Өзндік құн есеп-қисабы және құнның ірілендірілген нормативтері

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2

Негізгі бөлім:
1. Өзндік құн есеп.қисабы және құнның ірілендірілген нормативтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

2.Тозу түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2.1 Сыртқы немесе экономикалық тозу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
2.2 Капиталды шығынның шартты көбеюінен функциялық тозу ... ... ... .7 2.3 Өндірістік шығындардың шартты көбеюінен,функциялық тозу ... ... ..8

3.Шығындық тәсілдің әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
3.1 Сызықтық тәсіл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12 3.2 Тиімді пайдалану мерзімінің жылдар санының қосындысы бойынша құнды шығару тәсілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14

3.3 Өнім көлеміне пропорционалды түрде құнды шығару тәсілі ... ... ... ...16

3.4 Біртекті объект немесе алмастыру әдісі бойынша бағалау есебі ... ... .24

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30

Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32

Қазіргі кезде тәуелсіз бағалау компанияларың мүліктік құқыққа берген қорытындыларының рөлі өсуде. Құндық бағалаудың қазіргі кезде қиын сұрағы кәсіпорынның қаржылық-экономикалық көрсеткіштер, таза активтер көлеміне, салыққа, өнімнің өзіндік құнына машиналар мен құралдар құнының әсер ету талдауы болып табылады.
Машиналар мен құралдар ( МО) кәсіпорындардың көбі өте тозған. МО маңызды бөлігінің бухгалтерлік мәліметтер бойынша 100 пайыздық тозуы бар, бірақ белсенді қолданылады және нарықтық құны бар. Басқа бөлігі керісінше бухгалтерлік тозуы болмай, экономикалық және моральдық, функционалдық есебінен нөлдік құны болады.
Машиналар мен құралдардың кәсіпорындарда саны көп болып, топтық М және О бірліктер құнын анықтау сұрағы туындайды, сондай-ақ машиналар мен құралдар паркінің толығымен. Тек белгілі мерзімге құнның көлем сұрағы ғана маңызды емес, мерзімдегі құнның өзгеруінің болжамы, сондай-ақ құнның белгілі уақыттан кейін өзгеруі.
Бағалаушының жұмысы жоба алдындағы бағалау жұмыстары кезінде тапсырыс берушінің ойлары шындықпен қаншалықты жанасатынын түсіну. Бағалау жұмыстары бойынша есептеулер бағалаушының экспресс-талдаудан алынған қорытындыларын растау керек. Бағалаушының жолындағы негізгі кедергілердің бірі, бағалау объектісінің бір мәнді идентификациясының болмауы, толық мәліметтер тізімін ала алмау.
Бірінші және екінші нарық болмаған кездер алыста қалған жоқ. Құралды алғаннан кейін оның өзінің бірінші иесінің қолында тозып қалатын. Сирек кездерде иелерін ауыстыру болған. Құралдар қайтарымсыз « бір баланстан екінші балансқа» берілген, болмаса бекітілген есептік – қалдық құны бойынша сатылады.
Қазіргі кезде толық сенімділікпен бірінші және екінші мүліктік нарықтың әрекет ететіндігі туралы және құралдардың кең таралған және белсенді тауар екендігі туралы айтуға болады. Нарық пайда болды – бағалауға қажет болды. Ал бағалау бағаланатын объектілерінің нақты идентификация жөнінде талаптарын қойды. Идентификация – бұл объектілердің қасиеттерін, техникалық сипаттамаларын тауып оларды негізгі құралдардың белгілі бір тобына жатқызу. Бұл ақпарат кейін объектілер құнын есептеуге қажет мәлімет болып табылады (9.1 кесте). Орташа кәсіпорындағы құралдар санын мен түрлерін есепке алсақ бұл ең жауапты және қиын процесс екенін түсінеміз.

1. С.В.Валдайцев «Оценка бизнеса», «Проспект» Москва 2006г.
2. М.Қ.Байгісиев «Жылжымайтын мүлік экономикасы», «Қазақ университеті» Алматы 2003ж.
3. Под ред. В.И.Ресина «Экономика недвижимости» Москва 2002
4. Балабанов И.Т. «Экономика недвижимости», «Дело» Москва 2000г
5. Под ред. В.В.Григорева «Оценка недвижимости» Уч. п. Москва 1994г
6. Конституция РК – А.:1995

7. Гражданский кодекс РК – А.:Жеті Жарғы,2000

8. Жилищный кодекс РК-А.: Жеті Жарғы, 1997.

9. Указ Президента Р.К. от 23.12.1995г. №2723, имеющий силу Закона, «Об ипотеке недвижимого имущества».

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2

Негізгі бөлім:

1. Өзндік құн есеп-қисабы және құнның ірілендірілген
нормативтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

2.Тозу
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...6

2.1 Сыртқы немесе экономикалық
тозу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6

2.2 Капиталды шығынның шартты көбеюінен функциялық тозу ... ... ... .7
2.3 Өндірістік шығындардың шартты көбеюінен,функциялық тозу ... ... ..8

3.Шығындық тәсілдің
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..12

3.1 Сызықтық тәсіл
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .12 3.2 Тиімді пайдалану мерзімінің жылдар санының қосындысы
бойынша құнды шығару
тәсілі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...14

