Алдын-ала тергеу стадиясындағы сезікті мен айыпталушының конституциялық құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктері

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 101 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3

1 Алдын-ала тергеу стадиясындағы сезікті мен айыпталушының конституциялық құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктері . . . 5

1. 1 Қылмыстық іс жүргізудегі қатысушылардың құқықтарының кепілдіктері ұғымы және кепілдіктер жүйесі … . . . … . . . …5

1. 2 Сезікті мен айыпталушының қорғану құқығын қамтамасыз етудің кепілдіктері . . . . . . 10

1. 3 Жедел-іздестіру қызметін атқару кезіндегі сезікті мен айыпталушының конституциялық құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктері . . . 20

1. 4 Мәжбүрлеу шараларын қолдану кезінде сезікті мен айыпталушының конституциялық құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктері . . . . . . 24

3 Алдын-ала тергеу стадиясындағы прокурорлық қадағалаудың және сот бақылауының процессуалдық кепілдіктер ретіндегі маңызы . . . 42

3. 1 Алдын-ала тергеу стадиясындағы прокурорлық қадағалауды жүзеге асырудың өзекті мәселелері . . . 42

3. 2 Алдын-ала тергеу стадиясындағы сот бақылауының маңызы мен рөлі . . . 53

Қорытынды . . . 63

Қолданылған қайнар көздер . . . 71

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыс алдын-ала тергеу стадиясындағы сезікті мен айыпталушының қылмыстық іс-жүргізудегі конституциялық құқықтарын кепілдендіруге бағытталған. Зерттеу барысында, сезікті мен айыпталушының конституциялық құқықтары және оның кепілдіктері, сонымен қатар, оларға қатысты кейбір тергеу әрекеттерін жүргізу барысында қолданылатын ережелер, сезікті мен айыпталушының қылмыстық іс жүргізу заңымен бекітілген құқықтары, жедел-іздестіру шараларының іс жүргізудегі маңызы, мәжбүрлеу шаралары тәрізді институттар қарастырылады. Автор арқылы жүргізілген талдаудың нәтижесінде, сезікті мен айыпталушының конституциялық құқықтары мен бостандықтарын кепілдендіру бағытында бірқатар ұсыныстар жасалды.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабына сәйкес: «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырды, оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары» болып табылады.

Ол туралы Қазақстан Республикасы Президенті Н. Ә. Назарбаев «Қазақстан-2030» стратегиясында: «мемлекеттің басты бағыты - адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау және оны қамтамасыз ету, сондықтан да адам мен азаматтардың конституцияда көрсетілген құқықтарын өте жоғарғы дәрежеде кепілдендіру қажет, өйткені тұлғаның құқықтары мен бостандықтары әлемдік өркениеттің құндылығы болып саналады» [1, б. 15] деп атап өтеді. Әрбір жыл сайын Қазақстан халқына жасаған жолдауларында, осы бағытқа баса назар аударып отыр.

Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасын орындауда заңның атқарар орны үлкен. Себебі заң қоғамдағы адамдар арасындағы қатынасты реттейтін негізгі ереже болып табылады.

Бірақ заңға қатысты шешімін таппаған мәселелер қазіргі таңда көптеп кездесуде. Оның бірі - қылмыстық іс жүргізу заңы. Аталған заңды қолдану барысында оған қатысушылардың, соның ішінде сезікті мен айыпталушының конституциялық құқықтары толық кепілдендірілуі тиіс.

Ол туралы, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының төрағасы Қ. А. Мами да өз сөзінде: «Қылмыстық іс жүргізудің қатысушыларының құқықтарын қорғау - өзекті де, толғақты мәселелрдің бірі болып саналады. Тұлғаның құқықтарының шынайы түрде қамтамасыз ету - қылмыстық сот ісін жүргізу сферасындағы демократияны, ізгілікті бағалаудың өлшемі. Бұл үшін, тек қана қылмыстан зардап шеккен адамдардың құқықтары мен бостандықтарын ғана қорғау емес, сонымен қатар қылмыстық ізге түсуге тартылған адамдардың да құқықтары мен бостандықтарын сақтау қажет. Кінәсіздерді соттау, негізсіз қылмыстық жауапкершілікке тарту мүлдем жойылу қажет деп атап кетеді [2, б. 15] .

