Өзбекстанның тарихи түбірінің жақын болуы. Маңғыстау
облысы оралмандарға жоғары жалақы деңгейімен де тартымды.
– Қоғамдық комиссия тәжірибе бойынша, аса маңызды мәселелер бойынша құрылуы
тиіс. Көші-қон мәселелері жүйелі түрде шешім тауып келеді. Сондықтан арнайы
комиссия құрудың қажеттілігі жоқ деп санаймын. Сонымен қатар оралмандар
қоғамдық ұйымдар құрып, көшіп келу, сондай-ақ оралмандардың жеке
мәселелерін шешуге үлкен үлес қосып жатыр. Яғни көші-қон процестері
қоғамдық бақылаудан тыс қалып жатқан жоқ. Тіл мәселесі – ұлтжанды азаматтың
әрдайым көкейінде жүретін өзекті мәселе. Ұлттық намысы бар азамат ана тілін
білуі – парыз. Тілі жоқ болса, ұлттың намысы жоқ деуге болады. Бізді
үйретуге ақша бөліңдер, ақысыз қазақ тілінде сабақ беріңдер, арнайы оқулық
шығарыңдар деген ұсыныстар сана деңгейі төмен адамның сөзі. Ана тілін
қалай болса да үйренем деген намысы бар адам үйренеді. Өкінішке қарай,
мемлекеттік тілдің нақты, өзінің тиісті жоғары мәртебесіне жете алмай
жүргені – кейбір лауазымды қызметкерлердің өз ана тілін құрметтемеуі,
ұлттық рухының жоқтығы. Халық қалаулыларына баға беру қиын. Негізінде,
менің ойымша, қоғам қандай деңгейде болса, Парламент те сондай болады.
– Жыл басында атамекенге оралған қазақтардың саны 565 мың болса, бұл
көрсеткіш үстіміздегі жылдың алты айында 608 мыңнан асып кетті. Негізі, бұл
есеп – 1991 жылдан бастап ағымдағы кезге дейін тек белгілі органдарға
келіп, ресми түрде тіркелген оралмандар саны. Бұл көрсеткіш неғұрлым көп
деп ойлаймыз. Себебі бұл қатып қалған сан емес, әрбір цифрдың артында
тірі адамзат тұр, олар өсіп-өніп, үй-жайлы, бала-шағалы боп көбейеді.
Әрине, демографиялық тұрғыдан басқа мемлекеттерден көшіп келген
қандастарымыздың септігі мол. 1989 жылы өткізілген халық санағы есебі
бойынша, мемлекетімізде қазақтардың саны шамамен 39,7 пайызды құраған
болса, қазіргі уақытта бұл көрсеткіш 57,8 пайыздан асып кетті. Кеңес Одағы
ыдырағаннан соң, Қазақстан этникалық орыстар мен немістер эмиграциясының
өсуіне байланысты халық санын азайтып алды. 1991-2004 жылдар аралығында 3
158 400 адам елден кетті. Эмиграция ағымының өсуімен бірге адам тууы
азайды, иммиграция төмендеді. Есептеулерге қарағанда, 1989-1999 жылдар
аралығында республика халқы 16,5 миллион адамнан 15 миллионға азайды. 1991
жылы 18 қарашада Қазақстан тәуелсіздік алғанға дейін Үкіметтің Ауылдық
жерде жұмыс істеуге талпынысы бар басқа республикада, шетелдерде тұратын
қазақтарды Қазақ ССР-на көшіру тәртібі мен шарттары туралы қаулысы
қабылданды. Бұл қаулы қазақтардың иммиграциясын реттеп қана қоймай, сол
кезде орасан дағдарысқа ұшыраған қазақ ауылы мен ауылшаруашылық кешендерін
дамытуға септігінтигізді. Осының нәтижесінде 1991-1992 жылдары Қазақстанға
61 мыңнан астам этникалық қазақтар көшіп келді.
1992 жылы мамыр айында Көші-қон туралы заң қабылданды. Осы заңның 1-
бабына сәйкес, этникалық қазақтарға тарихи отанына көшіп келуге құқық
берілді. Заң жүзінде оралмандарға иммиграциялық квота бекітіліп, этникалық
иммиграция бойынша жұмыс істейтін арнайы орган құрылды.
Экономикалық және тарихи тұрғыдан этникалық қазақтардың тарихи отанына
көшіп келуі мемлекеттің ұлттық ерекшелігін сақтап қалуға және ішкі
тұрақтылықты нығайтуға септігін тигізді. Кеңес Одағы кезінде көптеген
қазақтардың әдет-ғұрыптары жоғалды. Қазақ тілін қолдану тек ресми деңгейде
ғана емес, бейресми деңгейде де төмендеп кетті. Осыған байланысты қазақ
тілі де, қазақ мәдениетінің көптеген элементтері де жоғалуға жақын болды.
