Ахмет Иассауи

1. Ахмет Иассауи
2. “Диуани Хикмет” . имандылық жаршысы.
3. Иассауи хикметтерінің поэтикасы Дастандар
4. Иассауи хикметтерінің сопылық мәні.
5. Қолданылған әдебиеттер тізімі:

Ахмет Иассауи 11 ғасырдың соңғы ширегі мен 12 ғасырдың бірінші жартысында ғұмыр кешкен.
Ахмет Иассауидің туған жері – қазіргі Қазақсиандағы Сайрам қаласы. Ахмет Иассауидің дәл қай жылы туылғаны белгілі болмаса да, һіжірә жыл санауының 5 – ғасырының орта тұсына тура келеді. Ахметтің әкесі Шеих Ибрахим – Сайрамның ең беделді адамдарының біріне саналған.
Иассауи өз заманының білікті Адамы, атақты сопысы және де өзінің шәкірттік жолын Хамадани мектебінен бастап, кейіннен сол мектептің халифасы, яғни жетекшісі болған.
Иассауи халық жадында хикметтері арқылы жаңғырып отыр.
Ақынның “Диуани Хикметін” ғасырлар шаңынан арашалап, оның мазмұн – мәніне жетуге, жеткізуге талпынған ғалымдар аз емес. Мысалы, А.Н.Самойлевич 1990 жылы жазған мақаласында Иассауидің ақындық талантына тәнті болса, Е.Э.Бертельс оның сопылық әдебиетіндегі орнына зор көңіл бөлуді қажетсінетін тұлға деп көрсеткен.
1967 жылы ғалым Ханғали Сүйінішәлиев Иассауидің діни портретін аттап, биік дәрежедегі ақын екенін көрсетті. Ол “Иассауи хикметтері туралы” деген зерттеуінде Ахмет Иассауидің әдебиеттегі орнын белгілеп, оның шығармашылығына әдеби тұрғыдан баға берді.
Қожа Ахмет Иассауидің “Диуани Хикмет” мұрасын қазақ жұртына таныту барысында біраз хикметтерді аударылып, көпшілік басылымдар арқылы ұсынылуда.
Қожа Ахмет Иассауи 63 жасқа келгенде қылует жасап, жарық дүниемен, “бір жол сәлем” түрінде шәкірттерімен, ізбасарларымен байланыс жасауда “Диуани Хикметтің” қағаз бетіне түсе бастағанын аңғартса керек. Тіпті, Иассауидің жер астына кіргені деген 14 – хикметінің мазмұны осы жинақтың туу уақытын, себебін, мақсатын танытқандай.
Бұл 14 – хикметі қара өлеңмен жазылған төрт тармақты жиырма бес шумақтан тұрады. Бұл хикметінде Иассауи өзінің бір жасынан он жасқа дейінгі аралықтағы өміріне шолу жасай отырып, жалпы өзінің өмірлік міндетін, өзінің тағдыр белгілеген оқиғалардың желісін аңыз түрінде жырлайды.
Ал 1902 жылғы Ташкент басылымындағы алғы сөзінде “жетпіс үш жыл ғұиыр көрдім” деген сөзі Диуани Хикметтің осы жас шамасында тәмәмдалып, аяқталғанын білджіреді.
Құран – Алладан, “Диуани Хикмет” – Адам перзентінен. Ал ұлы ойшылдың:
Менің хикметтерім Алладан пәрман,
Оқып ұққанға бақ мағынасы – Құран,
деп құранға қайта – қайта сілтеме жасауы хикметтерінің мазмұны, мәні құранда екенін, өлеңдері Құранды түркі жұртына танытып, уағыздайтын түсініктеме – тәржіме екенін көрсетумен қатар, сол кездегі ресми дін иелеріне сопылық идеялардың түп тамыры ислам дінінде екенін тұжырымдай отырып, сопылыққа деген салқын көзқарастарға қойған қақпасы мА деген ой келеді.
“Лаух – ул – Махфузды” әуелгі бірінші дәптер десек, “Диуани Хикмет” екінші дәптер болып жалғастық тапқан.
Қ.А.Иассауи, Хикметтегі өз пікіріне қарағанда, 125 жыл жасаған Адам, сол өмірінде хикмет жазудан басқа іспен айналыспаған, сол себепті оның көлемінің көптігіне күмәнданбаған дұрыс деп ойлаймын.
“Дәптәр сәни” хикметі екі ғаламның мән – жайы мен жай жапсарын өлең тілімен жеткізе суреттейтін дәптер деп түсінгене дұрыс.
Мұндай ойға келуімізге “Диуани Хикметтегі” мына бір жолдар себеп болды, оқыпкөрелік:
Құл Қожа Ахмет, мен Дәптәр сәниді айттым,
Екі әлемнің қазығын шарапқа саттым,
Дейді осындағы шарап сөзі Алла жолына бастайтын әйгілі Пірмұған шарабы.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Яссауи К.А. Хикмет жинақ. Алматы: Жалын, 1998.
2. Иассауи Қожа Ахмет. Хикметтер. Алматы, 2000.
3. Иассауи Қожа Ахмет. Хикметтер жинағы. Алматы,1998.
4. Иассауи хикметтрі. «Ақиқат», №8