Дегенмен де, қылмыстық іс жүргізу кезіндегі конституция нормаларының орындалуына қатысты бірқатар шешімін таппаған мәселелер кездесіп отыр, ол тәжірибедегі қиындықтардың орын алуына және алдын ала тергеу жүргізу органдарының конституциялық құқықтарын дұрыс сақтамауына себеп болып отыр. Республикалық қылмыстық іс жүргізу заңында Конституцияда және халықараларық құқықтық актілерде көрсетілген заң кепілдіктері негізге алынбаған.

Мысалы, азаматтардың конституциялық құқықтарының бұзылу оқиғасына байланысты, 2000 жылы алдын-ала тергеу мен анықтау органдары қызметкерлерінің үстінен 36 қылмыстық іс қозғалды, ал 2002 жылы 644 қызметкері, оның ішінде ІІО-нің 614 қызметкері тәртіптік жауапкершілікке тартылды. Оның көпшілігі Жамбыл облысынан - 73, Алматы қаласы бойынша - 64. Алматы облысы бойынша - 64, Қарағанды облысы - 79 және қалғаны басқа облыстардан. Осы уақыт аралығында 32 қызметкерге қатысты қылмыстық іс қозғалды. 2004 жылы ІІО-ның барлығы 253 қызметкері, оның ішінде 75 жетекшілері тәртіптік жауапкершілікке тартылды. Азаматтардың қылмыстық іс жүргізу барысында конституциялық құқықтарының бұзылу фактісіне байланысты, 114 құқық қорғау органдары қызметкерлерінің үстінен 74 қылмыстық іс қозғалды, оның ішінде 51 қылмыстық іс ізге түсу органдары қызметкерлерінің азаматтарға қатысты күш қолданғаны үшін қозғалған. Жауап беруге мәжбүрлегені үшін ІІО қызметкерленің үстінен 6 қылмыстық іс қозғалып, оның 3 сотқа жіберілді. Дәлелдемелерді бұрмалау жасау оқиғасына байланысты ІІО қызметкерлері үстінен 21 іс қозғалған [3, б. 97-99] . Ал, 2006-жылы конституциялық құқықтарды бұзғаны үшін құқық қорғау органдары қызметкерлеріне қатысты 51 қылмыстық іс [4], ал 2007-жылдың алғашқы тоқсанында 11 қылмыстық іс қозғалған [5] .

Негізгі құқық бұзушылықтар, жауап алу барысында адвокаттардың қатыспауы, күш қолдану әдістері арқылы айғақтар алу, аяқталған қылмыстық істермен адвокаттың, айыпталушының таныстырылмауы, тергеу әрекеттерін жүргізу барысында тұрғын үйге заңсыз ену, сот сараптамаларының болмауы, беттестірудің болмауы және мерзімдердің сақталынбауы және т. б.

Осыған байланысты, Қазақстан Республикасы Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2006 жылғы 1-ші наурызда Қазақстан халқына жасаған жолдауында, «Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарынан орын алу қажет» - деп көрсетті. Осы жолдауда көрсетілген алты бағыттың бірінде: «Азаматтардың Конституция мен еліміздің заңдарын орындауын қамтамасыз ету - құқық қорғау органдарының міндеті. Олар үшін «қай жерде және кім не айтады?» дейтін сұрақ туындамауға тиіс, есесіне, заңды бұзған екенсің - оның баптарына сәйкес жауапқа тартыласың. Құқық қорғау органдарының осы ережені орындамайтын басшысы өз лауазымында қалмауы керек» [6] деп көрсетеді.

Сондықтан да, осы жоғарыда көрсетілген мәселелер, автордың осы тақырыпты таңдауының негізгі себебі болып отыр. Ол, қылмыстық іс жүргізу барысында оған қатысушылардың конституциялық кепілдіктерін толық кепілдендіргенде ғана қылмыстық іс жүргізудің міндеттерін толық және тыңғылықты орындай аламыз деп көрсетеді.

Дипломдық жұмыстың негізгі тұжырымдары:

1. Сезікті мен айыпталушының конституциялық құқықтары мен бостандықтары - азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарынан туындайтын және қылмыстық іс жүргізудегі сезікті мен айыпталушының құқықтық мәртебесімен анықталатын құқықтары мен бостандықтары болып табылады.

2. Қылмыстық іс жүргізудің кепілдіктері - іс жүргізуге қатысушы тұлғалардың құқықтарын қамтамасыз етуге, қылмыстық сот ісін дұрыс жүзеге асыруға бағытталған барлық құралдар мен тәсілдер жиынтығы.