Осы бағытта оралмандардың көшіп келуі, қазақ мәдениетін сақтап қалуда
мемлекеттің иммиграциялық саясатының негізгі бөлігі болды.
Проблеманың түбінде құқықтық нигилизм жатыр. Жаңа қоныстанушылар да,
оларға шын ниетімен көмектескен жергілікті билікті атқарушы органдар да заң
талабын сақтамаған. Әйтпесе, кезінде үйін тастап кеткен, елімізде жағдай
жөнделгенде қайта оралып келіп, үйін талап еткендігі неге дұрыс болуы тиіс?
Бұл – заңды білмеу болмаса, оны бұрмалау болып есептеледі.
– Комитет көші-қон мәселелері бойынша Халықаралық Көші-қон ұйымымен (ХКҰ),
БҰҰ-ның Босқындар мәселесі жөніндегі жоғарғы комиссары басқармасының
Қазақстан Республикасындағы өкілдіктерімен байланыста жұмыс атқарады.
ХКҰ көмегімен Оңтүстік Қазақстан облысында Достық және Дастан деген
оралмандар ауылы салынды. Сондай-ақ осы ұйымның демеушілігімен Оралманның
құқықтық жадынамасы, Қазақстандағы оралмандардың жай-күйі атты танымдық
кітапша мен шолу жарыққа шықты.
– Жалпы, халықты әлеуметтік қорғау мәселесі мемлекеттің экономикалық
дамуына және қаржылай мүмкіндігіне байланысты жүзеге асырылуда. Соның
ішінде, жаңағы сіз айтқан инфляцияны есепке ала отырып, оралмандарға деген
қаржылай көмек те бар және мемлекет тарапынан ол үшін қомақты қаржы бөлініп
отырады. Мысалы, 2006 жылы квотамен келген оралмандарды қабылдап
жайғастыруға республикалық бюджеттен 11,2 миллиард теңге бөлінген болса,
2007 жылға 11,9 миллиард теңге, 2008 жылға 12,7 миллиард теңге қарастырылып
отыр. Әрине, көшіп келушілердің барлығы квотаға еніп, қаржылай көмек
алғылары келеді. Өкінішке қарай, бүгінде мемлекет тарапынан ондай мүмкіндік
болмай отыр. Сонымен қоса, қоныс аударушыларды қабылдап, жайғастыруды тек
қаржылай көмек көрсетумен бағалауға болмайды деп есептейміз.
Әзірге көшіп келу квотасына енген оралмандар отбасыларына берілетін
төлемақылар жылдық ең төменгі айлық көрсеткіш есебінің көбеюіне сәйкес қана
өзгеріп отырады. Әрине, берілген көмек әрқашан аз болып көрінеді. Бірақ та,
байқасаңыз, қаржылай көмектен басқа жеңілдіктер де аз емес. Көшіп келген
бауырларымыз сол жеңілдіктерді пайдалана білуі керек. Басқа ұлттың өкілдері
елімізге көшіп келгенде мұндай көмек түгіл, қайта олар біраз
міндеттемелерді өз мойындарына алатын болады.
Жоғарыда көрсетілген деректерге сүйене отырып, бүгінгі күні мемлекет
өз тарапынан оралмандарға мүмкіндігінше жағдай жасап, көмек к
өрсетіп отыр деп санаймыз.
– Жалпы, көші-қон мәселесі біздің ұлттық саясатымыздың бір бөлігіне айналып
отыр. Қазір 440 мыңнан астам қандастарымыз Қазақстанға оралды. Оның 350
мыңға жуығы Қазақстан азаматтығын алып та үлгеріпті.
Соңғы жылдары біздің қоғамда оралмандарға деген бір түрлі көзқарас бар.
Біріншіден, “оралман” деген сөздің астында бір кемсітушілік,
менсінбеушілік, кекесін сияқты жылы қабақпен қабылдамаушылық бар. “Осы
оралмандар масыл болды, өзіміз тойынбай жүргенде, бізге жетпей жатқанда,
оларды неге шақырамыз?” деп бәз біреулердің күңкілдеп жүргенін естіп қалып
жатамыз. Ондайды іші тар адамдар қай уақытта да, қандай жағдайда да айта
береді. Оған терең мән берудің қажеті жоқ. Кезінде қандастарымыз асынып-
тойынып кеткендіктен емес, тарихи жағдайға байланысты ел асып кеткен жоқ
па?!... Сонау қызылдар қырғыны кезінде, ашаршылықта жан сауғалап кетті ғой.
Мәселен, Ресейдің Мемлекеттік Думасында отандастарымен байланыс жөніндегі
үлкен комитет бар. Яғни, Ресей дүние жүзіндегі орыс диаспорасымен тығыз
байланыста жұмыс істейді. Оларды отандастар дейді. Сондықтан да біз де
терминология комиссиясына арнайы хат жазып, осы жаңа басталған жылда
“оралман” деген сөзді өзгерту керектігін ұсындық. Оның отандастар немесе
бауырластар деп аталғаны жөн шығар.
