Азаматтық құқықтағы мерзім, мерзім түрлері, талап қою мерзімі, азаматтық құқықтағы мәселелер
Кіріспе:
1.тарау:
1.1.Азаматтық құқықтағы мерзім ұғымы және түрлері, мерзімді есептеу тәртібі
1.2.Мерзімдердің қолдану мәселелері
1.3.Талап қою мерзімінің ұғымы, талап қою мерзімінің есептелуі.
1.4.Талап қою мерзімінің өтуін тоқтата тұру, үзіліс және қалпына келтіру.
1.5.Талап мерзімі біткеннен кейінгі себеп.салдар.
1.6.талап қою мерзімінің қолдану ерекшеліктері.
2.тарау: Талап қою мерзімінің есептеу және қолданылу мәселелері.
2.1.Еңбек міндеттерін атқару кезінде азаматтың өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу туралы азаматтық істер бойынша талап қою мерзімдерін есептеу.
2.2.Автокөлік құралдары иелерінің азаматтық.құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру шарттарынан туындайтын даулар бойынша талап қою мерзімі мен мерзімді есептеу мәселелері.
Қорытынды:
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.тарау:
1.1.Азаматтық құқықтағы мерзім ұғымы және түрлері, мерзімді есептеу тәртібі
1.2.Мерзімдердің қолдану мәселелері
1.3.Талап қою мерзімінің ұғымы, талап қою мерзімінің есептелуі.
1.4.Талап қою мерзімінің өтуін тоқтата тұру, үзіліс және қалпына келтіру.
1.5.Талап мерзімі біткеннен кейінгі себеп.салдар.
1.6.талап қою мерзімінің қолдану ерекшеліктері.
2.тарау: Талап қою мерзімінің есептеу және қолданылу мәселелері.
2.1.Еңбек міндеттерін атқару кезінде азаматтың өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу туралы азаматтық істер бойынша талап қою мерзімдерін есептеу.
2.2.Автокөлік құралдары иелерінің азаматтық.құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру шарттарынан туындайтын даулар бойынша талап қою мерзімі мен мерзімді есептеу мәселелері.
Қорытынды:
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы: Мерзім дегеніміз Азаматтық құқықтарды және түрлері қорғау уақыт факторымен тығыз байланысты. Бұзылған құқықты және тағы басқа мәжбүрлі жүзеге асыру әрекет мүмкіндігі заңмен немесе шартпен көрсетілгендей жасалуы қажетті құқық қатынастарының пайда болуын, өзгерлуін, тоқтатылуын азаматтық заң белгілі уақыт кезеңімен немесе сәттермен байланыстырады.
Мерзімді шектеу, тәртібі. Азаматтық заңдылық мерзімді есептеуге арналған ережелерді кезінен қарастырады. (АК 6т) АК 172б сәйкес, мерзім күнтізбелік күнмен, уақыт кезеңінің өтуімен, және де оқиғаға сілтеме отырып анықталады. Күнтізбелік сілтеме, көбінесе, азаматтық құқықтарды жүзеге асыру және міндеттерді орындау нақты уақытпен байланысты шарттарда кездеседі, мысалы, 2003 ж. 31 жетоқсанда сот шешімінде де, сонымен қатар, заңның өзімен анықталуы мүмкін, мысалы, коммуналдық қызметтерге, салықтық төлемдерге міндетті сақтандыру үшін кезеңде төлемдар өткізілуі міндетті айдың белгілі бір күнінде сілтеме жасау жолымен.
Уақты кезеңі болып табылатын мерзімдер, олардың ұзақтығына сілтеме жасай отырып, жылдармен, ойлармен, апталармен, күндермен немесе сағаттармен (АК 172 б) ал кейде, одан қысқа кезеңдермен анықталады.
Азаматтық ерекшеліктерге ие бола отырып, ерекше құқықтың салдарларға әкеліп соғады. Солай, уақыт өте келе пайдалану қасиетін жоғалтатын тауарларға, химияның тұрмыстық бұйымдарға, медикаменттерге, иіс су – косметикалық тауарларға, азық-түліктерге қатысты пайдалану мерзімі бекітіледі. Пайдалану мерзімі өтп кеткен тауарларды сату тыйым салынады. Тауарлардың пайдалану мерзімі оны жасаған күннен бастап есептелеу және тауарды пайдаланудың жарамдылығы уақыт кезеңі мен, немесе күнмен анықталады.
Пайдалану мерзіммен дайындаушы тұтынушыға тауарды мақсатқа сай пайдалануын қамтамасыз етуге немесе оның кесірінен болған кемшіліктері үшін жауапкершілікке тартылуға міндетті – тауардың қызмет мерзімімен ұқсас. Дегенмен, егер де мерзім нормативтік-техникалық құжаттармен анықталады, онда қызмет мерзімі дайындаушылардың өздерімен немесе тұтынушылард мен келісе отырып бекітіледі. Тауардың қызмет мерзімі оны тұтынушыларға сатан күннен бастап есептеледі, ал егер де оны бекіту мүмкін болмаса, дайынлған күннен бастап.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің жалпы бөлімінде көзделген талап қою туралы ереженің бұрынғы күшіндегі Азаматтық заңдардан айтарлықтай өзгешелігі бар. Азаматтық құқықтың қазіргі институты ұғымдарына, талап қою мерзімдері мен оларды есептеудің тәртібіне, талап қоюдың қолданылуы және
талап қою мерзімінің өту салдарына қатысы бар. Талап қою ұғымы.Бұл түсінік заңның бірқатар саласында кездеседі. Қандай жағдайда болса да ол құқықтық себептерге әкелетін белгілі бір мезгіл кезеңін білдіреді.
Мерзімді шектеу, тәртібі. Азаматтық заңдылық мерзімді есептеуге арналған ережелерді кезінен қарастырады. (АК 6т) АК 172б сәйкес, мерзім күнтізбелік күнмен, уақыт кезеңінің өтуімен, және де оқиғаға сілтеме отырып анықталады. Күнтізбелік сілтеме, көбінесе, азаматтық құқықтарды жүзеге асыру және міндеттерді орындау нақты уақытпен байланысты шарттарда кездеседі, мысалы, 2003 ж. 31 жетоқсанда сот шешімінде де, сонымен қатар, заңның өзімен анықталуы мүмкін, мысалы, коммуналдық қызметтерге, салықтық төлемдерге міндетті сақтандыру үшін кезеңде төлемдар өткізілуі міндетті айдың белгілі бір күнінде сілтеме жасау жолымен.
Уақты кезеңі болып табылатын мерзімдер, олардың ұзақтығына сілтеме жасай отырып, жылдармен, ойлармен, апталармен, күндермен немесе сағаттармен (АК 172 б) ал кейде, одан қысқа кезеңдермен анықталады.
Азаматтық ерекшеліктерге ие бола отырып, ерекше құқықтың салдарларға әкеліп соғады. Солай, уақыт өте келе пайдалану қасиетін жоғалтатын тауарларға, химияның тұрмыстық бұйымдарға, медикаменттерге, иіс су – косметикалық тауарларға, азық-түліктерге қатысты пайдалану мерзімі бекітіледі. Пайдалану мерзімі өтп кеткен тауарларды сату тыйым салынады. Тауарлардың пайдалану мерзімі оны жасаған күннен бастап есептелеу және тауарды пайдаланудың жарамдылығы уақыт кезеңі мен, немесе күнмен анықталады.
Пайдалану мерзіммен дайындаушы тұтынушыға тауарды мақсатқа сай пайдалануын қамтамасыз етуге немесе оның кесірінен болған кемшіліктері үшін жауапкершілікке тартылуға міндетті – тауардың қызмет мерзімімен ұқсас. Дегенмен, егер де мерзім нормативтік-техникалық құжаттармен анықталады, онда қызмет мерзімі дайындаушылардың өздерімен немесе тұтынушылард мен келісе отырып бекітіледі. Тауардың қызмет мерзімі оны тұтынушыларға сатан күннен бастап есептеледі, ал егер де оны бекіту мүмкін болмаса, дайынлған күннен бастап.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің жалпы бөлімінде көзделген талап қою туралы ереженің бұрынғы күшіндегі Азаматтық заңдардан айтарлықтай өзгешелігі бар. Азаматтық құқықтың қазіргі институты ұғымдарына, талап қою мерзімдері мен оларды есептеудің тәртібіне, талап қоюдың қолданылуы және
талап қою мерзімінің өту салдарына қатысы бар. Талап қою ұғымы.Бұл түсінік заңның бірқатар саласында кездеседі. Қандай жағдайда болса да ол құқықтық себептерге әкелетін белгілі бір мезгіл кезеңін білдіреді.
1. ҚР Конституциясы, 1995 ж. 30 тамызда қабылданған
2. ҚР Азаматтық Кодексі.-Алматы: жеті жарғы 2009ж
3. «Азаматтарға психиатриялық жәрдем берудегі кепілдер» туралы ҚР Заңы. 1997ж. 16 сәуір (2001 16 шілде өз.тол-р)
4. «Неке және отбасы туралы» ҚР Заңы 17 желтоқсан 1998 ж.
5. «Нотариат туралы» 14 шілде 1997 ж.
6. «Жеке кәсіпкерлікті қорғау және жәрдемдесу туралы» ҚР Заңы 4 шілде 1992 ж. № 1549.-XII. ҚР Парламент Жаршысы, 1996, № 14
7. «Жеке кәсіпкерлік туралы» 19 маусым 1997 ж. № 135-1 өзгерістер мен толықтырулар 24 қантар 2001 ж.
8. «Шетел инвестициялар туралы» ҚР Заңы 27 желтоқсан 1994 ж.(өзгерістер мен толықтырулар 5 шілде 2000 ж.)
9. «ҚР жергілікті мемлекеттік басқару туралы» ҚР Заңы 23 қантар 2001 ж.
10. «Қоғамдық бірлестіктер туралы» 31 мамыр 1996 ж. ҚР Заңы (24 желтоқсан 2001 ж. өзгерістер мен толықтырулар)
11. «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы» ҚР заңы 22 сәуір 1998 ж. (өзгерістер мен толықтырулар 16 шілде 1999 ж)
12. «Тұтыну кооперативі туралы» ҚР Заңы 8 мамыр 2001 ж.
13. «Акционерлік қоғам туралы» ҚР Заңы 10шілде 1998 ж. (өзгерістер мен толықтырулар қантар 2003 ж.)
14.Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған Құқықтық саясат тұжырымдамасы (Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 24 тамыздағы № 858 Жарлығымен бекітілген)15.Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы Қазақстан Республикасының Заңы 1991 жылғы 20 желтоқсан
16.Қазақстан республикасының банкроттық туралы Заңы 1997жыл 21 қаңтар
17.азақстан республикасы Көлік және комуникация министрлігінің Азаматтық авиация комитеті, 2007ж 27-желтосандағы № 272 бұйрығы.
18.Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы 16 шілде 2007 жыл № 6 Астана қаласы
19.ҚР-ның Азаматтық құқығы: Төлеуғалиев Ғ.И.жалпы бөлім -1том, оқулық Алматы жеті жарғы 2001ж
20. ҚР-ның Азаматтық құқығы: Жайлин Ғ.А.ерекше бөлім 1,2 томдары оқулық Алматы 2007ж
21. ҚР-ның Азаматтық құқығы: Абдыкадыров Б.К, Өмірәлі Ө.Ж
сызба құралы жалпы бөлім оқулық Алматы 2006ж
22.Дәнекер халықаралық құқық және халықаралық бизнес институты. Азаматтық құқық практикум: Ынтымақов жалпы бөлім Астана дәнекер 2005ж
23.Гражданское право РК учебное пособие общая часть Алматы 1999 г
24.Гражданское право. Том 1. Учебник для вузов (академический курс), под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басина. –Алматы, 2000.
25. Гражданское право. Том 2. Учебник для вузов (академический курс), под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басина. –Алматы, 2000.
26. Диденко А.Г, Басин Ю.Г, Иоффе О.С. и др. Гражданское право: Учебное пособие. Алматы, 1999.
27. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть). Комментарий. В 2-х кн., под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басина. Алматы, 1998.
28. Гражданское право. Учебник в 2-х Ч, под ред. Е.А. Суханова. - М., 1993.
29. Гражданское право, под ред. Ю.К.Толстого и А.П. Сергеева. В 3-х Т.СПб., 1996-99.
30. Басин Ю.Г. Юридические лица по гражданскому законодательству Республики Казахстан. Понятие и общая характеристика. Учебное пособие. - Алматы., 2000.
31.Советское гражданское право: в 2 ч. Учебник. /Отв. Ред. В. А. Рясенцев. –3-е изд., перераб. и доп.-М.: Юридическая литература. Ч. 1, 1986.- 559с.
32. Советское гражданское право: в 2 ч. Учебник. /Отв. Ред. О. А. Красавчикова. –3-е изд., перераб. и доп.-М.: Высшая школа, 1985.- 544с.
.Гражданское право. Учебник. В 2 т. /Отв. Ред. Е.А. Суханов. - М.: Изд-во БЕК. Т.1, 1994.-431 с.
33. Гражданское право: Курс лекций. Учебное пособие. /Отв. Ред. О.Н. Садиков. - М.: Изд-во БЕК. Ч. 2:Обязательственное право. - 1997. –687с.
34. Гражданское право. Учебник. В 2 т. /Отв. Ред. Е.А. Суханов. - М.: Изд-во БЕК. Т.1, 1993.-383 с.
35. Советское гражданское право. Учебное пособие: в 2 ч. /Отв. Ред. О. А. Красавчикова. –М.: Высшая школа, 1968.- 519с.
36. Советское гражданское право. Учебник. /Отв. Ред. О. Н. Садиков. - М.: Юридическая литература, 1983.- 464с.
37. Советское гражданское право: в 2 ч. Учебник. /Отв. Ред. В. Т. Смирнов. –2-е изд., перераб. и доп. - Л.: Изд-во ЛГУ. Ч. 1, 1982.- 414с.
38. Советское гражданское право. В 2 т. Учебник. /Отв. Ред. В. П. Грибанов. –М.: Юридическая литература. Т.1, 1979.- 552 с.
39. Гражданское право Республики Казахстан: (Общая часть). Учебное пособие. /Отв. ред. Г. И. Тулеугалиев, К. С. Мауленов.- Алматы: Гылым. Т.1, 1998. –227 40.Гражданское право Республики Казахстан: (Общая часть). Учебное пособие. /Отв. ред. Г. И. Тулеугалиев, К. С. Мауленов. –2-е изд., перераб. и доп. - Алматы: Гылым. Т.1, 1999. –227 с.
40. Гражданское право. Учебник. /Под ред. А. П. Сергеева, Ю. К. Толстого. –3-е изд., перераб. и доп.-М.: ПРОСПЕКТ. Ч.1, 1998.- 631с.
41.Еңбек кодексі 2007ж өзгеоту мен толықтырулар 2007ж
42.Автокөлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру шарттарынан туындайтын даулар бойынша сот тәжірибесіне шолу:(Жоғарғы соттың азаматтық жөніндегі алқасы).
43Лизинг шартына байланысты берілген жауапкердің қадағалау шағымы ішінара қанағаттандырылды
2. ҚР Азаматтық Кодексі.-Алматы: жеті жарғы 2009ж
3. «Азаматтарға психиатриялық жәрдем берудегі кепілдер» туралы ҚР Заңы. 1997ж. 16 сәуір (2001 16 шілде өз.тол-р)
4. «Неке және отбасы туралы» ҚР Заңы 17 желтоқсан 1998 ж.
5. «Нотариат туралы» 14 шілде 1997 ж.
6. «Жеке кәсіпкерлікті қорғау және жәрдемдесу туралы» ҚР Заңы 4 шілде 1992 ж. № 1549.-XII. ҚР Парламент Жаршысы, 1996, № 14
7. «Жеке кәсіпкерлік туралы» 19 маусым 1997 ж. № 135-1 өзгерістер мен толықтырулар 24 қантар 2001 ж.
8. «Шетел инвестициялар туралы» ҚР Заңы 27 желтоқсан 1994 ж.(өзгерістер мен толықтырулар 5 шілде 2000 ж.)
9. «ҚР жергілікті мемлекеттік басқару туралы» ҚР Заңы 23 қантар 2001 ж.
10. «Қоғамдық бірлестіктер туралы» 31 мамыр 1996 ж. ҚР Заңы (24 желтоқсан 2001 ж. өзгерістер мен толықтырулар)
11. «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы» ҚР заңы 22 сәуір 1998 ж. (өзгерістер мен толықтырулар 16 шілде 1999 ж)
12. «Тұтыну кооперативі туралы» ҚР Заңы 8 мамыр 2001 ж.
13. «Акционерлік қоғам туралы» ҚР Заңы 10шілде 1998 ж. (өзгерістер мен толықтырулар қантар 2003 ж.)
14.Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған Құқықтық саясат тұжырымдамасы (Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 24 тамыздағы № 858 Жарлығымен бекітілген)15.Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы Қазақстан Республикасының Заңы 1991 жылғы 20 желтоқсан
16.Қазақстан республикасының банкроттық туралы Заңы 1997жыл 21 қаңтар
17.азақстан республикасы Көлік және комуникация министрлігінің Азаматтық авиация комитеті, 2007ж 27-желтосандағы № 272 бұйрығы.
18.Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы 16 шілде 2007 жыл № 6 Астана қаласы
19.ҚР-ның Азаматтық құқығы: Төлеуғалиев Ғ.И.жалпы бөлім -1том, оқулық Алматы жеті жарғы 2001ж
20. ҚР-ның Азаматтық құқығы: Жайлин Ғ.А.ерекше бөлім 1,2 томдары оқулық Алматы 2007ж
21. ҚР-ның Азаматтық құқығы: Абдыкадыров Б.К, Өмірәлі Ө.Ж
сызба құралы жалпы бөлім оқулық Алматы 2006ж
22.Дәнекер халықаралық құқық және халықаралық бизнес институты. Азаматтық құқық практикум: Ынтымақов жалпы бөлім Астана дәнекер 2005ж
23.Гражданское право РК учебное пособие общая часть Алматы 1999 г
24.Гражданское право. Том 1. Учебник для вузов (академический курс), под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басина. –Алматы, 2000.