3. Қылмыстық істер бойынша іс жүргізу кезінде азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау қағидасы орындалғанда ғана сезікті мен айыпталушының конституциялық құқықтары толық кепілдендіріледі. Сондықтан да, Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің баптарында көрсетілген бірқатар тергеу іс-әрекеттерінің процессуальдық тәртібіне толықтырулар мен өзгерістер енгізу қажет.

4. Сезікті мен айыпталушының қорғану құқығының сақталуы үшін қорғаушы және адвокаттар қызметін жақсарту аса қажет. Ол үшін мемлекет тарапынан көрсетілетін материалдық көмекті арттыру шарт.

5. Жедел-іздестіру шаралары барысында алынған мәліметтерді қылмыстық іс жүргізу барысында дәлелдемелер ретінде пайдалану үшін оның заңдылығын толық тексеру керек.

6. Алдын-ала тергеу стадиясында мәжбүрлеу шараларын қолдану барысында сезікті мен айыпталушының конституциялық құқықтарын кепілдендіруді жақсарту үшін, Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексіндегі оларды жүргізудің процессуальдық тәртібіне өзгерістер керек.

7. Прокурорлық қадағалау мен сот бақылауы алдын-ала тергеу стадиясындағы сезікті мен айыпталушының конституциялық құқықтарының басты кепілі. Сондықтан да, прокурорлық қадағалау мен сот бақылауы институтын жетілдіруде заңда өзгерістер қажет.

1 Алдын-ала тергеу стадиясындағы сезікті мен айыпталушының конституциялық құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктері

1. 1 Қылмыстық іс жүргізудегі қатысушылардың құқықтарының кепілдіктері ұғымы және кепілдіктер жүйесі

Конституциямен бекітілген адамдардың (сезікті мен айыпталушы) құқықтары - қылмыстық іс жүргізу, заңында да толық түрде қорғалуы шарт. Ол туралы, Қазақстан Республикасының ҚІЖК-нің 15-бабының 1-бөлігінде: «Қылмыстық процесті жүргізу орган қылмыстық процеске қатысушы азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға, оларды жүзеге асыру үшін жағдай жасауға, процеске қатысушылардың заңды талаптарын қанағаттандыруға уақытылы шаралар қолдануға міндетті» - деп көрсетілген.

Оны іске асыру - заңмен бекітілген кепілдіктер арқылы жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасында Конституциясында да, «адам құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі» (12-бап) - деп көрсетілген.

Кепілдік дегеніміз, француздың «гарант» деген сөзінен, аударғанда басқару, қамтамасыз ету деген мағынаны береді, яғни істің табысты, қауіпсіз болуын немесе әлдененің сақталуын қамтамасыз ететін жағдай [7, б. 184] . Яғни, кейбір құқықтың дұрыс орындалуына әсерін тигізетін жазбалар. Мысалы еңбек етуге, білім алуға, еркін кәсіпкерлікті қамтамасыз ету үшін көмек және т. б. [8, б. 23] . Адам мен азаматтардың құқықтарының кепілдіктері жалпы және арнайы (заң) болып бөлінеді. Жалпы кепілдіктерге: экономикалық, саяси, идеологиялық, ұйымдастыру, заң кепілдіктері жатқызылса, ал, арнайы кепілдіктер болып құқықтық нормалар жиынтығы табылады, осылардың көмегі арқылы құқықтар мен бостандықтарының бұзылмауын алдын-алынады, бұзылған құқықтардың орны толтырылады (мысалы, сот процессі барысында әрбір қатысушының ар-ожданы қорғалады) .

Қылмыстық іс жүргізу ғылымында әр уақытта іс жүргізу кепілдіктерінің жалпы мәселелері мен тұлға құқықтарын кепілдендірудің ерекшеліктері қызықтырып отырды. Сондықтан да, кепілдік ұғымы туралы құқық теориясында заңгерлер арасында әр түрлі ойлар да айтылды. Мұндай ойлардың туындауына, әр-түрлі процессуальдық кепілдіктердің қылмыстық іс жүргізуде тұлғалардың мүдделерінің толық сақталуына мүмкіндік жасай алмауы - әсер етті. Өйткені, кепілдіктердің кейбірі, жоғарыда аталып өткен және басқа да құқықтарды тікелей түрде, ал екіншілері - тек жанама түрде ғана қамтамасыз ете алды. Мысалы, бұлтартпау шараларын қолдану барысында, кепілдіктер сот ісін жүргізудің мүдделерін ғана қамтамасыз ете алады, бірақ ол тұлғаның құқықтарын толық қорғай алмайды, ал, сезіктінің жауап беруден бас тарту құқығы - тұлғалардың құқықтарын толық қамтамасыз ете алуы мүмкін, бірақ сот ісін жүргізуді жанама түрде ғана кепілдендіре алады.