3.3 Өнім көлеміне пропорционалды түрде құнды шығару тәсілі ... ... ... ...16

3.4 Біртекті объект немесе алмастыру әдісі бойынша бағалау есебі ... ... .24

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 30

Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..32

Кіріспе

Қазіргі кезде тәуелсіз бағалау компанияларың мүліктік құқыққа берген
қорытындыларының рөлі өсуде. Құндық бағалаудың қазіргі кезде қиын сұрағы
кәсіпорынның қаржылық-экономикалық көрсеткіштер, таза активтер көлеміне,
салыққа, өнімнің өзіндік құнына машиналар мен құралдар құнының әсер ету
талдауы болып табылады.
Машиналар мен құралдар ( МО) кәсіпорындардың көбі өте тозған. МО
маңызды бөлігінің бухгалтерлік мәліметтер бойынша 100 пайыздық тозуы бар,
бірақ белсенді қолданылады және нарықтық құны бар. Басқа бөлігі керісінше
бухгалтерлік тозуы болмай, экономикалық және моральдық, функционалдық
есебінен нөлдік құны болады.
Машиналар мен құралдардың кәсіпорындарда саны көп болып, топтық М және
О бірліктер құнын анықтау сұрағы туындайды, сондай-ақ машиналар мен
құралдар паркінің толығымен. Тек белгілі мерзімге құнның көлем сұрағы ғана
маңызды емес, мерзімдегі құнның өзгеруінің болжамы, сондай-ақ құнның
белгілі уақыттан кейін өзгеруі.
Бағалаушының жұмысы жоба алдындағы бағалау жұмыстары кезінде тапсырыс
берушінің ойлары шындықпен қаншалықты жанасатынын түсіну. Бағалау жұмыстары
бойынша есептеулер бағалаушының экспресс-талдаудан алынған қорытындыларын
растау керек. Бағалаушының жолындағы негізгі кедергілердің бірі, бағалау
объектісінің бір мәнді идентификациясының болмауы, толық мәліметтер тізімін
ала алмау.
Бірінші және екінші нарық болмаған кездер алыста қалған жоқ. Құралды
алғаннан кейін оның өзінің бірінші иесінің қолында тозып қалатын. Сирек
кездерде иелерін ауыстыру болған. Құралдар қайтарымсыз бір баланстан
екінші балансқа берілген, болмаса бекітілген есептік – қалдық құны бойынша
сатылады.
Қазіргі кезде толық сенімділікпен бірінші және екінші мүліктік нарықтың
әрекет ететіндігі туралы және құралдардың кең таралған және белсенді тауар
екендігі туралы айтуға болады. Нарық пайда болды – бағалауға қажет болды.
Ал бағалау бағаланатын объектілерінің нақты идентификация жөнінде
талаптарын қойды. Идентификация – бұл объектілердің қасиеттерін, техникалық
сипаттамаларын тауып оларды негізгі құралдардың белгілі бір тобына жатқызу.
Бұл ақпарат кейін объектілер құнын есептеуге қажет мәлімет болып табылады
(9.1 кесте). Орташа кәсіпорындағы құралдар санын мен түрлерін есепке алсақ
бұл ең жауапты және қиын процесс екенін түсінеміз.

1.Өзіндік құн есеп-қисабы және құнның ірілендірілген нормативтері.

Егер объектіге конструкторлық құжатнама және бағашы кәсіпорындар -
өндірушінің хабарын ала алса, онда нығайған нормативтармен даярлау өзндік
құнын және объекті құнын есептеу мүмкіншілгі болады .
Нығайған есеп-қисаптардың сферадан өнім өндірістері артынан хабар
керек, ұқсас бағаланатын объектіге даярлау технологиясымен, өндіріс
ұйымдары және заттық құрам. Мыналар жанында функционал және конструктивті
аналогтер ішінде керек еместерін теріп алу. Мысалы, тағайындаумен әр түрлі
бұйым өзімен тоқыма станок, буып-түйетін машина және бұрғылайтын станок
және контрукцияларды үсынады . Бірақ материалдардың құрамы, неден олар
істелген, технология және жабдықтау, қайда оларды әзірлейді, кейбір
стандартты жинақтайтын бұйымдар болып келеді. Олардың даярлауы бірде
машина жасайтын зауытта жасалуы мүмкін.
Өзндік құн есеп-қисап әдістері нығайған нормативтармен тәжірибеліді,
кең қолданылатын жобалы - конструкторлық және зерттеулер жаңа бұйымдардың
жасау техника - экономикалық негіздеулеріне арналған ұйымдар НИР және ОКР
сатыларында Бұл әдістер бағалау тәжірибесінде қолданылған болады.
Фактор әсер етуші шығындардың нормативтері астында салыстырмалы емес
немесе салыстырмалы көрсеткіштер, шығын сипатын қандай болмасын қорды
түсінеді. Ірілендірілгендермен сондай нормативтарды есептейді, бірнеше
шығындарды түрлерін біріктіреді
(мақалаларды). Мысалы, ірілендірілген норматив өзімен салыстырмалы заттық
шығындар бұйымын бірлікке көпшіліктері ұсынады, дәл осылай ол әр түрлі
материалдарға шығындар қосады, қандай бұйым түзеледі және сонымен қатар,
технологиялық электр энергиясына шығын сонымен қатар оған отын кіре алады.
Әдістемелер есеп айыратын алгоритммен айырады және нормативтар
жүйесін, өнім ерекшілігімен түсіндіреді, технологиялар және оның өндірісі
ұйымдары. Бірақ жалпы, қолданылатын әдістемелерде бұларды көп өзгертуге
болады.
Біріншден, шығын нормативтарінің құрамы санаулы және шығындар ана
кешендерін қамтиды, өзндік құны 70% соммада құрайды.
Екіншіден, азық-түлік ерекшілігі тәуелділігінде және ірілендірілген
нормативтардің есеп-қисабына арналған, оның өндірісі басқа әсер ету
факторлардан таңдалады. Мысалы. Бұйым контрукциялары заттық шығындар
артынан көпшілікті алуға және не ретіндеі фактор ету әсері, бірақ басқа
торлар таңдалған бола алады: контрукция көлемі, қуаттылық, жұмысшы аудан
мөлшер және т.б.
Үшіншідені, шығындардың нормативтары арналған қолдану облыстары және
бұлар нормативтар объектілердің топтарымен сәйкесті дифференциялайды және
әсер етуші факторлардың диапозондарына қондырады .
Үлгі ретінде арнайы өзндік құн анықтамалары әдістемен қарап шығамыз
технологиялық және қосалқы жабдықтаудың, автоматтандыру құралдарының және
механикаландыруды даярлау.
Толық өзндік құнын жабдықтау бірлігін даярлау:

CП=S М+S КП +SЗ.П +S КОС
(7.14)