Тарихи отанына оралған оралмандарға қандай жағдай жасалып жатыр?
Біріншіден, Қазақстан өзінің тәуелсіздігін алмай тұрып, сонау жылымық
кезінде де еңбек шартымен Моңғолиядағы қазақтарды Қазақстанға көшіру
процесін бастады. Бұл үлкен саяси үрдіс болды! Яғни, әрбір бесінші қазақ
шетелде тұрады десек, олардың елге оралып, демографиялық мәселелерді шешуге
үлес қосары айтпаса да түсінікті. Сондай-ақ жұмыс күшін көбейтеді. Осы
кезге дейін өз елімізде азшылықта болып келдік емес пе? Оның қалай болғаны
белгілі. Енді Құдайға шүкір, қазір Қазақстандағы қазақтардың саны 10
миллионға жуықтады. Соңғы бір жылда ғана табиғи өсім пайда бола бастады.
Мұның негізгі көздерінің бірі шетелден келген қандастарымыз болса соның
ішінде оралмандардың қосқан үлес салмағы өте жоғары!
Әлем бойынша өзінің бауырластарын шақырып жатқан тек үш-ақ мемлекет бар.
Соның бірі – Қазақстан. Және де Германия мен Израиль. Кезінде елімізде
“Халықтың көші-қоны туралы” Заңы қабылданды. Заң демекші, Моңғолиядан
келген бауырларымыз кездескен қиындықтарға байланысты аттың басын қайтадан
кері бұрды. Елдің бас газетінде белгілі журналист Гүлзейнеп Сәдірқызына
тапсырма беріп, “Қазақтың көші қайда барады?” деген үлкен мақала жаздыртып,
жарияладық. Түбі көші-қон жөніндегі жаңа заң керек деп ол мақаланың
қиындысын Парламентке жіберген едік. Ол кезде Өмірбек Жолдасбеков ағамыз
тірі болатын. Мақала сол кісінің қолына түсіп, мәселе көтерді. Және де сол
кездегі Мәжіліс депутаты, ақын-журналист Әкім Ысқақ мырза заң жобасын
дайындап, Үкіметпен тайталасып жүріп, қабылдатты. Бұл азаматқа көп рахмет
айтуымыз керек.
– Қазақстанға келген оралмандардың үлес салмағы қандай?
– Елге оралғандардың 15 пайызы ғана зейнеткерлік жастағылар. Қалғанының
барлығы еңбек етуге жарамды азаматтар, біліммен, ғылыммен айналысатындар,
ауыл шаруашылығын игергендер. Әсіресе, солардың арасында халықтық қолөнерді
дамытумен айналысатындар көп.
– Нақты деректер келтіре аласыз ба?
– Әрине, келген оралмандардың ішінде 45 ғылым докторы, 245 ғылым кандидаты,
қысқасы 26 мың 107 оралман жоғары білімді. Жоғары оқу орнын
аяқтамағандарының саны – 3 мың 157. Арнаулы білімі барлар – 49 мың 921
адам. Жалпы орта білімділері – 155 мың 370 адам. Міне, бұл мәліметтердің
арғы жағында оралмандардың барлығы Қазақстанға масыл болып отырмағанын
көреміз. Немесе ылғи әлеуметтік көмек сұрап, жатып алғандар жоқ. Олар
Қазақстанға біржола орнығып кету үшін қызмет етіп жатыр. Яғни, олардың
үлкен күш екенін білуіміз керек. Және де 1560-ы шығармашылықпен айналысатын
адамдар. 12 мың 370-і білім саласының мамандары, 6 мың 768-і медицина
саласының қызметкерлері, 827-сі мемлекеттік қызметкерлер, 9 мың 74-і
кәсіпкерлер және 50 мың 842-сі мал шаруашылығының мамандары болып отыр.
Қазір заман мен қоғам өзгерді. Енді көші-қон мәселесімен айналысқаннан
кейін көптеген сұрақтар туындады. Заң болғанмен ол кезде ескерілмеген жаңа
мәселелер шықты. Құдайға шүкір, квотамен келгендерге жағдай жасалып-ақ
жатыр. Соның өзінде қаржыны дұрыс жұмсамау оқиғалары көп кездесуде.
Мәселен, 1993-1998 жылдары Үкіметтің квотамен келген оралмандарға үй-жай
алып беруге қарызы 2,5 млрд. теңгені құрады. Осы мәселені депутат ретінде
көтеріп, сауал жолдап, Үкімет басшысы Даниал Ахметовтің қабылдауында болып,
проблеманың шешілуіне қол жеткіздік. Бөлінген қаржылардың бәрі игерілмей
қалғанына байланысты арнайы үкіметтік комиссия құрылды. Соның арқасында 2,5
млрд. теңге қарызын Үкімет мойындады және соны өз резервінен бөлдірді.