Кейбір заңгерлер, «қылмыстық сот ісін жүргізу кепілдіктері - бұл қамтамасыз ету құралы» [9, б. 31] деп көрсетсе, ал, заң әдебиеттерінде кепілдік ұғымын :

- тұлғалардың өздеріне берілген құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруды қамтамасыз ету шаралары;

- адам құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асырылуын және толық түрде қорғалуын қамтамасыз ететін шаралар мен құралдар ретінде қарастырылады [10] .

Айтылған ойлардың негізгісі ретінде: « Қылмыстық сот ісін жүзеге асыруға қатысушылардың құқықтарының қылмыстық іс жүргізу кепілдігі - бұл қылмыстық іс жүргізуге қатысушы тұлғалардың өздеріне берілген құқықтардың жүзеге асырылуын қамтамасыз етуге бағытталған, өзінің нақты мазмұнына қарай қылмыстық іс жүргізу заңының нормаларымен бекітілген әр түрлі құралдардың жиынтығы » ұғымын алуға болады.

Жалпы, қылмыстық-құқықтық кепілдік ұғымы қылмыстық іс жүргізу заңында қай уақытта, ненің әсерінен пайда болды, бұл туралы ешкім нақты айтып бере алмайды. Кейбір заңгерлер кепілдікті қылмыстық іс жүргізудегі қатысушылардың міндеттері мен құқықтары деп түсінсе , ал, екіншілері оған құқықтық нормаларды , қылмыстық іс жүргізудің қағидаларын, процессуалдық нормалары, қылмыстық іс жүргізуді жатқызады . Заң ғылымындағы кепілдіктер туралы айтылған ойлардың жеткіліксіздігі де сол, олар кепілдіктерді біржақты ғана қарастыруға тырысады. Бірақ заң ғылымындағы кепілдіктерді қоғамдық және жеке мүдделерді қамтамасыз етудің жалғыз құралымен ғана қамтуға келмейді. Себебі, құралдар болып, қызметтегі пәннің барлық жүргізу тәсілдері саналады, ал, тәсілдер қызметтің жүру әдістерін, тәртібін ғана көрсетеді.

Қылмыстық іс жүргізу құқығы ғылымында алғашқылардың бірі болып Э. Ф. Куцова кепілдіктер ұғымына, оның затын, мақсатын, маңызын мазмұнын жан-жақты аша білді. Ол, тұлғалардың құқықтары және заңды мүдделерінің процессуальдық кепілдіктеріне: сот ісін жүргізуші мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың, оның ішінде соттардың, прокурордың, тергеушінің, анықтаушының процессуальдық міндеттерін; қорғаушының құқықтары мен міндеттерін; қылмыстық іс жүргізудегі қатысушылардың міндеттері мен құқықтарын жатқызады [11, б. 127-128] . Ал, П. Н. Кондратев: кепілдіктерді саяси маңыздылығына қарай, жалпыға бірдей сипатына қарай бөлуге тырысты. Ол кепілдіктерге: іс жүргізуге қатысушылардың құқықтары мен міндеттерін, қылмыстық іс жүргізу нормасын, іс жүргізу санкцияларын жатқызады [12, б. 64-66] . Енді біреулері кепілдіктерді нормалармен байланыстырады. Мысалы, О. Я. Соя - Серко: «Сотталушының өз құқықтарын жүзеге асырудың заң кепілдігі болып процессуалдық- норма танылады, осыны сақтау арқылы сот үкімі жүзеге асырылады»[13, б. 184] - деп көрсетеді. Ал, Н. И. Газетдинов, С. Я. Казанцев: «Көптеген ғалымдар кепілдіктерді біржақты ғана қарастырады. Бірақ бұл дұрыс емес. Себебі кепілдіктерді біржақты қарастыру, құқықтың сақталуына толық кепілдендіре алмайды. Оларға құқықтық нормаларды, қағидаларды, іс жүргізу институттарын, сот ісіне қатысушылардың құқықтарын, заңды тұлғалар мен органдардың іс жүргізу міндеттерін, мемлекеттік органдар және қоғамдық бірлестіктердің қызметін жатқызуға болады»[14, б. 9] - дейді. А. С. Кобликов болса: «Қылмыстық іс жүргізу кепілдігі - бұл қылмыстық іс жүргізудің міндеттерінің орындалуына, сот өкілеттігінің әділетті болуына жағдай жасайтын заңмен бекітілген құралдар. Кең мағынада алғанда, оған барлық процессуалдық іс әрекеттер, іс жүргізу қағидасы, жеке тергеу, сот іс әрекеттері жатқызылады. Ал, тар мағынада алғанда, айыпталушы мен жәбірленуші өзіндік орнымен ерекшелінеді»[15, б. 10] - деп көрсетеді.