S М - негізгі материалдар шығыны;
S КП - жинақтайтын бұйымдар шығыны;
SЗ.П - жұмысшыларға еңбек ақы төлеу негізгі;
S КОС - жанамалар ( қапталғандар ) өндіріс шығындары;

Шығындар материалдарға есеп айырысу формуламен анықталады

Sm =SУД G,
(7.15)

SУД - салыстырмалы заттық шығын ;
G - объект массасынын бұйымы.
Заттық салыстырмалы шығындар – бұл заттық шығындардың нормативі,
есептейді, калькуляциялар талдай жабдықтау шығарылатын технологиялық ұқсас
объектілері. Сондай объектілер үшін бірнеше негізгі материалдар
шығындарының мақаласын бұйым көпшілігіне бөледі, орталанған мағына
қорытындысы содан соң алып шығарылады.
Материалдарға бағалардың ықпалын жасауы астында негізінде салыстырмалы
заттық шығындардың нормативы қалыптасады, қалай бұйым түзеледі, бірақ ол
еңбек ақы төлеуіне шығынның және қалған шығынын сонымен қатар қосады,
өндіріске дайындауды қатыстырады.
Шығынның жинақтайтын бұйымдары S КП әр түрлі тәсілдермен есептеуге
болады. Егер объектіде жинақтайтын бұйымдардың аз болса, онда олардың
есептеуге болады, бұл бұйымдар және олардың саны егжей-тегжейін ашуда әрбір
позициямен жаңа бағалар қолданылады.
Егер объектілер қаралса - автоматтылар және автоматтандырылған
станоктар және агрегаттар, шығындар жинақтайтындар бұйымдар салмақтылармен
50% көбірек өзндік құннынан алады. Шығындық материалдар пайыз түрінде
олардың мына оқиғада есептеу - үлкен қатені істеуге мәнділейді .
Жинақтайтын бұйымдарға шығындар аралық, сондай жабдықтауда және кері
заттық шығындармен корреляция бола алады, дәл осылай қанғандар сияқты
электрондықтың жабдықтау объектілері (бақылау автоматтар, призиондық
станоктар және т.б.), көпшілікпен үлкен ереже сияқты құйып алмайды, ең дәл
нәтижелер алады , егер бұл бағалау сан шығынымен кірулердің - шығулардың
бейненсе :
SКП= SВ.В .
(7.16)

SВ.В - даярлауға салыстырмалы шығындар және жинақтайтын бұйымдардың
тауып алуы, бірден келіп-кетіп тұратындар кіру - шығу;
NВ.В - сан кіру - шығу объектіде .
Сан кірулердің - шығулардың санауымен объекті электрлік схемасымен,
ол объекті сан ажыратқыштардың, бүркеншектегі шегелердің, сигналдық
шамдардың, электр-магниттардың, электр қозғалтқыш және жұмысшы процес
автоматтандыруы дәрежесінің тәуелділікт.б. түрінде іске асады кірулердің -
шығулардың 10 нан 200ге дейн шайқала алады.
Бір салыстырмалы шығын кіру - шығу норматив түрінде сонымен қатар
бірнеше объект калькуляциялардың талдау негізінде анықтайды, санға
жинақтайтын бұйымдар шығыны кірулердің - шығулардың.
Еңбек ақы төлеу негізінде жұмысшылардың сондай ірілендірілген
нормативпен ең қарапайым есеп айырысуы, салыстырмалы еңбек ақы төлеу
сияқты, келіп-кетіп тұрылатын технологиялық түйін. Технологиялық
түйіндерге бірінші рет түйіндері, сонымен қатар жабдықтау күрделі
бөлшектері (станиналар, денені, траверстер және д т.). есеп-қисап
формуламен орындайды :

SЗП=SТУ.NТУ
(7.17)

SТУ - салыстырмалы еңбек ақы төлеу бірлігінің технологиялық түйіні;
NТУ - объектідегі технологиялық түйіндердің саны.
Салыстырмалы еңбек ақы төлеу нормативы технологиялық түйін қабыл алу
немесе тұрақты орта мағына сияқты тәуелділікте оны дифференциялайды басқа
параметрдің мүмкін, мысалы контрукция көпшілігінен.
Еңбек ақы төлеу есеп-қисабы дәл нәтижелері баллдық әдіс біреудің
көмегімен күндіз-түндік әдіс мәні болады, әрбір технологиялық түйінімен
балдардың саны, оның конструктивті - технологиялық қиындығымен сипатталады.