25. Гражданское право. Том 2. Учебник для вузов (академический курс), под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басина. –Алматы, 2000.
26. Диденко А.Г, Басин Ю.Г, Иоффе О.С. и др. Гражданское право: Учебное пособие. Алматы, 1999.
27. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть). Комментарий. В 2-х кн., под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басина. Алматы, 1998.
28. Гражданское право. Учебник в 2-х Ч, под ред. Е.А. Суханова. - М., 1993.
29. Гражданское право, под ред. Ю.К.Толстого и А.П. Сергеева. В 3-х Т.СПб., 1996-99.
30. Басин Ю.Г. Юридические лица по гражданскому законодательству Республики Казахстан. Понятие и общая характеристика. Учебное пособие. - Алматы., 2000.
31.Советское гражданское право: в 2 ч. Учебник. /Отв. Ред. В. А. Рясенцев. –3-е изд., перераб. и доп.-М.: Юридическая литература. Ч. 1, 1986.- 559с.
32. Советское гражданское право: в 2 ч. Учебник. /Отв. Ред. О. А. Красавчикова. –3-е изд., перераб. и доп.-М.: Высшая школа, 1985.- 544с.
.Гражданское право. Учебник. В 2 т. /Отв. Ред. Е.А. Суханов. - М.: Изд-во БЕК. Т.1, 1994.-431 с.
33. Гражданское право: Курс лекций. Учебное пособие. /Отв. Ред. О.Н. Садиков. - М.: Изд-во БЕК. Ч. 2:Обязательственное право. - 1997. –687с.
34. Гражданское право. Учебник. В 2 т. /Отв. Ред. Е.А. Суханов. - М.: Изд-во БЕК. Т.1, 1993.-383 с.
35. Советское гражданское право. Учебное пособие: в 2 ч. /Отв. Ред. О. А. Красавчикова. –М.: Высшая школа, 1968.- 519с.
36. Советское гражданское право. Учебник. /Отв. Ред. О. Н. Садиков. - М.: Юридическая литература, 1983.- 464с.
37. Советское гражданское право: в 2 ч. Учебник. /Отв. Ред. В. Т. Смирнов. –2-е изд., перераб. и доп. - Л.: Изд-во ЛГУ. Ч. 1, 1982.- 414с.
38. Советское гражданское право. В 2 т. Учебник. /Отв. Ред. В. П. Грибанов. –М.: Юридическая литература. Т.1, 1979.- 552 с.
39. Гражданское право Республики Казахстан: (Общая часть). Учебное пособие. /Отв. ред. Г. И. Тулеугалиев, К. С. Мауленов.- Алматы: Гылым. Т.1, 1998. –227 40.Гражданское право Республики Казахстан: (Общая часть). Учебное пособие. /Отв. ред. Г. И. Тулеугалиев, К. С. Мауленов. –2-е изд., перераб. и доп. - Алматы: Гылым. Т.1, 1999. –227 с.
40. Гражданское право. Учебник. /Под ред. А. П. Сергеева, Ю. К. Толстого. –3-е изд., перераб. и доп.-М.: ПРОСПЕКТ. Ч.1, 1998.- 631с.
41.Еңбек кодексі 2007ж өзгеоту мен толықтырулар 2007ж
42.Автокөлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру шарттарынан туындайтын даулар бойынша сот тәжірибесіне шолу:(Жоғарғы соттың азаматтық жөніндегі алқасы).
43Лизинг шартына байланысты берілген жауапкердің қадағалау шағымы ішінара қанағаттандырылды
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 79 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 79 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ
ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Д.А.Қонаев атындағы УНИВЕРСИТЕТІ
Азаматтық құқықтық пәндер кафедрасы.
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
з.ғ.к. профессор
Жайлин.Г.А. ____________
__________________2010 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: Азаматтық құқықтағы мерзім, мерзім түрлері, талап қою мерзімі,
азаматтық құқықтағы мәселелер.
Орындаған күндізгі
бөлімнің студентті: Мусабаева Ф.А.
Ғылыми жетекші
аға оқытушы: Сапаров Б.Ж.
Алматы 2010
Мазмұны:
Кіріспе:
1-тарау:
1.1.Азаматтық құқықтағы мерзім ұғымы және түрлері, мерзімді есептеу тәртібі
1.2.Мерзімдердің қолдану мәселелері
1.3.Талап қою мерзімінің ұғымы, талап қою мерзімінің есептелуі.
1.4.Талап қою мерзімінің өтуін тоқтата тұру, үзіліс және қалпына келтіру.
1.5.Талап мерзімі біткеннен кейінгі себеп-салдар.
1.6.талап қою мерзімінің қолдану ерекшеліктері.
2-тарау: Талап қою мерзімінің есептеу және қолданылу мәселелері.
2.1.Еңбек міндеттерін атқару кезінде азаматтың өмірі мен денсаулығына
келтірілген зиянды өтеу туралы азаматтық істер бойынша талап қою
мерзімдерін есептеу.
2.2.Автокөлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
міндетті сақтандыру шарттарынан туындайтын даулар бойынша талап қою мерзімі
мен мерзімді есептеу мәселелері.
Қорытынды:
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Кіріспе.
Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы: Мерзім дегеніміз Азаматтық құқықтарды
және түрлері қорғау уақыт факторымен тығыз байланысты. Бұзылған құқықты
және тағы басқа мәжбүрлі жүзеге асыру әрекет мүмкіндігі заңмен немесе
шартпен көрсетілгендей жасалуы қажетті құқық қатынастарының пайда болуын,
өзгерлуін, тоқтатылуын азаматтық заң белгілі уақыт кезеңімен немесе
сәттермен байланыстырады.
Мерзімді шектеу, тәртібі. Азаматтық заңдылық мерзімді есептеуге арналған
ережелерді кезінен қарастырады. (АК 6т) АК 172б сәйкес, мерзім күнтізбелік
күнмен, уақыт кезеңінің өтуімен, және де оқиғаға сілтеме отырып анықталады.
Күнтізбелік сілтеме, көбінесе, азаматтық құқықтарды жүзеге асыру және
міндеттерді орындау нақты уақытпен байланысты шарттарда кездеседі, мысалы,
2003 ж. 31 жетоқсанда сот шешімінде де, сонымен қатар, заңның өзімен
анықталуы мүмкін, мысалы, коммуналдық қызметтерге, салықтық төлемдерге
міндетті сақтандыру үшін кезеңде төлемдар өткізілуі міндетті айдың белгілі
бір күнінде сілтеме жасау жолымен.
Уақты кезеңі болып табылатын мерзімдер, олардың ұзақтығына сілтеме жасай
отырып, жылдармен, ойлармен, апталармен, күндермен немесе сағаттармен (АК
172 б) ал кейде, одан қысқа кезеңдермен анықталады.
Азаматтық ерекшеліктерге ие бола отырып, ерекше құқықтың салдарларға әкеліп
соғады. Солай, уақыт өте келе пайдалану қасиетін жоғалтатын тауарларға,
химияның тұрмыстық бұйымдарға, медикаменттерге, иіс су – косметикалық
тауарларға, азық-түліктерге қатысты пайдалану мерзімі бекітіледі. Пайдалану
мерзімі өтп кеткен тауарларды сату тыйым салынады. Тауарлардың пайдалану
мерзімі оны жасаған күннен бастап есептелеу және тауарды пайдаланудың
жарамдылығы уақыт кезеңі мен, немесе күнмен анықталады.
Пайдалану мерзіммен дайындаушы тұтынушыға тауарды мақсатқа сай пайдалануын
қамтамасыз етуге немесе оның кесірінен болған кемшіліктері үшін
жауапкершілікке тартылуға міндетті – тауардың қызмет мерзімімен ұқсас.
Дегенмен, егер де мерзім нормативтік-техникалық құжаттармен анықталады,
онда қызмет мерзімі дайындаушылардың өздерімен немесе тұтынушылард мен
келісе отырып бекітіледі. Тауардың қызмет мерзімі оны тұтынушыларға сатан
күннен бастап есептеледі, ал егер де оны бекіту мүмкін болмаса, дайынлған
күннен бастап.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің жалпы бөлімінде көзделген талап
қою туралы ереженің бұрынғы күшіндегі Азаматтық заңдардан айтарлықтай
өзгешелігі бар. Азаматтық құқықтың қазіргі институты ұғымдарына, талап қою
мерзімдері мен оларды есептеудің тәртібіне, талап қоюдың қолданылуы және
талап қою мерзімінің өту салдарына қатысы бар. Талап қою ұғымы.Бұл түсінік
заңның бірқатар саласында кездеседі. Қандай жағдайда болса да ол құқықтық
себептерге әкелетін белгілі бір мезгіл кезеңін білдіреді.1991 жылғы
Азаматтық заң негіздері мүлік иесі болмаса да, жылжымайтын мүлікке он бес
жылдан артық немесе басқа мүлікке бес жылдан артық өз мүлкіндей адал, ашық
және үздіксіз иелік еткен азамат немесе заңды тұлға осы мүлікке меншік иесі
құқығын алатындығын анықтап, иелену мерзімінің өтуі туралы тұңғыш рет
құқықтық норма енгізілді. Осы ереже Қазақстан Республикасы Азаматтық
кодексінің 240-бабында жаңғырылған.Бұл орайда иелік етудің мерзімі өтуі
негізінде иемдену құқын сот жолымен тану көзделмеген.Бұл Қазақстан
Республикасы Президентінің Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен
жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу туралы Жарлығында да айтылмайды.
Осылайша жоғарыда келтірілген нормаларда мерзімі өту –уақыттың белгілі бір
кезеңі ретінде сот қатысуынсыз құқықтық себеп-салдарға әкеліп соғады. Талап
қою институты басқаша әрекет етеді. Осы мерзімі өту дегеннің өзі талап
қоюмен байланысты, сондықтан ол тек соттың талап арызды қарау процесінде
ғана қолданылуы мүмкін.
Талапқа құқық - ұлғаның заңмен қорғалатын мүддесін немесе бұзылған
құқықтарын қорғау мақсатында жауапкермен материалдық-құқықтық дауды қарау
және шешу туралы талабымен мүдделі тұлғаның заңмен қамтамасыз етілген сотқа
шағымдану мүмкіндігі. Жалпы қабылданған көзқарастарға сәйкес, талап екі
құқылылықтан (правомочие) тұрады: талапты ұсыну құқығы және талаптан
қанағаттанырыну құқығы. Талапқа процессуалдық мағынасы құқықтың деп
аталатын талапты ұсыну құқығы – белгілі процессуалдық тәртіпте соттан
туындаған дау бойынша істі қарауға және шешім шығаруға талап ету құқығы.
Осы құқықты жүзеге асыру алғы шартарының талаптары азаматтық-процессуалдық
заңдылықтармен анықталады. Бұл жерде айта кететін жай, процессуалдық
мағынада талапқа құқық жалпы ережелер бойынша, қандай да бір мерзімнің
өтуіне байланыссыз. Сотқа талаптың ескіруінің мерзім өтуіне байланыссыз кез
келген уақытты шағымдануға болады. Дегенмен, талап қоюды қолдану азаматтық-
құқықтық қатынастар саласында ғана белгіленбеген. Қолданылып жүрген заңда
талап қою мерзімінің өтуі отбасы құқында, тұрғын үй құқы, салық құқында ,
банкі құқығында , көлік Жарғылары мен Кодекстерде, халықаралық келісімдерде
көзделген.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі таңда Азаматтық құқықтағы мерзім,
мерзім түрлері, талап мерзімінің қолданылу мәселелері тақырыбы маңызды орын
алады, өйткені ол сан қырлы саяси, құқықтық құбылыстарды, байланыстарды
зерттейді, қоғамда қалыптасқан қатынастарды, билік қағидаттары мен әр түрлі
институттарды қарастырады.
Осы дипломдық жұмыста азаматтық құқықтағы мерзім мәселелері
демократиялық бағытты дамытудағы маңызын теориялық-методологиялық және
ғылыми-тәжірибелік тұрғыдан қарастыру, сонымен қатар басқа да зерттеулерді
пайдалана отырып, азаматтық құқықтағы мерзім мәселелері ұғымын толықтай ашу
мақсаты қойылған.
Зерттеудің объектісі мен пәні жұмыс тақырыбымен, оның мақсатынмен және
міндеттерімен анықталады.
Ғылыми анализдің объектісі болып теориялық категория және әлеуметтік
шындықтың құқықтық жағдайы ретінде мемлекеттің басқару нысаны болып
табылады.
Пәні таңдалған тақырып, монографиялық жұмыстар, мерзімді басылым
материалдары, нормативтік-құқықтық қайнар көздер шегінде анықталады.
Жұмыстың тәжірибелік маңызы. Қазіргі таңда Азаматтық құқықтағы мерзім,
мерзім түрлері, талап мерзімінің қолданылу мәселелері туралы толығымен білу
келешекте заңгер болуды таңдаған адамдарға ғана емес, сонымен қатар сот
(судья), прокурор, адвокат, нотариус, сот приставы болып қызмет ететіндерге
де пайдалы. Себебі қоғам өз дамуында заңға сүйенеді, қоғамның дамуы заңға
байланысты болып келеді, яғни әділдік заңның болуымен ғана тоқталып қоймай,
оның дұрыс талданып, орындалуына байланысты болып келеді.
Жұмыстың әдістемелік негізі. Зерттеу жұмысынның әдістемелік негізін
диалектика әдісі болып табылады. Зерттеу барысында жалпы және жеке ғылыми
әдістер, сонымен қатар танымның арнайы әдістері қолданылды. Жалпы әдістерге
анализ, синтез, индукция және дедукция, бақылау және салыстыру жатады.
Жалпы ғылыми әдістер ретінде құрылымдық анализ әдісі, жүйелік және тарихи
әдістері қолданылды. Жеке ғылыми әдіс ретінде нақты-әлеуметтік әдіс
табылады. Зерттеуде қолданылған арнайы әдістерге формальды-заңи әдісі,
құқықтық модельдеу әдісі, құқық талқылаудың әр түрлі тәсілдері.
Бұл әдістер зерттеудің мақсаттары мен міндеттері шегінде мемлекеттің
басқару нысандарының әр түрлі аспектілерін жүйелі түрде және толық қарауға
мүмкіндік береді. Зерттеудің эипирикалық базасы нормативтік материалдарға
және монографиялық жұмыстар, мерзімді басылым материалдары негізінде
құралған.
Тақырыптың зерттелу деңгейі.
Мемлекеттің басқару нысаны, сонымен қатар Қазақстан Республикасының басқару
нысаны, мемлекеттегі заңдылықтарды қалыптастырудағы рөлі қазіргі кезеңде
құқықтанушылардың, саясаттанушылардың, және сол сияқты осы ғылымдарға жақын
ғылым салалары ғалымдарының зерттелу обьектісіне айналып отыр.
Қазақстан Республикасының жайлы, мемлекет Азаматтық құқықтағы мерзім,
мерзім түрлері, талап мерзімінің қолданылу мәселелері және құқық мәселелері
жайлы жазып жүрген белгілі құқықтанушы Ғ.Тілеуғалиевтың еңбектерінде
Қазақстан Республикасын Азаматтық құқықтағы мерзім, мерзім түрлері, талап
мерзімінің қолданылу мәселелері ретіндегі мемлекет деп қарастырып, осы
мәселеге жете тоқталған.
Зерттеудің теоретикалық негізін кенестік, қазақстандық, ресейлік және
өзге елдердің ғалымдардың еңбектері құрайды: Ғ.А.Жайлин, Ынтымақов,
Б.К.Абдыкадыров, Ө.Ж.Өмірәлі,Ю.Г.Басина, М.К.Сулейменова және т.б. Отандық
және шетелдік құқықтық және саяси әдебиетерде мемлекеттің басқару нысанының
түсінігіне байланысты әр түрлі көзқарастар айтылып жүр. Олардың қатарына
саяси режимді Қазақстанда зерттеген заңгерлер С.З. Зиманов, С.Н. Сәбікенов,
, Сапарғалиев, А.С. Ибраева, С. Табанов, Г.Сапаргалиев, Баймаханов М.Т.,
Д.А.Булгакова. Ал шет елдік ғалым заңгерлер А.В.Малько, М.Н.Марченко, Б.А.
Страшун, С.С.Алексеев, В.Н.Хропанюк және саясаткерлер американдық ғалым
Д.Истонды, американдық саясаттанушы Г.Алмондты, Т.Парсонстың теориясын,
К.Доичтың теориясын (кибернетикалық теория), Ресейлік саясатанушылар
М.Г.Анохинның, Ф.М.Бурлацкийдің, Р.А.Матреевтың және басқалардың
теорияларын жатқызуға болады.
Бұл әдебиеттермен қатар, осы дипломдық жұмыста мерзімді басылым
материалдары пайдаланылды. Соның ішінде, Заң, Заңгер, Правовая реформа
в Казахстане, Тураби, Юрист журналдарындағы және Құқықтық Қазақстан
Егемен Қазақстан газеттеріндегі мақалалар.
Дипломдық жұмысты орындау кезде библиографиялық ізденістер жасау,
кітаптар каталогымен танысу, ғылыми - зерттеу жұмыстарының әдістерімен
танысу және мемлекет тұрпаты мен мемлекеттің басқару тұрпаты жөніндегі
ғалымдардың пікір көзқарастарымен жете танысып - білу арқылы жайларды
теориялық жағынан алып көрсетуге талпыныс жасадым.
Сонымен қатар диплом жұмысын жазуда көптеген заңдар мен құқықтық-
нормативтік актілерге сүйендім. Пайдаланылған әдебиеттердің толық тізімі
жұмыстың соңында көрсетілген.
Диплом жұмысының құрылымы және негізгі мазмұны.
Жоғарыда аталған әдебиеттерді пайдалана отырып, осы тақырыпты жүйелі түрде
ашу үшін келесідей жоспар құрылды. Зерттеу жұмысымның мазмұны келісідей
құрыдған: кіріспеден, екі бөлімнен, екінші бөлім – екі тармақшадан,
қортындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде таңдалған тақырыптың негіздемесі және өзектілігі, сонымен
қатар зерттеудің пәні, мақсаттары мен міндеттері, жұмыс нәтижелерінің
тәжірбиелік маңызы және жұмыс бойынша жасалған қорытындылар қарастырылған.