Сонымен қатар, Қазақстандық заңгерлер арасында да кепілдіктерге қатысты бірқатар пікірлер қалыптасқан. Ол туралы А. Н. Ахпанов[16], Е. Ерешов[17], Д. Қ. Канафин [18], Қ. М. Күчуков [19], С. Д. Оспанов [20], Б. Х. Төлеубекова [21], Р. Т. Шуменова [22], Т. А. Ханов [23] және т. б. өз еңбектерінде тоқталған.

Мысалы, Канафин Д. Қ. : «Кепілдіктердің алар орны үлкен, олар барлық қылмыстық сот ісінің жүргізілуін байланыстырып отырады. Көп ғылымдар нысанды кепілдіктермен шатастырып отырады. Бірақ бұл дұрыс емес. Себебі іс жүргізу нысаны кепілдендіреді, бірақ ол кепілдік болып табыла алмайды» [18, б. 38] - деп көрсетеді. Ал, Р. Т. . Шуменова: «процессуальдық кепілдіктерге сот ісін жүргізу қағидаларын жатқызуға болады. Олар құқықтық нормаларда бекітіледі, сондықтан, процессуальдық нормалармен қатар процесссуальдық кепілдіктер ретінде өзіндік мәні бар» [22] - деп көрсетеді.

Айтылған ғылыми пікірлерді саралай келе, кепілдіктерге келесілерді жатқызуға болады:

құқық нормалары (Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу, қылмыстық және басқа да құқықтар салалары) ;
құқықтар және міндеттер;
санкциялар;
нысандар;
іс жүргізу қағидалары.

Осылардың жиынтығы арқылы біз қылмыстық іс жүргізу барысында сезікті мен айыпталушының құқықтарын толық кепілдендіре аламыз, олар жеке дара іс жүргізудің мақсатын толық қамти алмайды.

Құқықтық нормаларға Конституцияда, ҚІЖК де және қылмыстық іс жүргізуді реттейтін басқа да құқықтық актілерде бекітілген құралдар жатқызылады, ал құралдарға қылмыстық сот жүргізудің міндеттерінің жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін барлық нормалар кіреді. Олардың ішінде негізгі орынды адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғайтын нормалар алады. Мысалы, Қазақстан Республикасының Конституциясының 40-бабында: «Республиканың Президенті халық пен мемлекеттік билік бірлігінің, Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрі кепілі» деп көрсетілген. Яғни, мемлекет Президенті осы көрсетілген нормаға сай, сот және құқық қорғау органдары қызметін және қылмыстық іс жүргізу барысында азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын жақсарту үшін әр уақытта құқық қорғау органдарына тапсырмалар беріп отырады [24] .

Қылмыстық іс жүргізу барысында нормалар іске қатысушылардың, оның ішінде лауазымды тұлғалардың, мемлекеттік органдардың, іске мүдделі тұлғалардың қызметінің процессуальдық тәртібін реттейді. Қылмыстық істің тергелу ретін, стадияларын, шарттарын бекітеді.

Әрине, өздігінен қылмыстық іс жүргізу құқығы нормалары барлық уақытта іске қатысушылардың құқықтарын қамтамасыз ете алмайды. Тіпті озық, демократиялық заңдардың өздері де өмірде қолданылмаса, алға қойған мақсаттарын орындамайды. Егер заңдар өздігінен жүзеге асырылса, онда соттар артық болар еді. Сондықтан, норма басқа кепілдіктермен байланысқа түсу арқылы қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың құқықтарын кепілдендіреді. Заңда, процессуальдық іс әрекеттердің дұрыс жүргізілуін нақты және дұрыс бекіту керек. Мысалы , алдын ала тергеу стадиясында қылмыстық істі дұрыс жүргізу үшін сезікті мен айыпталушыға қатысты қамау түріндегі бұлтартпау шаралары қолданылады. Ал, аталған бұлтартпау шаралары тек прокурордың санкциясымен, немесе соттың рұқсатымен ғана жүзеге асырылады.