2.Тозу түрлері

2.1. Сыртқы немесе экономикалық тозу

Сыртқы тозу ірі салалы, аймақтық, жалпыұлттық және әлемдік
техникалық, әлеуметтік-экономикалық және саяси өзгерістермен әсер еткен,
құн жоғалған кезде пайда болады, мысалы: белгілі бір тауарға ұсыныс пен
сұраныстың қысқаруы, шикізат сапасының, жұмыс күшінің, көмекші жүйесінің,
құрал-жабдықтардың, байланыстың таралуы, заңға қатысты, құқықтық
өзгерістерімен, муниципалды қойылымдарға, шектеу мен әкімшілік билік етуде
пайда болады.
Жаһанды және жергілікті ұйымдастыруды ажыратып қарастыруымыз керек.
Жаһанды ұйымдастыру негізінен ғылыми-техникалық революциямен, жалпы
экономикалық жағдаймен байланысты болып келеді. Ол қайтарылмастай болады
және толық жүйеде әкелінген машиналарды, құралдарды шығарып тастайды.
Жергілікті ұйымдастыру өзіне регионды-салалық жағдайды алады және
уақытша болуыда мүмкін. Бұған мысал ретінде 90 жылдарда Америка жеңіл
автокөліктеріне деген сұраныс Франция, Германия, Жапония автокөліктеріне
қарағанда азайуын айтсақ болады. Бұл халықаралық нарықта мұнай бағасының
бірден өсуімен байланысты. Осыған байланысты американдық автокөліктердің
шығыны европалық, жапониялық автокөліктердің шығынына қарағанда жоғары
болды. Нәтижесінде американдық моделдерді шығарғанда сыртқы тозу пайда
болды.
Сыртқы ұйымдастыру үлкен факторлардың санымен байланысты. Осыған орай
орналастыруымыз қиын болады, себебі құнсыздану дәл осы себепке байланысты.
Мысалы, құнсыздану құралдарды пайдаланбағаннан, ішке себептерден емес,
кәсіпорынды дұрыс басқармағаннан және т.б себептерден болады. Сондықтан
құнсызданудың себебін анықтағанда кәсіпорын жайлы жайлы ғана біліп қоймай,
басқада салаларды аналгтық құралдарды пайдалануды, сондай-ақ регионалдық
және жергілікті ерекшеліктерін білген жөн.
- Сыртқы тозудың өсуін анықтаудың екі тәсілі бар:
- сыртқы іс-әрекетке байланысты капитализациялық табысты жоғалту;
- аналгтық құралдарды сатуды салыстыру және ол сыртқы іс-әрекетке қатысы
жоқ. Толық көлемде екінші тәсіл ыңғайлы деп саналады.
Мысал 1.5. Тәулігіне 1000 бірлік өнім өндіріледі, егер сұраныс азайса
тәулігіне 750 бірлік өндіріледі, сыртқы тозуды анықтау керек. Тежелу
бағасы коэффициенті 0,7-ге тең.
Шешуі.
Сыртқы тозуды анықтау коэффициенті дұрыс қолданылмаған технологиялық жол
формуласымен есептейміз. (3.1):
Ксырт=1-(750,1000)0,07= 0,18.
Жиналған тозу
Физикалық, функционалдық және экономикалық тозу коэффициенттері
қайта қалпына келтіру құнының бір бөлігін немесе процентін есептейді, ол
мыналарды анықтайды:
- әр түрлі жоғары көрсеткіштер қымбаттау индексін есептеу арқылы
есептеледі;
- сметалық құн бойынша;
- қазіргі аналогтың құнын өнім өндіруші заводтардың шығыны бойынша
есептеу арқылы.
Жиналған тозу коэффициентін екі тәсіл бойынша есептейді:
- аддитивтік;
- мультипликативтік.
Аддитивтік және мультипликативтік тәсілдің бір-бірінен айырмашылығы
базаларды таңдауда, яғни физикалық, функционалдық және сыртқы тозу
коэффициенттерін анықтауы. Аддитивтік тәсілде базалық анықтауыш тозу
коэффициенттерін қайта қалпына келтіру құны арқылы есептеледі. Дәл осы
жағдайда суммалық тозу коэффициенті К физикалық , функционалдық және
экономикалық тозу коэффициентерінің қосындысына тең болады:
К=Кфиз+Кфун+Квн (3.4)
Кфиз, Кфун, Квн-физикалық, функционалдық және экономикалық
коэффициенттер.
Мултипликативтік тәсілде суммалық тозу коэффициенті былай есептеледі:
К=1-(1-Кфиз)(1-Кфиз)(1-Квн) (3.5)
К=Кфиз+(1-Кфиз)Кфун+(1+Кфиз)(1-Кфун )Квн (3.6)
(3.6) формуладан физикалық тозу коэффициенті қайта қалпына келтіру құнынан
шығады; функционалды тозу коэффициенті- физикалық тозуды қайта қалпына
келтіру құнынан немесе орын басу құнынан алып тастағанға тең; экономикалық
тозу коэффициенті – функционалдық және физикалық тозу құнынан алып
тастағанда шығады.
Қортындылай келе суммалық тозу коэффициентін анықтау алдында қандай
тәсілдерді қолдануымызды білуіміз қажет.
2.2 Капиталды шығынның шартты көбеюінен функциялық тозу

Артық өндірістік қуаттың қолданылуы,өндірісті процестердің
балланстанбауы,технологиялық өзгерістер,жаңа материалдардың пайда болуы
және машиналармен құрал жабдықтарды оптималды қолдана алмауы,капиталды
шығынның функциялық тозуының нәтежесі.Функцианалды тозудың түрін
көбінесе,технологиялық ескіру деп атайды.Технологиялық ескірудің көбінесе
кездесетін жағдайы бұл басқа құрал жабдықтарға қарағанда артық өндірістің
болуы.
Мысалы,технологиялық өндіріс бағаланғалы жатыр делік, бірдей өндіріс
шығаратын бірақ әр түрлі құрал жабдықтар.Бұл жағдайда технологиялық ескіру
көрсетілмеген.Модернизациялық технологияның бірінші этабында құрал
жабдықтың бір түрін көп өндіретін екінші бір құрл жабдыққа ауыстыру
көзделеді.Бұл жағдайда жаңа құрал жабдықтар дұрыс қолданылмаған сондықтан
да технологиялық ескіру болады.
Функциялық тозудың коэффиценті төмендегі формуламен есептелінеді:
Кфун=1-(ПоПа)n
Мұндағы По-бағаланатын ескі құрал жабдықтардың өндірістілігі.
Па-жаңа құрал жабдықтың өндірістілігі.
n- бағаның тежелуінің коэффиценті.
Мысалы тоқтатылған 120 бөлшек шығаратын станоктың функциялық тозунынң
коэффицентін анықтау.осы уақытта 150 бөлшек шығаратын сондай параметрлерге
сай жаңа станок шығарады. тежелік баға коэффиценті 0,7.
Шешуі
Функциялық тозудың коэффицентін мына формуламен анықтаймыз
Кфун=1-(120150)0,7=0,14
Әдетте тежелік бағакоэффицентін 0,6 ... ... .0,8...деп алу керек,бірақ оны тағыда
бағасмен анологтарының параметрлерінің көбейтіндісімен де анықтауға болады:
C1C2=(N1N2)n
Мұндағы С1 C2-аналогтардың құны;
N1 N2-аналогтардың параметрлері (қуаттылық,өндірістілік, үлкенділік) т.б
Бұдан :
N=In C1C2In N1N2
Мысалы 48m2 тең көлемдегі жерді мұздататын КАС-18 кондиционерінің құнын
анықтау.
Аналог Площадь Стоимость, долл
RAC-09 26 880
RAC-12 33 970