Менің ойымша, бұл үлкен жетістік. Соның өзінде кейін республикалық бюджетті
тексерген Есеп комитеті бірнеше өңірді анықтай келе 29 млн. теңге қаржының
игерілмей, жергілікті бюджетте қалып қойғанын жария етті. Есеп комитетінің
мәліметтеріне сүйеніп, мен Бас прокуратураға депутаттық сауал жолдадым.
Біздің кейбір шенеуніктер онсыз да қиналып, азап шеккен бауырларымыздың
алатын аздаған тиын-тебенін жемесе болмай ма? Сол ақшаға күндері қарап
қалды ма?
– Қазақстан азаматтығын алудағы кездесіп отырған проблемалар қалай
шешілуде?
– Бұл мәселені түбегейлі шешуге тура келді. Өйткені, Ресей, Украина,
Беларусь елдерімен арадағы келісімге сәйкес азаматтық алудың жеңілдетілген
тәртібі туралы шарт бар. Ал енді Қытайдан, Моңғолиядан, Өзбекстаннан келген
бауырларымыз қатты қиыншылыққа ұшырады. Себебі, Өзбекстан өзінің заңы
бойынша азаматтықтан шығу жөніндегі мәселені жылына бір-ақ рет қарайды.
Және адам басына шаққан кезде бала-шағасына қарамай, әр жанға 100 АҚШ
долларынан ақша алады. Міне, осы мәселені көптен көтере жүріп, ақыры
“Қазақстан азаматтығы туралы” Заңға өзгерістер енгіздік. Заң жобасының
жетекшісі өзім болдым. Соның нәтижесінде азаматтық алудың жеңілдетілген
тәртібі орнықты. Өзбекстан шекарасынан өткен кезде біздің бауырларымыз сол
елдің азаматтығынан шығу туралы арызын береді де, төлқұжатын өткізеді,
Қазақстан азаматтығын аламын деп өтінішін жазады. Яғни, үш ай мен бес айдың
ішінде Қазақ елінің азаматтығын алады. Осының өзі аяғында келіп бір
проблемаға ұласты. Үкіметтің кезінде шығарған қаулыларында
ескерілмегендіктен, Қазақстан азаматтығын алған адамдар квотамен келсе де
оралман болып саналмай қалды. Яғни, республикалық бюджеттен бөлінген
жеңілдіктер, жол қаражаты, өтемақылар, үстемақылардың барлығын ала алмай
қалды да әуре-сарсаңға түсті.
– Бұл күнде оралмандар үшін үлкен проблемаға айналып, қайта-қайта көтеріліп
отырған мәселе де осы емес пе?
– Квотамен келіп, Қазақстан азаматтығын алып қойған оралмандарға тиесілі
заңмен реттелген жәрдемақылары мен үстемақыларын алуды шешу үшін біздер
Заңға өзгеріс енгізу жөнінде дайындық жасап, ұсыныстарымызды бергенбіз.
Үкіметпен арада түсіністік жағдай қалыптасты.
Тағы да ретке келтірілген мәселелер бар. Айталық, күйеуі қазақ,
әйелі өзбек, не қарақалпақ және басқа ұлт өкілдері болады. Сол сияқты
күйеуі өзбек, әйелі қазақ отбасылар да кездесіп жатыр. Олар да Қазақстанға
келгісі келеді. Мұның бәрін заңмен шешуіміз қажет қой. Үйдің иесі кім? Егер
отбасының басшысы деп әйелді танысақ, онда оның күйеуі де Қазақстанға
келуге құқық алуға тиіс. Оларды да далаға тастауға болмайды. Осы
проблемалардың барлығын дұрыстап қарап, шешуге тиістіміз.
Қазақстанға өз бетімен келетін қандастарымызға шекарамыз әрқашан
ашық, бірақ оны да реттейтін заң бар. Яғни, квотасыз келген
отандастарымызға бастапқы кезеңде әлеуметтік көмек сұрамауы үшін және
тұрақтап қалуы үшін шағын кәсіпкерлігін дамыту мақсатында әкелген заттарын
кеден бекетінен тегін өткізу немесе жеңілдетілген баж салығымен жіберу
жағын қарастыру қажет. Ондай болмаған жағдайда кемшіліктер шыға береді.
Сондықтан Қазақстанға келетін бауырларымыз алдын ала біздің елдің заңдарын
білуі керек. Яғни, біздің шетелдегі консулдықтарымыз осы мақсатта жұмыс
істеуі тиіс.
Тағы бір мәселе туындап отыр. Бізде көптеген туристік агенттіктер бар және
оралмандармен жұмыс істейтін ұйымдар бар, олар бауырларымызды елге жеке
шақырады да, келгеннен кейін далада қалдырады. Осындай деректер де
жетерлік. Балаларды оқуға түсіреміз деп 500 доллардан ақша жинап, әуреге
салған оқиғалар болды. Менің депутаттық сауалым есіңізде болса, Қытайдан
1000 бала келіп, далада қалып қойды. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевқа үндеу
жарияладық. Соның нәтижесінде Президент Үкіметке тапсырма беріп, ел
резервінен қаражат бөлініп, сол балаларды алып қалдық. Ал Елбасына ол
өтінішіміз жетпегенде не болатын еді? Әсіресе, Қытайдан келген
бауырларымызды кері жіберуге болмайды. Себебі олар қайтып келе алмайды,
көршінің тәртібі қиын, заңдары қатал.