Екіншіден, қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың, оның ішінде сезікті мен айыпталушының құқықтарын кепілдіктердің қатарына жатқызуға болады. Мысалы сезіктіге заң бойынша қорғану құқығы берілген. Ол осы құқықты пайдалана отырып, өзіне қорғаушы ала алады немесе өзіне не үшін күдік келтірілгендігін білуге және өзіне қарсы қылмыстық іс қозғалғандығы туралы қаулының көшірмесін ала алады.

Сонымен қатар, әрбір қатысушының құқықтары өзара тығыз байланыста бола отырып бірін бірі кепілдендіре алады. Мысалы, қорғаушыға берілген құқықтар, сезікті мен айыпталушының құқықтарын қорғайды. Қорғаушы қылмыстық істерге қатыса отырып, іске қатысты барлық мәліметтерді ала алады, жүргізілген тергеу іс әрекеттеріне қатысады, ол туралы сезіктімен және айыпталушымен уақытысы шектелместен оңаша және құпия жолыға алады.

Аталған құқықтардың жүзеге асырылуы үшін және толық қорғалу үшін, іс жүргізу органдарына міндет жүктей аламыз және ол іс жүргізу нормаларында бекітілуі тиіс. Мысалы, іс жүргізу органдары қызметкерлері сезікті мен айыпталушының қорғаушымен қамтамасыз етуі қажет. Сондықтан, іс жүргізу органдары қызметкерлеріне жүктелген міндеттерді де кепілдікке жатқызуға болады. Себебі, қылмыстық іс жүргізуде қандай дұрыс норма болсын өздігінен құқықтардың қорғалуын қамтамасыз ете алмайды, оған іс жүргізу қызметі өз әсерін тигізеді. Заңның дұрыс жүзеге асырылуы және конституциялық құқықтардың сақталуы үшін, сот ісін жүзеге асырушы тұлғалар: судьяға, тергеушіге, прокурорға, анықтаушы және іске мүдделі басқа да қатысушыларға, айыпталушыға, сезіктіге, азаматтық талапкерге, азаматтық жауапкерге және олардың өкілдері өз міндеттерін дұрыс орындауы тиіс.

Егер, қылмыстық іс жүргізу барысында процессуальдық міндеттер орындалмаса немесе толық дәрежеде орындалмаса онда аталған құқықтар бұзылады. Сондықтан да қылмыстық іс жүргізу құқығында міндеттерін орындамағаны және толық орындамаса онда санкция және мәжбүрлеу шаралары көрсетілген.

Конституциялық құқықтардың бұзылуы барысында мәжбүрлеу және санкцияны қолдану құқықтардың сақталуына өз әсерін тигізеді.

Санкция дегеніміз - қылмыстық іс жүргізу құқығы нормаларын жүзеге асырылудың заң кепілдіктері жүйесінің ерекше де, қажетті элементі. Санкцияға қылмыстық іс жүргізуде қолданылатын: мамандарға салынатын айыппұл, айыпталушыны, жәбірленушіні сот залынан шеттету және т. б.

Ал, сезікті мен айыпталушының заңсыз іс-әрекетін болдырмауды алдын-алу, оларды жауапкершілікке тарту үшін мәжбүрлеу шаралары қолданылады.

Процессуалдық мәжбүрлеу шарасы болып негіздер болған кезде, заңды тұлғалар мен мемлекеттік органдар арқылы, заңда көрсетілген тәртіппен сезікті мен айыпталушының заңсыз іс-әрекеттерінің алдын алу мақсатында, қылмыстық іс жүргізу заңымен көрсетілген мәжбүрлеу сипатында қолданылатын іс жүргізу құралдары [25, б. 100] табылады. Мәжбүрлеу шаралары дәлелдемелерді табу және бекіту үшін қолданылады [26, б. 2] . Сонымен қатар, мәжбүрлеу шарасы, Қазақстан Республикасының «Қылмыстық іс жүргізуге қатысушы тұлғаларды мемлекеттік қорғау туралы» заңының 7-бабының 3 бөлігіне сәйкес, сезікті мен айыпталушыға бұлтартпау шарасын қолдануды қауіпсіздік шарасына жатқызуға болады.

Сондықтан да, санкцияны және мәжбүрлеу шараларын тек заң шегінде ғана қолдану қажет.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.