Шешуі
1. 3.3 формуласымен тежелік баға коэффицентін анықтаймыз:
N=In(880970)In(2633)=0,41
2. 3.2 формуласымен КАС-18 кондиционерінің АҚШ долларындағы құнын
анықтаймыз.
Соц=970-(4833)0,41=1131,07

2.3 Өндірістік шығындардың шартты көбеюінен,функциялық тозу.
Өндірістік шығындардың шартты көбеюінен,функциялық тозу не технологияның
өркендеуінен,не тиімділіктің көтерілуінен функциялық тозудың бұл түрін
көбіне операциялық ескіру деп атайды.
Машиналармен құрал жабдықтардың құнсыздануы анықталады, операциондық
ескірудің келесі этаптарымен:
-бағаланатын объектінің эксплуатациялық шығындарының қолданылуын анықтау;
-жыл сайынғы эксплуатациялық шығындардың бағаланатын объектімен қолданылуын
анықтау.
-эксплуатацияға кететін шығындарының айрмашылығын анықтау;
-салық түсімін тіркеу;
-жетіспеушілікке кететін уақыт немесе бағаланатын экономикалық өмірінің
қалған уақытын анықтау.
-дисконттау ставкасына тең болатын жыл сайынғы болашақта жоғалатын ағымдағы
құнын анықтау;
Операционды ескірудің 2 түрлі категориялары бар:
1.инвестициялық тоқтатулардың көтерілу негізіндегі операционды ескіру;
2.эксплуатациялықшығындарының негізіндегі операционды ескіру;
Бірінші категориядағы операционды ескіруде істегі құрал жабдықтардың
қосымша өндірістік аудан көлемінің қажеттілігінде және басқа да қажетті
инвестициялық тоқтатылымдар.
Екінші категориядағы операционды ескіруге істегі құрал жабдықтың қызмет
көрсетуге кететін шығын, электроқуатқа,материалды шығындарының жоғарғы
қажеттілікпен мінезделеді.
Шығынның индексациясы мен зерттеу әдістері.
Бағалау іс – тәжербиесінде объектінің бағасын корректірлік, дефляторлық
индекстерді пайдаланып анықтайды. Объектінің баға индексі белгілі болса,
оның баға интервалы тікелей объектінің индексін орындайды. Бұндай әдіспен,
мысалы, қайта бағаланатын кезде ГОСКОМ белгілеген коэффиценттер
пайдаланады.
Берілген әдістердің артықшылығы, бағаланып жатқан объектілердің жалпы
бағасы индекстеу үшін бағаланбайды. Бұндай жағдайда объектілерді өндіру
кезіндегі ресурстардың басты баға индекстерін алады. Ресурстардың баға
индекстері, дайын өнім индекстеріне қарағанда анағұрлым жеңіл әрі көп
кездеседі. Бұлар базистік баға индекстері болып табылады, яғни жылдық,
квартылдық, айдың белгілі бір мерзімінде жүргізіледі.
Егер шығындық көрсеткішті бағалау кезінде қарастырсақ, оған корректорлық
индексті көбейтеміз.Корректорлық индекс – бағалау кезіндегі ресурстық
индектердің, сол ресурстарға бағалау кезіндегі тигізетін әсері.
Бастапқы өзіндік құнды объектінің шығындық құнына жатқызады, яғни кеткен
құларл – жабдықтарға комплекстік құрылғылар, жұмысшылардың жалақысы және
жанама шығындар кіреді.
Инфляция әсерінен машиналар мен құрылғылардың бағасы, сондай ақ олар
өндірілген ресурстар бағасын өзгертеді. Баға динамикасын ұзақ жылдар бойы
баға индексі арқылы бақылауға болады.
Баға индексі – бағаның соңғы кезеңінің ( жылдың, айдың, квартылдың )
базистік бағаларға қарым – қатынасы.
Индексация коэффиценті ( корректрлік индекс )- бағалау кезіндегі баға
индекстерінің калькуляция кезіндегі баға индексіне қарым – қатынасы.
Өнімдер мен тауар топтарының баға индекстері ай сайын Есептілік
орталығында қарастырылады.
Экономикалық іс – тәжербиеде АҚШ долларының өзгеруіне байланысты баға
индекстерінң көрсеткіштері кең тараған.
Шығындық индексация калькуляция кезіндегі кеткен ресурстарға байланысты
төрт элементке бөлінеді:
М – құрал – жабдықтар. Құрал –ж абдықтарға кеткен шығынлар индекстері
қара металлургияға байланысты.
Э – энергия тасымалдауыштар. Энергия тасымалдауыштар шығындардың
индекстері энергетика өніміне байлынысты.
Т – еңбекақы. Еңбекақыны айлық жалақыға байланысты анықтайды.
А – амортизация. Амортизацияны машина құру индксіне байланысты
анықтайды.
Экономикалық элементтерге кеткен тікелей шығындар аса қиындық
тудыртпайды, ең қиыны жанама шығындар болып келеді. Себебі олар бірнеше
экономикалық элементтерді қарастырады. Сондықтан бұл

177
элементтерді бағалау кезінде кеткен шығындар құралдардың пайдалануына қажет
( пайыздық қатынаста ). Мысалы, машина құру саласындағы біртекті құрылғыны
шығаруға кеткен сметалық шығындардың анықтамасы. Жанама
шығындар үшін коэффиценттік индексацияны экономикалық элементтердің
құрамына қарай анықтайды.
Индекстелген шығындар бағалау кезіндегі объектілердің өзіндік құнын
анықтайды.
Көптеген жетіспеушіліктерге қарамастан бұл әдіс жалпы өзіндік құнның бір
– бірден жасаған корректрлік индексіне қарағанда ыңғайлы.
Толық өзіндік құнды мына формуламен анықтауға болады (НДС қоспағанда):