– Соңғы кезде қабылданған заңнамалық өзгерістерді шетелдік бауырластарымыз
білу үшін газет-журналдар арқылы таныстыру қажет шығар? Немесе кітапша
шығару қажет пе?
– Негізінен бұл мәселемен біздің шетелдегі консулдықтар мен елшіліктер
айналысады. Елге ораламын деген адам әуелі сол елшілікке барып тіркеледі.
– Елшіліктегі санаулы қызметкерлер оның бәрін қамти ала ма?
– Заңдарға енгізілген өзгерістер, басқа да оралмандар білуге тиіс құжаттар
Сыртқы істер министрлігі тарапынан көп тиражбен шығарылып таратылуы керек.
Бұл да ойланатын үлкен мәселе. Жылма-жыл квота бөлуді ойластырған тұста осы
мәселелерге де назар аудару қажет-ақ. Жаңадан көшіп келген оралмандарды
жерсіндіру ісі де қолға алынғаны жөн. ТМД елдерінен келген бауырлар туралы
әңгіме жоқ. Олар бір кеңестік жүйеден шыққандықтан тез бейімделіп кетеді.
Ал Қытайдан, Моңғолиядан келгендерге оңай емес. Олар орыс тілін білмейді.
Осы мәселелерді депутат Амангелді Айталы екеуміз көтердік. Мысалы, елге
келген азамат он сегізге толды, ол Отан алдындағы әскери борышын өтеуі
керек, бірақ не тіл білмейді, не жазу білмесе, қалай болады? Мінекей, осы
мәселені біз Қорғаныс министрлігімен арнайы келісе отырып, арнайы Үкіметтің
қаулысын шығаруға ықпал еттік. Яғни, ондай азамат жазу үйренгенше, тіл
білгенше елде болады, әскерге бару уақыты үш жылға шегеріле тұрады.
– Көңіл қуантарлық қандай істерді айтар едіңіз?
– Қазір Моңғолияда қазақ театры, қазақ мектептері бар, оқушылар біздің
оқулықтардан дәріс алады. Газет-журналдары шығады. Баян-Өлгей аймағында
тұратын бауырларымыз “Қазақстан” және “Хабар” арналарын көреді. Баян-
Өлгейде Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті гуманитарлық факультетінің
филиалы ашылды. Қазір 50 бала оқып жатыр. Ендігі бір мәселе олар техникалық
университеттің филиалын ашсаңыздар деп өтініш жасап отыр. Дұрыс қой,
барлығы бірдей гуманитарлық білім алуы міндет емес. Кейін сол жастар білім
алған соң Қазақстанға дайын маман болып келеді. Сол сияқты Баян-Өлгейде
тұратын, мал ұстайтын егде адамдар: “Біздер балаларымызды атажұртымызға
жібере берейік, ал Қазақстан бізге мал өнімдерін өңдейтін, сүт өнімдерін
шығаратын, тері өнімдерінен киім тігетін инвестиция берсе екен”, деген
өтініш айтып отыр.
– Шешімі табылса, бұл да орынды мәселе екен. Қазақстан тәуелсіздігін
алғаннан бергі кезеңде шетелден инвестиция алып келсе, енді өзі өзге
елдерге қаражат беріп, инвестор болып жатса, құптарлық жайт емес пе...
– Иә, мұндай тәжірибе Германияда және Польшада қалыптасқан. Мысалы, неміс
диаспорасы тығыз орналасқан жерлерге инвестиция әкеліп, кішігірім зауыттар,
фабрикалар ашып, өз қандастарының жағдайын көтеруге қолдау көрсетеді.
Осындай мәселені келешекте Қазақстан да қолға алады деп сенемін.
Сондай-ақ, шетелде көптеген ғалым бауырларымыз бар, біз оларды
шақыруымыз керек. Мәселен, Моңғолияда үлкен академигіміз бар. Ғылыми
жұмысын Ресейде қорғаған. Ол ядролық физиканың маманы, профессор,
Моңғолиядағы ядролық ғылыми-зерттеу институты директорының бірінші
орынбасары. Оларға: “Неге елге келмейсіздер?” десек: “Кіші ғылыми қызметкер
болып қалай барамыз?” – дейді. Біз сондықтан алдағы уақытта “Көші-қон
туралы” Заңға өзгеріс енгізуіміз керек. Яғни, халық өнерінің таңдаулы
өкілдері, суретшілер мен ғалымдар кезектен тыс квотамен келуі керек.