Азаматтық құқықтағы мерзім, мерзім түрлері,
талап қою мерзімі,
азаматтық құқықтағы мәселелері:
Азаматтық құқықтағы мерзімді белгілеу дегеніміз заңдармен,мәмілемен
белгіленген не сот тағайындайтын мерзім күнтізбелік күнмен немесе сөзсіз
болуға тиісті оқиға деп көрсетіліп белгіленеді. Ал көптеген әдебиеттерде
Азаматтық құқықта мерзім ұғымы заңдық салдармен байланысты сәт немесе
шектеулі кезең деп түсіндіріледі. Демек, заң табиғаты тұрығысынан алып
қарағанда, мерзім дегеніміз заңдық факт болып табылады.
Әдебиеттерде мерзімді оқиға деп аталатын, яғни адамдардың еркінен тыс
болатын құбылыстарды заңды фактілер категориясына жатқызады.
Мерзімдерді есептеу тәртібі: Азаматтық заңда мерзімді есептеуге байланысты
арнайы белгілеген тәртіп бар (Азаматтық қодекстің 6-тарауы) Азаматтық
кодекстің 172-бабына сәйкес мерзім күнтізбелік күнмен немесе сөзсіз болуға
тиісті оқиғамен байланыстырылады. Осы бапта мерзімді тағайындау жолдары
белгіленген,мысалға бұл сәтті көрсеттетін уақыт (күнтізбелік күн), белгілі
уақыт кезеңі (жылдар, айлар, күндер,сағаттар) және сөзсіз болуға тиісті
оқиға дер едім. Құқықтарды жүзеге асыру мен міндеттемелерді орындаудың
мұндай мерзімдері белгіленген күннен басталады (мысалы:навигацияның
басталуы мен аяқталуы және тағы басқалары). Яғни уақыт кезеңімен
белгіленген мерзімнің басталуы, уақыт кезеңімен белгіленетін мерзімнің өтуі
күнтізбелік күннен немесе мерзімнің басталуы белгіленген оқиға болғаннан
кейінгі келесі күннен басталады [19.162] .
Егер мерзім кезеңмен белгіленсе, құқықты жүзеге асыру мен міндеттемені
орындау мерзімі аяқталғанға дейігі уақыттың кез-келген сәтінде орындала
беруі мүмкін. Мысалы:мұрагер мұра ашылған сәттен бастап алты ай ішінде
мұраны қабылдау немесе одан бас тартуға шешім алуға құқылы [2.92].
Сөзсіз болуға тиісті оқиғаның салдары мерзімді белгілеуді талап етеді,
мәселен, бұған азаматтың қайтыс болуын айтуға болады. Азамат қайтыс болған
күнен бастап мұрагерлердіңқұқығы пайда болады және сол сәттен бастап мұраны
иелену немесе бас тарту құқығына ие және т.б[25.156].
Күнтізбелік күнмен көрсетілген мерзімді қолдану белгіленген уақыт
мерзімінің басталғанын білдіреді. Дейтұғанымен, мерзім белгілі бір кезеңді
қамтитын болған жағдайда оны есептеу тәртібі заңға сәйкес белгіленеді.
Азаматтық кодекстің 173-бабына орай уақыт кезеңімен белгіленетін мерзімнің
өтуі күнтізбелік күннен бастап немесе мерзімнің басталуы белгіленген оқиға
болғаннан кейінгі келесі күннен басталады. Бұл мерзімнің өтуі затты
тапсырған күннен емес, ертеңінен бастап есептеледі [23.188].
Мерзімді дұрыс есептеу үшін оның басталу сәтін ғана емес, аяқталу мерзімін
де нақты айқындап алудың маңызы зор болып табылады. Мерзімді есептеу
мерзімді бастаған күннің келесі күні басталса, аяқталу сәті мерзім
басталған айдың немесе аптаның соңғы күндерімен есептеледі [27.259].
Азаматтық кодекстің 174-бабына сәйкес уақыт кезеңімен белгіленетін
мерзімнің аяқталуы былайша тұжырымдалған:
-жылдармен есептелетін мерзім-мерзімнің соңғы жылының тиісті айы мен
күнінде бітеді. Жарты жылмен есептелетін мерзімге айлармен есептелетін
мерзімнің ережелері қолданылады;
-жыл тоқсандарымен есептелетін мерзімге айлармен есептелетін мерзімнің
ережелері қолданылады. Бұл орайда бір тоқсан үш айға тең деп есептеледі, ал
тоқсандарды есептеу жыл басынан бастап жүргізіледі;
-айлармен есептелетін мерзім- мерзімнің соңғы айының тисті күнінде бітеді.
-жарты аймен белгіленетін мерзім-күндермен есептелетін мерзім ретінде
қаралады да, он бес күнге тең болып есептеледі. Егер айлармен есептелетін
мерзімнің аяқталуы тиісті күн саны жоқ айға тура келсе, мерзім сол айдың
соңғы күнінде бітеді;
-апталармен есептелетін мерзім – мерзімнің соңғы аптасының тиісті күнінде
бітеді [26.300];
Кейде айдың аяқталуы әртүрлі келеді, мәселен, бір жылы ақпан айы 29-ында
болуы мүмкін, кейінгі жылы ондай болмауы мүмкін немесе мерзім басталған
айдың 31-болуы мүмкін, ал ол біткенде 30-ы болуы мүмкін, ондайда тиісті
айдың соңғы күні біткенде мерзім аяқталған деп есептеледі.
Егер мерзімнің соңғы күні жұмыс істемейтін күнге тура келсе, содан кейінгі
ең таяу жұмыс күні мерзімнің аяқталған күні болып есептеледі [22.71].
Мерзімнің бітуімен белгілі бір дәрежеде заңдық салдарға байланысты,заң
әрекетті мерзімініңсоңғы күніненаяқталу керектігін міндеттейді. Азаматтық
кодекстің 176-бабының талаптарына сәйкес,егер мерзім қандай да бір әрекет
жасауға белгіленген болса, ол әрекет мерзімнің соңғы күніндегі сағат жиырма
төртке дейін орындалуы мүмкін
(мысалы: қарыздарды беру, мұрагкердің мұраға ие болуы). Мекемелер мен
ұйымдардағы аяқталуға тиісті әрекеттерді бұл ережеге бағындыру қиындауболып
келеді,өйткені , мұндай ұйымдар мен мекемелерде жұмыстың тоқтатылуы олардың
жұмысты ресми тоқтатуымен есептеледі немесе кейбір мекемелер жұмыс күні
бітпесе де операцияларын белгілі бір уақытта тоқтатып тастайды, айталық,
нотариалдық кеңсе депозитке ақша салуды қабылдауды күндізгі сағат 12-де
аяқтайды.
Мерзімнің соңғы күніндегі сағат жиырма төртке дейінгі поштаға, телеграфқа
немесе өзге де байланыс мекемесіне тапсырылған жазбаша мәмілелер мен
хабарлама мерзімінде жасалған болып саналады. Мұндай әрекеттердіжасауда
соңғ,ы күнінің мерзімі жергілікті уақытпен есептеледі (АК-тің 176-бабы)
[19.162].
Мерзімнің түрлері: Азаматтық құқытық мерзімдерді әртүрлі негіздер бойынша
топтастыруға болады. Тағайындауына байланысты үш түрлі болады (АК-тің
17,28,178-баптары);
а)нормативтік
ә)шарттық (жақтардың келісімімен анықталады, мысалы:
АК-тің 277-бабы).
б)соттық (сот шешімімен қаралады).
Мерзімдер құқықтық табиғатына орай мынадай түрлерге бөлінеді:
1. Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру мерзімі;
2. Субьективті құқықтарды зжүзеге асыру мерзімі;
3. Үзіп тастау мерзімі;
4. Кепілдік мерзімдер;
5. Кінәрат қоятын мерзімдер;
6. Азаматтық құқықтық мерзімдерді орындайтын мерзімдер;
7. Азаматтық құқықтарды қорғайтын мерзімдер.
Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру мерзімі дегеніміз уәкілетті тұлғаның
өзіне тиесілі міндеттер мен құқықтарды жүзеге асыруға кететін уақыты.
Субьективті құқықты жүзеге асыру мерзімі заңмен тағайындалады. Мысалы:
иелену мерзімі үшін белгілі бір мерзім тағайындалады ( АК-тің 240-бабы).
Үзіп тастау мерзімі осы айтылған мерзімдерден ерекшеленеді, өйткені ол
белгілі бір құқықтарды тоқтатып тастайды. Мысалы: Азаматтық кодекстің 216-
бабында үлесті меншіктің қатысушылары, егер олар осы бапта көрсетілген
мерзім ішінде,яғни он күн мерзім ішінде құқықтарын жүзеге асырмаса, сатып
алудың басым құқығынан айырылады.
Кепілдік мерзім дегеніміз-сатып алушының ұзақ уақыт бойы сақтауға немесе
пайдалануға арналған өнімдердің кемшілігін анықтап алуына берілетін мерзім
болып табылады. Ондай өнімді қабылдап алған кезде кемшілігін баайқау мүмкін
болмай, кейін барып одан ақау шықса, онда сатып алушы сол ақауды түзетуге,
оны сапалы басқа тауармен ауыстыруға не затты қайтадан қабылдап,ол үшін
төленген сомманы қайтарып алуға талап қоя алады. Кепілдік мерзімі
мемлекеттік стандартпен, бекітілген техникалық шарттармен немесе шартпен
белгіленеді.
Кінәрат мерзімі субьективті құқығын бұзған тұлға үшін заңмен белгіленеді,
осы бұзушылыққа байланысты талаптар ерікті түрде орындалады. Заң кінәрат
қойылған өтініштерді беру мерзімімен қатар кінәратқа жауап беру мерзімін де
көрсетеді.
Міндеттемелерді орындау мерзімдері шартта екі жақтың келісімімен
тағайындалады. Бұл талапты орындау шартта қаралған тұлғалардың мүддесіне
орай міндетті саналады[29.266].
Азаматтық құқықтарды қорғау мерзімдері- Азаматтық кодексің 7-тарауында
қаралған талап қою мерзімі болып табылады.
Азаматтық құқықтағы мерзімдер.Мерзімдердің түсінігі, есептелуі және түрлері
Мерзімнің түсінігі. Азаматтық құқықтарды және түрлері қорғау уақыт
факторымен тығыз байланысты. Бұзылған құқықты және тағы басқа мәжбүрлі
жүзеге асыру әрекет мүмкіндігі заңмен немесе шартпен көрсетілгендей жасалуы
қажетті құқық қатынастарының пайда болуын, өзгерлуін, тоқтатылуын азаматтық
заң белгілі уақыт кезеңімен немесе сәттермен байланыстырады [40.255].
Мерзімді шектеу, тәртібі. Азаматтық заңдылық мерзімді есептеуге арналған
ережелерді кезінен қарастырады. (АК 6т) АК 172б сәйкес, мерзім күнтізбелік
күнмен, уақыт кезеңінің өтуімен, және де оқиғаға сілтеме отырып анықталады.
Күнтізбелік сілтеме, көбінесе, азаматтық құқықтарды жүзеге асыру және
міндеттерді орындау нақты уақытпен байланысты шарттарда кездеседі, мысалы,
2003 ж. 31 жетоқсанда сот шешімінде де, сонымен қатар, заңның өзімен
анықталуы мүмкін, мысалы, коммуналдық қызметтерге, салықтық төлемдерге
міндетті сақтандыру үшін кезеңде төлемдар өткізілуі міндетті айдың белгілі
бір күнінде сілтеме жасау жолымен [33.360].
Уақты кезеңі болып табылатын мерзімдер, олардың ұзақтығына сілтеме жасай
отырып, жылдармен, ойлармен, апталармен, күндермен немесе сағаттармен (АК
172 б) ал кейде, одан қысқа кезеңдермен анықталады.
Оқиғаға сілтеме жасай отырып мерзімді анықтаудың ерекшелігі, азаматтық
құқық қатынастарының қатысушылары, оның пайда болуының нақты күнін алдын
ала білмейді. Мысалы, өмірлік асырауында болу шартының аяқтауын заң, қашан
қайтыс болатын белгісіз, сатушының өмірмен байланыстырады[31.300].
Мерзімді дұрыс есептеу үшін оның басталуымен аяқталуын нақты анықтау
маңызды болып табылады. АК 173б. сәйкес, мерзімнің өтуі, күнтізбелік күннен
кейін немесе оқиға болғаннан кейінгі күні бастамады. Мысалы, мұра қалдырушы
14 қыркуйекте қайтыс болса, мұрагерлікті қабылдау немесе одан бас тарту
белгіленген мерзімнен кейінгі күні, яғни 15 қыркуйектен басталады. Тура
осылай, сағатты және минутты есептеу мәселесі шешіледі: мерзім келесі уақыт
бірлігіннен бастап есептеледі [28.166].
Мерзімнің өтуінің аяқталуы пайдаланып жатқан уақыт бірлігіне байланысты
ажыратылады. Жылдармен есептелетін мерзім, мерзімнің соңғы жылының күніне
және айына сәйкес өтеді. (АК 174 б. 1 тарт) мысалы, 2001ж. 1 сәуірде
басталған үш жылдық талаптың ескіру мерзімі 2004 ж. 1 сәуірде аяқталған
болып саналады. Кварталдармен, айлармен және апталармен есептелетін
мерзімнің соңғы күні тура осылай шешіледі. Егер де мерзімнің аяқталуы
солайда жоқ сәйкес келсе, онда мерзім сол айдың соңғы күнінде аяқталған
болып еспетеледі. Екі жақпен келісілген 2 айлық міндеттерді атқару мерзімі
1 қантарлдан бастап есептелсе, бұл мерзімнің аяқталуы 28 немесе 29 ақпанға
түседі. Жарты аймен есептелетін мерзім, күнмен саналатынмерзім ретінде сол
айдың кунінінң санына байланыссыз 15 күнге тең болып табылар. Мерзімнің
соңғы күні жұмыс істемейтін күнге сәйкес келсе, одан кейінгі жақын жұмыс
күні, мерзім аяқталған болып саналады. (АК 175б)[2.162]
Егер мерзім қандай да бір әрекеттерді бекітуі үшін жасалса, ол мерзімнің
соңғы күнінің 24 сағатына дейін орындалуына мүмкін. Бірақта, бұл әрекеттер
ұйымда орындалу керек болған жағдайда, ұйымсыз бекітілген ережелеріне
бойынша сәйкес операциялар тоқтатылғанда, мерзім сол сағатта
тоқтатылады.Мысалы, жұмыс күні аяқталады, қойманың жабылуы т.с.с. Мерзімнің
соңғы күніндегі сағат жиырма төртке дейін почтаға, телеграфқа немесе өзге
де байланыс мекемесіне тапсырылған жазбаша мәлімдемелер мен хабарламалар
мерзімінде жасалған болып саналады.
Мерзімнің түрлері. Азаматтық құқықта кездесетін көптеген мерзімдер нақты
негіздер бойынша жіктелуі мүмкін. Мерзімнің кіммен бекітілген байланысты
заңдық, шарттық, соттық мерзімдер ажыратылады. Заңдық мерзімдер заңдарда
немесе нормативтік актілерде белгіленген. Мысалы, заңмен мұрагерлікті
қабылдау немесе одан бас тартудың алты айлық мерзімі бекітілген, толық
азаматтық әрекет қабілеттігінің пайда болуы (АК 17 б), талаптың ескіру
мерзімі (АК 178б) және т.б. Жақтардың келісімімен бекітілген мерзім-шартты
деп аталады. Соттық мерзімдер - бұл сотпен бекітілген мерзімдер. Құқықтық
салдарлар бойынша мерзімдер құқық қалыптастырушы, құқық өзгертуші, құқық
тоқтатушы болып бөлінеді. Жалпы ереже бойынша, атты беру кезі, меншік
құқығының пайда болу кезін анықтайды. Құқық өзгерту мерзімінің басталуы мен
өтуі азаматтық құқықтармен міндеттердің өзгеруіне алып келеді [30.356].
Құқық тоқтатушы мерзімдер міндеттер мен құқықтардың тоқтатылуына әкеп
соғады. Егер де мұрагершінің несие берушілері мұрагерліктің ашылған күнінен
бастап алты ай, ішінде өз талабын айтпаса, ол талаптар күшін жояды.
Мерзімдер сипатына байланысты императивтік және диспозитивтік, абсолюттік
анықталған, қатысты анықталған, анықталмаған, жапы және арнайы және т.б.
болып ажыратылады. Императивтік мерзімдер заңмен нақты анықталған және олар
тараптардың келісімімен өзгертілмейді. Оларға, көбінесе, талаптың
қабылдаудың ескіру мерзімі, азаматтық құқықтардың болу мерзімі жатады.
Диспозитивтік мерзімдер, заңдармен қарастырылған, дегенмен тараптардың
келісімімен өзгертуге болатын мерзімдер.
Абсолютті анықталған заңды салдарлармен байланысты уақыт кезеңі. Оларға,
мысалы, күнтізбелік күнмен немесе уақыттың нақты бір бөлігімен белгіленген
мерзімдер. Қатысты анықталған мерзімдер нақты кезеңмен немесе уақыт сәтімен
байланысты, бірақ нақтылықтың аз болуымен сипатталады.
Анықталмаған мерзімдер – заңмен немесе шартпен уақыты бекітілмеген, бірақ
бұл құқық қатынастарында уақыт шегінің бар болуын болжайды. Осылайша мүлік
уақытша өтеусіз пайдалануға немесе белгісіз мерзімге жалға берілуі мүмкін.
Жалпы мерзімдер деп азаматтық құқықтың кез-келген субъектісіне қатысты
жалпы мағыналы мерзімдер. Мысалы, сенімхаттың әрекет етуінің жалпы мерзімі
үш жыл (АК 168б). Арнайы мерзімдер – заңда тікелей көрсетілген жағдайларда
әрекет етеді және жалпы мерзімдердің ережелері шектелген.
Мерзімдерді олардың тағайындалуына байланысты, азаматтық құқықтарда жүзеге
асыру мерзімі, азаматтық міндеттерді атқару мерзімі және азаматтық
құқықтарды қорғау мерзімдері, маңызды орын алады.
Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру және азаматтық міндеттерді орындау
мерзімдері.
1.2.Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру мерзімдері. Азаматтық құқықтарды
жүзеге асыру мерзімі деп – субъективтік құқықтарды иеленушінің субъективтік
құқықтарын жүзеге асыру. Көбінесе ол - заңмен немесе нормативтік актілермен
бекітіледі, бірақ жақтардың келісімен де қарастырылуы мүмкін. Бұл
мерзімдер, өз кезегінде, азаматтық құқықтарды жүзеге асыру мерзімі,
талаптық, кепілдік мерзімдер, пайдалану, қызмет, жүзеге асыру, сақтау,
көлік мерзімдері болып бөлінеді.
Азаматтық құқықтардың болу мерзімдері – бұл субъективтік құқықтардың
уақытта әрекет ету мерзімі. Оларды ерекше топқа бөлу, мерзімсіз
құқықтармен, мысалы, меншік құқығы, авторлық құқық, тұрғын үйді жалдау
құқығы т.б. және белгісіз мерзімге әрекет ету құқықтары, мысалы, белгісіз
мерзімге бекітілген жалдау шарты бойынша мүлікті пайдалану құқығы әрекет
ету шектеру уақытпен шектелген субъективтік құқықтардың бар болуымен
байланысты.
Осылай, сенімхат 3 жылдан артық емес мерзімге берілуі мүмкін, шығармаға
патент әрекетінің мерзімі жиырма жылмен шектелген, авторлық құқық автордың
барлық өмірі және оның өлімінен кейін (мерзімсіз қорғалатын авторлық
құқылықтан басқа) әрекет етеді және т.б.
Субъективтік құқықтардың уақытша әрекетін шектеуді еңгізудің себептері
әртүрлі сипатталады, дегенмен, бұл көбінесе тұлғаның мүдделерінің тұтастай
қоғам мүдделерімен сәйкес келуінің қажеттілігімен қамтамасыз етіледі.
Субъективтік құқықтардың болу мерзімінен мерзімдері ажырату қажет. Олар,
сонымен өкілетті тұлғаға қатаң анықталған ұйымдастыру үшін өкілетті тұлғаға
қатаң анықталған уақыт береді. Дегенмен, егер құқықтардың мерзімдері осу
құқықтардың қалыпты жалғасуын анқтаса, онда мерзімдер орындалмауы немесе
орындалуы қажетті емесе жағдайларда субъективтік құқықтардың алдын ала
тоқтатылуын тағайындайды. Осылай, тұрғын үйде жалға алушының ұзақ уақыт
болмауы, егер де ол жалға алу шартында көзделген болса, жалға алу шартын
тоқтатудың негізі болып табылады [42.155].
Субъективтік құқықтардың болу мерзімінен мерзімдердің айырмашылығы,
өкілетті тұлғамен жүзеге асырылуы қажетті шарттар негізінде болуы мүмкін
субъективтік құқықтарды ғана қарастырады.
Азаматтық құқықта мерзімдерге қатысты пікірлер көп емес. Талаптық мерзім -
өкілетті тұлғаның міндетті тұлғаға олардың арасындағы болған
түсініспеушілікті реттеу мақсатында өзінің бұзылған құқықтарын сотқа дейін
қорғауға құқылы, ол кейінде міндетті мерзім аралығы.. Бұл ережені ерікті
түрде шешілуі мүмкін, бұзылған құқықты қорғау туралы мәселелержәне тараптар
арасында дау болмаған, істің мән жайы анық болған жағдайларда бұзылған
азаматтық құқықтарын қалпына келтіруді және өндірістік емес процессуалдық
шығындарды азайтумен, заң шығарушының соттық істердің санын қысқартуға
тырысуы негізделеді.
Тауарларды ауыстыру туралы немесе кемшіліктерін жою туралы претензиялық
талаптарын жеткізушіге кредитормен кемшіліктерді бекіту үшін, ұзақ
пайдаланушыға немесе сақтауға арналған таруарларға қатысты заңмен, сонымен
қатар, стандарттармен, техникалық жағдайлармен немесе шартпен одан да ұзақ
мерзімдер қарастырылуы мүмкін. Былайша айтқанда, кепілдік болып табылатын
көрсетілген мерзім ішінде бұйымды ауыстыру және барлық кемшіліктерді өз
есебінен жоюға міндеттенеді және бұйымдық қызметті қарсылықсық орындағаны
үшін борышкер кепілденеді.
Заң бойынша, кепілдік мерзімдер бұйымды қабылдау кезенде байқалмайтын,
бірақ оны пайдалану сақтау, өндеу, эксплуатациялау және т.б. үрдістер
кезінде кемшіліктерден қорғау үшін бекітіледі.
Кей жағдайда кепілдік күнтізбелік мерзімге емес, басқа да тәсілдермен,
мысалы, кепіл машинаның километр жүргізуімен беріледі.
Кепілдік – заңмен қарастырылғандай басқа да сипаттағы мерзімдер, мысалы,
пайдалану,сақтау, өндеу, транспорт. Осыған байланысты олар негізінен жеке
топтарға бөлінбейді және әдебиеттерде кепілдік мерзімдердің түрлері ретінде
қарастырылады.
Осыған байланысты, олар ерекшеліктерге ие бола отырып, ерекше құқықтың
салдарларға әкеліп соғады. Солай, уақыт өте келе пайдалану қасиетін
жоғалтатын тауарларға, химияның тұрмыстық бұйымдарға, медикаменттерге, иіс
су – косметикалық тауарларға, азық-түліктерге қатысты пайдалану мерзімі
бекітіледі. Пайдалану мерзімі өтп кеткен тауарларды сату тыйым салынады.
Тауарлардың пайдалану мерзімі оны жасаған күннен бастап есептелеу және
тауарды пайдаланудың жарамдылығы уақыт кезеңі мен, немесе күнмен
анықталады.
Пайдалану мерзіммен дайындаушы тұтынушыға тауарды мақсатқа сай пайдалануын
қамтамасыз етуге немесе оның кесірінен болған кемшіліктері үшін
жауапкершілікке тартылуға міндетті – тауардың қызмет мерзімімен ұқсас.
Дегенмен, егер де мерзім нормативтік-техникалық құжаттармен анықталады,
онда қызмет мерзімі дайындаушылардың өздерімен немесе тұтынушылард мен
келісе отырып бекітіледі. Тауардың қызмет мерзімі оны тұтынушыларға сатан
күннен бастап есептеледі, ал егер де оны бекіту мүмкін болмаса, дайынлған
күннен бастап.
Әрекеттегі заңдылық бойынша кепілдік мерзімге мағынасы жағынан сәйкес
келмейтін ерекше мағыналы мерзімдер - сақтау, өндеу, санау, т.б. мерзімдер.
Міндеттерді орындау мерзімдері. Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру
мерзімдерімен азаматтық міндеттерді орындау мерзімдері тығыз байланысты.
Міндеттерді атқару мерзімі, яғни заңдармен, әкімшілік актілермен немесе
шартпен қарастырылуы мүмкін борышкер белгілі бір әрекеттерді жасауға
міндетті немесе, керісінше орындалуыныңбас тарту мерзімі.
Міндеттерді орындауды жалпы және жеке мерзім деп бөлеміз. Жалпы мерзім -
міндеттерді орындаудың барлық кезеңін қамтиды. Ондай жалпы мерзімдер
жақтардың келісімімен жеткізу мерзімі болады, мысалы, 2003 ж. жалпы мерзім
шегінде азаматтық құқық қатынастарының қатысушылары міндетті орындаудың
жеке мерзімі туралы келісіуне болады. Осылай, жеткізу кестелерінде тауардың
нақтыланатын жеке партияларын жеткізудің мерзімдері жеткізу шартында жиі
ескертіледі. Шартта жұмыстық және т.б. жеке этаптарын аяқтау мерзімдері
қарастырылуы мүмкін. Борышкер жақтан міндеттерді орындау жалпы мерзімді
ғана орындау емес, сонымен қатар, жақтармен бекітілген аралық мерзімдерді
орындау жатады. Заң міндеттерді алдын ала орындаудың мүмкінділігіне қатысты
жауапкершілігі мерзімінен арнайы ережелерді қамтиды.
1.3. Талап қою мерзімінің ұғымы: талап қою мерзімі-адам құқығының немесе
заңмен қорғалатын мүдденің бұзылуынан туындайтын талаптың қанағаттандырылуы
мүмкін болатын уақыт кезеңі. Сонымен, талап қою мерзімі дегеніміз – бұл
заңда белгіленген мерзім, яғни бұл мерзім өткеннен кейін ақы талап ету
құқығы жойылады, басқаша айтқанда, құқықты еріксіз жүзеге асыру мүмкіндігі
жойылады.
Талап қою мерзімін қолдану өте қажет болып табылады, өйткені бұған мынадай
себептер бар- бір жағынан, арада ұзақ уақыт өтіп кеткеннен кейін даулы
құқықты анықтау сот органдарына қиын жұмысболып табылса, екіншіден, іс
жүзінде ұзақ уақыт бойы болып келген қатынастарды бұзу шаруашылық жағдайына
бірқатар іркіліс тудырып, тиімсіз салдарға тудырулары ықтимал.
Талап қоюды реттеу нормалары өктем (императивті) сипатта болады. Яғни
тараптар талап қоюшылықты келісімімен өзгерте алмайды, бекітілген талап қою
мерзімі мен оны есептеу тәртібін бұрмалауға жол берілмейді. Талап қою
мерзімдері жалпы және арнаулы болып бөлінеді [34.58]. Талап қоюдың жалпы
мерзімі үш жыл болып белгіленеді. Талаптардың жекелеген түрлері үшін заң
құжаттарымен талап қоюдың жалпы мерзімімен салыстырғанда қысқартылған
немесе неғұлым ұзақ арнаулы мерзімдері белгіленуі мүмкін. Мысалы:арнайы
(қысқартылған) мерзімдер көлік заңдарында қаралған (ҚР-ның темір жолдарының
Уақытша Уставының 155,156-баптары). Заңды талап мерзімдерінің арнаулы
мерзімдері де қолданылады. Мысалы, АК-тің 159-бабының 9 және 10-
тармақтарында көзделген негіздер бойынша талап қою мерзімі зорлық немесе
қорқыту ықпалымен мәміле жасалып, сол зорлық немесе қорқыту тоқтатылған
күннен бастап не талап қоюшы мәмілені жарамсыз деп тануға негіз болып
табылатын өзге де мән-жайларды білген немесе білуге тиіс болған күннен
бастап бір жыл болады. Осы арада ескере кететін жайт, шетелдерде талап
қоюдың мерзімдері әлдақайда ұзақтау келеді [19.165].
Талап қою мерзімі қолданылмайтын талаптар: Талап қою мерзімі азаматтық
құқық қатынастарында заңда қаралған мынадай жағдайлардан басқасының бәрінде
қолданылады, яғни АК-тің 187-бабына сәйкес :
1)заң құжаттарында көзделгеннен басқа реттерде материалдық емес игіліктер
мен мүліктік емес өзіндік құқықтарды қорғау туралы талаптарға;
2)салымшылардың банкіге банктік салымдарды беру беру туралы талаптарына;
3)азаматтың өміріне немесе денсаулығына келтірілген зиянның орнын толтыру
туралы талаптарға қолданылмайды. Алайда, талап қою мерзімі өтіп кеткеннен
кейін қойылған талаптар талап қойылған соң үш жылдан асырмай
қанағаттандырылады;
4)егер меншік иесінің немесе өзге де заң иеленушінің өз құқығының кез-
келген бұзылуы иеліктен айыруға байланысты болмаса(АК-тің 264-265 баптары),
олардың осы құқық бұзушылықты жою туралы талабына;
5)заң құжаттарымен белгіленген реттерде басқа да талаптарға да
қолданылмайды.заң актілерімен бұдан басқа да талаптарға талап қою мерзімі
қолданылмайтын жағдайлар тәртіптелуі мүмкін [27.258].
Талап қою мерзімінің есептелуі: талап қою мерзімінің өтуі адам құқық
бұзушылық туралы білген немесе білуге тиіс болған күннен басталады (Ак-тің
180-бабы). Осы сәттен бастап жәбірленушінің әрі материалдық, азаматтық іс
жүргізу тұрғысынан талап-арыз беру құқығы пайда болады. Материалдық
тұрғыдан алғанда, талап ету құқығы дегеніміз белгілі бір азаматтық құқықты
еріксіз түрде, яғни міндеткер жақтың ықтиярынан тыс орындату. Құқықты
еріксіз түрде орындату-тиістіні сот арқылы алу әдісімен жүзеге асырады.
Кейбір жағдайларда өзінің құқығын сотқа арызданбай-ақ, еріксіз орыдататын
реттер болады (мысалы:жүкті бермей ұстап қалып тасымалдың ақысын немесе сол
жүктің құнын алу). Соныменен бұзылған құқықты еріксіз түрде қайта
орындатуға заңның беретін мүмкіншілігі материалдық мағынасында талап ету
құқығын құрады.Бұл мағынасындағы талап ету құқығын сот арқылы құқығын сот
арқылы қорғау құқымен шатыстырмау керек. Талап қою мерзімі материалдық
талап ету құқығын жояды, бірақ азаматтық іс жүргізу құқығын жоя алмайды.
Талап ету мерзімі өтіп кетсе де сот азаматтық істі қарауына алуға міндетті,
бірақ оны қарау кезінде талап қою мерзімі өтіп кеткендігі анықталған
жағдайда ғана сот талапкердің талабын қанағаттандырудан бас тартады[34.55].
1.4. Талап қою мерзімінің өтуін тоқтата тұру, үзіліс және қалпына
келтіру:Айталық, заңда көрсетілген белгілі бір жағдайда сәйкес талап қою
мерзімінің талап қою мерзімінің тоқтатылуы дегеніміз сол жағдайдыңалатын
мезгіліне тең уақытқа талап мерзімінің де созылуы болып табылады.Басқаша
айтқанда, осы жағдайда кеткен уақыт талап қою мерзімінің есебіне
кірмейді.Осындай әсер ететін жағдайларға АК-тің 182-бабы төмендегілерді
жатқызады:
1)егер талап қоюға төтенше және бұл жағдайда болмай қоймайтын оқиға (бой
бермейтін күш) кедергі жасаса;
2)міндеттемелердің бұл түрін орындау Қазақстан Республикасы Президентінің
жариялауымен кейінге қалдырылуына байланысты (мараторий);
3)егер немесе жауапкер соғыс жағдайына келтірілген әскери бөлімшелер
құрамында болса;
4)егер әрекет қабілеттілігі жоқ адамның заңды өкілі болмаса;
5)тиісті қатынасты реттейтін заңдардың қолданылуын тоқтатуға байланысты
тоқтатыла тұрады [2.164].
Азаматтың өміріне немесе денсаулығына келтірілген зиянның орнын толтыру
туралы талаптар бойынша талап қою мерзімінің өтуі азаматтың зейнетақы
төлемдерін тағайындау немесе жүзеге асыру туралы немесе жәрдемақы
тағайындау туралы тиісті ұйымдарға жолдануына байланысты зейнетақы
төлемдері тағайындалғанға немесе жүзеге асырылғанға немесе жәрдемақы
тағайындалғанға не зейнетақы төлемдерін тағайындаудан бас тартылғанға дейін
тоқтатыла тұрады (АК-тің 182-бабының 1-тармағы).
Аталған жағдайлардың кез-келген талап мерзімінің талап соңғы айы ішінде
пайда болса немесе қала берсе тоқтатыла тұрады, Ал егер бұл мерзім алты
айдан аспаса -талап мерзімінің өтуі кезінде тоқтыла тұрады (АК-тің 182-
бабының 2-тармағы).
Тоқтата тұруға әкеліп соқтырған мән-жайлар тоқтатылған күннен бастап талап
қою мерзімінің өтуі одан әрі жалғасады. Бұл орайда мерзімнің қалған бөлігі
алты айға дейін,ал егер алты айдан аспаса -талап мерзіміне дейін ұзартылады
(АК-тің 182бабының 3-тармағы) [2.162].
1.5. Жақтардың белгілі бір жасаған әрекеттері талап қою мерзімінің өтуінде
үзіліс жарияланады. Үзілістен кейін талап қою мерзімінің өтуі қайтадан
басталады; үзіліске дейін өткен уақыт жаңа мерзімге есептелмейді (АК-тің
183-бабының 2-тармағы). Талап қою мерзімі екі жағждайда, белгіленген
тәртіппен талап қойылуы немесе не борышты не өзге міндеттерін мойындауын
дәлелдейтін міндетті тұлғаның әрекетнң аяқталуна байланысты үзіледі.
Ерекше жағдайларда, талап қоюдың өтіп кеткен мерзімін қалпына келтіру
қажеттілігі туындауы мүмкін. Мұндай мәселені шешуді Азаматтық кодекс сотқа
жүктейді: талапкердің жеке басына байланысты мән-жайлар (ауыр науқас,
дәрменсіз халде және т.б.) бойынша талап қою мерзімі өтіп кетуінің себебін
сот орынды деп таныған кезде, азаматтың бұзылған құқығы қорғалуға тиіс.
Талап қою мерзімініңөтіп кету себептері орынды болып, ал егер бұл мерзім
алты айға тең немесе алты айдан аз болса -талап мерзімінің өтуі кезінде
қолданылады.
Талап қою мерзімі біткеннен кайінгі салдар: талап қою мерзімі өтіп
кеткеннен соң барып талап қою соттың бұл талаптан бас тарту туралы шешім
шығаруына негіз болады. АК-тің 186-бабында талап қою мерзімі біткеннен
кейін міндеттерді атқару көрсетілген.шын мәнінде талап қою мерзімі
біткеннен кейін барып өз міндетін атқарған борышқордың немесе өзге де
міндетті адамның сол міндетті атқарған кезінде талап мерзімінің өтіп
кеткенін білмейтіні кездесуі мүмкін. Мұндай жағдайда оның өзі атқарған
нәрсесін қайтаруды талап етуге құқығы жоқ.АК-тің 186-бабыындағы нарма осы
болып табылады, демек сол арқылы талап қою мерзімінің өтіп кетуі мүліктік
салдарға айтарлықтай әсер етеді.Ендігі жеоде АК бойынша борышқор талап
мерзімі біткеннен кейінміндетін орындай береді,талап қою мерзімінің бітуіне
қарамастан дебиторлық немесе несие қарыздарын ерікті түрде жабуға жол
беріледі. Соған сәйкес заңда тұлғалар талап қоюға тиісті несие берушілердің
талап етпейтін қарыздарын мемлекеттік бюджетке аудару міндетінен құтылады
[23.166].