Сп= ( 1- Нпр – Кр )* Sисх 1- Нпр. ( 7.8 )

Мұндағы Sисх – шығу бағасы ( НДС қоспағанда ) белгілі уақыт аралығында
анықталады.
Келесіде шығын түріне қарай баға индекстерін немесе индекстеуші
көрсеткіштер қолданылады. Егер объект тек қана металлдардан өндірілсе, онда
кеткен материалдардың шығындық индекстерін қара металл өніміне қолданады.
Егер объектілерге, сондай ақ түсті металлдар да болса, онда қара металлдар
мен түсті металлдардың баға индекстерін әр түрлі қолданып, алмастырады. Ал
энергия тасымалдауыштарға кеткен шығындардың баға индекстерін электро
энергетикаға байланысты индекстеледі. Жалақыға кеткен шығындардың баға
индекстерін орта айлық көлеміне байланысты. Сонымен қатар жалақы
шығындардың баға индекстерін ең төменгі жалақыға байланысты анықталады.
Амортизациялық индекске комплексті қолданады, яғни бұл индекс құрылыс
материалдар Iстм және Iмаш баға индекстерін біріктіреді. Мысалы,
статистикалық мүшелік қайта бағалау фондын құру кезінде келесідей
амортизация индекстері қолданады: 0.4 Iстм + 0761 Iмаш.
Индекстелген шығындар объектіні бағалау кезіндегі өзіндік құнын тауып
анықтайды. Содан кейін бірінші формулаға сүйене өзіндік құнды оның бағасына
айналдырады.

Шығындық индексация мен анализдік әдіске қауіпсіздікпен қарау қажет.
Біріншіден, экономикалық элементтердің өзіндік құнын анықтау кезінде
қателіктер кетуі мүмкін. Бұл өзіндік құнның құрылымы бірқалыпты болғанымен,
оған әр түрлі фактордар әсер етуі мүмкін. Осылайша, күрделі объектіні
өндіру үшін еңбекақы мөлшері көбейеді. Ауыр және тот басылмайтын
металлдардың өзіндік құнына материалдық шығындар ескеріледі. Көп мөлшерде
өндірілетін үлкен деңгейдегі объектілер амортизацияланған өнеркәсіпте
өзіндік құнында амортизациялық шығындар пайызы көбірек байқалады.
Екіншіден, қолданып жатқан ресурстармен және тауар қорабшасы баға
ресуртар индекстерінің әсерінен толық айқындауға болмайды. Үшіншіден, баға
индекстерін бағалау уқытында болашақ кезең динамикасын болжау кркек, бұндай
құбылыс үлкен қателіктерге әкеліп соғуы мүмкін. Бірақ тікелей баға
индексациясындағы корректорлық индекстеуге қарағанда экономикалық
элементтегі дифференциялық индексация нақты көрсеткіштер беруі мүмкін.
Қандай жағдай болмасын индексацияны үлкен инфляция кезінде жүргізу қажет
емес.

Индекстелген шығындарды бағалау уақытында өзіндік құнды айқындайды.
Көптеген кемістіктерге қарамастан бұл әдіс шығындық әдіске қарағанда
ыңғайлы болып келеді.

3.Шығындық тәсілдің әдістері

Шығындық тәсілдің әдістерін 2 топқа бөлуге болады:
1. Тікелей шығындарды анықтау барысында негізделген әдістер арнайы
және мамандырылған машиналар мен құрал-жабдықтар құнын бағалауда
қолданылады. Оған жататындар:
1) элементтік шығындарды есептеу бағаланатын объектіні сатып алуға
кеткен шығындарын,тасымалдауға және пайданы қоса есептегендегі жинақтауды
алғандағы бөлек элементтерінің құнын айтуға болады;
2) талдау және индексация әдісі.
2. Жанама шығындарды анықтау барысында негізделген әдістер
универсалдық машиналар мен құрал-жабдықтарды және мамандырылған
жабдықтарды бағалау құнын анықтау үшін қолданылады. Оған жататындар:
1) біртекті объектілер бағасы және орнын толтыру әдісімен есептеу;
2) үлкейтілген және бағалық көрсеткіш әдісі негізінде есептеу;
3) шығындық корреляциялық модельдер әдісі арқылы есептеу
Шығын тәсілі шығынның белгілі соммасын жүзеге асыруда немесе бағалау
объектісін оның тозу және құнсыздану соммасына түзету енгізумен бағалаудың
күніне ауыстыру барысында жүзеге асады. Шығын тәсілінің негізгі әдістері:
жүзеге асыру және функционалды аналогпен алмастыру әдісі. Бұл тәсілдің екі
әдісі де практика жүзінде ұқсас және өндірістегі валдық бағалауды, немесе
аналог объектіні алмастырудың валдық құнын анықтау барысында ерекшеленеді.
Шығын тәсілін бағалау объектісін алмастыру оны қайта құру мүмкіндігі
болмағанда, экономикалық тұрғыдан қажетті жағдайда, сонымен қатар арнайы
объектілерді бағалауда сату-сатып алу нарығы болмағанда пайдаланған тиімді.

3.1 Сызықтық тәсіл
Сызықтық тәсіл барысында амортизациялық есептеулердің жылдық сомасы
берілген объектіні пайдалылығының мерзімінен шыға отырып есептелген
амортизацияның ағымдық немесе бастапқы нормасы мен құннан негіз ала отырып
анықталады.
Амортизацияны есептеудің сызықтық тәсілі негізгі құралдар объектісіне
қатысты пайдаланылады. Олардың тиімді пайдалану мерзімін шектейтін негізгі
фактор жұмыстың тұрақты орындалу көлемі және пайдалану уақыты болып
табылады. Берілген объектілерге нан пісіру, тағам және жеңіл өнеркәсіп,
құрылыс материалдары өнеркәсібінің және басқа да ауыр өнеркәсіп салаларының
машиналары және механизмдері, станоктары мен құралдары жатады.
Сызықтық тәсілде ай сайынғы амортизациянық есептеулер тиімді пайдалану
мерзімі ішінде бірдей болып қала береді. Бұл жағдайда машиналар мен
құралдардың тозуы тиімді пайдалану мерзімінде орнатылған құралдың
хронологиялық жасының үлесі ретінде қарастырылады, яғни физикалық тозу
коэффициенті келесі формула бойынша анықталады:
Кфиз = Тд Т;
(4.43)

Құралды тиімді пайдалану мерзімі амортизациялық есептеулер нормасы
бойынша анықталады, ал пайыз бойынша мына формуламен: Тн = 100а
(4.44)

(4.33)-ті (4.34)-ке қоя отырып, физикалық тозу коэффициентін анықтайтын
формуланы аламыз:
Кфиз = Тд *а 100;
(4.45)

4.15 мысал. Роботталған технологиялық кешеннің физикалық тозу
коэффициентін табу керек.
4,5 жыл эксплуатацияланған, амортизациялық есептеулер нормасы 8,3 пайызға
тең.
Шешуі.
1. Роботталған технологиялық кешеннің қызмет ету нормативтік мерзімін
мына формула арқылы табамыз (4,33): Тн = 1008,3 =14,05
Физикалық тозу коэффициентін келесі формуламен табамыз (4,45):

Кфиз = 4,514,05 = 0,37
немесе мына формула бойынша (4,45): Кфиз = 4,5-8,3100 = 0,37

Азаятын қалдық тәсілі
Жылдық амортизациялық есептеулердің сомасы қалдығының азаю тәсілі
барысында негізгі құралдар объектісінің қалдық құнынан негіз алады. Ол құн
осы объектіні тиімді пайдалану мерзімі және тездету коэффициентінен шыға
отырып есептелген амортизация нормасы мен есеп беру жылының басында болады.
Тездету коэффициенті нәтижелі машиналармен құралдар және жоғары
технологиялық екі салалар тізімі бойынша қолданылады және атқарушы
билігінің федералды органдарымен орнатылады. Әдетте тездету коэффициентін
4,0 деңгейінде таңдайды.
Азаятын қалдық тәсілін қолдану кезінде машиналар мен құралдардың физикалық
тозу коэффициенті мына формула бойынша анықталады.

Т
Кфиз = 1-(1-а100*Ку)
(4,46)

4,16 мысал. 5 жыл тиімді пайдалану мерзімі бар технологиялық құралдың тозу
коэффициентін анықтау. Ол 4 жыл эксплуатацияда болған. Тездету
коэффициентін 4,0 деп қабылдау.
Шешуі.
1. Амортизациялық есептеулердің нормасын пайызбен анықтаймыз :

а = 100-Тн; а = 1005=40%
4. Тозу коэффициентін мына формуламен табамыз (4,35):
4
Кфиз = 1-(1-40100-4) =0,87.
Ку
2. Сызықтық әдісті қолданып тозу коэффициентін: Кфиз = 1-(1-а100* Ку )
* (1-а(100*12)* Ку )м, (4,47)
Т д – құралдың эксплуатациядағы жыл саны;
М – эксплуатациядағы ай саны.

4.17 мысал. 31 қаңтар 2005 жылға 10 жыл тиімді пайдалану мерзімін есепке
ала отырып технологиялық құралдың тозу коэффициентін табамыз. Ол
эксплуатацияға 1 қараша 1996 жылы енгізілген. Тездету коэффициентін 2,0 деп
аламыз.
Шешуі. 1. Амортизациялық есептеулер нормасын пайызбен есептейміз:
а= 10010=10%
2. Құрал эксплуатацияда 4 жыл және 3 ай болды.
3. Тозу коэффициентін формуламен табамыз (4.47):
4
3
Кфиз = 1-(1-10100*2) * (1-10(100*12)*2);
3. Тозу коэффициентін анықтау барысында (4.45) формуласын қолдануға
болады, бірақ бұл жағдайда нәтиже дәл болмайды. Қарастырылып отырған
мысалда құрал экспуатацияда 4,5 жыл болған, тозу коэффициенті.
4,25
5. Кфиз = 1-(1-10100*2) = 0,613

3.2Тиімді пайдалану мерзімінің жылдар санының қосындысы бойынша құнды
шығару тәсілі.
Тиімді пайдалану мерзімінің жылдар санының қосындысы бойынша құнды
шығару тәсілі кезінде амортизациялық есептеулердің жылдық сомасын негізгі
құралдар объектісінің ағымдық және бастапқы құнынан негіз ала отырып
анықталады.
Бұл тәсіл негізгі құрал объектісінің құнын тездетіп шығару тәсіліне
жатады, яғни объектіні эксплуатацияға енгізгенде, басында амортизациялық
есептеулер соңына қарағанда көбірек.
Бұл тәсіл негізгі құралдар объектісі үшін қолданылады:
- эксплуатация уақыты көбейгенде қызмет көрсету құны азаяды;
- моральдық тозу жылдам түседі;
- эксплуатация уақыты өткен сайын жөндеу жұмыстарының шығындары көбееді.
Мұндай негізгі құралдар объектілеріне жататындар:
- есептеу техникасы;
- байланыс құралдары;
- жақында құрылған кәсіпорын машиналары мен құралдары.

Экономикалық көзқарас бойынша бұл тәсіл дұрысы деп танылады, себебі
негізгі құралдар объектілерін эксплуатацияға енгізгенде басында
амортизациялық есептеулерді белгілейді. Себебі эксплуатацияның басында
олардың өнімділігі жоғары болады. Құнды шығару тәсілі мынада негізделеді,
бір жылдық амортизациялық есептеулерді машиналар мен құралдар
эксплуатациясының кеміп жатқан жылдар санына пропорционалды анықтайды,
яғни қызмет етудің қалдық мерзіміне.
Тиімді пайдалану мерзімінің жылдар санының қосындысы бойынша құнды
шығару тәсілі кезінде тозу коэффициентін келесі формула бойынша анықтайды
(4.48)
Тn -1 Тn
Кфиз = ∑ Тn- j ∑ t i
j=1 i-1

t I – тиімді пайдалану мерзімінің соңына дейін қалған жылдар саны;
Тn – тиімді пайдалану мерзімі;
i= (j+1) – эксплуатациялау жылдары.

Тозу коэффициентін табамыз
Тn
Кфиз = 2Т ∑ ( 1- i Тn+ 1 )
i= 1
4.18 Мысал
5 жыл тиімді пайдаланылған негізгі құралдар объектісі алынған. 1,2,3
және 4 жыл эксплуатациядан кейінгі тозу коэффициентін анықтау керек.
Шешім.
1. Тиімді пайдалану мерзімінің жылдар санының сомасын табамыз.
5
∑ = 1+4+3+4+5=15
i= 1
2. (4.37) формула бойынша 1 жылдан кейінгі тозу коэффициентін
анықтаймыз:
К1 = 5-015=0,33
3. 4 жыл эксплуатациядан кейінгі тозу коэффициентін табамыз:
К2 = (5-0)+(5-1)15=0,6
4. 3 жыл эксплуатациядан кейінгі тозу коэффициентін табамыз:
К3 = (5-0)+(5-1)+(5-2)15=0,8
5. Эксплуатацияның төртінші жылынан кейінгі тозу коэффициентін табамыз:
К3 = (5-0)+(5-1)+(5-2)+(5-3)15=0,93

3.3Өнім көлеміне пропорционалды түрде құнды шығару тәсілі
Өнім көлеміне пропорционалды түрде құнды шығару кезінде амортизациялық
есептеулерді есептеу есеб беру кезеңіндегі өнім көлемінің шынайы
көрсеткішінен шыға отырып жүргізіледі және негізгі құралдар объектісінің
бастапқы құны мен негізгі құралдар объектісін тиімді пайдалану
мерзіміндегі өнім көлеміне қатынасы.
Өнім көлеміне пропорционалды түрде құнды шығару тәсілі негізгі құралдар
объектісіне қолданылады, егер олардың тозуды анықтаушы факторы пайдалану
кезеңі болып табылса. Мұндай объектілерге жататындар:
- автокөліктер, олардың тозуы жүріп өткеніне байланысты;
- ұшақтар, олардың тозуы ұшу, қону, ұшу сағаттарының санына байланысты;
- тау-кен өнеркәсібінің құралдары, олардың тозуы өндірілген қазбалар
көлеміне байланысты.
Бұл жағдайда тозу коэффициенті мына формуламен анықталады:
Тn
Кфиз = 1V ∑ V i
i= 1

V – тиімді пайдаланудың барлық мерзімі ішінде күтілетін өнім көлемі;
V i – есеп беру кезеңіндегі өнім көлемі.
Осылай анықталатын құн нарықтық құнмен сәйкес келмеуі мүмкін, себебі шығын
– құнға әсер етуші жалғыз фактор емес, оған әсер ететін пайдалылық, сапа
және бәсекеге қабілеттілік факторлары да бар. Шығындық тәсілді
пайдаланғанда оның ақталған және мүмкін болған кездері болады. Мысалы:
арнайы мақсаттағы, жеке тапсырыспен жасалған және нарықта аналогы жоқ
машиналарды, құралдарды бағалаған кезде.
Шығындық тәсілмен анықталатын нарықтық құн, өндіру құны болып
табылады, себебі егер ол бүгін жасалып сатылған болса, онда оның қаншаға
тұруы мүмкін екенін анықтайды. Мұндай бағалауда шарт элементі болады,
себебі біріншіден, мұндай объектілер бүгін жасалмауы мүмкін, және оны
жасауды ешкім бастамайды. Екіншіден, егер мұндай өндіріс бүгін болса да,
онда басқа жаңа материалдар мен технологиялар болуы мүмкін. Неғұрлым
бағаланатын объектінің жасы үлкен болса, соғұрлым оны шығындық тәсілмен
бағалау кезінде жорамалдар көп болады
Машиналар мен құралдарға шығындық тәсіл келесі әдістер бойынша
жүргізіледі:
1. Біртекті объект бағасы бойынша есептеу.
2. Элементтілік есептеу.
3. Талдау және шығындарды индекстеу.
4. Ірілендірілген нормативтер бойынша есептеу .
Біртекті объект бағасы бойынша есептеу
Бағаланатын объект үшін пайдаланатын материалдары мен технологиялары,
конструкциясы бойынша ұқсас объект алынады. Бірақ біртекті объект мүлде
басқа бағытта және басқа салада қолданылуы мүмкін. Біртекті объект нарықта
сұранысқа ие және оның бағасы белгілі.
Біртекті объект бағасы өндірістің таза өзіндік құнынан, кәсіпорынның
таза пайдасынан, табыс салығынан , саудалық қосудан және ҚҚС- нан жасалады.
Біртекті объектіні өндірудің толық өзіндік құны:

Сп.од=[(1-Нд.с)*(1-Нпр-Кр)*Цод](1- Нпр),
(11.2)

Цод – біртекті объект бағасы (ҚҚС қосқанда);

Нд.с и Нпр –ҚҚС және пайда;
Кр – өнімділік рентабельділігінің көрсеткіші, яғни таза пайда үлесі;
Ең күрделісі рентабельділікті табу. Ол біртекті объектіге нарықтағы
сұранысына байланысты. Мынаны қабылдасақ, жоғары сұранысқа ие өнім үшін
рентабельділік көрсеткіші 0,25-0,35, ал орташа сұранысқа ие өнім үшін –
0,10-0,25,аз сұранысқа ие өнім үшін – 0,05-0,10.
Бағаланатын объектінің толық өзіндік құны Сп біртекті объектінің
өзіндік құны бойынша есептелінеді, түзетулер еңгізіледі, объектілердің
құрылысындағы айырмашылықтар ескеріледі:

Сп=Сп.од*(GGод),
(11.3)

G и Gод - бағаланатын және біртекті объектілердің құрылысының
массасы;

Егер бағаланатын және біртекті объектілер өндірістің әр түрінде
жасалса, онда өндірістің сериясының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.