Кезектен тыс үй алуға, кезектен тыс жұмысқа орналасуға жағдайлар
жасағанымыз абзал. Мысалы, Шанхай университетінің түлегі бар, үлкен химик,
есімі Еркін-ау деймін. Мен оның елге оралуына қолдау жасадым. Қазақстан
Ғылым академиясының академигі Еділ Ерғожин ағамыз: “Осындай азаматтың
жағдайын жасайық, келешекте үлкен ғалым болады”, – деп хат жазды. Иманғали
Тасмағамбетов Үкімет басшысы болып тұрған кезде оны қолдап, тиісті
орындарға тапсырма берген еді.
– Осы кезге дейін 400 мыңнан астам бауырларымыз ата-жұртына оралған екен.
Бұл да аз жетістік емес. Салыстырмалы түрде айтқанда, бір облыстың халқы.
Ал енді таяу жылдары қанша оралманды көшіріп алу мүмкіндігіміз бар?
– Біздің Президенттің негізгі мақсатының бірі – екі миллион қазақты
Қазақстанға көшіріп алу! Оралмандар үшін бөлінетін қаржы көлемі де жыл
санап артып келеді. 2006 жылдың бюджетінде 11,5 миллиард теңге ақша бөлініп
отыр. Ал өткен жылы 6 миллиард теңге бөлінген еді. Дүние жүзі қазақтарының
құрылтайында Президент жағдайы жоқ адамдарға квота арқылы қолдау
көрсетілетінін, ал тұрмысы жақсы бауырлардың Үкіметтің бөлген қаражатына
қарамай, тарихи отанына оралып, осы жерге орнығып, кәсіпкерлікпен
айналысқандары жөн екендігін тағы да айтты.
Бізге бірінші кезекте Қытай және Өзбекстандағы қазақтарды әкелу
міндеті тұр. Елбасы бұл мәселеге үлкен мән беріп отыр. Нұрсұлтан Әбішұлы
Дүниежүзі қазақтары қауымдастығының Төрағасы ретінде де бұл мәселені
тұрақты назарында ұстап келеді. Алдағы үш-төрт жылдың ішінде Қазақстанға
жыл сайын 15-20 мың оралман отбасы келеді деп күтілуде. Ал оларды
орналастыру, оң қабақпен қарсы алу – барша қазақстандықтардың парызы!
Қазір Қазақстандағы қалыптасқан жағдайға орай көш үрдісінің қарқыны
басылмайды. Мен тек квотамен келіп отырғандарды айтып отырмын. Ал квотадан
тыс келіп жатқан бауырларымыз да жеткілікті. Жағдайы бар адамдар өздері
көшіп келіп, үй сатып алып, кәсіпкерлігін дамытуды қолға алып жатыр.
– Квотасыз қанша отбасы келіп орныққаны туралы дерек бар ма?
– Бұлардың саны квотамен келіп жатқандардан кем емес. Менің қолымда нақты
дерек жоқ болса да, осылай айта аламын. Қазіргі талқыланып жатқан заң
жобасына сәйкес Көші-қон полициясына келген адамдардың есеп карточкасын
ашуды ұсынып отырмыз. Сонда біз қанша адам өз бетімен және қанша адам
квотамен келгенін білеміз. Менің естуім бойынша, қазір квотамен
келгендерден гөрі өз бетімен оралғандардың үлес салмағы басымдау.
Мысалы, Өзбекстандағы қазақтардың жағдайы өте қиын. Мектептер
жабылған, 10 жылдан бері латын әліпбиіне көшті. Бір ғана Ташкенттегі Низами
атындағы университетте 25 баланы оқытатын қазақ филиалы бар. Ол жеткілікті
ме?! Яғни, өзбектендіру процесі қатты жүріп жатыр. Мемлекеттік қызметке тек
өзбек тілін білетіндер алынады. Жоғары оқу орындарында тек өзбек тілінде
білім беріледі. Біз қазір Өзбекстанда 2,5 млн. қазақ бар дейтін болсақ,
кейбір ғалымдар 5 млн. қандасымыз бар деп жүр. Өйткені, сіңіп кеткен
қазақтар аз емес. Қазаққа тән рулардың негізі өзбектерде көп. Оларда
наймандар да, қоңыраттар да бар. Ұлы жүздің біраз рулары өзбек болып
кеткен. Ұлтын сақтап, қазақпын деп жазылғандардың барлығын, шама келгенше,
бері қарай әкелу керек. Олар келуге мүдделі болып отыр.
Өзбекстаннан келгендердің басым бөлігі Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл
облыстарына қоныстанғысы келеді. Ол өңірде халық онсыз да тығыз орналасқан.
Мысалы, Оңтүстік Қазақстан облысында 2,5 млн. тұрғын бар. Жер жетпей жатқан
кезде, бір өңірге толтыра беру де тиімсіз. Соңғы жылдары мұнай-газ болған
соң, жұмыс күші қажет деген саясатпен оралмандар батыс өңіріне барып жатыр.