Талапқа процессуалдық және материалдық мағынада құқық.
1.6. Талапқа құқық - ұлғаның заңмен қорғалатын мүддесін немесе бұзылған
құқықтарын қорғау мақсатында жауапкермен материалдық-құқықтық дауды қарау
және шешу туралы талабымен мүдделі тұлғаның заңмен қамтамасыз етілген сотқа
шағымдану мүмкіндігі. Жалпы қабылданған көзқарастарға сәйкес, талап екі
құқылылықтан (правомочие) тұрады: талапты ұсыну құқығы және талаптан
қанағаттанырыну құқығы. Талапқа процессуалдық мағынасы құқықтың деп
аталатын талапты ұсыну құқығы – белгілі процессуалдық тәртіпте соттан
туындаған дау бойынша істі қарауға және шешім шығаруға талап ету құқығы.
Осы құқықты жүзеге асыру алғы шартарының талаптары азаматтық-процессуалдық
заңдылықтармен анықталады. Бұл жерде айта кететін жай, процессуалдық
мағынада талапқа құқық жалпы ережелер бойынша, қандай да бір мерзімнің
өтуіне байланыссыз. Сотқа талаптың ескіруінің мерзім өтуіне байланыссыз кез
келген уақытты шағымдануға болады [37.450.].
Талапқа материалдық мағынада құқық басқаша айтсақ, талаптан
қанағаттандырылу құқығы сот арқылы талапкердің талаптын мәжбүрлі жүзеге
асыру мүмкіндігі. Талап қойғанға дейін талап қою мерзімнің өтіп кетуі
соттың талаптан бас тарту туралы шешім шығаруына негіз болады.
(АК 179 б. 3 т)
Талаптың ескіруінің императивтік тәртіптері
Талаптың ескіру мерзімдерін және олардың есептелу тәртібін анықтайтын
заңның ережелері негізінен императивтік сипатта болады. Тараптар өздерінің
келісімі бойынша талаптың ескіру мерзімнің ұзақтығынөзгерте алмайды.
Сонымен қатар, заң, талап мерзімін сот шешім шығарғанға дейін дауда тарап
жасаған мәлімдемен бойынша ғана сот қолданатыны (АК 179 б. 2т) туралы
маңызды ережені қамтиды. Бұл егер де жауакер сотқа өтінген талаптың өтуі
фактісін пайдалануы келмесе, сот қандай да бір мерзімнің өтуіне қарамастан
жауапкер мен талапкер арасындағы материалдық-құқықтық дау бойынша істі
қарау, шешім шығаруға міндетті екендігін білдіреді. Бұл ережені кеңінен
талқылауға болмайды, еңбек, мысалы, мәліме жасаған кезде олардың мүмкін
болатын дауларына талаптың ескіру мерзімін қолданбау туралы келісім алуы
мүмкін. Мұндау мәліме заңға қайшы болғандықтан жарамсыз болып саналады.
Талаптың ескірілуінің қолданылуы туралы – сот органының шешіміне талапкер
мен берілген пайда болған дауға қатысты ғана беруге болады.
Талап қою таралмайтын талаптар
Жалпы ереже бойынша, талапты қою барлық азаматтық құқықтық қатынастарға
таралады. Ерекшелік ретінде ескерту мерзімі заңда тікелей көрсетілген
талаптар қатарына қолданылмайды. АК 187б сәйкес, талапты заңда
қарастырылған басқа реттерде материалдық емес игіліктер мүліктік емес
өзіндік құқықтарды бұзудан туындайтын; салымшылардың банкіге банктік
салымдарда беру туралы талаптарына, азаматтың өмірі мен денсаулығына
келтірілген зиянның орнын толтыру туралы талаптарына қолданылмайды. Ең
соңғы жағдайда талап қою мерзімі өтіп кеткеннен кейін қойылған талаптар
талап қойыла бастаған соң 3 жылдан асырмай қанағаттандырылады. Талап қою,
сонымен қатар, меншік иесінің немесе басқа иеленушінің құқығының кез келген
бұзылуы неліктен айыруға байланысты болмаса, олардың осы құқық бұзушылықты
жою туралы талаптарына қолданылмайды. Көрсетілген тізім жеткілікті болып
табылмайды, себебі заңмен талап қою қолданылмайтын жағдайлар анықталуы
мүмкін [36.369].
Талап қою мерзімінің басқа мерзім түрлерінен айырмашылығы
Талап қою мерзімін басқа мерзім түрлерінен, ең алдымен құқықтық әрекет ету
мерзімінен, тоқтатылу және претензияның төлемдерден ажыратып плу қажет.
Азаматтық құқықтың әрекет ету мерзімдері және тоқтату мерзімін талап қою
мерзімінен субъективтік құқықтағы барлық 3 жағдайда мерзімнің өтуімен заң
сол мүмкіндіктерді өтеуді байланыстыратын жағдайлар жақындатады.Бұл жерде
талаптың ескіру мерзімі құқықтың болу мерзімі болып саналуы мүмкін.
Талаптың ескіру мерзімі және кепілдік мерзім бұзылған субъективтік
құқықтармен байланысты, және олар тәртіп бойынша бір уақытта және бірін-
бірін толықтыра отырып бірге басталады. Егер кепілдік мерзім, жақтардың
өздері мен дауды реттеу үшін заңмен белгіленсе, онда талаптың ескіру
мерзімі субъективтік құқықтарды мәжбүрлі жүзеге асыру сот және басқа да
өкілетті органдар арқылы шектейді.
Талап қою мерзімінің түрлері. Талап қою мерзімі жалпы және арнайы болып
бөлінеді. Талап қоюдың жалпы мерзімі 3 жыл болып бөлінеді және ол арнайы
мерзімдер белгілегендерден басқа, барлық құқықтық қатынастарға таралады.
Талап қоюдың арнайы мерзімдері заңда ерекше көзделген жеке талаптарға
қолданылады.
Талап қою мерзімінің өтуі. Талап қою мерзімінің өтуіне дұрыс анықтама беру
үлкен маңызға ие. АК 180 б. сәйкес, талап қою мерзімінің өтуі адам құқық
бұзушылық туралы білген немесе білуге тиіс болған күннен басталады. Оларды
бұл ережеден айыру тек АК пен және өзге де заңдармен белгіленеді. Осылай
талап қою мерзімінің өтуін заң бір жағынан объективті моментпен, яғни
субъективті құқықтың бұзылуымен, ал екінше жағынан субъективті моментпен,
яғни өкілетті білген немесе құқық бұзушылық туралы білуге тиіс болған
жағдаймен байланысты сірә, бұл жағдайлар әрқашанда сәйкес келмейді,
дегенмен жәбірленуші өзінің құқық бұзушылығын дәл бұзылған кезінде біледі
деген болжақ бар. Алайда егер талапкер құқық бұзушылықьы кеш білсе және
білуі тиіс некенін дәлелдесе, қалаушылық субъективтік моментке беріледі.
Мәселенің бұлай шешілуі толығымен әділ, егер өкілетті тұлға өзінің
құқығының бұзуылуын білмесе, әлбетте ол қорғау құқығын қолдана алмайды.
Бірақта бұл жағдайда, жауапкер талапкердің бұзылған құқықтарының бұзылғанын
одан ертерек білу керектігін дәлелдеуге болады. Егер де талапкердің өзінің
бұзылған құқығын өзінің немқұрайдылығынан білмегендігі дәлелденсе, онда
талап талапкердің бұзылғандығы туралы білу керек болған кезден бастап
есептеледі.
Талаптың ескіруінің басталу сәтінің кейбір субъективтік құқықтарды қорғау
үшін арнайы спейификасы болады. Осыған қатысты құқық қатынастарында
талаптың мерзімнің басталуына осы құқық қатынастарының мазмұны әсер етеді.
Міндеттерді атқару қажеттілік сәтімен анықталғанда, егер міндетті тез
атқару заңнан, шарттан немесе міндетті мәнінен туындамаса, ескіру 7 күндік
жеңілдік мерзімі өту сәтінен басталады. Егер борышкердің міндеті біртекті
әрекеттер жасаумен құрылса, мысалы, жабдықтауды жүзеге асыру немесе қызмет
көрсету кезінде талаптың ескіру мерзімі әрқайсысының, талабына жеке
қолданылады.
Сондай қатысты құқық қатынастарында қандай да бір әрекеттерден бас тарту
борышкердің міндеті болып табылатын (мысалы, шектелген құқықтарды жеткізу
туралы авторлық шарт бойынша, автор шарт мерзімі кезінде басқа тұлғаларға
белгілі әдістермен шығармасын пайдалануға бермеуі керек) борышкердің сәйкес
әрекеттердің жасалғаны туралы несие берушінің білген немес білуге тиіс
болған күннен бастап талаптың ескіруі өтеді. Осындай тәртіпте, абсолюттік
құқықтардың бұзылуы кезіндегі ескіру мерзімі басталған сәт анықталады.
Регресстік міндеттемелер бойынша талаптың ескіруі негізгі міндеттерді
атқару сәтінен басталады.
Жеке талаптарға байланысты азаматтық заң ескіру мерзімінің басталу туралы,
ереже ерекшені бекітеді. Осылай, талап үшін талаптың арнайы жылдық мерзімі,
өз кезегінде кепілдік мерзім шегінде асасалуы мүмкін кемшіліктер туралы
өтініш берген күннен басталады.
Талаптың ескіруінің қалпына келтірілуі үзіліс, тоқтатылуы
Көп жағдайларда басталған талаптың ескіруінің үзелісіз өтеді. Дегенмен, заң
өкілетті тұлғаға ескіру мерзімінің шегінде талап ұсынуды қиындататын нақты
өмірлік жағдайлардың болу мүмкіндігін ескереді. Бұл жағдайлар әртүрлі
қалпына келтірлуінің үзілісінің және тоқтатылуының негізі болуы мүмкін. АК-
ң 189б сәйкес, талап қою мерзімінің өтуін тоқтата тұру негіздеріне: 1) егер
талап қоюға төтенше және бұл жағдайда болмай қоймайтын оқиға кедергі
жасаса; 2) міндеттемелердің бұл түрін орындау ҚР Президентінің жариялауымен
кейінге қалдырылуына байланысты; 3) егер талапкер немесе жауапкер соғыс
жағайына көтерілген әскери бөлімшелер құрамында болса; 4) егер әрекет
қабілеттілігі жоқ адамның заңды өнемі болмаса; 5) тиісті қатынасты
реттейтін заңдардың қолданылуын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Д.А.Қонаев атындағы УНИВЕРСИТЕТІ
Азаматтық құқықтық пәндер кафедрасы.
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
з.ғ.к. профессор
Жайлин.Г.А. ____________
__________________2010 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: Азаматтық құқықтағы мерзім, мерзім түрлері, талап қою мерзімі,
азаматтық құқықтағы мәселелер.
Орындаған күндізгі
бөлімнің студентті: Мусабаева Ф.А.
Ғылыми жетекші
аға оқытушы: Сапаров Б.Ж.
Алматы 2010
Мазмұны:
Кіріспе:
1-тарау:
1.1.Азаматтық құқықтағы мерзім ұғымы және түрлері, мерзімді есептеу тәртібі
1.2.Мерзімдердің қолдану мәселелері
1.3.Талап қою мерзімінің ұғымы, талап қою мерзімінің есептелуі.
1.4.Талап қою мерзімінің өтуін тоқтата тұру, үзіліс және қалпына келтіру.
1.5.Талап мерзімі біткеннен кейінгі себеп-салдар.
1.6.талап қою мерзімінің қолдану ерекшеліктері.
2-тарау: Талап қою мерзімінің есептеу және қолданылу мәселелері.
2.1.Еңбек міндеттерін атқару кезінде азаматтың өмірі мен денсаулығына
келтірілген зиянды өтеу туралы азаматтық істер бойынша талап қою
мерзімдерін есептеу.
2.2.Автокөлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
міндетті сақтандыру шарттарынан туындайтын даулар бойынша талап қою мерзімі
мен мерзімді есептеу мәселелері.
Қорытынды:
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Кіріспе.
Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы: Мерзім дегеніміз Азаматтық құқықтарды
және түрлері қорғау уақыт факторымен тығыз байланысты. Бұзылған құқықты
және тағы басқа мәжбүрлі жүзеге асыру әрекет мүмкіндігі заңмен немесе
шартпен көрсетілгендей жасалуы қажетті құқық қатынастарының пайда болуын,
өзгерлуін, тоқтатылуын азаматтық заң белгілі уақыт кезеңімен немесе
сәттермен байланыстырады.
Мерзімді шектеу, тәртібі. Азаматтық заңдылық мерзімді есептеуге арналған
ережелерді кезінен қарастырады. (АК 6т) АК 172б сәйкес, мерзім күнтізбелік
күнмен, уақыт кезеңінің өтуімен, және де оқиғаға сілтеме отырып анықталады.
Күнтізбелік сілтеме, көбінесе, азаматтық құқықтарды жүзеге асыру және
міндеттерді орындау нақты уақытпен байланысты шарттарда кездеседі, мысалы,
2003 ж. 31 жетоқсанда сот шешімінде де, сонымен қатар, заңның өзімен
анықталуы мүмкін, мысалы, коммуналдық қызметтерге, салықтық төлемдерге
міндетті сақтандыру үшін кезеңде төлемдар өткізілуі міндетті айдың белгілі
бір күнінде сілтеме жасау жолымен.
Уақты кезеңі болып табылатын мерзімдер, олардың ұзақтығына сілтеме жасай
отырып, жылдармен, ойлармен, апталармен, күндермен немесе сағаттармен (АК
172 б) ал кейде, одан қысқа кезеңдермен анықталады.
Азаматтық ерекшеліктерге ие бола отырып, ерекше құқықтың салдарларға әкеліп
соғады. Солай, уақыт өте келе пайдалану қасиетін жоғалтатын тауарларға,
химияның тұрмыстық бұйымдарға, медикаменттерге, иіс су – косметикалық
тауарларға, азық-түліктерге қатысты пайдалану мерзімі бекітіледі. Пайдалану
мерзімі өтп кеткен тауарларды сату тыйым салынады. Тауарлардың пайдалану
мерзімі оны жасаған күннен бастап есептелеу және тауарды пайдаланудың
жарамдылығы уақыт кезеңі мен, немесе күнмен анықталады.
Пайдалану мерзіммен дайындаушы тұтынушыға тауарды мақсатқа сай пайдалануын
қамтамасыз етуге немесе оның кесірінен болған кемшіліктері үшін
жауапкершілікке тартылуға міндетті – тауардың қызмет мерзімімен ұқсас.
Дегенмен, егер де мерзім нормативтік-техникалық құжаттармен анықталады,
онда қызмет мерзімі дайындаушылардың өздерімен немесе тұтынушылард мен
келісе отырып бекітіледі. Тауардың қызмет мерзімі оны тұтынушыларға сатан
күннен бастап есептеледі, ал егер де оны бекіту мүмкін болмаса, дайынлған
күннен бастап.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің жалпы бөлімінде көзделген талап
қою туралы ереженің бұрынғы күшіндегі Азаматтық заңдардан айтарлықтай
өзгешелігі бар. Азаматтық құқықтың қазіргі институты ұғымдарына, талап қою
мерзімдері мен оларды есептеудің тәртібіне, талап қоюдың қолданылуы және
талап қою мерзімінің өту салдарына қатысы бар. Талап қою ұғымы.Бұл түсінік
заңның бірқатар саласында кездеседі. Қандай жағдайда болса да ол құқықтық
себептерге әкелетін белгілі бір мезгіл кезеңін білдіреді.1991 жылғы
Азаматтық заң негіздері мүлік иесі болмаса да, жылжымайтын мүлікке он бес
жылдан артық немесе басқа мүлікке бес жылдан артық өз мүлкіндей адал, ашық
және үздіксіз иелік еткен азамат немесе заңды тұлға осы мүлікке меншік иесі
құқығын алатындығын анықтап, иелену мерзімінің өтуі туралы тұңғыш рет
құқықтық норма енгізілді. Осы ереже Қазақстан Республикасы Азаматтық
кодексінің 240-бабында жаңғырылған.Бұл орайда иелік етудің мерзімі өтуі
негізінде иемдену құқын сот жолымен тану көзделмеген.Бұл Қазақстан
Республикасы Президентінің Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен
жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу туралы Жарлығында да айтылмайды.
Осылайша жоғарыда келтірілген нормаларда мерзімі өту –уақыттың белгілі бір
кезеңі ретінде сот қатысуынсыз құқықтық себеп-салдарға әкеліп соғады. Талап
қою институты басқаша әрекет етеді. Осы мерзімі өту дегеннің өзі талап
қоюмен байланысты, сондықтан ол тек соттың талап арызды қарау процесінде
ғана қолданылуы мүмкін.
Талапқа құқық - ұлғаның заңмен қорғалатын мүддесін немесе бұзылған
құқықтарын қорғау мақсатында жауапкермен материалдық-құқықтық дауды қарау
және шешу туралы талабымен мүдделі тұлғаның заңмен қамтамасыз етілген сотқа
шағымдану мүмкіндігі. Жалпы қабылданған көзқарастарға сәйкес, талап екі
құқылылықтан (правомочие) тұрады: талапты ұсыну құқығы және талаптан
қанағаттанырыну құқығы. Талапқа процессуалдық мағынасы құқықтың деп
аталатын талапты ұсыну құқығы – белгілі процессуалдық тәртіпте соттан
туындаған дау бойынша істі қарауға және шешім шығаруға талап ету құқығы.