Сауда-саттыққа бейімдері Алматы облысына шоғырлануда. Болашақта қалай
дегенмен де біз солтүстікті игеруіміз керек. Әр ауданға 15-20 отбасынан
бөліп бере салу ісімен қоныстандыру аяқталды деген тұжырым болмауы тиіс.
Мұның бәрі болашақта ғылыми негізделуі керек.
Елімізде оралмандардың түрлі қоғамдық ұйымдары бар. Солардың ішінде өз
беттерімен жақсы жұмыс істеп жатқандары да жетерлік. Мысалы, мен
оралмандардың “Асар” республикалық қоғамын айтар едім. Олар көп іс
тындырды. Оларды үнемі қолдап келемін. Жетекшісі Қайрат Бодауханұлы деген
азамат. Ол Моңғолиядан оралған, экономика ғылымдарының кандидаты, Мәскеуде
оқыған. Виктор Храпунов Алматы әкімі болып тұрған кезде мен депутаттық
сауал жолдап, арнайы барып, Алматы қаласының түбінен квотасыз келген
оралмандарға жер алып бердік. Сол жерде “Байбесік” деген ауыл бой көтерді.
Өзбекстаннан, Моңғолиядан, Қытайдан келген қазақтар бірігіп үлкен бір ауыл
салды. Қазір сол ауылға жол барды, электр жарығы жеткізілді, мектеп
салынайын деп жатыр. Енді ол азамат “Нұрбесік” деген ауылды ашу мәселесін
көтеріп жүр. Алматы қаласының әкімі Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетовке хат
жазып отырмын. Бұл мәселе де шешімін табады деген сенімім бар.
Сол секілді Алматы облысының әкімі Серік Үмбетовке арнайы хат жаздым,
сайлаушылармен кездесуге барғанда жолықтым. Облыс әкімі арнайы тапсырма
беріп, аудандарда оралмандардың шағын-шағын ауылын ашу мәселесін қолдап
отыр. Бұл квотасыз келгендер үшін. Олар үй салып ала алады, жағдайлары бар.

– Осындай тәжірибені солтүстік өңірлерде де қолдану қажет дейсіз ғой?
– Иә, әрине. Солтүстікте де осы үрдіс жалғасын тапқаны жөн. Сонымен қатар
Астана қаласының әкімі Өмірзақ Шөкеев мырзаға хат жазған болатынбыз.
Жақында әкім “Асар” республикалық қоғамының өкілдерін қабылдады, енді
оралмандардың ел мен жерге сіңісу орталығын ашу мәселесі шешілейін деп
жатыр.
2006 жылғы каңтар-қыркүйектегі Қазақстан Республикасындағы демографиялық
ахуал
Ағымдағы жылдың 1 қазанына еліміздегі халық саны ағымдағы деректер бойынша
15346,5 мың адамды құрады, соның ішінде қалалық - 8799,7 мың (57,3%),
ауылдық - 6546,8 мың адам (42,7%). Жыл басымен салыстырғанда ол 127,2 мың
адамға өсті. Осы кезең ішінде халық санының азаюы Шығыс Қазақстан,
Солтүстік Қазақстан және Қостанай облыстарында байқалды. Халық санының ең
жоғары өсімі Оңтүстік Қазақстан облысы мен Алматы қаласында - тиісінше 37,5
мың және 27,9 мың адам, ал оның ең көп азаюы - Шығыс Қазақстан облысына
келеді: - 4,7 мың адам.
Ағымдағы жылдың қаңтар-қыркүйегінде республика халқының табиғи өсімі 104562
адамды құрады (92678 адам - осы жерде және бұдан әрі жақшаларда өткен
жылдың тиісті кезеңіндегі көрсеткіштер келтірілген). Екі облыста - Қостанай
және Солтүстік Қазақстан - өлгендердің саны туғандардың санынан асты.
Табиғи өсімнің жалпы коэффициенті 1000 тұрғынға 8,7 (8,1) адамды құрады.
Ағымдағы жылдың қаңтар-қыркүйегінде АХАЖ органдары 223291 (212162) тууды
тіркеді. Туу қалалық елді-мекендерде және ауылдық жерде өткен жылдың тиісті
кезеңімен салыстырғанда 4,9% және 5,8% өсті, тиісінше 130254 және 93037
тууды құрады. Осы кезеңде 114693 ер бала және 108598 қыз бала туған, немесе
100 қыз балаға 106 ер бала. Туудың жалпы коэффициенті 1000 тұрғынға 19,0
(18,5) туғандарды құрады.
Ағымдағы жылдың 9 айы ішінде өлгендер саны 118729 (119484) адамды құрады,
соның ішінде қалалық елді мекендерде - 75790 (76313) және ауылдық жерлерде
- 42939 (43171). Осы кезең ішінде 67705 еркек және 51024 әйел өлген,
немесе 100 әйелге 133 еркек. Өлгендердің жалпы санында еңбекке қабілетті
жастағы адамдар үлесі 41,9% құрады. Еңбекке қабілетті жастағы еркектер
өлімі осы жас санатындағы әйелдер өлімінен 3 есе артық. Өлімнің жалпы
коэффициенті 1000 тұрғынға 10,3 (10,4) өлгендерді құрады.
Өлімнің негізгі себептері қан айналымы жүйесі аурулары болып табылады,
олардың үлесіне барлық тіркелген өлім оқиғаларының 51,8% (51,6%) тиесілі.
Өлтіруден және өзін-өзі өлтіруден өлгендер саны тиісінше 1543 және 3151
(1658 және 3093) адамды құрады немесе жазатайым оқиғалардан, улану мен
жарақаттанудан өлгендердің жалпы санынан 8,9% және 18,2% (9,7% және 18,1%).
Жол-көлік оқиғаларынан өлгендер саны 3485 (2668) адамды құрады, немесе
жазатайым оқиғалардан, улану мен жарақаттанудан өлгендердің жалпы санынан
20,1% (15,6%).
Ағымдағы жылғы қаңтар-қыркүйекте республикада 1 жасқа дейінгі 3069 (3139)
бала өлімі тіркелген. Нәрестелер өлімінің коэффициенті 1000 туғанға 14,3
(14,7) өлгендерді құрады. Нәрестелер өлімінің ең көп тараған себептері
перинаталдық кезеңде пайда болатын жағдайлар болып табылады, одан ағымдағы
жылдың қаңтар-қыркүйегінде 1563 (1596) нәресте өлген немесе барлық
нәрестелер өлімінің 50,9% (50,8%).
Ағымдағы жылғы қаңтар-қыркүйекте некелер мен ажырасулар саны тиісінше
101042 және 27152 (88699 және 24132) құрады. Неке және ажырасудың жалпы
коэффициенті 1000 тұрғынға 8,9 (7,9) некені және 2,3 (2,1) ажырасуды
құрады.
Халық көші-қонының оң айырымы ағымдағы жылдың қаңтар-қыркүйегінде 22672
(16321) адамды құрады, одан ТМД елдерімен - 18417 (20350) адам. Есепті
кезең ішінде иммигранттар саны 48046 (56339), ал эмигрантар - 25374 (40018)
адамды құрады. Ағымдағы жылғы қаңтар-қыркүйекте Қазақстанға келгендер саны
2005 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 8293 адамға немесе 14,7%, ал
Қазақстаннан кеткендер саны 14644 адамға немесе 1,6 есе азайды. ТМД
елдерінен келгендер мен сол елдерге қоныс аударғандар үлесі олардың жалпы
санынан тиісінше 85,8% және 89,9% (89,1% және 74,6%) құрады.
Қоныс аударушылардың негізгі бөлігі Оңтүстік Қазақстан, Маңғыстау және
Алматы облыстарына көшіп келді, ал Шығыс Қазақстан, Қостанай және Солтүстік
Қазақстан облыстарынан қоныс аударды.
Иммигранттар арасындағы қазақтардың үлес салмағы 77,6% (78,2%), орыстар -
12,8% (12,7%), немістер - 0,9% (0,9%) құрады. Қазақстаннан тыс елдерге
кеткендер санындағы орыстардың үлес салмағы - 67,5% (60,8%), немістер -
7,4% (16,5%), қазақтар - 6,6% (5,5%) құрады. Ел ішіндегі көшіп-қонушылардың
саны 218828 (208474) адамды құрады, одан 96204 (91969) адам немесе 44%
(44,1%) - халықтың өңіраралық көші-қонында. Өңіраралық қоныс аударуда халық
көші-қонының оң айырымы елдің 4 (5) өңірінде байқалады, одан шамасы бойынша
ең көбі Алматы қаласында: 15574 (13441) адам.
Мемлекет құқықтық және әлеуметтiк экономикалық тетiктер арқылы оралмандарды
республиканың демографиялық жағдайларына және облыс, аудандардың
экономикалық мүмкiншiлiктерiне сәйкес орналастыру керек. Бұл мәселе әлi де
болса толыққанды шешiмiн тапқан жоқ. Мемлекеттiк көшi-қон квотасын саралап
отырсақ, былтырғы жылғы республика аумағына белгiленген квотаның 37,4%-ы
(5615) оңтүстiк облыстарға бөлiнген. Солтүстiкке – 23,2%, орталық
облыстарға – 6,7%, батыс облыстарға – 25,4%, шығысқа – 7,3%-ы бөлiнген.
Демек, мемлекеттiң басты саясаты солтүстiк өңiрлердегi демографиялық
ахуалды реттеу болса, квота мөлшерiн осы өңiрлерде арттыру қажеттiлiгi
туады. Қоныс аударушылардың басым көпшiлiгi оңтүстiк өңiрлерге орналасуға
ынталы. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.