Осы құқықты жүзеге асыру алғы шартарының талаптары азаматтық-процессуалдық
заңдылықтармен анықталады. Бұл жерде айта кететін жай, процессуалдық
мағынада талапқа құқық жалпы ережелер бойынша, қандай да бір мерзімнің
өтуіне байланыссыз. Сотқа талаптың ескіруінің мерзім өтуіне байланыссыз кез
келген уақытты шағымдануға болады. Дегенмен, талап қоюды қолдану азаматтық-
құқықтық қатынастар саласында ғана белгіленбеген. Қолданылып жүрген заңда
талап қою мерзімінің өтуі отбасы құқында, тұрғын үй құқы, салық құқында ,
банкі құқығында , көлік Жарғылары мен Кодекстерде, халықаралық келісімдерде
көзделген.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі таңда Азаматтық құқықтағы мерзім,
мерзім түрлері, талап мерзімінің қолданылу мәселелері тақырыбы маңызды орын
алады, өйткені ол сан қырлы саяси, құқықтық құбылыстарды, байланыстарды
зерттейді, қоғамда қалыптасқан қатынастарды, билік қағидаттары мен әр түрлі
институттарды қарастырады.
Осы дипломдық жұмыста азаматтық құқықтағы мерзім мәселелері
демократиялық бағытты дамытудағы маңызын теориялық-методологиялық және
ғылыми-тәжірибелік тұрғыдан қарастыру, сонымен қатар басқа да зерттеулерді
пайдалана отырып, азаматтық құқықтағы мерзім мәселелері ұғымын толықтай ашу
мақсаты қойылған.
Зерттеудің объектісі мен пәні жұмыс тақырыбымен, оның мақсатынмен және
міндеттерімен анықталады.
Ғылыми анализдің объектісі болып теориялық категория және әлеуметтік
шындықтың құқықтық жағдайы ретінде мемлекеттің басқару нысаны болып
табылады.
Пәні таңдалған тақырып, монографиялық жұмыстар, мерзімді басылым
материалдары, нормативтік-құқықтық қайнар көздер шегінде анықталады.
Жұмыстың тәжірибелік маңызы. Қазіргі таңда Азаматтық құқықтағы мерзім,
мерзім түрлері, талап мерзімінің қолданылу мәселелері туралы толығымен білу
келешекте заңгер болуды таңдаған адамдарға ғана емес, сонымен қатар сот
(судья), прокурор, адвокат, нотариус, сот приставы болып қызмет ететіндерге
де пайдалы. Себебі қоғам өз дамуында заңға сүйенеді, қоғамның дамуы заңға
байланысты болып келеді, яғни әділдік заңның болуымен ғана тоқталып қоймай,
оның дұрыс талданып, орындалуына байланысты болып келеді.
Жұмыстың әдістемелік негізі. Зерттеу жұмысынның әдістемелік негізін
диалектика әдісі болып табылады. Зерттеу барысында жалпы және жеке ғылыми
әдістер, сонымен қатар танымның арнайы әдістері қолданылды. Жалпы әдістерге
анализ, синтез, индукция және дедукция, бақылау және салыстыру жатады.
Жалпы ғылыми әдістер ретінде құрылымдық анализ әдісі, жүйелік және тарихи
әдістері қолданылды. Жеке ғылыми әдіс ретінде нақты-әлеуметтік әдіс
табылады. Зерттеуде қолданылған арнайы әдістерге формальды-заңи әдісі,
құқықтық модельдеу әдісі, құқық талқылаудың әр түрлі тәсілдері.
Бұл әдістер зерттеудің мақсаттары мен міндеттері шегінде мемлекеттің
басқару нысандарының әр түрлі аспектілерін жүйелі түрде және толық қарауға
мүмкіндік береді. Зерттеудің эипирикалық базасы нормативтік материалдарға
және монографиялық жұмыстар, мерзімді басылым материалдары негізінде
құралған.
Тақырыптың зерттелу деңгейі.
Мемлекеттің басқару нысаны, сонымен қатар Қазақстан Республикасының басқару
нысаны, мемлекеттегі заңдылықтарды қалыптастырудағы рөлі қазіргі кезеңде
құқықтанушылардың, саясаттанушылардың, және сол сияқты осы ғылымдарға жақын
ғылым салалары ғалымдарының зерттелу обьектісіне айналып отыр.
Қазақстан Республикасының жайлы, мемлекет Азаматтық құқықтағы мерзім,
мерзім түрлері, талап мерзімінің қолданылу мәселелері және құқық мәселелері
жайлы жазып жүрген белгілі құқықтанушы Ғ.Тілеуғалиевтың еңбектерінде
Қазақстан Республикасын Азаматтық құқықтағы мерзім, мерзім түрлері, талап
мерзімінің қолданылу мәселелері ретіндегі мемлекет деп қарастырып, осы
мәселеге жете тоқталған.
Зерттеудің теоретикалық негізін кенестік, қазақстандық, ресейлік және
өзге елдердің ғалымдардың еңбектері құрайды: Ғ.А.Жайлин, Ынтымақов,
Б.К.Абдыкадыров, Ө.Ж.Өмірәлі,Ю.Г.Басина, М.К.Сулейменова және т.б. Отандық
және шетелдік құқықтық және саяси әдебиетерде мемлекеттің басқару нысанының
түсінігіне байланысты әр түрлі көзқарастар айтылып жүр. Олардың қатарына
саяси режимді Қазақстанда зерттеген заңгерлер С.З. Зиманов, С.Н. Сәбікенов,
, Сапарғалиев, А.С. Ибраева, С. Табанов, Г.Сапаргалиев, Баймаханов М.Т.,
Д.А.Булгакова. Ал шет елдік ғалым заңгерлер А.В.Малько, М.Н.Марченко, Б.А.
Страшун, С.С.Алексеев, В.Н.Хропанюк және саясаткерлер американдық ғалым
Д.Истонды, американдық саясаттанушы Г.Алмондты, Т.Парсонстың теориясын,
К.Доичтың теориясын (кибернетикалық теория), Ресейлік саясатанушылар
М.Г.Анохинның, Ф.М.Бурлацкийдің, Р.А.Матреевтың және басқалардың
теорияларын жатқызуға болады.
Бұл әдебиеттермен қатар, осы дипломдық жұмыста мерзімді басылым
материалдары пайдаланылды. Соның ішінде, Заң, Заңгер, Правовая реформа
в Казахстане, Тураби, Юрист журналдарындағы және Құқықтық Қазақстан
Егемен Қазақстан газеттеріндегі мақалалар.
Дипломдық жұмысты орындау кезде библиографиялық ізденістер жасау,
кітаптар каталогымен танысу, ғылыми - зерттеу жұмыстарының әдістерімен
танысу және мемлекет тұрпаты мен мемлекеттің басқару тұрпаты жөніндегі
ғалымдардың пікір көзқарастарымен жете танысып - білу арқылы жайларды
теориялық жағынан алып көрсетуге талпыныс жасадым.
Сонымен қатар диплом жұмысын жазуда көптеген заңдар мен құқықтық-
нормативтік актілерге сүйендім. Пайдаланылған әдебиеттердің толық тізімі
жұмыстың соңында көрсетілген.
Диплом жұмысының құрылымы және негізгі мазмұны.
Жоғарыда аталған әдебиеттерді пайдалана отырып, осы тақырыпты жүйелі түрде
ашу үшін келесідей жоспар құрылды. Зерттеу жұмысымның мазмұны келісідей
құрыдған: кіріспеден, екі бөлімнен, екінші бөлім – екі тармақшадан,
қортындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде таңдалған тақырыптың негіздемесі және өзектілігі, сонымен
қатар зерттеудің пәні, мақсаттары мен міндеттері, жұмыс нәтижелерінің
тәжірбиелік маңызы және жұмыс бойынша жасалған қорытындылар қарастырылған.
Азаматтық құқықтағы мерзім, мерзім түрлері,
талап қою мерзімі,
азаматтық құқықтағы мәселелері:
Азаматтық құқықтағы мерзімді белгілеу дегеніміз заңдармен,мәмілемен
белгіленген не сот тағайындайтын мерзім күнтізбелік күнмен немесе сөзсіз
болуға тиісті оқиға деп көрсетіліп белгіленеді. Ал көптеген әдебиеттерде
Азаматтық құқықта мерзім ұғымы заңдық салдармен байланысты сәт немесе
шектеулі кезең деп түсіндіріледі. Демек, заң табиғаты тұрығысынан алып
қарағанда, мерзім дегеніміз заңдық факт болып табылады.
Әдебиеттерде мерзімді оқиға деп аталатын, яғни адамдардың еркінен тыс
болатын құбылыстарды заңды фактілер категориясына жатқызады.
Мерзімдерді есептеу тәртібі: Азаматтық заңда мерзімді есептеуге байланысты
арнайы белгілеген тәртіп бар (Азаматтық қодекстің 6-тарауы) Азаматтық
кодекстің 172-бабына сәйкес мерзім күнтізбелік күнмен немесе сөзсіз болуға
тиісті оқиғамен байланыстырылады. Осы бапта мерзімді тағайындау жолдары
белгіленген,мысалға бұл сәтті көрсеттетін уақыт (күнтізбелік күн), белгілі
уақыт кезеңі (жылдар, айлар, күндер,сағаттар) және сөзсіз болуға тиісті
оқиға дер едім. Құқықтарды жүзеге асыру мен міндеттемелерді орындаудың
мұндай мерзімдері белгіленген күннен басталады (мысалы:навигацияның
басталуы мен аяқталуы және тағы басқалары). Яғни уақыт кезеңімен
белгіленген мерзімнің басталуы, уақыт кезеңімен белгіленетін мерзімнің өтуі
күнтізбелік күннен немесе мерзімнің басталуы белгіленген оқиға болғаннан
кейінгі келесі күннен басталады [19.162] .
Егер мерзім кезеңмен белгіленсе, құқықты жүзеге асыру мен міндеттемені
орындау мерзімі аяқталғанға дейігі уақыттың кез-келген сәтінде орындала
беруі мүмкін. Мысалы:мұрагер мұра ашылған сәттен бастап алты ай ішінде
мұраны қабылдау немесе одан бас тартуға шешім алуға құқылы [2.92].
Сөзсіз болуға тиісті оқиғаның салдары мерзімді белгілеуді талап етеді,
мәселен, бұған азаматтың қайтыс болуын айтуға болады. Азамат қайтыс болған
күнен бастап мұрагерлердіңқұқығы пайда болады және сол сәттен бастап мұраны
иелену немесе бас тарту құқығына ие және т.б[25.156].
Күнтізбелік күнмен көрсетілген мерзімді қолдану белгіленген уақыт
мерзімінің басталғанын білдіреді. Дейтұғанымен, мерзім белгілі бір кезеңді
қамтитын болған жағдайда оны есептеу тәртібі заңға сәйкес белгіленеді.
Азаматтық кодекстің 173-бабына орай уақыт кезеңімен белгіленетін мерзімнің
өтуі күнтізбелік күннен бастап немесе мерзімнің басталуы белгіленген оқиға
болғаннан кейінгі келесі күннен басталады. Бұл мерзімнің өтуі затты
тапсырған күннен емес, ертеңінен бастап есептеледі [23.188].
Мерзімді дұрыс есептеу үшін оның басталу сәтін ғана емес, аяқталу мерзімін
де нақты айқындап алудың маңызы зор болып табылады. Мерзімді есептеу
мерзімді бастаған күннің келесі күні басталса, аяқталу сәті мерзім
басталған айдың немесе аптаның соңғы күндерімен есептеледі [27.259].
Азаматтық кодекстің 174-бабына сәйкес уақыт кезеңімен белгіленетін
мерзімнің аяқталуы былайша тұжырымдалған:
-жылдармен есептелетін мерзім-мерзімнің соңғы жылының тиісті айы мен
күнінде бітеді. Жарты жылмен есептелетін мерзімге айлармен есептелетін
мерзімнің ережелері қолданылады;
-жыл тоқсандарымен есептелетін мерзімге айлармен есептелетін мерзімнің
ережелері қолданылады. Бұл орайда бір тоқсан үш айға тең деп есептеледі, ал
тоқсандарды есептеу жыл басынан бастап жүргізіледі;
-айлармен есептелетін мерзім- мерзімнің соңғы айының тисті күнінде бітеді.
-жарты аймен белгіленетін мерзім-күндермен есептелетін мерзім ретінде
қаралады да, он бес күнге тең болып есептеледі. Егер айлармен есептелетін
мерзімнің аяқталуы тиісті күн саны жоқ айға тура келсе, мерзім сол айдың
соңғы күнінде бітеді;
-апталармен есептелетін мерзім – мерзімнің соңғы аптасының тиісті күнінде
бітеді [26.300];
Кейде айдың аяқталуы әртүрлі келеді, мәселен, бір жылы ақпан айы 29-ында
болуы мүмкін, кейінгі жылы ондай болмауы мүмкін немесе мерзім басталған
айдың 31-болуы мүмкін, ал ол біткенде 30-ы болуы мүмкін, ондайда тиісті
айдың соңғы күні біткенде мерзім аяқталған деп есептеледі.
Егер мерзімнің соңғы күні жұмыс істемейтін күнге тура келсе, содан кейінгі
ең таяу жұмыс күні мерзімнің аяқталған күні болып есептеледі [22.71].
Мерзімнің бітуімен белгілі бір дәрежеде заңдық салдарға байланысты,заң
әрекетті мерзімініңсоңғы күніненаяқталу керектігін міндеттейді. Азаматтық
кодекстің 176-бабының талаптарына сәйкес,егер мерзім қандай да бір әрекет
жасауға белгіленген болса, ол әрекет мерзімнің соңғы күніндегі сағат жиырма
төртке дейін орындалуы мүмкін
(мысалы: қарыздарды беру, мұрагкердің мұраға ие болуы). Мекемелер мен
ұйымдардағы аяқталуға тиісті әрекеттерді бұл ережеге бағындыру қиындауболып
келеді,өйткені , мұндай ұйымдар мен мекемелерде жұмыстың тоқтатылуы олардың
жұмысты ресми тоқтатуымен есептеледі немесе кейбір мекемелер жұмыс күні
бітпесе де операцияларын белгілі бір уақытта тоқтатып тастайды, айталық,
нотариалдық кеңсе депозитке ақша салуды қабылдауды күндізгі сағат 12-де
аяқтайды.
Мерзімнің соңғы күніндегі сағат жиырма төртке дейінгі поштаға, телеграфқа
немесе өзге де байланыс мекемесіне тапсырылған жазбаша мәмілелер мен
хабарлама мерзімінде жасалған болып саналады. Мұндай әрекеттердіжасауда
соңғ,ы күнінің мерзімі жергілікті уақытпен есептеледі (АК-тің 176-бабы)
[19.162].
Мерзімнің түрлері: Азаматтық құқытық мерзімдерді әртүрлі негіздер бойынша
топтастыруға болады. Тағайындауына байланысты үш түрлі болады (АК-тің
17,28,178-баптары);
а)нормативтік
ә)шарттық (жақтардың келісімімен анықталады, мысалы:
АК-тің 277-бабы).
б)соттық (сот шешімімен қаралады).
Мерзімдер құқықтық табиғатына орай мынадай түрлерге бөлінеді:
1. Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру мерзімі;
2. Субьективті құқықтарды зжүзеге асыру мерзімі;
3. Үзіп тастау мерзімі;
4. Кепілдік мерзімдер;
5. Кінәрат қоятын мерзімдер;
6. Азаматтық құқықтық мерзімдерді орындайтын мерзімдер;
7. Азаматтық құқықтарды қорғайтын мерзімдер.
Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру мерзімі дегеніміз уәкілетті тұлғаның
өзіне тиесілі міндеттер мен құқықтарды жүзеге асыруға кететін уақыты.
Субьективті құқықты жүзеге асыру мерзімі заңмен тағайындалады. Мысалы:
иелену мерзімі үшін белгілі бір мерзім тағайындалады ( АК-тің 240-бабы).
Үзіп тастау мерзімі осы айтылған мерзімдерден ерекшеленеді, өйткені ол
белгілі бір құқықтарды тоқтатып тастайды. Мысалы: Азаматтық кодекстің 216-
бабында үлесті меншіктің қатысушылары, егер олар осы бапта көрсетілген
мерзім ішінде,яғни он күн мерзім ішінде құқықтарын жүзеге асырмаса, сатып
алудың басым құқығынан айырылады.
Кепілдік мерзім дегеніміз-сатып алушының ұзақ уақыт бойы сақтауға немесе
пайдалануға арналған өнімдердің кемшілігін анықтап алуына берілетін мерзім
болып табылады. Ондай өнімді қабылдап алған кезде кемшілігін баайқау мүмкін
болмай, кейін барып одан ақау шықса, онда сатып алушы сол ақауды түзетуге,
оны сапалы басқа тауармен ауыстыруға не затты қайтадан қабылдап,ол үшін
төленген сомманы қайтарып алуға талап қоя алады. Кепілдік мерзімі
мемлекеттік стандартпен, бекітілген техникалық шарттармен немесе шартпен
белгіленеді.
Кінәрат мерзімі субьективті құқығын бұзған тұлға үшін заңмен белгіленеді,
осы бұзушылыққа байланысты талаптар ерікті түрде орындалады. Заң кінәрат
қойылған өтініштерді беру мерзімімен қатар кінәратқа жауап беру мерзімін де
көрсетеді.
Міндеттемелерді орындау мерзімдері шартта екі жақтың келісімімен
тағайындалады. Бұл талапты орындау шартта қаралған тұлғалардың мүддесіне
орай міндетті саналады[29.266].
Азаматтық құқықтарды қорғау мерзімдері- Азаматтық кодексің 7-тарауында
қаралған талап қою мерзімі болып табылады.
Азаматтық құқықтағы мерзімдер.Мерзімдердің түсінігі, есептелуі және түрлері
Мерзімнің түсінігі. Азаматтық құқықтарды және түрлері қорғау уақыт
факторымен тығыз байланысты. Бұзылған құқықты және тағы басқа мәжбүрлі
жүзеге асыру әрекет мүмкіндігі заңмен немесе шартпен көрсетілгендей жасалуы
қажетті құқық қатынастарының пайда болуын, өзгерлуін, тоқтатылуын азаматтық
заң белгілі уақыт кезеңімен немесе сәттермен байланыстырады [40.255].
Мерзімді шектеу, тәртібі. Азаматтық заңдылық мерзімді есептеуге арналған
ережелерді кезінен қарастырады. (АК 6т) АК 172б сәйкес, мерзім күнтізбелік
күнмен, уақыт кезеңінің өтуімен, және де оқиғаға сілтеме отырып анықталады.
Күнтізбелік сілтеме, көбінесе, азаматтық құқықтарды жүзеге асыру және
міндеттерді орындау нақты уақытпен байланысты шарттарда кездеседі, мысалы,
2003 ж. 31 жетоқсанда сот шешімінде де, сонымен қатар, заңның өзімен
анықталуы мүмкін, мысалы, коммуналдық қызметтерге, салықтық төлемдерге
міндетті сақтандыру үшін кезеңде төлемдар өткізілуі міндетті айдың белгілі
бір күнінде сілтеме жасау жолымен [33.360].
Уақты кезеңі болып табылатын мерзімдер, олардың ұзақтығына сілтеме жасай
отырып, жылдармен, ойлармен, апталармен, күндермен немесе сағаттармен (АК
172 б) ал кейде, одан қысқа кезеңдермен анықталады.
Оқиғаға сілтеме жасай отырып мерзімді анықтаудың ерекшелігі, азаматтық
құқық қатынастарының қатысушылары, оның пайда болуының нақты күнін алдын
ала білмейді. Мысалы, өмірлік асырауында болу шартының аяқтауын заң, қашан
қайтыс болатын белгісіз, сатушының өмірмен байланыстырады[31.300].
Мерзімді дұрыс есептеу үшін оның басталуымен аяқталуын нақты анықтау
маңызды болып табылады. АК 173б. сәйкес, мерзімнің өтуі, күнтізбелік күннен
кейін немесе оқиға болғаннан кейінгі күні бастамады. Мысалы, мұра қалдырушы
14 қыркуйекте қайтыс болса, мұрагерлікті қабылдау немесе одан бас тарту
белгіленген мерзімнен кейінгі күні, яғни 15 қыркуйектен басталады. Тура
осылай, сағатты және минутты есептеу мәселесі шешіледі: мерзім келесі уақыт
бірлігіннен бастап есептеледі [28.166].
Мерзімнің өтуінің аяқталуы пайдаланып жатқан уақыт бірлігіне байланысты
ажыратылады. Жылдармен есептелетін мерзім, мерзімнің соңғы жылының күніне
және айына сәйкес өтеді. (АК 174 б. 1 тарт) мысалы, 2001ж. 1 сәуірде
басталған үш жылдық талаптың ескіру мерзімі 2004 ж. 1 сәуірде аяқталған
болып саналады. Кварталдармен, айлармен және апталармен есептелетін
мерзімнің соңғы күні тура осылай шешіледі. Егер де мерзімнің аяқталуы
солайда жоқ сәйкес келсе, онда мерзім сол айдың соңғы күнінде аяқталған
болып еспетеледі. Екі жақпен келісілген 2 айлық міндеттерді атқару мерзімі
1 қантарлдан бастап есептелсе, бұл мерзімнің аяқталуы 28 немесе 29 ақпанға
түседі. Жарты аймен есептелетін мерзім, күнмен саналатынмерзім ретінде сол
айдың кунінінң санына байланыссыз 15 күнге тең болып табылар. Мерзімнің
соңғы күні жұмыс істемейтін күнге сәйкес келсе, одан кейінгі жақын жұмыс
күні, мерзім аяқталған болып саналады. (АК 175б)[2.162]
Егер мерзім қандай да бір әрекеттерді бекітуі үшін жасалса, ол мерзімнің
соңғы күнінің 24 сағатына дейін орындалуына мүмкін. Бірақта, бұл әрекеттер
ұйымда орындалу керек болған жағдайда, ұйымсыз бекітілген ережелеріне
бойынша сәйкес операциялар тоқтатылғанда, мерзім сол сағатта
тоқтатылады.Мысалы, жұмыс күні аяқталады, қойманың жабылуы т.с.с. Мерзімнің
соңғы күніндегі сағат жиырма төртке дейін почтаға, телеграфқа немесе өзге
де байланыс мекемесіне тапсырылған жазбаша мәлімдемелер мен хабарламалар
мерзімінде жасалған болып саналады.
Мерзімнің түрлері. Азаматтық құқықта кездесетін көптеген мерзімдер нақты
негіздер бойынша жіктелуі мүмкін. Мерзімнің кіммен бекітілген байланысты
заңдық, шарттық, соттық мерзімдер ажыратылады. Заңдық мерзімдер заңдарда
немесе нормативтік актілерде белгіленген. Мысалы, заңмен мұрагерлікті
қабылдау немесе одан бас тартудың алты айлық мерзімі бекітілген, толық
азаматтық әрекет қабілеттігінің пайда болуы (АК 17 б), талаптың ескіру
мерзімі (АК 178б) және т.б. Жақтардың келісімімен бекітілген мерзім-шартты
деп аталады. Соттық мерзімдер - бұл сотпен бекітілген мерзімдер. Құқықтық
салдарлар бойынша мерзімдер құқық қалыптастырушы, құқық өзгертуші, құқық
тоқтатушы болып бөлінеді. Жалпы ереже бойынша, атты беру кезі, меншік
құқығының пайда болу кезін анықтайды. Құқық өзгерту мерзімінің басталуы мен
өтуі азаматтық құқықтармен міндеттердің өзгеруіне алып келеді [30.356].
Құқық тоқтатушы мерзімдер міндеттер мен құқықтардың тоқтатылуына әкеп
соғады. Егер де мұрагершінің несие берушілері мұрагерліктің ашылған күнінен
бастап алты ай, ішінде өз талабын айтпаса, ол талаптар күшін жояды.
Мерзімдер сипатына байланысты императивтік және диспозитивтік, абсолюттік
анықталған, қатысты анықталған, анықталмаған, жапы және арнайы және т.б.
болып ажыратылады. Императивтік мерзімдер заңмен нақты анықталған және олар
тараптардың келісімімен өзгертілмейді. Оларға, көбінесе, талаптың
қабылдаудың ескіру мерзімі, азаматтық құқықтардың болу мерзімі жатады.
Диспозитивтік мерзімдер, заңдармен қарастырылған, дегенмен тараптардың
келісімімен өзгертуге болатын мерзімдер.
Абсолютті анықталған заңды салдарлармен байланысты уақыт кезеңі. Оларға,
мысалы, күнтізбелік күнмен немесе уақыттың нақты бір бөлігімен белгіленген
мерзімдер. Қатысты анықталған мерзімдер нақты кезеңмен немесе уақыт сәтімен
байланысты, бірақ нақтылықтың аз болуымен сипатталады.
Анықталмаған мерзімдер – заңмен немесе шартпен уақыты бекітілмеген, бірақ
бұл құқық қатынастарында уақыт шегінің бар болуын болжайды. Осылайша мүлік
уақытша өтеусіз пайдалануға немесе белгісіз мерзімге жалға берілуі мүмкін.
Жалпы мерзімдер деп азаматтық құқықтың кез-келген субъектісіне қатысты
жалпы мағыналы мерзімдер. Мысалы, сенімхаттың әрекет етуінің жалпы мерзімі
үш жыл (АК 168б). Арнайы мерзімдер – заңда тікелей көрсетілген жағдайларда
әрекет етеді және жалпы мерзімдердің ережелері шектелген.
Мерзімдерді олардың тағайындалуына байланысты, азаматтық құқықтарда жүзеге
асыру мерзімі, азаматтық міндеттерді атқару мерзімі және азаматтық
құқықтарды қорғау мерзімдері, маңызды орын алады.
Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру және азаматтық міндеттерді орындау
мерзімдері.
1.2.Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру мерзімдері. Азаматтық құқықтарды
жүзеге асыру мерзімі деп – субъективтік құқықтарды иеленушінің субъективтік
құқықтарын жүзеге асыру. Көбінесе ол - заңмен немесе нормативтік актілермен
бекітіледі, бірақ жақтардың келісімен де қарастырылуы мүмкін. Бұл
мерзімдер, өз кезегінде, азаматтық құқықтарды жүзеге асыру мерзімі,
талаптық, кепілдік мерзімдер, пайдалану, қызмет, жүзеге асыру, сақтау,
көлік мерзімдері болып бөлінеді.
Азаматтық құқықтардың болу мерзімдері – бұл субъективтік құқықтардың
уақытта әрекет ету мерзімі. Оларды ерекше топқа бөлу, мерзімсіз
құқықтармен, мысалы, меншік құқығы, авторлық құқық, тұрғын үйді жалдау
құқығы т.б. және белгісіз мерзімге әрекет ету құқықтары, мысалы, белгісіз
мерзімге бекітілген жалдау шарты бойынша мүлікті пайдалану құқығы әрекет
ету шектеру уақытпен шектелген субъективтік құқықтардың бар болуымен
байланысты.
Осылай, сенімхат 3 жылдан артық емес мерзімге берілуі мүмкін, шығармаға
патент әрекетінің мерзімі жиырма жылмен шектелген, авторлық құқық автордың
барлық өмірі және оның өлімінен кейін (мерзімсіз қорғалатын авторлық
құқылықтан басқа) әрекет етеді және т.б.
Субъективтік құқықтардың уақытша әрекетін шектеуді еңгізудің себептері
әртүрлі сипатталады, дегенмен, бұл көбінесе тұлғаның мүдделерінің тұтастай
қоғам мүдделерімен сәйкес келуінің қажеттілігімен қамтамасыз етіледі.
Субъективтік құқықтардың болу мерзімінен мерзімдері ажырату қажет. Олар,
сонымен өкілетті тұлғаға қатаң анықталған ұйымдастыру үшін өкілетті тұлғаға
қатаң анықталған уақыт береді. Дегенмен, егер құқықтардың мерзімдері осу
құқықтардың қалыпты жалғасуын анқтаса, онда мерзімдер орындалмауы немесе
орындалуы қажетті емесе жағдайларда субъективтік құқықтардың алдын ала
тоқтатылуын тағайындайды. Осылай, тұрғын үйде жалға алушының ұзақ уақыт
болмауы, егер де ол жалға алу шартында көзделген болса, жалға алу шартын
тоқтатудың негізі болып табылады [42.155].
Субъективтік құқықтардың болу мерзімінен мерзімдердің айырмашылығы,
өкілетті тұлғамен жүзеге асырылуы қажетті шарттар негізінде болуы мүмкін
субъективтік құқықтарды ғана қарастырады.
Азаматтық құқықта мерзімдерге қатысты пікірлер көп емес. Талаптық мерзім -
өкілетті тұлғаның міндетті тұлғаға олардың арасындағы болған
түсініспеушілікті реттеу мақсатында өзінің бұзылған құқықтарын сотқа дейін
қорғауға құқылы, ол кейінде міндетті мерзім аралығы.. Бұл ережені ерікті
түрде шешілуі мүмкін, бұзылған құқықты қорғау туралы мәселелержәне тараптар
арасында дау болмаған, істің мән жайы анық болған жағдайларда бұзылған
азаматтық құқықтарын қалпына келтіруді және өндірістік емес процессуалдық
шығындарды азайтумен, заң шығарушының соттық істердің санын қысқартуға
тырысуы негізделеді.
Тауарларды ауыстыру туралы немесе кемшіліктерін жою туралы претензиялық
талаптарын жеткізушіге кредитормен кемшіліктерді бекіту үшін, ұзақ
пайдаланушыға немесе сақтауға арналған таруарларға қатысты заңмен, сонымен
қатар, стандарттармен, техникалық жағдайлармен немесе шартпен одан да ұзақ
мерзімдер қарастырылуы мүмкін. Былайша айтқанда, кепілдік болып табылатын
көрсетілген мерзім ішінде бұйымды ауыстыру және барлық кемшіліктерді өз
есебінен жоюға міндеттенеді және бұйымдық қызметті қарсылықсық орындағаны
үшін борышкер кепілденеді.
Заң бойынша, кепілдік мерзімдер бұйымды қабылдау кезенде байқалмайтын,
бірақ оны пайдалану сақтау, өндеу, эксплуатациялау және т.б. үрдістер
кезінде кемшіліктерден қорғау үшін бекітіледі.
Кей жағдайда кепілдік күнтізбелік мерзімге емес, басқа да тәсілдермен,
мысалы, кепіл машинаның километр жүргізуімен беріледі.
Кепілдік – заңмен қарастырылғандай басқа да сипаттағы мерзімдер, мысалы,
пайдалану,сақтау, өндеу, транспорт. Осыған байланысты олар негізінен жеке
топтарға бөлінбейді және әдебиеттерде кепілдік мерзімдердің түрлері ретінде
қарастырылады.
Осыған байланысты, олар ерекшеліктерге ие бола отырып, ерекше құқықтың
салдарларға әкеліп соғады. Солай, уақыт өте келе пайдалану қасиетін
жоғалтатын тауарларға, химияның тұрмыстық бұйымдарға, медикаменттерге, иіс
су – косметикалық тауарларға, азық-түліктерге қатысты пайдалану мерзімі
бекітіледі. Пайдалану мерзімі өтп кеткен тауарларды сату тыйым салынады.
Тауарлардың пайдалану мерзімі оны жасаған күннен бастап есептелеу және
тауарды пайдаланудың жарамдылығы уақыт кезеңі мен, немесе күнмен
анықталады.
Пайдалану мерзіммен дайындаушы тұтынушыға тауарды мақсатқа сай пайдалануын
қамтамасыз етуге немесе оның кесірінен болған кемшіліктері үшін
жауапкершілікке тартылуға міндетті – тауардың қызмет мерзімімен ұқсас.
Дегенмен, егер де мерзім нормативтік-техникалық құжаттармен анықталады,
онда қызмет мерзімі дайындаушылардың өздерімен немесе тұтынушылард мен
келісе отырып бекітіледі. Тауардың қызмет мерзімі оны тұтынушыларға сатан
күннен бастап есептеледі, ал егер де оны бекіту мүмкін болмаса, дайынлған
күннен бастап.
Әрекеттегі заңдылық бойынша кепілдік мерзімге мағынасы жағынан сәйкес
келмейтін ерекше мағыналы мерзімдер - сақтау, өндеу, санау, т.б. мерзімдер.
Міндеттерді орындау мерзімдері. Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру
мерзімдерімен азаматтық міндеттерді орындау мерзімдері тығыз байланысты.
Міндеттерді атқару мерзімі, яғни заңдармен, әкімшілік актілермен немесе
шартпен қарастырылуы мүмкін борышкер белгілі бір әрекеттерді жасауға
міндетті немесе, керісінше орындалуыныңбас тарту мерзімі.
Міндеттерді орындауды жалпы және жеке мерзім деп бөлеміз. Жалпы мерзім -
міндеттерді орындаудың барлық кезеңін қамтиды. Ондай жалпы мерзімдер
жақтардың келісімімен жеткізу мерзімі болады, мысалы, 2003 ж. жалпы мерзім
шегінде азаматтық құқық қатынастарының қатысушылары міндетті орындаудың
жеке мерзімі туралы келісіуне болады. Осылай, жеткізу кестелерінде тауардың
нақтыланатын жеке партияларын жеткізудің мерзімдері жеткізу шартында жиі
ескертіледі. Шартта жұмыстық және т.б. жеке этаптарын аяқтау мерзімдері
қарастырылуы мүмкін. Борышкер жақтан міндеттерді орындау жалпы мерзімді
ғана орындау емес, сонымен қатар, жақтармен бекітілген аралық мерзімдерді
орындау жатады. Заң міндеттерді алдын ала орындаудың мүмкінділігіне қатысты
жауапкершілігі мерзімінен арнайы ережелерді қамтиды.
1.3. Талап қою мерзімінің ұғымы: талап қою мерзімі-адам құқығының немесе
заңмен қорғалатын мүдденің бұзылуынан туындайтын талаптың қанағаттандырылуы
мүмкін болатын уақыт кезеңі. Сонымен, талап қою мерзімі дегеніміз – бұл
заңда белгіленген мерзім, яғни бұл мерзім өткеннен кейін ақы талап ету
құқығы жойылады, басқаша айтқанда, құқықты еріксіз жүзеге асыру мүмкіндігі
жойылады.
Талап қою мерзімін қолдану өте қажет болып табылады, өйткені бұған мынадай
себептер бар- бір жағынан, арада ұзақ уақыт өтіп кеткеннен кейін даулы
құқықты анықтау сот органдарына қиын жұмысболып табылса, екіншіден, іс
жүзінде ұзақ уақыт бойы болып келген қатынастарды бұзу шаруашылық жағдайына
бірқатар іркіліс тудырып, тиімсіз салдарға тудырулары ықтимал.
Талап қоюды реттеу нормалары өктем (императивті) сипатта болады. Яғни
тараптар талап қоюшылықты келісімімен өзгерте алмайды, бекітілген талап қою
мерзімі мен оны есептеу тәртібін бұрмалауға жол берілмейді. Талап қою
мерзімдері жалпы және арнаулы болып бөлінеді [34.58]. Талап қоюдың жалпы
мерзімі үш жыл болып белгіленеді. Талаптардың жекелеген түрлері үшін заң
құжаттарымен талап қоюдың жалпы мерзімімен салыстырғанда қысқартылған
немесе неғұлым ұзақ арнаулы мерзімдері белгіленуі мүмкін. Мысалы:арнайы
(қысқартылған) мерзімдер көлік заңдарында қаралған (ҚР-ның темір жолдарының
Уақытша Уставының 155,156-баптары). Заңды талап мерзімдерінің арнаулы
мерзімдері де қолданылады. Мысалы, АК-тің 159-бабының 9 және 10-
тармақтарында көзделген негіздер бойынша талап қою мерзімі зорлық немесе
қорқыту ықпалымен мәміле жасалып, сол зорлық немесе қорқыту тоқтатылған
күннен бастап не талап қоюшы мәмілені жарамсыз деп тануға негіз болып
табылатын өзге де мән-жайларды білген немесе білуге тиіс болған күннен
бастап бір жыл болады. Осы арада ескере кететін жайт, шетелдерде талап
қоюдың мерзімдері әлдақайда ұзақтау келеді [19.165].
Талап қою мерзімі қолданылмайтын талаптар: Талап қою мерзімі азаматтық
құқық қатынастарында заңда қаралған мынадай жағдайлардан басқасының бәрінде
қолданылады, яғни АК-тің 187-бабына сәйкес :
1)заң құжаттарында көзделгеннен басқа реттерде материалдық емес игіліктер
мен мүліктік емес өзіндік құқықтарды қорғау туралы талаптарға;
2)салымшылардың банкіге банктік салымдарды беру беру туралы талаптарына;
3)азаматтың өміріне немесе денсаулығына келтірілген зиянның орнын толтыру
туралы талаптарға қолданылмайды. Алайда, талап қою мерзімі өтіп кеткеннен
кейін қойылған талаптар талап қойылған соң үш жылдан асырмай
қанағаттандырылады;
4)егер меншік иесінің немесе өзге де заң иеленушінің өз құқығының кез-
келген бұзылуы иеліктен айыруға байланысты болмаса(АК-тің 264-265 баптары),
олардың осы құқық бұзушылықты жою туралы талабына;
5)заң құжаттарымен белгіленген реттерде басқа да талаптарға да
қолданылмайды.заң актілерімен бұдан басқа да талаптарға талап қою мерзімі
қолданылмайтын жағдайлар тәртіптелуі мүмкін [27.258].
Талап қою мерзімінің есептелуі: талап қою мерзімінің өтуі адам құқық
бұзушылық туралы білген немесе білуге тиіс болған күннен басталады (Ак-тің
180-бабы). Осы сәттен бастап жәбірленушінің әрі материалдық, азаматтық іс
жүргізу тұрғысынан талап-арыз беру құқығы пайда болады. Материалдық
тұрғыдан алғанда, талап ету құқығы дегеніміз белгілі бір азаматтық құқықты
еріксіз түрде, яғни міндеткер жақтың ықтиярынан тыс орындату. Құқықты
еріксіз түрде орындату-тиістіні сот арқылы алу әдісімен жүзеге асырады.
Кейбір жағдайларда өзінің құқығын сотқа арызданбай-ақ, еріксіз орыдататын
реттер болады (мысалы:жүкті бермей ұстап қалып тасымалдың ақысын немесе сол
жүктің құнын алу). Соныменен бұзылған құқықты еріксіз түрде қайта
орындатуға заңның беретін мүмкіншілігі материалдық мағынасында талап ету
құқығын құрады.Бұл мағынасындағы талап ету құқығын сот арқылы құқығын сот
арқылы қорғау құқымен шатыстырмау керек. Талап қою мерзімі материалдық
талап ету құқығын жояды, бірақ азаматтық іс жүргізу құқығын жоя алмайды.
Талап ету мерзімі өтіп кетсе де сот азаматтық істі қарауына алуға міндетті,
бірақ оны қарау кезінде талап қою мерзімі өтіп кеткендігі анықталған
жағдайда ғана сот талапкердің талабын қанағаттандырудан бас тартады[34.55].
1.4. Талап қою мерзімінің өтуін тоқтата тұру, үзіліс және қалпына
келтіру:Айталық, заңда көрсетілген белгілі бір жағдайда сәйкес талап қою
мерзімінің талап қою мерзімінің тоқтатылуы дегеніміз сол жағдайдыңалатын
мезгіліне тең уақытқа талап мерзімінің де созылуы болып табылады.Басқаша
айтқанда, осы жағдайда кеткен уақыт талап қою мерзімінің есебіне
кірмейді.Осындай әсер ететін жағдайларға АК-тің 182-бабы төмендегілерді
жатқызады:
1)егер талап қоюға төтенше және бұл жағдайда болмай қоймайтын оқиға (бой
бермейтін күш) кедергі жасаса;
2)міндеттемелердің бұл түрін орындау Қазақстан Республикасы Президентінің
жариялауымен кейінге қалдырылуына байланысты (мараторий);
3)егер немесе жауапкер соғыс жағдайына келтірілген әскери бөлімшелер
құрамында болса;
4)егер әрекет қабілеттілігі жоқ адамның заңды өкілі болмаса;
5)тиісті қатынасты реттейтін заңдардың қолданылуын тоқтатуға байланысты
тоқтатыла тұрады [2.164].
Азаматтың өміріне немесе денсаулығына келтірілген зиянның орнын толтыру
туралы талаптар бойынша талап қою мерзімінің өтуі азаматтың зейнетақы
төлемдерін тағайындау немесе жүзеге асыру туралы немесе жәрдемақы
тағайындау туралы тиісті ұйымдарға жолдануына байланысты зейнетақы
төлемдері тағайындалғанға немесе жүзеге асырылғанға немесе жәрдемақы
тағайындалғанға не зейнетақы төлемдерін тағайындаудан бас тартылғанға дейін
тоқтатыла тұрады (АК-тің 182-бабының 1-тармағы).
Аталған жағдайлардың кез-келген талап мерзімінің талап соңғы айы ішінде
пайда болса немесе қала берсе тоқтатыла тұрады, Ал егер бұл мерзім алты
айдан аспаса -талап мерзімінің өтуі кезінде тоқтыла тұрады (АК-тің 182-
бабының 2-тармағы).
Тоқтата тұруға әкеліп соқтырған мән-жайлар тоқтатылған күннен бастап талап
қою мерзімінің өтуі одан әрі жалғасады. Бұл орайда мерзімнің қалған бөлігі
алты айға дейін,ал егер алты айдан аспаса -талап мерзіміне дейін ұзартылады
(АК-тің 182бабының 3-тармағы) [2.162].
1.5. Жақтардың белгілі бір жасаған әрекеттері талап қою мерзімінің өтуінде
үзіліс жарияланады. Үзілістен кейін талап қою мерзімінің өтуі қайтадан
басталады; үзіліске дейін өткен уақыт жаңа мерзімге есептелмейді (АК-тің
183-бабының 2-тармағы). Талап қою мерзімі екі жағждайда, белгіленген
тәртіппен талап қойылуы немесе не борышты не өзге міндеттерін мойындауын
дәлелдейтін міндетті тұлғаның әрекетнң аяқталуна байланысты үзіледі.
Ерекше жағдайларда, талап қоюдың өтіп кеткен мерзімін қалпына келтіру
қажеттілігі туындауы мүмкін. Мұндай мәселені шешуді Азаматтық кодекс сотқа
жүктейді: талапкердің жеке басына байланысты мән-жайлар (ауыр науқас,
дәрменсіз халде және т.б.) бойынша талап қою мерзімі өтіп кетуінің себебін
сот орынды деп таныған кезде, азаматтың бұзылған құқығы қорғалуға тиіс.
Талап қою мерзімініңөтіп кету себептері орынды болып, ал егер бұл мерзім
алты айға тең немесе алты айдан аз болса -талап мерзімінің өтуі кезінде
қолданылады.
Талап қою мерзімі біткеннен кайінгі салдар: талап қою мерзімі өтіп
кеткеннен соң барып талап қою соттың бұл талаптан бас тарту туралы шешім
шығаруына негіз болады. АК-тің 186-бабында талап қою мерзімі біткеннен
кейін міндеттерді атқару көрсетілген.шын мәнінде талап қою мерзімі
біткеннен кейін барып өз міндетін атқарған борышқордың немесе өзге де
міндетті адамның сол міндетті атқарған кезінде талап мерзімінің өтіп
кеткенін білмейтіні кездесуі мүмкін. Мұндай жағдайда оның өзі атқарған
нәрсесін қайтаруды талап етуге құқығы жоқ.АК-тің 186-бабыындағы нарма осы
болып табылады, демек сол арқылы талап қою мерзімінің өтіп кетуі мүліктік
салдарға айтарлықтай әсер етеді.Ендігі жеоде АК бойынша борышқор талап
мерзімі біткеннен кейінміндетін орындай береді,талап қою мерзімінің бітуіне
қарамастан дебиторлық немесе несие қарыздарын ерікті түрде жабуға жол
беріледі. Соған сәйкес заңда тұлғалар талап қоюға тиісті несие берушілердің
талап етпейтін қарыздарын мемлекеттік бюджетке аудару міндетінен құтылады
[23.166].
Талапқа процессуалдық және материалдық мағынада құқық.
1.6. Талапқа құқық - ұлғаның заңмен қорғалатын мүддесін немесе бұзылған
құқықтарын қорғау мақсатында жауапкермен материалдық-құқықтық дауды қарау
және шешу туралы талабымен мүдделі тұлғаның заңмен қамтамасыз етілген сотқа
шағымдану мүмкіндігі. Жалпы қабылданған көзқарастарға сәйкес, талап екі
құқылылықтан (правомочие) тұрады: талапты ұсыну құқығы және талаптан
қанағаттанырыну құқығы. Талапқа процессуалдық мағынасы құқықтың деп
аталатын талапты ұсыну құқығы – белгілі процессуалдық тәртіпте соттан
туындаған дау бойынша істі қарауға және шешім шығаруға талап ету құқығы.
Осы құқықты жүзеге асыру алғы шартарының талаптары азаматтық-процессуалдық
заңдылықтармен анықталады. Бұл жерде айта кететін жай, процессуалдық
мағынада талапқа құқық жалпы ережелер бойынша, қандай да бір мерзімнің
өтуіне байланыссыз. Сотқа талаптың ескіруінің мерзім өтуіне байланыссыз кез
келген уақытты шағымдануға болады [37.450.].
Талапқа материалдық мағынада құқық басқаша айтсақ, талаптан
қанағаттандырылу құқығы сот арқылы талапкердің талаптын мәжбүрлі жүзеге
асыру мүмкіндігі. Талап қойғанға дейін талап қою мерзімнің өтіп кетуі
соттың талаптан бас тарту туралы шешім шығаруына негіз болады.
(АК 179 б. 3 т)
Талаптың ескіруінің императивтік тәртіптері
Талаптың ескіру мерзімдерін және олардың есептелу тәртібін анықтайтын
заңның ережелері негізінен императивтік сипатта болады. Тараптар өздерінің
келісімі бойынша талаптың ескіру мерзімнің ұзақтығынөзгерте алмайды.
Сонымен қатар, заң, талап мерзімін сот шешім шығарғанға дейін дауда тарап
жасаған мәлімдемен бойынша ғана сот қолданатыны (АК 179 б. 2т) туралы
маңызды ережені қамтиды. Бұл егер де жауакер сотқа өтінген талаптың өтуі
фактісін пайдалануы келмесе, сот қандай да бір мерзімнің өтуіне қарамастан
жауапкер мен талапкер арасындағы материалдық-құқықтық дау бойынша істі
қарау, шешім шығаруға міндетті екендігін білдіреді. Бұл ережені кеңінен
талқылауға болмайды, еңбек, мысалы, мәліме жасаған кезде олардың мүмкін
болатын дауларына талаптың ескіру мерзімін қолданбау туралы келісім алуы
мүмкін. Мұндау мәліме заңға қайшы болғандықтан жарамсыз болып саналады.
Талаптың ескірілуінің қолданылуы туралы – сот органының шешіміне талапкер
мен берілген пайда болған дауға қатысты ғана беруге болады.
Талап қою таралмайтын талаптар
Жалпы ереже бойынша, талапты қою барлық азаматтық құқықтық қатынастарға
таралады. Ерекшелік ретінде ескерту мерзімі заңда тікелей көрсетілген
талаптар қатарына қолданылмайды. АК 187б сәйкес, талапты заңда
қарастырылған басқа реттерде материалдық емес игіліктер мүліктік емес
өзіндік құқықтарды бұзудан туындайтын; салымшылардың банкіге банктік
салымдарда беру туралы талаптарына, азаматтың өмірі мен денсаулығына
келтірілген зиянның орнын толтыру туралы талаптарына қолданылмайды. Ең
соңғы жағдайда талап қою мерзімі өтіп кеткеннен кейін қойылған талаптар
талап қойыла бастаған соң 3 жылдан асырмай қанағаттандырылады. Талап қою,
сонымен қатар, меншік иесінің немесе басқа иеленушінің құқығының кез келген
бұзылуы неліктен айыруға байланысты болмаса, олардың осы құқық бұзушылықты
жою туралы талаптарына қолданылмайды. Көрсетілген тізім жеткілікті болып
табылмайды, себебі заңмен талап қою қолданылмайтын жағдайлар анықталуы
мүмкін [36.369].
Талап қою мерзімінің басқа мерзім түрлерінен айырмашылығы
Талап қою мерзімін басқа мерзім түрлерінен, ең алдымен құқықтық әрекет ету
мерзімінен, тоқтатылу және претензияның төлемдерден ажыратып плу қажет.
Азаматтық құқықтың әрекет ету мерзімдері және тоқтату мерзімін талап қою
мерзімінен субъективтік құқықтағы барлық 3 жағдайда мерзімнің өтуімен заң
сол мүмкіндіктерді өтеуді байланыстыратын жағдайлар жақындатады.Бұл жерде
талаптың ескіру мерзімі құқықтың болу мерзімі болып саналуы мүмкін.
Талаптың ескіру мерзімі және кепілдік мерзім бұзылған субъективтік
құқықтармен байланысты, және олар тәртіп бойынша бір уақытта және бірін-
бірін толықтыра отырып бірге басталады. Егер кепілдік мерзім, жақтардың
өздері мен дауды реттеу үшін заңмен белгіленсе, онда талаптың ескіру
мерзімі субъективтік құқықтарды мәжбүрлі жүзеге асыру сот және басқа да
өкілетті органдар арқылы шектейді.
Талап қою мерзімінің түрлері. Талап қою мерзімі жалпы және арнайы болып
бөлінеді. Талап қоюдың жалпы мерзімі 3 жыл болып бөлінеді және ол арнайы
мерзімдер белгілегендерден басқа, барлық құқықтық қатынастарға таралады.
Талап қоюдың арнайы мерзімдері заңда ерекше көзделген жеке талаптарға
қолданылады.
Талап қою мерзімінің өтуі. Талап қою мерзімінің өтуіне дұрыс анықтама беру
үлкен маңызға ие. АК 180 б. сәйкес, талап қою мерзімінің өтуі адам құқық
бұзушылық туралы білген немесе білуге тиіс болған күннен басталады. Оларды
бұл ережеден айыру тек АК пен және өзге де заңдармен белгіленеді. Осылай
талап қою мерзімінің өтуін заң бір жағынан объективті моментпен, яғни
субъективті құқықтың бұзылуымен, ал екінше жағынан субъективті моментпен,
яғни өкілетті білген немесе құқық бұзушылық туралы білуге тиіс болған
жағдаймен байланысты сірә, бұл жағдайлар әрқашанда сәйкес келмейді,
дегенмен жәбірленуші өзінің құқық бұзушылығын дәл бұзылған кезінде біледі
деген болжақ бар. Алайда егер талапкер құқық бұзушылықьы кеш білсе және
білуі тиіс некенін дәлелдесе, қалаушылық субъективтік моментке беріледі.
Мәселенің бұлай шешілуі толығымен әділ, егер өкілетті тұлға өзінің
құқығының бұзуылуын білмесе, әлбетте ол қорғау құқығын қолдана алмайды.
Бірақта бұл жағдайда, жауапкер талапкердің бұзылған құқықтарының бұзылғанын
одан ертерек білу керектігін дәлелдеуге болады. Егер де талапкердің өзінің
бұзылған құқығын өзінің немқұрайдылығынан білмегендігі дәлелденсе, онда
талап талапкердің бұзылғандығы туралы білу керек болған кезден бастап
есептеледі.
Талаптың ескіруінің басталу сәтінің кейбір субъективтік құқықтарды қорғау
үшін арнайы спейификасы болады. Осыған қатысты құқық қатынастарында
талаптың мерзімнің басталуына осы құқық қатынастарының мазмұны әсер етеді.
Міндеттерді атқару қажеттілік сәтімен анықталғанда, егер міндетті тез
атқару заңнан, шарттан немесе міндетті мәнінен туындамаса, ескіру 7 күндік
жеңілдік мерзімі өту сәтінен басталады. Егер борышкердің міндеті біртекті
әрекеттер жасаумен құрылса, мысалы, жабдықтауды жүзеге асыру немесе қызмет
көрсету кезінде талаптың ескіру мерзімі әрқайсысының, талабына жеке
қолданылады.
Сондай қатысты құқық қатынастарында қандай да бір әрекеттерден бас тарту
борышкердің міндеті болып табылатын (мысалы, шектелген құқықтарды жеткізу
туралы авторлық шарт бойынша, автор шарт мерзімі кезінде басқа тұлғаларға
белгілі әдістермен шығармасын пайдалануға бермеуі керек) борышкердің сәйкес
әрекеттердің жасалғаны туралы несие берушінің білген немес білуге тиіс
болған күннен бастап талаптың ескіруі өтеді. Осындай тәртіпте, абсолюттік
құқықтардың бұзылуы кезіндегі ескіру мерзімі басталған сәт анықталады.
Регресстік міндеттемелер бойынша талаптың ескіруі негізгі міндеттерді
атқару сәтінен басталады.
Жеке талаптарға байланысты азаматтық заң ескіру мерзімінің басталу туралы,
ереже ерекшені бекітеді. Осылай, талап үшін талаптың арнайы жылдық мерзімі,
өз кезегінде кепілдік мерзім шегінде асасалуы мүмкін кемшіліктер туралы
өтініш берген күннен басталады.
Талаптың ескіруінің қалпына келтірілуі үзіліс, тоқтатылуы
Көп жағдайларда басталған талаптың ескіруінің үзелісіз өтеді. Дегенмен, заң
өкілетті тұлғаға ескіру мерзімінің шегінде талап ұсынуды қиындататын нақты
өмірлік жағдайлардың болу мүмкіндігін ескереді. Бұл жағдайлар әртүрлі
қалпына келтірлуінің үзілісінің және тоқтатылуының негізі болуы мүмкін. АК-
ң 189б сәйкес, талап қою мерзімінің өтуін тоқтата тұру негіздеріне: 1) егер
талап қоюға төтенше және бұл жағдайда болмай қоймайтын оқиға кедергі
жасаса; 2) міндеттемелердің бұл түрін орындау ҚР Президентінің жариялауымен
кейінге қалдырылуына байланысты; 3) егер талапкер немесе жауапкер соғыс
жағайына көтерілген әскери бөлімшелер құрамында болса; 4) егер әрекет
қабілеттілігі жоқ адамның заңды өнемі болмаса; 5) тиісті қатынасты
реттейтін заңдардың қолданылуын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz