Адамды кепілге алу қылмысы
КІРІСПЕ
1 АДАМДЫ КЕПІЛГЕ АЛУ ҚЫЛМЫСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Адамды кепілге алудың объектісі
1.2 Адамды кепілге алудың объективтік жағы
1.3 Адамды кепілге алудың субъектісі және субъективті жағы
1.4 Адамды кепілге алудың субъектісі
1.3 Ауырлататын мән.жайлары бар адамды кепілге алу
1.6 Адамды кепілге алу қылмысын өзара ұқсас қылмыстардан ажырату
2 АДАМДЫ КЕПІЛГЕ АЛУДЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
2.1 Адамды кепілге алу қылмысының негізгі себептері мен жағдайлары
2.2 Адамды кепілге алу қылмысын жасаушы қылмыскер тұлғасы
2.3 Адамды кепілге алу қылмысын және өзге де бостандыққа қарсы қылмыстардың алдын алу
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 АДАМДЫ КЕПІЛГЕ АЛУ ҚЫЛМЫСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Адамды кепілге алудың объектісі
1.2 Адамды кепілге алудың объективтік жағы
1.3 Адамды кепілге алудың субъектісі және субъективті жағы
1.4 Адамды кепілге алудың субъектісі
1.3 Ауырлататын мән.жайлары бар адамды кепілге алу
1.6 Адамды кепілге алу қылмысын өзара ұқсас қылмыстардан ажырату
2 АДАМДЫ КЕПІЛГЕ АЛУДЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
2.1 Адамды кепілге алу қылмысының негізгі себептері мен жағдайлары
2.2 Адамды кепілге алу қылмысын жасаушы қылмыскер тұлғасы
2.3 Адамды кепілге алу қылмысын және өзге де бостандыққа қарсы қылмыстардың алдын алу
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Тақырыптың өзектілігі. Құқықтық мемлекетті құру және қоғамдық өмірдің демократиялық бастамаларының дамуы жалпы адамзаттық басымдылықты болжайды, бәрінен бұрын, жеке адамның өмірі, денсаулығы, бостандығы, қадір-қасиеті, құқықтары және мүдделері.
Біздің еліміздің Конституциясының 1-бабына сәйкес, «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады; оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, денсаулығы, құқықтары мен бостандықтары» [1]. Осыған байланысты, адам құқықтары мемлекет тарапынан сенімді қорғалуы тиіс. Сондықтан, қоғамда түбегейлі өзгерістер болғанда оның бірінші іс-әрекеті – адамның құқықтары, бәрінен бұрын оның өмірге және бостандыққа құқығын қорғайтын шешімдер қабылдауы кездейсоқ емес.
Қоғамдық қауіпсіздікке қолсұғушылықтармен күрес маңызды орын алады және көбіне қылмыстық заңды дұрыс қолдануға байланысты. Қылмыстық-құқықтық реттеу механизімін жетілдіру, біріншіден норма шығармашылық, яғни жаңа қазір қолданыстағы қылмыстық-құқықтық нормаларды жетілдіру, екіншіден құқық қорғау органдарының қызметінде заңдылықты нығайту мақсатында осы нормаларды қолдану тәжірибесін жетілдіру болып табылады. Криминологияда қылмыстардың себептері мен шарттарына ықпал ететін ескерту кешендерін қамтитын бүтіндей теория қамтылған.
Ұсынылған нәтижелердің ғылыми маңыздылығы. Қазіргі Қазақстан қоғамында адамды кепілге алу қаупі орасан зор. Ол, адамды кепілге алу адамның жеке басының бостандығына қол сұғатын зорлық-зомбылық қылмысы болып табылуымен анықталады.
Адамды кепілге алу үшін жауаптылықты көздейтін қазіргі қолданыстағы ҚР ҚК-ң 234-бабының талдануы және оны қолдану тәжірибесі, сондай-ақ осы әрекетті ҚР ҚК-ң басқа баптарымен дәрежелеу сұрақтары арнайы зерделеуді және өңдеуді талап ететін бірқатар мәселелерді шығарады. Жекелеп алғанда, қылмыс субъектісінің қасақаналық жағдайын сипаттайтын ниетін бағытталғандығын, қылмыстың себептері мен мақсаттарын анықтауға байланысты жасалған әрекетті дәрежелеуде едәуір қиындықтар туындайды. Сондықтан да алдын алу және ескерту шараларының тиімділігін арттыру мақсатында құқыққорғау органдарының қызметін жетілдіру аса маңызды қажеттілік.
Нәтижелердің дәйектілігі. Адамды кепілге алған үшін қылмыстық жауаптылық проблемаларын зерттеуге Т.Г. Даурова, П.А. Дубовец, Н.И. Загородникова, А.С. Никифоров, М.Х. Рустамбаев, И.Д. Самолюк, А.П. Филипов, М.Д. Шаргородский сияқты ғалымдар елеулі үлес қосты.
Қазақстан Республикасында қарастырылып отырған мәселенің жекелеген аспектірлері А.Н. Ағыбаевтың, Б.И. Ахметовтың, З.О. Ашитовтың, К.А. Бегалиевтің, Б.С. Бейсеновтың, И.Ш. Борчашвилидің, С.Я. Булатовтың, А.А. Исаевтың, Е.И. Қайыржановтың, И.В. Корзунның, А.Д.Макуханың, С.С. Молдабаевтың, М.С. Нәрікбаевтың, Р.Т. Нұртаевтың, Г.Ф. Поленовтың, С.М. Рахметовтың, Г.Р. Рүстемованың, В.А. Сергеевскийдің, Д.С. Чукмаитовтың және басқа авторлардың еңбектерінде зерттелген.
Біздің еліміздің Конституциясының 1-бабына сәйкес, «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады; оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, денсаулығы, құқықтары мен бостандықтары» [1]. Осыған байланысты, адам құқықтары мемлекет тарапынан сенімді қорғалуы тиіс. Сондықтан, қоғамда түбегейлі өзгерістер болғанда оның бірінші іс-әрекеті – адамның құқықтары, бәрінен бұрын оның өмірге және бостандыққа құқығын қорғайтын шешімдер қабылдауы кездейсоқ емес.
Қоғамдық қауіпсіздікке қолсұғушылықтармен күрес маңызды орын алады және көбіне қылмыстық заңды дұрыс қолдануға байланысты. Қылмыстық-құқықтық реттеу механизімін жетілдіру, біріншіден норма шығармашылық, яғни жаңа қазір қолданыстағы қылмыстық-құқықтық нормаларды жетілдіру, екіншіден құқық қорғау органдарының қызметінде заңдылықты нығайту мақсатында осы нормаларды қолдану тәжірибесін жетілдіру болып табылады. Криминологияда қылмыстардың себептері мен шарттарына ықпал ететін ескерту кешендерін қамтитын бүтіндей теория қамтылған.
Ұсынылған нәтижелердің ғылыми маңыздылығы. Қазіргі Қазақстан қоғамында адамды кепілге алу қаупі орасан зор. Ол, адамды кепілге алу адамның жеке басының бостандығына қол сұғатын зорлық-зомбылық қылмысы болып табылуымен анықталады.
Адамды кепілге алу үшін жауаптылықты көздейтін қазіргі қолданыстағы ҚР ҚК-ң 234-бабының талдануы және оны қолдану тәжірибесі, сондай-ақ осы әрекетті ҚР ҚК-ң басқа баптарымен дәрежелеу сұрақтары арнайы зерделеуді және өңдеуді талап ететін бірқатар мәселелерді шығарады. Жекелеп алғанда, қылмыс субъектісінің қасақаналық жағдайын сипаттайтын ниетін бағытталғандығын, қылмыстың себептері мен мақсаттарын анықтауға байланысты жасалған әрекетті дәрежелеуде едәуір қиындықтар туындайды. Сондықтан да алдын алу және ескерту шараларының тиімділігін арттыру мақсатында құқыққорғау органдарының қызметін жетілдіру аса маңызды қажеттілік.
Нәтижелердің дәйектілігі. Адамды кепілге алған үшін қылмыстық жауаптылық проблемаларын зерттеуге Т.Г. Даурова, П.А. Дубовец, Н.И. Загородникова, А.С. Никифоров, М.Х. Рустамбаев, И.Д. Самолюк, А.П. Филипов, М.Д. Шаргородский сияқты ғалымдар елеулі үлес қосты.
Қазақстан Республикасында қарастырылып отырған мәселенің жекелеген аспектірлері А.Н. Ағыбаевтың, Б.И. Ахметовтың, З.О. Ашитовтың, К.А. Бегалиевтің, Б.С. Бейсеновтың, И.Ш. Борчашвилидің, С.Я. Булатовтың, А.А. Исаевтың, Е.И. Қайыржановтың, И.В. Корзунның, А.Д.Макуханың, С.С. Молдабаевтың, М.С. Нәрікбаевтың, Р.Т. Нұртаевтың, Г.Ф. Поленовтың, С.М. Рахметовтың, Г.Р. Рүстемованың, В.А. Сергеевскийдің, Д.С. Чукмаитовтың және басқа авторлардың еңбектерінде зерттелген.
1. Қазақстан Республикасының Конститутциясы 30 тамыз 1995 жыл\\http://adilet.zan.kz/rus
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексi, 1997 жылғы 16 шiлдеде қабылданған (22.11.05. дейінгі өзгертулер мен толықтыруларын ескере отырып)\\ http://adilet.zan.kz/rus
3. Никифоров Б.С. Обьект преступления по советскому уголовному праву, М. 1960 г
4. Коржанский Н.И. Обьект и предмет уголовно-правовой охраны Москва, 1980 г,
5. Курс советского уголовного права под ред проф член корр А Н СССР А.А. Пионтковского, П.С. Ромашкина, В.М. Чхиквадзе том 2 Изд “Наука” М 1970 г
6. Таганцев Н.С. Русское уголовное право Часть общая 1 том отв ред профессор Н.И. Загордников Москва Наука 1994 г
7. Курс советского уголовного права Часть Общая Т-1 Изд Ленинградского Университета 1968 г,
8. Коржанский Н.И. Обьект посягательства и квалификация преступлений Учеб пособие Волгоград
9. Кайржанов Е.И. Интересы трудящихся и уголовный закон Алма-Ата 1975 г
10. Проблема уголовно-правовой охраны общественных отношений Изд. Л 1979 г
11. Брайнин Я.М. Уголовная ответственность и ее основание в советском уголовном праве Изд ю лит М 1963 г
12. Фролов Е.А. Спорные вопросы общего учения об обьекте преступления Сборник научных трудов Свердловского юридического института 1969 г Вып №10
13. Ляпунов Ю.И. Основные теоретические проблемы уголовно-правовой охраны природы в СССР Автореферат диссертации доктора юрид. наук М. 1976
14. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық Жалпы бөлім Алматы “Жеті-Жарғы” 1999 ж
15. Наумов А.В. Уголовное право Общая часть Курс лекции-М 1996г
16. Пионтковский А.А. Курс советского уголовного права общая часть Учения о преступлений по советскому уголвному праву Гос изд юрид лит 1961 г
17. Трайнин А.Н. Общее учение о состав преступления Госюриздат М 1957 г
18. Гельфер М.А. Уголовное право социалистических государств-М 1973 г
19. Кулушев С.М. Уголовная ответственность за похищение человека и нарушение прав свободы человека. Диссертация. Алматы, 2004 год.
20. Кудрявцев В.Н. Объективная сторона преступления. Москва, 1960.
21. Каиржанов Е.И. Уголовное право РК. (общая часть). Алматы, 2003.
22. Кудрявцев В.Н. Обьективная сторона преступления Гос изд Ю.Л. М 1966 г
23. Дурманов Н.Д. Понятие преступления М.Л. Изд Академ наук СССР
24. Тимейко Г.В. Общее учение об обьективной сторноне преступления Изд. Ростовского Университета 1977 г
25. Курс советского уголовного права Том 2 (Часть особенная) Ленинград 1978 г. отв.ред. Н.А. Беляев, Н.С. Лейкина, В К. Глистин
26. Трайнин А.Н. Состав преступления по советскому уголовному праву М ю.л. 1951 г
27. Уголовное право Республики Казахстан Общая часть II отв.ред И.И. Рогов, Г.И. Баймурзин М.А. Сарсембаев,-Алматы: Жеті-Жарғы, 1998 г
28. Латинско-русский словарь М. Изд “Русский язык” 1976 г
29. Мальцев В.В. Проблема уголовно-правовой оценки общественно опасных последствий Изд. Саратовского Университета 1989 г
30. Михлин А.С. Последствия преступления Ю. Лит М, 1969 г
31. Куринов Б.А. Научные основы квалификации преступлений. Москва, 1984.
32. Мамутов А.М. Преступления, составляющие пережитки патриархально-родового быта. Алматы, 1963.
33. Кулушев С.М. Уголовная ответственность за похищение человека и нарушение прав свободы человека. Диссертация. Алматы, 2004 год
34. .“Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралы” ҚР Жоғарғы Сотының Нормативтік Қаулысы 11 мамыр 2007 ж “Заң газеті” 1 06 07
35. Квашис В.Е. Преступная неосторожность социально-правовые и криминологические проблемы Владивосток 1986 г
36. Дагель П.С. Неосторожность уголовно-правовые и криминологические проблемы Ю.Л. 1977 г
37. Нуртаев Р.Т. Борьба с неосторожными видами преступлений А-А Наука Каз ССР 1990 г
38. Орысша-қазақша сөздік 2-том Главная редакция казахской советской энциклопедий А 1981 г
39. Қазақ Совет Энциклопедиясы 5-том Қазақ Совет Энциклопедиясының Бас редакциясы Алматы 1973 ж
40. Люцик В.В. Учение о вине по уголовному праву Республики Казахстан и зарубежных государств автореферат дисс на соискане ученой степени канд юрид наук алматы 2005 г
41. Волков Б.С. Мотивы преступлений (уголовно-правовое и социально-психологическое исследования) Изд.Казанского университета 1982 г.
42. Гаухман Л.Д. «Борьба с гасильственными посягательствами». М.: «Юридическая литература», 1969.
43. Иванов В.Н. «Уголовное законодательство Союза ССР и союзных республик: единство и особенности». М.: «Юридическая литература», 1973.
44. Данилин И.Н. «Уголовно-правовая охрана общественного порядка». М.: «Юридическая литература», 1973
45. Уголовное право Республики Казахстан. Особенная часть. Учебник. / Под ред. И.Ш.Борчашвили и С.М.Рахметова. В 2-х частях. Часть 2. – Алматы: Институт «Данекер»
46. Курс уголовного права. Часть общая. Москва 1970.
47. Курс Советс уголовн права. Ч.Особ. / Отв.ред. Н.А.Беляев. Т.4. Л.: 1978
48. Ағыбаев А.Н. «Қылмыстық құқық» Ерек бөл: Алматы: Жеті Жарғы, 2000
49. Уголовное право. Особенная часть. Учебник / Под ред.профессора В.Н. Петрашева. – М.: Издательство Приор, 1999.
50. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы: Жалпы бөлім. / Жауапты ред. Е.О.Алауханов, С.М.Рахметов. А.: Жеті Жарғы, 2001.
51. Кудрявцев В.Н. Общая теория квалификаций преступлений Ю Л
52. Орлов В.С. Субьект преступления по советскому уголовному праву М 1958 г
53. Устименко В.В. Специальный субьект преступления Изд “Вища школа” 1989 г
54. Орымбаев Р. Специальный субьект преступления Изд “ Наука” Каз ССР Алма-Ата 1977 г
55. Уголовное право Общая часть под ред. А.Н. Агыбаева, И.И. Рогова, Г.И. Баймурзина. Изд “Қазақ Университеті” 2005 г
56. Труды В.А. Борзенкова- www yandex ru
57. Уголовное право Казахстана. Под. ред И.И.Рогова, С.М.Рахманова Алматы 1999.
58. Баулин Ю.В. Обстоятельства исключающие преступность деяния Харьков изд “Основа” 1991 г
59. Галиакбаров Р.Р. Квалификация групповых преступлении, Москва, Юридическая литература, 1980г.
60. Домахин С.А. Крайняя необходимость по советскому уголовному праву Гос Изд Ю Л 1956 г.
61. Уголовное право. Общая часть. Под ред. Леонтьева Б.В. – М.: 1993.
62. Кайдаров Р.Е. Уголовное законодательство РК и практика его применения в борьбе с организованной преступностью //Вестник Межпарламентской ассамблеи, Санкт-Петербург, 1995г.
63. Куринов Б.А. Научные основы квалификации преступлений. Москва, 1984.
64. Каиржанов Е. Понятие, структура и виды профилактики. Караганда, 1986. с. 19.
65. Флетчер Дж., Наумов А.В. основные концепции современного уголовного права. Москва, 1998.
66. Кулушев С.М. Уголовная ответственность за похищение человека и нарушение прав свободы человека. Диссертация. Алматы, 2004 год
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексi, 1997 жылғы 16 шiлдеде қабылданған (22.11.05. дейінгі өзгертулер мен толықтыруларын ескере отырып)\\ http://adilet.zan.kz/rus
3. Никифоров Б.С. Обьект преступления по советскому уголовному праву, М. 1960 г
4. Коржанский Н.И. Обьект и предмет уголовно-правовой охраны Москва, 1980 г,
5. Курс советского уголовного права под ред проф член корр А Н СССР А.А. Пионтковского, П.С. Ромашкина, В.М. Чхиквадзе том 2 Изд “Наука” М 1970 г
6. Таганцев Н.С. Русское уголовное право Часть общая 1 том отв ред профессор Н.И. Загордников Москва Наука 1994 г
7. Курс советского уголовного права Часть Общая Т-1 Изд Ленинградского Университета 1968 г,
8. Коржанский Н.И. Обьект посягательства и квалификация преступлений Учеб пособие Волгоград
9. Кайржанов Е.И. Интересы трудящихся и уголовный закон Алма-Ата 1975 г
10. Проблема уголовно-правовой охраны общественных отношений Изд. Л 1979 г
11. Брайнин Я.М. Уголовная ответственность и ее основание в советском уголовном праве Изд ю лит М 1963 г
12. Фролов Е.А. Спорные вопросы общего учения об обьекте преступления Сборник научных трудов Свердловского юридического института 1969 г Вып №10
13. Ляпунов Ю.И. Основные теоретические проблемы уголовно-правовой охраны природы в СССР Автореферат диссертации доктора юрид. наук М. 1976
14. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық Жалпы бөлім Алматы “Жеті-Жарғы” 1999 ж
15. Наумов А.В. Уголовное право Общая часть Курс лекции-М 1996г
16. Пионтковский А.А. Курс советского уголовного права общая часть Учения о преступлений по советскому уголвному праву Гос изд юрид лит 1961 г
17. Трайнин А.Н. Общее учение о состав преступления Госюриздат М 1957 г
18. Гельфер М.А. Уголовное право социалистических государств-М 1973 г
19. Кулушев С.М. Уголовная ответственность за похищение человека и нарушение прав свободы человека. Диссертация. Алматы, 2004 год.
20. Кудрявцев В.Н. Объективная сторона преступления. Москва, 1960.
21. Каиржанов Е.И. Уголовное право РК. (общая часть). Алматы, 2003.
22. Кудрявцев В.Н. Обьективная сторона преступления Гос изд Ю.Л. М 1966 г
23. Дурманов Н.Д. Понятие преступления М.Л. Изд Академ наук СССР
24. Тимейко Г.В. Общее учение об обьективной сторноне преступления Изд. Ростовского Университета 1977 г
25. Курс советского уголовного права Том 2 (Часть особенная) Ленинград 1978 г. отв.ред. Н.А. Беляев, Н.С. Лейкина, В К. Глистин
26. Трайнин А.Н. Состав преступления по советскому уголовному праву М ю.л. 1951 г
27. Уголовное право Республики Казахстан Общая часть II отв.ред И.И. Рогов, Г.И. Баймурзин М.А. Сарсембаев,-Алматы: Жеті-Жарғы, 1998 г
28. Латинско-русский словарь М. Изд “Русский язык” 1976 г
29. Мальцев В.В. Проблема уголовно-правовой оценки общественно опасных последствий Изд. Саратовского Университета 1989 г
30. Михлин А.С. Последствия преступления Ю. Лит М, 1969 г
31. Куринов Б.А. Научные основы квалификации преступлений. Москва, 1984.
32. Мамутов А.М. Преступления, составляющие пережитки патриархально-родового быта. Алматы, 1963.
33. Кулушев С.М. Уголовная ответственность за похищение человека и нарушение прав свободы человека. Диссертация. Алматы, 2004 год
34. .“Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралы” ҚР Жоғарғы Сотының Нормативтік Қаулысы 11 мамыр 2007 ж “Заң газеті” 1 06 07
35. Квашис В.Е. Преступная неосторожность социально-правовые и криминологические проблемы Владивосток 1986 г
36. Дагель П.С. Неосторожность уголовно-правовые и криминологические проблемы Ю.Л. 1977 г
37. Нуртаев Р.Т. Борьба с неосторожными видами преступлений А-А Наука Каз ССР 1990 г
38. Орысша-қазақша сөздік 2-том Главная редакция казахской советской энциклопедий А 1981 г
39. Қазақ Совет Энциклопедиясы 5-том Қазақ Совет Энциклопедиясының Бас редакциясы Алматы 1973 ж
40. Люцик В.В. Учение о вине по уголовному праву Республики Казахстан и зарубежных государств автореферат дисс на соискане ученой степени канд юрид наук алматы 2005 г
41. Волков Б.С. Мотивы преступлений (уголовно-правовое и социально-психологическое исследования) Изд.Казанского университета 1982 г.
42. Гаухман Л.Д. «Борьба с гасильственными посягательствами». М.: «Юридическая литература», 1969.
43. Иванов В.Н. «Уголовное законодательство Союза ССР и союзных республик: единство и особенности». М.: «Юридическая литература», 1973.
44. Данилин И.Н. «Уголовно-правовая охрана общественного порядка». М.: «Юридическая литература», 1973
45. Уголовное право Республики Казахстан. Особенная часть. Учебник. / Под ред. И.Ш.Борчашвили и С.М.Рахметова. В 2-х частях. Часть 2. – Алматы: Институт «Данекер»
46. Курс уголовного права. Часть общая. Москва 1970.
47. Курс Советс уголовн права. Ч.Особ. / Отв.ред. Н.А.Беляев. Т.4. Л.: 1978
48. Ағыбаев А.Н. «Қылмыстық құқық» Ерек бөл: Алматы: Жеті Жарғы, 2000
49. Уголовное право. Особенная часть. Учебник / Под ред.профессора В.Н. Петрашева. – М.: Издательство Приор, 1999.
50. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы: Жалпы бөлім. / Жауапты ред. Е.О.Алауханов, С.М.Рахметов. А.: Жеті Жарғы, 2001.
51. Кудрявцев В.Н. Общая теория квалификаций преступлений Ю Л
52. Орлов В.С. Субьект преступления по советскому уголовному праву М 1958 г
53. Устименко В.В. Специальный субьект преступления Изд “Вища школа” 1989 г
54. Орымбаев Р. Специальный субьект преступления Изд “ Наука” Каз ССР Алма-Ата 1977 г
55. Уголовное право Общая часть под ред. А.Н. Агыбаева, И.И. Рогова, Г.И. Баймурзина. Изд “Қазақ Университеті” 2005 г
56. Труды В.А. Борзенкова- www yandex ru
57. Уголовное право Казахстана. Под. ред И.И.Рогова, С.М.Рахманова Алматы 1999.
58. Баулин Ю.В. Обстоятельства исключающие преступность деяния Харьков изд “Основа” 1991 г
59. Галиакбаров Р.Р. Квалификация групповых преступлении, Москва, Юридическая литература, 1980г.
60. Домахин С.А. Крайняя необходимость по советскому уголовному праву Гос Изд Ю Л 1956 г.
61. Уголовное право. Общая часть. Под ред. Леонтьева Б.В. – М.: 1993.
62. Кайдаров Р.Е. Уголовное законодательство РК и практика его применения в борьбе с организованной преступностью //Вестник Межпарламентской ассамблеи, Санкт-Петербург, 1995г.
63. Куринов Б.А. Научные основы квалификации преступлений. Москва, 1984.
64. Каиржанов Е. Понятие, структура и виды профилактики. Караганда, 1986. с. 19.
65. Флетчер Дж., Наумов А.В. основные концепции современного уголовного права. Москва, 1998.
66. Кулушев С.М. Уголовная ответственность за похищение человека и нарушение прав свободы человека. Диссертация. Алматы, 2004 год
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Құқықтық мемлекетті құру және қоғамдық өмірдің
демократиялық бастамаларының дамуы жалпы адамзаттық басымдылықты болжайды,
бәрінен бұрын, жеке адамның өмірі, денсаулығы, бостандығы, қадір-қасиеті,
құқықтары және мүдделері.
Біздің еліміздің Конституциясының 1-бабына сәйкес, Қазақстан Республикасы
өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде
орнықтырады; оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, денсаулығы,
құқықтары мен бостандықтары [1]. Осыған байланысты, адам құқықтары
мемлекет тарапынан сенімді қорғалуы тиіс. Сондықтан, қоғамда түбегейлі
өзгерістер болғанда оның бірінші іс-әрекеті – адамның құқықтары, бәрінен
бұрын оның өмірге және бостандыққа құқығын қорғайтын шешімдер қабылдауы
кездейсоқ емес.
Қоғамдық қауіпсіздікке қолсұғушылықтармен күрес маңызды орын алады және
көбіне қылмыстық заңды дұрыс қолдануға байланысты. Қылмыстық-құқықтық
реттеу механизімін жетілдіру, біріншіден норма шығармашылық, яғни жаңа
қазір қолданыстағы қылмыстық-құқықтық нормаларды жетілдіру, екіншіден құқық
қорғау органдарының қызметінде заңдылықты нығайту мақсатында осы нормаларды
қолдану тәжірибесін жетілдіру болып табылады. Криминологияда қылмыстардың
себептері мен шарттарына ықпал ететін ескерту кешендерін қамтитын бүтіндей
теория қамтылған.
Ұсынылған нәтижелердің ғылыми маңыздылығы. Қазіргі Қазақстан қоғамында
адамды кепілге алу қаупі орасан зор. Ол, адамды кепілге алу адамның жеке
басының бостандығына қол сұғатын зорлық-зомбылық қылмысы болып табылуымен
анықталады.
Адамды кепілге алу үшін жауаптылықты көздейтін қазіргі қолданыстағы ҚР
ҚК-ң 234-бабының талдануы және оны қолдану тәжірибесі, сондай-ақ осы
әрекетті ҚР ҚК-ң басқа баптарымен дәрежелеу сұрақтары арнайы зерделеуді
және өңдеуді талап ететін бірқатар мәселелерді шығарады. Жекелеп алғанда,
қылмыс субъектісінің қасақаналық жағдайын сипаттайтын ниетін
бағытталғандығын, қылмыстың себептері мен мақсаттарын анықтауға байланысты
жасалған әрекетті дәрежелеуде едәуір қиындықтар туындайды. Сондықтан да
алдын алу және ескерту шараларының тиімділігін арттыру мақсатында
құқыққорғау органдарының қызметін жетілдіру аса маңызды қажеттілік.
Нәтижелердің дәйектілігі. Адамды кепілге алған үшін қылмыстық
жауаптылық проблемаларын зерттеуге Т.Г. Даурова, П.А. Дубовец, Н.И.
Загородникова, А.С. Никифоров, М.Х. Рустамбаев, И.Д. Самолюк, А.П. Филипов,
М.Д. Шаргородский сияқты ғалымдар елеулі үлес қосты.
Қазақстан Республикасында қарастырылып отырған мәселенің жекелеген
аспектірлері А.Н. Ағыбаевтың, Б.И. Ахметовтың, З.О. Ашитовтың, К.А.
Бегалиевтің, Б.С. Бейсеновтың, И.Ш. Борчашвилидің, С.Я. Булатовтың, А.А.
Исаевтың, Е.И. Қайыржановтың, И.В. Корзунның, А.Д.Макуханың, С.С.
Молдабаевтың, М.С. Нәрікбаевтың, Р.Т. Нұртаевтың, Г.Ф. Поленовтың, С.М.
Рахметовтың, Г.Р. Рүстемованың, В.А. Сергеевскийдің, Д.С. Чукмаитовтың және
басқа авторлардың еңбектерінде зерттелген.
Сот практикасын зерделеу мен қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық
тәртіпке қарсы, жекелеп алғанда қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстарды,
нақтырақ адамды кепілге алуды тергеу кезіндегі проблемалы мәселелер адамды
алумен күрестің заңдық реттелуі әрі қарайғы жетілдіруді талап етеді. Адамды
кепілге алуды ескертудің, және де алдын алудың тиімді шараларын өңдеу
қылмыстық-құқықтық заңды реформалау процесінде едәуір роль ойнайтын еді.
Мұның барлығы, біздің ойымызша адамды кепілге алған үшін қылмыстық
жауаптылықтың қылмыстық-құқықтық және криминологиялық аспектілерін
зерттеудің өзектілігін шарттастырады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты болып адамды кепілге алу секілді қылмыстың
нормасын жетілдіру және оны құқық қорғау органдарының қызметкерлерінің
тәжірибесінде қолдану тиімділігін жетілдіру жолдарын теориялық тұрғыда
анықтау, сондай ақ адамды кепілге алуды ескерту бойынша алдын алу шараларын
жетілдіру бойынша ұсыныс сипатындағы тұжырымдарды жасыу және енгізу болып
табылады.
Аталған мақсатқа жетуде мына міндеттерді шешу қажет:
- тонау қылмысы үшін қылмыстық жауаптылық көзделген қылмыстық заң
нормаларына құқықтық талдау жүргізу;
- тонау қылмысы үшін қылмыстық жауаптылығы проблемасының қазіргі жай-
күйін талдау;
-қылмыстық заңдарды және басқа да нормативті-құқықтық актілерді
жетілдіруге байланысты ұсыныстар әзірлеу;
-осы тұрғыдағы қылмыстылықтың алдын алудың негізгі бағыттарын анықтау;
аталған құбылыспен күресу саласындағы нормативті-құқықтық базаны
жетілдірудің нақты шараларын негіздеу, сондай-ақ құқықтық және
ұйымдастырушылық механизмді одан әрі жетілдіре түсу;
Зерттеудің обьектісі мен нысаны. Зертеудің обьектісі - тонау қылмысы
үшін қылмыстық жауаптылық белгілеу кезінде туындайтын қоғамдық қатынастар
танылады. Зерттеудің нысаны- тонау қылмысы үшін қылмыстық жауаптылық
белгілеуді реттейтін денсаулық сақтау саласындағы Қазақстан Республикасының
қылмыстық құқық және басқа да заң нормалары мен заңға сәйкес актілері
танылады
Зерттеудің әдістемелік негіздері. Зерттеудің әдістемелік (методология)
негізін медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін орындамағаны немесе
теріс қарағаны үшін жауаптылықты көздейтін нормалар проблемасын
қарастыратын танымдылықтың ғылыми диалектикалық әдісі құрайды.
Зерттеу барысында арнайы ғылыми әдістерді, оның ішінде жалпы жүйелік-
құрылымдық, тарихи-құқықтық, формалды-логикалық, құқықтық-техникалық,
әлеуметтік-психологиялық, салыстырмалы-құқықтық формалды-догматикалық
әдістер пайдаланылды.
Зерттеу жұмысының теориялық негізін қылмыстық құқық, криминология,
салаларында жазылған іргелі еңбектер қалады.
Зерттеудің нормативтік базасын мыналар құрайды: Қазақстан
Республикасының Конституциясының нормалары, Қазақстан Республикасының
қылмыстық, қылмыстық-атқарушылық, қылмыстық іс жүргізу, азаматтық құқықтық
заңдар. Сонымен қатар, ҚР Жоғарғы Сот Пленумының қаулылары.
1 АДАМДЫ КЕПІЛГЕ АЛУ ҚЫЛМЫСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Адамды кепілге алудың объектісі
Қандай да болмасын, соның ішінде қоғамдық қауiпсiздiкке және қоғамдық
тәртiпке қарсы қылмыстар құрамдарының қажетті элементі болып обьект
танылады. Обьект болмаса қылмыс та жоқ. Адамның өмірі мен денсаулығын
қылмыстың обьектісі ретінде айтқан кезімізде алдымен адам өмірі мен
денсаулығының ұғымын ғана емес, оның қоғамдық және әлеуметтік маңызын да
айта кетуіміз қажет.
Б.С. Никифоровтың айтуынша қылмыстық құқық өзінің нормаларымен адамның
мінез-құлқын реттей отыра, социализмнің қоғамдық қатынастарын бекітеді және
оларды құқықбұзушылықтан қорғайды [3, 13 б.],-деді. Тек қана социалистік
сөзін алып тастап, қоғамдық қатынас деуіміз қажет.
Қылмыстық құқықтың обьектісін әр кезеңдерде арнайы зерттеу үшін шетел
оқымыстылары А. Фейербах, Ф. Лист, Ресей оқымыстылары Н.С. Таганцев, И.Я.
Фойницкий, Л.С. Белогриц-Котляровский, С.В. Познышев, кеңес дәуірінің
оқымыстылары А.А. Пионтковский, М.Д. Шаргородский, Н.Д. Дурманов, А.Н.
Трайнин, Я.М. Брайнин, А.С. Загородников, Б.С. Никифоров, Е.А. Фролов, Е.І.
Қайыржанов, Ю.А. Демидов, Ю.М. Лившиц, В.К.Глистин өзінің еңбектерінде
зерттеген. Сондай-ақ қылмыстың обьектісі жөнінде М.А. Гельфер, Г.А. Кригер,
М.П. Михайлов, Д.Н. Розенберг, М.И. Федоров және басқа да авторлардың
мазмұнды мақалалары жарияланды. Тәуеліз Қазақстан Республикасында қылмыстың
обьектісіне байланысты А.Н. Ағыбаев, Ғ.Ы. Баймұрзин, Г.Р. Рүстемова, Ә.А.
Темірбеков, Р.Е. Жансараева т.б. өздерінің көзқарастарында көрсетіп кеткен.
Кез келген қылмысты іс-әрекеттің мәнін, оның орнын ашу үшін қылмыстың
обьектісін анықтаудың орны ерекше.Қылмыстың обьектісін дұрыс анықтау
қылмыстың ауырлық дәрежесі ұқсас қылмыстарды бір-бірінен ажырату, қылмысты
қылмыс емес әрекеттерден анықтауда негізгі критерий болып есептеледі.
Қылмыстың обьектісі деп еліміздің қылмыстық құқық ғылымында қылмысты
қол сұғушылықтан қылмыстық заң бойынша қорғалатын қоғамдық қатынастарды
айтамыз. Қылмыстық заңмен қорғалмаған қатынастар қылмыстың обьектісі бола
алмайды.
Өйткені, қылмыстық-құқылық қорғау обьектісіне әрқашан да өзінің мәні
мен дәрежесіне қарай ерекшеленген маңызды қоғамдық қатынастар жатады.
Қылмыстық заңмен қылмыс ретінде көзделген кез келген қоғамға қауіпті іс-
әрекет белгілі бір обьектіге қол сұғады. Сонымен бірге кез келген іс-
әрекеттің қоғамға қауіптілігі қандай түрдегі обьектіге қол сұғушылығына
байланысты. Біз осы жерде қол сұғушылық обьектісі және қылмыс обьектісі
деген ұғымды ажыратып алуымыз керек.
Қол сұғушылық обьектісі дегеніміз-бұл қоғамдық қатынастар, осыны
өзгерту үшін қылмыс бағытталатын нысан. Қылмыс обьектісі- бұл кез келген
қылмыс соққы жасайтын бағыт.
Шетелдік қылмыстық құқықтың теориясында ең алғаш рет қылмыстың
обьектісіне субьективтік құқық ретінде түсінік берілді. Бұл теорияның
алғашқы өкілдері қылмыстың обьектісі болып адамдардың субьективті құқығы
танылады деді. Осы теорияның көрнекті өкілі ретінде белгілі неміс заңгер-
ғалымы А. Фейербахты атауға болады.
Шетелдік қылмыстық-құқықтық әдебиетте қылмыстың обьектісі деп тұлғаның
субьективтік құқығы, олардың нақты өмір сүруіндегі құқықтық нормалар,
қоғамның дұрыс өмір сүру шарты, құқықтық нормалармен қорғалатын өмірлік
мүдделер, құқықтық игіліктер басқа да құбылыстар танылады [4, 11 б.].
Заңгер ғалым Ф. Листің пікірінше қылмыстың обьектісі деп өмірлік
мүдденің қорғалатын құқығы деп атады [5, 129 б.].
Белгілі орыс оқымыстысы Н.С. Таганцев қылмыстың обьектісі болып оның
нақты қолдануындағы құқықтық норма танылады деді. Қылмыстың обьектісін
осылай анықтай отырып Н.С. Таганцев А. Фейербахтың субьективті құқықты
обьект деп тану пікіріне қарсы көзқараста болды [6, 178 б.].
Танымал орыс криминалисі И.Я. Фойницкийдің ойы бойынша кез келген
қылмыс екі обьектіден: аталған түйсікпен бұзылатын және тікелей айқын
бейнесін қалыптастыра отырып, белгілі бір түйсікпен шектелетін қатынастар
[7, 128 б.]-танылады деді.
Н.И. Коржанскийдің пікірінше қылмыстың обьектісі деп қылмыстық заңмен
қорғалатын әлеуметтік мүмкіндіктерді жүзеге асыруға бағытталған әлеуметтік
жүріс-тұрыс институттарына қол сұғатын қатынастарды жатқызады [8, 21 б.].
Қылмыстың обьектісі жайлы Е.І. Қайыржанов Қылмыстың обьектісі құқықпен
тыйым салудың сипатын, заңмен тыйым салынған әрекеттердің шеңбері мен
шегін, олардың қауіптілігінің сипаты мен дәрежесін анықтайды. Сондықтан
обьект қылмысты анықтауда басымдыққа ие [9, 4 б.],-деген пікірді айтқан.
Қоғамдық қатынастар басқа да қатынастарға қарағанда әлеуметтік
әрекеттің нәтижесі ретінде туындайды. Қоғамдық қатынастардың айрықша
элементі ретінде заттың орнына байланыс танылады. Қоғамдық қатынас осы
затқа әсерге ұшырауына байланысты туындайды.
В.К. Глистин қылмыстық заң әртүрлі күрделі және олардың
ұйымдастырылуына немесе әлеуметтік маңызына байланысты әркелкі деңгейдегі
қоғамдық қатынастарды реттейді. Тек қоғамдық қатынастарды талдау арқылы
қатынастардың мәнін анықтауға мүмкіндік береді [10, 29 б.],-деген пікірде.
Осы пікірмен келісе отырып, қылмыстың обьектілеріндегі қоғамдық
қатынастар қылмыстық-құқықтық қорғаудың обьектісі және құқықтық реттеу заты
ретінде топтар, қоғамның әлеуметтік институттарының іс-әрекеті мүддесіне
сәйкес пайда болады немесе анықталады, олардың мазмұны болып әлеуметтік
мүмкіндік, белгілі бір мінез құлық қажеттілігі немесе тыйым салынуы әлде
қоғамдық қатынастар субьектісінің белгілі бір жағдайының әлеуметтік
мүмкіндігі.
Қылмыстық кодекстің 2-бабының 1 бөлігінде қоғамдық қатынастардың
жалпылай ұғымы берілген. Осыған сәйкес қылмыстың обьектілеріне адам мен
азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық тәртіп
пен қауіпсіздікті, қоршаған ортаны, Қазақстан Республикасының
конституциялық құрылысы мен аумақтық тұтастығын, қоғам мен мемлекеттің
заңмен қорғалатын мүдделерін қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау, бейбітшілік
пен адамзаттың қауіпсіздігін қорғау, сондай-ақ қылмыстардың алдын алу болып
табылады.
Бірақ та қылмыстық құқық теориясында қоғамдық қатынастардың мазмұнын
құрайтын элементтер төңірегінде алуан пікірлер бар. Мысалы, Б.С. Никифоров
қылмыстың жалпы обьектісі болып табылатын қоғамдық қатынастың құрамында
қоғамдық мүдде [3, 29 б.],-орын алады дейді. Я.М. Брайнин де осындай
көзқарасты жақтай отырып қоғамдық қатынастарға басқа элементтермен бірге
қоғамдық қатынастар субьектілерінің мүдделері кіреді [11, 167 б.],-деп
қарастырған. Е.А. Фроловтың айтуынша мүдде-қоғамдық қатынастардың ядросы
[12, 198 б.],-деген көзқарасты ұстанған.
Өз кезегінде Ю.И. Ляпунов мүдде-барлық қоғамдық қатынастардың мазмұнын
бейнелейді [13, 15 б.],-деген қорытындыға келеді. Н.И. Коржанский болса
қоғамдық қатынастардың ядросы болып адамдардың арасындағы белгілі бір
қатынас ретінде әлеуметтік байланысты айтады [8, 22 б.]. Танымал отандық
заңгер Е.І. Қайыржанов өз еңбектерінде қоғамдық қатынастар деген ұғымды –
қоғамдық мүдде деген түсінікпен алмастыруды ұсынған [9, 56 б.].
Қазақстандық ғалым А.Н. Ағыбаевтың Біздің пікірімізше мүдде деген ұғым
қоғамдық қатынастардың құрамдас бөлігі ғана. Қоғамдық қатынастар қылмыстың
жалпы обьектісі ретінде өз бойына мына элементтерді: қоғамдық қатынастардың
субьектілерін, олардың әрекеттері мен өзара қатынастарын, қоғамдық
қатынастар субьектілерінің заңмен қорғалатын материалдық, заттық, мүліктік,
басқа да игіліктері мен мүдделерінің жиынтығы болып табылады. Осыған сәйкес
қоғамдық қатынастар мінез-құлықтары, іс-әрекеттері мен олардың өзара
байланыстарының көріністерінің жиынтығы болып табылады [14, 61 б.],-деген
пікір келтіреді.
Ресей ғалымы А.В. Наумов қылмыстың жалпы обьектісін қылмыстық заңмен
қорғалатын кез келген игіліктер [15, 149 б.]-деп анықтайды.
Бірқатар авторлардың ойынша кейбір жағдайларда қылмыстың тікелей
обьектісі қоғамдық қатынастармен бірге материалдық игіліктерге де қол сұғуы
мүмкін. Атап айтқанда әйгілі ғалым А.А. Пионтковский қылмыстың тікелей
обьектісі ретінде қоғамдық қатынастардың өзін емес, олардың элементтерін
қарастырып кеткен, яғни оның көзқарасы бойынша социалистік және жеке
мүлікке қол сұғушылықтардың тікелей обьектісі қоғамдық қатынастар
элементтерінің материалдық көрінісі болып табылса, кеңестік азаматтың жеке
басына деген қол сұғушылықтарда қылмыстың тікелей обьектісі болып
субьектілер танылуы тиіс деді [16, 138 б.].
А.Н. Трайниннің пікірі А.А. Пионтковскийдің көзқарасынан алшақ
кетпейді. Ол: қылмыстың жалпы обьектісі қоғамдық қатынастар болып
табылғанмен, кейбір нақты қылмыс құрамдарында қылмыстың обьектісі болып
материалды құндылықтар және материалдық емес саяси, моральдік, мәдени
құндылықтар жатқызылуы мүмкін [17, 124 б.],-деді.
Қылмыстың тікелей обьектісін жоғарыда айтылғандардай қарастырған
кезімізде олар өзара жалпы және жеке ретінде өзара қатынасқа түсетін
қылмыстың жалпы және тікелей обьектілерінің арасында алшақтық орын алып
отыр. Сондықтан біз, осы мәселеге байланысты Я.М. Брайниннің қылмыстың
тікелей обьектісі заңда қалай көрсетілсе де, ол әрдайым қоғамдық қатынас
болып табылады [11, 167 б.]-деген көзқарасымен келісе алмаймыз.
Қылмыстық-құқықтық қорғау обьектісін топтастыру қоғамдық қатынастардың
жалпы жүйесіндегі нақты обьектінің орнын көрсетеді, тиісінше осы қол
сұғушылықтың маңыздылығын, құндылығын және қоғамға қауіптілігін анықтауға
мүмкіндік береді.
Қылмыстық құқық ғылым теориясында қылмыстың обьектісін жете білу үшін,
оның маңызын және атқаратын ролін, қызметін түгел ашу мақсатымен қылмыстың
обьектісін топтастырудың маңызы зор.
Қылмыстық құқық теориясында кейінгі мерзімде топтастыруды кейінгі
вертикальды және горизонтальды жүйелері бойынша бөлу қалыптасқан.
Вертикалды жүйенің үш сатылық топтастыруы бойынша қылмыстың обьектісі-
жалпы, топтық және тікелей ретінде бөлінген.
Қылмыстың жалпы обьектісі деп қылмыстық заң нормасы арқылы қорғалатын
қоғамдық қатынастардың жиынтығы. Қылмыстың жалпы обьектісі болып танылатын
қоғамдық қатынастардың көлемі өзгермелі. Оның қатары жаңа құбылыстардың
қылмыс болып танылуына байланысты кеңеюі немесе қылмыс болып келген кейбір
нормалардың күшін жоюына байланысты тарылуы мүмкін.
Бірақ та жалпы обьектінің ұғымы біртектес нақты іс-әрекеттердің
ерекшелігін бейнелеуде жеткіліксіз болып танылады. Осыған байланысты біз
осы тұрғыдағы қылмыстардың обьектісін ашып көрсету үшін қол сұғушылықтың
топтық және тікелей обьектілерін бөліп қарастыруымыз қажет.
Қылмыстардың арнайы немесе топтық обьектісі болып мүдделердің белгілі
үлкенді, кішілі шағын тобы танылады. Топтық обьект дегеніміз Қылмыстық
Кодекстің Ерекше бөлімі жүйесін құраудағы критериі болып табылады, белгілі
бір субьектілер мүдденің белгілі бір топтарды бұзудағы жауапкершілікті
көздейтін барлық қылмыстық құқықтық нормалар белгілі бір рет бойынша
орналасқан.
Сондықтан да топтық обьекті Қылмыстық Кодекстің Ерекше бөлімі
нормаларын жүйелеу үшін критериі болып танылады, соның негізінде ол
қылмыстың қоғамға қауіптілігі дәрежесіне байланысты Қылмыстық Кодекстің
Ерекше бөлімі жүйесіндегі орнын айқындайды.
Жоғарыда айтып өткеніміздей, топтық обьект бірыңғай қоғамдық
қатынастардың жиынтығын реттейтіндіктен, осы қатынастар бірыңғай туыстас
белгілерге ие болуы тиіс. Қылмыстың топтық обьектісін анықтау ұқсас
қылмыстарды анықтай отырып, оларды басқа да қылмыстардан жіктеп ажыратуға
мүмкіндік береді.
Топтық обьектімен бірге Н.И. Коржанский түрлік (видовой) обьектіні
бөліп көрсетіп жүр. Оның түсінігінше түрлік обьекті деп қылмыстардың
жекелеген шағындау топтарына қол сұғатын қоғамдық қатынастар танылады [8,
26 б.].
Ресейдің 1996 жылы қабылданған ҚК-нің Ерекше бөліміндегі қылмыстарда
топтық обьектісімен қатар түрлік обьектілеріне байланысты жүйеленгендігін
айта кетпеске болмайды.
Жоғарыда айтылғанның осындай келтірген дәйегі әдебиеттерде қабылданған
обьектілерді үшке бөліп топтастыруға қарама-қайшы келмейтіндіктен, топтық
обьектісіне енетін қоғамдық қатынастарды анықтауға және бір немесе
біртектес обьектіге қол сұғатын жекелеген қылмыстардың ғылыми жүйесін
құрауға жәрдемдесетіндей түрі бар сияқты. Тікелей обьект ретінде ғылыми
әдебиетте қалыптасып келген пікірге сәйкес-нақты қылмыстық қол сұғушылық
кезінде зиян шегетін, нақты қоғамдық игілік танылып келді.
Қылмыстың обьектісін 3 саты бойынша, яғни-жалпы, топтық және тікелей
обьектілерге бөлу тек бұрынғы посткеңестік елдерде ғана емес, сонымен бірге
басқа да шет елдердің қылмыстық заңдарында қабылданғандығын [18, 73 б.]
М.А. Гельфер атап кеткен.
Заңи әдебиеттерде алғашқылардың бірі болып негізгі, қосымша және
факультативті обьектілердің ұғымы Е.А. Фроловтың еңбегінде берілді. Оның
пікірінше қол сұғушылықтың негізгі тікелей обьектісіне қоғамдық қатынас,
мүдде жатқызылуы тиіс деді. Аталған пікірмен Н.И. Коржанский келіспей қол
сұғушылықтағы негізгі тікелей обьект болып, осы қылмыстың әлеуметтік мәні
танылуы тиіс [8, 30 б.],-деді.
Қылмыстық құқық теориясында қылмыстың тікелей обьектісі негізгі тікелей
обьект, қосымша тікелей обьект және факультативті тікелей обьект деп
бөлінеді.
Негізгі тікелей обьект бұл қоғамдық мүддені қорғау үшін қылмыстық заң
нормасы шығарылатын және осы басты белгісі бойынша Қылмыстық Кодекстің
тиісті тарауына орналастыруға негіз болатын обьектіні айтамыз. Негізгі
тікелей обьектінің мазмұнын қарай отырып теориялық және тәжірибелік қатысы
жағынан екі маңызды қылмыстық қол сұғушылықты анықтау қажет. Оның біріншісі-
қылмыстық-құқықтық қорғаудың мазмұнын құрайтын нақты әлеуметтік
игіліктерді бөлу мүмкіндігін анықтау, келесісі бірыңғай қылмыстарды жасау
барысында аталған обьектілердің көптік деңгейінің өмір сүруін анықтау.
Қосымша тікелей обьект дегеніміз қылмыстық заң бойынша қорғалып,
негізгі обьектіге зиян келтірілгенде немесе зиян келтіру қаупі туындағанда,
негізгі тікелей обьектімен қатар бірге өзгеретін обьектіні айтамыз. Қосымша
обьект заңда көрсетілген қылмыс құрамының нақты мәнін және оны анықтау үшін
ерекше маңызға ие.
Факультативті обьект дегеніміз қылмыс жасалған кезде зиян келтіру қаупі
кейде туындауы немесе туындамауы мүмкін обьектіні айтамыз. Зиян туындаған
жағдайда бұл обьект қылмыстың негізгі обьектісімен бірге қылмыс құрамының
міндетті элементінің қатарында сипатталады.
Н.И. Коржанский факультативті обьектіні бөлу қажет, өйткені ол нақты
қылмыс құрамының міндетті белгісі болып танылмайды және әрқашанда оның
сараланған мән-жайларында көрсетілмейді [4, 83 б.],-деді.
Адамды кепілге алу түсінігі бұрыннан белгілі болып табылады. Ол туралы
Ежелгі Грецияның антикалық мифтерді айтып кеткен. Адамды кепілге алу
тақырыбына көптеген өнер туындылары жазылған. Тіпті рим құқығы бойынша адам
ұрлау ауыр қылмыстар қатарына жатқызылып, оны адамды бостандық жағдайдан
бастандығынан айырылған жағдайға ауыстыру деп сипаттаған. Әлем тарихы
адамды кепілге алудың көптеген жағдайларын біледі.
Бүгінгі қолданылып жүрген киднеппинг сөзі салыстырмалы түрде жақында
пайда болды. Англияда abduction сөзі қолданылған, ол әйелді өз еркінен
тыс ұрлау дегенді білдірді. Қазақ елінің тарихыда әйел ұрлаудың көптеген
мысалдарын біледі. Кейіннен әйелдерді ұрлаумен қоса ерлерді, балаларды
ұрлау фактілері де көбейді.
Адамды кепілге алу бүгінгі күні кең таралған құбылыс болып табылады
және Қазақстан Республикасының әрекет етуші заңнамасына сейкес бұл құбылыс
құқық қайшы қоғамдық қауіпті қылмыс ретінде танылған.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 234-бабында адамды
кепілге алғаны үшін қылмыстық жауаптылық қарастырылады, одна адам ұрлаудың
жай, сараланған және ерекше сараланған құрамдары қарстырылады.
ҚР ҚК 234-бабының 1-бөлігі кепiлге алынған адамды босату шарты ретiнде
мемлекеттi, ұйымды немесе азаматты қандай да бiр iс-әрекет жасауға немесе
қандай да бiр iс-әрекет жасаудан тартынуға мәжбүр ету мақсатында адамды
кепiлге немесе кепiлдiк ретiнде ұстау үшін жауаптылықты қарасытырады. ҚР
ҚК 234-бабының 1-бөлігінің диспозиясы жай (атаулы) болып келеді, яғни
адамды кепілге алу қандай да бір белгілерін сипаттаусыз адам ұрлау
нысанында көрініс табатын қылмыстың атауын көрсетумен шектеледі.
Тергеу мен сот тәжірибесінде ҚК 234-бабының 1-бөлігін тәжірибелік
қолдануға байланысты көптеген қиындықтар туындайды, өйткені адамды кепілге
алу үшін қылмыстық жауаптылық көздейтін норманың сипаты атаулы ғана болып
табылғандықтан әрекетті саралауға байланысты қиындық туындайды, яғни қандай
әрекетті адамды кепілге алу деп тану мәселесі. Сондықтан қылмыстық
заңнаманың 234-бабының бірінші бөлігін қазіргі контекстісінде қалдыру
тиімсіз және перспективтіз болып келеді. Сәйкесінше, жай диспозицияны
сипаттамалық диспозицияға ауыстыратын кез келді.
Сипаттамалық диспозицияда қылмыстың негізгі белгілері көрсетіледі.
Қылмыстық заңнаманың нормаларының диспозицияларының басым бөлігі
сипаттамалық болып табылады, ол қылмыстық заңның дұрыс қолданылуына әсер
етеді.
Адамды кепілге алу қылмысы үшін қылмыстық жауаптылықты көздейтін
нормасының жай диспозициясын сипаттамалық диспозицияға ауыстыру заңда адам
ұрлау қылмысының негізгі белгілерін көрсетуге мүмкіндік берер еді.
Сипаттамалық диспозицияның жай диспозициядан басымдығы қылмыстық құқық
теориясында және практикада нақты қылмыстарды дұрыс саралау мәселесін шешу
кезінде өз көрінісін тапқан. Сипаттамалық диспозицияда заң шығарушы нақты
қылмыстық белгілерін толығымен ашып көрсетеді. Егер заңнамада қандай да бір
қылмыстың белгілері нақты көрсетілсе, қылмысты саралауда қате жіберу
мүмкінгі азайып, қылмыс үшін жауаптылық таңдау мәселесін дұрыс шешуге нақты
мүмкіндік туындайды.
Жоғары айтқандарды ескере отырып қылмыстық кодекстің адамды кепілге
алғаны үшін жауаптылық көздейтін нормасының жай диспозиясын сипаттамалық
диспозицияға ауыстыру тиімді болар еді.
Тәжірибе көрсетіп отырғандай адамды кепілге алу қылмысы көбінесе
жәбірленушіні алдау немесе сенімді теріс пайдалану арқылы жүзеге асырылады.
Кей жағдайларда адамды кепілге алу жәбірленушіге күш қолдану арқылы жүзеге
асырылады, онда адамды күштеп ұстап алып, кейін көлікпен басқа жерге
әкетеді.
Осыны ескере отырып, С.М. Кулушев ҚР ҚК 234-бабының 1-бөлігін келесі
редакцияда сипаттауды ұсынады: Адамды оның еркінен тыс алдау немесе
сенімді теріс пайдаланумен не жәбірленушіге күш қолодану арқылы кепілге
алу [19, 74 б.]. Мен С.М. Кулушевтің осы пікірімен толық келісемін.
Қылмыстық заңнаманың адамның жеке басына адам ұрлау арқылы қол сұғатын
нормасын жоғарыда көрсетіп өткендей жетілдіру өз кезегінде құқық қорғау
органдарының осы санаттағы қылмыстармен күресудегі тиімділігі мен
белсенділігін жоғарлатар еді.
Кез келген қылмыстың қылмыыстық-құқықтық табиғатын ашу мәселесі оның
құрамынын элементтерін анықтаумен тығыз байланысты. Қылмыс элементтерін
анықтауда ереше орын қылмыстың объектісіне ие, өйткені қол сұғушылық
объектісін анықтау қылмысты саралауда, жазаны дараландыруға және әрекеттің
қоғамдық қауіптілігін анықтауда ерекше орынға ие.
Адамды кепілге алу қылмысының объектісінің белгілерін анықтау және
тиісінше осы қылмысты қол сұғушылық объектісіне байланысты дұрыс саралау
мәселесі шешу қылмыстық құқық теориясында қылмыс объектісіне қатысты
қалыптасқан концептуалдық ережелердің негізінде жүзеге асырылуы тиіс.
Кеңестік кезеңдегі ғалымдар Н.Д. Дурманов, Н.И. Загородников, В.Н.
Кудрявцевтер қылмыстың объектісі ретінде қоғамдық қатынастарды атаған.
Кеңестер одағы өмір сүрген уақытта қылмыстың объектісі қоғамдық қатынастар
болып табылады деген пікірі тереңнен етек алып, басқа пікірлерге қарағанда
доминанттық рольге ие болды [20, 9 б.].
Бірақ кейінгі кезде қоғамдық формация мен ондағы қарым- қатынастардың
өзгеруіне байланысты қылмыстық объектісі тек қоғамдық қатынастар болып
табылады деген пікір қайта қарастыру қажеттілігі туындайды.
Ресейлік ғалым А.В. Наумовтың айтуынша қоғамдық қатынастар шынымен де
көп жағдайларда қылмыстың объектісі болып табылады, мысалға меншікке қарсы
қылмыстарда қылмыс объектісі ұрланған мүлік емес, сол мүлікке деген меншік
құқығынан туындайтын мүлікке ие болу, пайдалану және билік ету қатынастары
келеді [15, 75 б.]. Бірақ кей жағдайларда қоғамдық қатынастың қылмыс
объектісі ретіндегі теориясы жеткіліксіз болып шығады. Ол әсіре жекеше
адамға қарсы қылмыстарға қатысты байқалады, мысалға адамды кепілге алу,
адам өлтіру, адам ұрлау және т.б.
Жоғарыда атап өткеніміздей бүгінгі күні қылмыстық заңнаманың қорғайтын
ең басты қазынасы адам, оның құқықтары мен бостандықтары болып табылады.
Осы кезде А.В. Наумовтың ұсынған пікірімен келіспеуге болмайды.
Соңғы жылдары қазақстандық ғалымдар қылмыс объектісіне қатысты жемісті
зерттеу жүргізді. Е.И.Қаиржановтың пікірі бойынша қылмыстың бірден бір
объектісі мүдделер болып табылады, мүдде адамға қажет және пайдалы
құндылықтардың жиынтығы болып табылады [21, 85 б.].
Сәйкесінше қылмыстың объектісі ретінде қоғамдық қатынастар, құқықтар,
заңды мүдделер және тиісті құндылықтарды тануымыз керек.
Қылмыс объектісі - кез келген қылмыс құрамының қажетті белгісі болып
табылады. Ешқандай объектіге немесе қылмыстық заңмен қорғалмаймын объектіге
қарсы бағытталған әрекет қылмыс болып саналмайды.
Сонымен, қылмыс объектісі ретінде адам қылмыс жасай отырып қол сұғатын
және қоғамға қауіпті әрекетпен зиян келтіретін не келтіру қаупін тудыратын
қылмыстық заңмен қорғалған әлеуметтік маңызды мүдделер, құқықтар және
құндылықтардың кешенін түсіну керек.
Адамды кепілге алу қылмысының топтық объектісі қылмыстық заңмен
қорғалатын жеке тұлғаның мүдделері.
Адамды кепілге алудың тікелей объектісі қылмыстық заңмен қорғалатын
адамның жеке бас бостандық (физикалық және моральдік) мүделері. Жеке бас
бостандық деп адамның еркін қозғалып тұру және әрекет ету бостандығы
танылады.
Ал, адамды кепілге алу қылмысының қосымша объектісі адамның өмірі,
денсаулығы, мүлкі және өзге де құндылықтар жатады.
Кез келген адам оның жасына, әлеуметтік статусына, азаматтығына және
өзге де қасиеттеріне қарамастан адамды кепілге алу қылмысы бойынша
жәбірленуші болуы мүмкін.
1.2 Адамды кепілге алудың объективтік жағы
Қылмыстың обьективтік жағы қылмысты жасаушы адамның мінез-құлқының
сырқы пішіні болып табылады. Кеңірек ашып айтқанда - әрекеттен (немесе
әрекетсіздіктен) басталатын, қоғамға қауіпті зардаппен аяқталатын қылмыстық
қол сұғушылық дамуының сыртқы үрдісі. Тұжырымдай отырып айтқанда қылмыс
субьектісінсіз, оның ой-пікірінсіз қылмыстың тууы мүмкін емес бәрі бір
бірімен имманентті түрде тығыз байланысты. Тек ой-пікір өзінің обьективтік
белгілерінсіз қылмыстық жауаптылықты тудырмайды, осыған лайық ерте заманнан
келе жатқан қағиданы айтпай кетпеске болмайды – cogitations poenam nemo
patitur (ой-пікір жазаланбайды).
Қолданылып жүрген қылмыстық заңға сәйкес (9-бап) ондай мінез-құлықтан
туған әрекет (әрекетсіздік), біріншіден қоғамға қауіпті, әрине екіншіден
қылмыстық заңға қайшы болуы керек. Қылмысты жасалынған құқықбұзушылық
фактісі ретінде айтқан кезімізде, тек обьективтік жақтың белгілері, ең
алдымен туындаған зардап ретінде қарастырамыз. Бірақ та қылмыс- бұл
кеңістікте және белгілі мезгілде қалыптасатын үрдіс.
Жоғарыда айтылғандар көп жағдайда обьективтік жақтың маңызын және оның
қылмыстың басқа элементтерімен тығыз байланыстылығы әсерін айқындайды. Іс-
әрекеттің обьективтік жағынсыз қылмыстың обьектісіне де қол сұғушылық
болмайды, субьектінің санасындағы іс-әрекеттің обьективтік белгілерін
айқындайтын бір көрінісін бейнелейтін субьективтік жақ та және қылмыстың
субьектісі де бейнелей алмайды (22, 49 б(.
Осы жерде қылмыстың обьективтік жағын элементін бейнелейтін негізгі үш
белгілерін атап өтуіміз қажет. Оған жататындар қоғамға қауіпті іс-әрекет
(әрекет немесе әрекетсіздік), қылмыстық зардап және екеуінің арасындағы
себепті байланыс.
Қоғамға қауіпті іс-әрекет (әрекет немесе әрекетсіздік) бұл адамның
құқыққа қайшы, саналы, белсенді немесе енжар түрде қоғамдық қатынастарға
зиян келтіретін мінез-құлқының сыртқы көрінісі болып табылады.
Қылмыстық іс-әрекет (әрекет немесе әрекетсіздік) қандай да болмасын
қылмыстың қажетті белгісі ретінде көбінесе обьективтік жақтың келесі
қосындыларын: себепті байланыс және қылмыстық зардапты туындатады немесе
олардың туындау қаупіне алып келеді. Сонымен қатар қылмыстық құқық
теориясында қылмыс құрамдары қылмыстық іс жүргізу тәжірибесін жеңілдету
мақсатында формалды, материалды және келте болып бөлінеді. Формалды қылмыс
құрамы деп көрініс зардабы болмайтын қылмысты айтамыз.
Қылмыстық әрекет қылмыстық құқықтың зерттеу заты ретінде психологиялық
және физиологиялық тұрғыдан адам іс-әрекетіне тән барлық белгілерді қосады.
Ең алдымен кез келген әрекеттің бірқатар жалпы белгілерін қарастырамыз.
Әрекетті қылмыстың обьективтік жағының элементі ретінде талдау үшін, ең
алдымен оның сыртқы көрінісіне, яғни нысанына назар аударуымыз қажет.
Қылмыстық құқық ғылымы, қылмыстық әрекетті ерікті әрекет (mens rea) деген
ұғыммен байланыстырады.
М.Д. Дурмановтың айтуынша әрекетті адам мінез-құлқының актісі ретінде
тану үшін, зардапқа деген елеулі субьективті қатынаста немесе нақты ерікті
әрекетті белгілеу үшін емес, әрекет еріктілікпен бағытталып, кінәні
анықтауда ерекше маңызды деп атады (23, 39 б(.
Қылмыстық әрекет адамның қылмыстық мінез-құлқының белсенді сипатына ие
болатын келесідей өзіне тән арнаулы белгілері бар:
а) әрекет сыртқы нысаннан қарағанда табиғи механика заңдарына
бағындырылған және ішкі әлемдегі өзгерісті тудыратын механикалық дене
қимылынан көрініс табатын, адам жүріс-тұрысының актісін білдіреді.
Механикалық дене қимылы: бұлшық ет қозғалысы, ым көрсету, сөйлеу түрінде
көрсетіледі;
ә) әрекет сыртқы жағынан қарағанда күрделі сипатқа ие, өйткені ол өзіне
біртұтас көптеген актілерді немесе қылмыстық жүріс-тұрыс актілерінің
жүйесіндегі бірқатар дене қозғалыстарын қосады;
б) әрекет қоршаған әлемге зиянды әсер етудің белсенді қасиетіне ие
болады. Механикалық дене қозғалысының көмегімен, адам тек өзіне тиесілі
табиғи күштерді пайдаланбайды, сондай-ақ табиғат және қоғамның жойқын
күштерін заңмен қорғалатын обьектілерге зиян келтіру үшін қолданады;
в) әрекет қоғамға қауіпті зардаппен себепті байланысты тудырады (24, 39-
40 б.б.(.
Әрекетсіздік мінез-құлықтың енжарлық нысаны болып табылады.
Әрекетсіздіктің өзіне ғана тән белгілері болады:
а) әрекет немесе әрекетсіздікті ажырату нақты обьективті әлемдегі
дененің орналасу жағдайына байланысты анықталады, яғни дене бұлшықетінің
аздап қозғалуының өзі әрекетті құрайды, қозғалыстан кез келген бас тарту-
әрекетсіздікті құрайды. Әрекетсіздік кезінде адам денесіне тиесілі табиғи
күштер жайбарақат физикалық күйге енеді;
ә) адамның әрекетсіздігі- бұл абсолютті іс-әрекетті тоқтату емес,
белгілі бір міндетті және қажетті дене қимылдарынан бас тарту арқылы болып
жатқан оқиғаларға нақты ұстанған ұстанымы;
б) әрекетсіздік қауіп көзінің пайда болуы немесе өмір сүруі жағдайында
көрініс береді;
в) әрекетсіздік- бұл құқықтық тұрғыдан міндетті және обьективті қажетті
әрекетті орындамаудың жеке актісі немесе актілер жүйесі;
г) әрекетсіздік әрқашанда табиғи, техникалық немесе қоғамдық үрдістерге
араласпау ретінде көрініс табады;
д) әрекетсіздіктің өзіне тән сипаты, оның қоғамға қауіпті зардаппен
байланысының ерекше сипатын анықтайды;
е) егер тұлға туындаған қоғамға қауіпті зардаптарды алдын алуға тиісті
және мүмкіндігі болса, онда қылмыстық құқықтық сипатқа ие болады;
Әрекетсіздік жөніндегі себепті байланыс мәселесі кешегі кеңестік
қылмыстық құқық ғылымында да, шетелдік қылмыстық құқық әдебиетінде де даулы-
талас болып қалуда. Шетелдік қылмыстық құқығында, әсіресе неміс қылмыстық
құқық әдебиетінде XIX ғ аяғында- XX ғ басында әртүрлі (conditio line gun
non, адэкваттық) концепциялар ұсынылды, сондықтан Трегер әрекетсіздік
кезіндегі себепті байланыс мәселесі жөніндегі дауды қалқымалы диссертация
деп атады.
Кейбір авторлар себепті байланысқа қатысты әрекетсіздікті оның
еріктілік сипаты бар деген пікірде болса, келесі бір топ-әрекетсіздік
қылмыстық мақсатқа жету үшін сыртқы зиянды үрдістерді пайдалануы мүмкін
дейді, үшінші көзқарастағылар әрекетсіздік басқа адамдардың мінез –құлқын
тәуелді етуі мүмкін, төртінші көзқарасты жақтайтындар себептілік мәселесін
әрекетсіздіктің құқыққа қайшылық мәселесімен мүлдем ауыстырып жіберген.
М.Д. Шаргородскийдің түсінігінше әрекетсіздік зиян келтіре алмайды,
әрекет болмаған жерде себепті байланыс туралы сөз болуы мүмкін емес дейді.
(17, 131 б.(.
Л. Майданниктің ойынша медицина қызметкерінің құқыққа қайшы іс-
әрекетімен зардаптың арасындағы себепті байланыс мәселесін шешу кезінде
соңғы нәтиже болып табылмайтын дәлелдеме қабылдануы тиіс, бірақ кей
жағдайларда жауаптылық қателікпен туындауы мүмкін. Осындай жекелеген
қателіктер, тек бірізді медицина сарапшылары қорытындысына жүгінетін жаппай
қателікпен шығарылған сот шешімдеріне қарағанда зардабы аз (25, 62 б(,-
дейді.
А.Н. Трайнин болса себепті байланыс дегеніміз құрамның кез келген
элементі ретінде көптеген немесе аздаған дәрежеде көрініс табатын немесе
басқаша сөзбен айтсақ, зиян келтіру дәрежесі маңызы шамалы іс-әрекетте
қылмыс құрамы болмайды деген ұстанымда. (26, 117 б.(.
Әрекетсіздік жолымен қылмыс жасау барысындағы себепті байланыс мәселесі
белсенді әрекеттер жағдайындағы қылмыс жасау кезіндегідей шешілуі қажет,
өйткені әрекетсіздік тек қажетті шарттардың бірі ғана емес, келтірілген
нәтиженің себебі болып танылуы тиіс. Әрекетсіздікпен қылмыс жасау кезінде
материалды зардап туындайтындығын көруге болады. Тек осындай жағдайда
ғана, А.А. Пионтковскийдің пікірінше, тұлғаның әрекетсіздігімен туындаған
зардаптың арасында себепті байланыс туралы сөз болуы мүмкін. (16. 227-228
б.б.(.
Қылмыстық құқықта аралас әрекетсіздік ұғымы қолданылады. Күрделі
сипатқа ие қылмыстық құқықтық әрекетсіздік әр уақытта толықтай мінез-
құлықтың енжар нысанымен көрініс таппайды. Заң адамның өзіне жүктелген
құқықтық міндеттерді жүзеге асыру барысында, оларды аяғына дейін немесе өз
қажеттілігінде атқармағандығы үшін қылмыстық жауаптылық көздейді. Бұл
қылмыстардың құрамы үшін адамның әрекетсіздігі нәтижесінде зиянды
зардаптардың пайда болуы қажет деп көрсетілген (27, 64 б.(.
Біздің ойымызша, осы көзқарастардың ішінде ең дұрыс пікірді А.А.
Пионтковский білдірген сияқты. Осы тұрғыдағы қылмыстардың көпшілігі
істелінген нақты әрекетпен, келтірілген зардаптың арасындағы себепті
байланыста жатқанымен, кейбір әрекетсіздікпен жүзеге асырылатын құрамдарда
материалды зардап туындайды.
Қылмыстық құқықтық әдебиетте себептіліктің XIX ортасынан кең тараған
теориясы conditio sine gua non деп аталады. Аталған теорияға сәйкес
француз ғалым Бури адамның әрекеті осы оқиғаның себебі болып танылады, яғни
әрекет аталмыш оқиғаның туындауының қажетті шарттарының бірі ретінде
қарастырылады.
Conditio sine gua non теориясы осы оқиға туындауы мүмкін жақын немесе
қашықтықтағы барлық алдыңғы толыққанды тең болжамнан шығады. Олардың
әрқайсысы көрсетілген талаптарға жауап берсе, орын алған оқиғаның себебі
ретінде қарастырылуы мүмкін.
Conditio sine gua non себептілік теориясының жақтаушылары себептілікті
әрқашанда обьективті категория ретінде, яғни саналы түрде материалистік
ұстанымда түсінді.
Идеалистік философия әрқашанда жаратылыстанудың теориялық нәтижелеріне
идеалистік негіздеме беруге тырысты және аталған жолмен жаратылыстануды
өзінің ықпалына бағындырғысы келді. Табиғаттың механикалық ұғындыруының
идеалистік трактовкасын неміс философы И.Кант түсіндіруге тырысты. Кант
өзінің белгілі антимониясы- бостандық антимониясын және қажеттілікті
таратты.. Оның ойынша табиғат заңдарының себептілігінен басқа, ешқандай
себептілік жоқ: барлық болып жатқан құбылыстар, алдыңғы жағдайды болжайды.,
оның артынан шарасыз ережеге сәйкес жүріп отырады деді.
Жоғарыда айтылғандарды conditio sin gua non себептілік теориясы
табиғатта, оның ішінде қылмыстық құқық теориясында себепті байланысты
шешуге жарамсыз болып табылады. (8, 164-171 б.б.(.
XX ғасырдың аяқ шенінде байланысқа адэкватты доктринасы (итальян ғалымы
Криз) ұсынылды. Адэкватты дегеніміз латын тілінен аударғандағы мағынасы
(adaeguatus) теңбе-тең, типтілік деген мағынаны білдіреді (28, 23 б.(.
Conditio sine gua non теориясы бойынша оқиғаның нақтылы себебіне барлық
шарттар бірдей бағалы сот арқылы қажетті байланыс деп танылса адэкваттық
концепция бойынша әрекет және одан туындаған зардап теңбе-тең (адэкватты),
типті болуы қажет. Адэкваттық себептілік теориясы, нақты жағдайда ғана
емес, жалпы қарастырылып отырған қылмыстық салдар туғыза алатын типтес
әрекеттерді ғана қылмыстық нәтиженің себебі деп санайды. Бұл нәтиже белгілі
әрекет типтік және оған адэкватты болып табылады (27, 82 б.(.
Адамның істеген кез келген белсенді әрекеті (әрекетсіздігі) тысқары
дүниеде белгілі бір өзгеріс туғызады. Қоғамға қауіпті іс-әрекеттер де,
сондай-ақ қоғамға зиянды өзгерістер туғызады немесе соны болдыру қаупіне
әкеліп соғуы мүмкін. Іс-әрекет (әрекетсіздік) арқылы келтірілген нақты
зиянды анықтау арқылы материалдық өмірге нақты қандай өзгерістер
келтірілгенін білеміз.
Қылмыстық зардап- бұл қылмыстық заңда көрсетілген қоғамдық қатынастарға
әрекет немесе әрекетсіздік арқылы келтірілген зиян болып табылады. Қоғамға
қауіпті зардаптың ұғымын дұрыс түсіну үшін қылмыс обьектісі және қоғамға
қауіпті іс-әрекеттің ара-қатынасын анықтау маңызды. Н.И. Коржанский
қылмыстық зардап дегеніміз- бұл жүзеге асырылмаған шектелген, шеттетілген
немесе жойылған, бұзылған, өзгертілген әлеуметтік мүмкіндіктер немесе
басқаша айтқанда қоғамға қауіпті зардаптардың материалды көрінісімен
сипатталады деді.
Б.С. Никифоровтың пікірінше қылмыстық зардап іс-әрекетпен бұзылған,
қылмыстық заңмен қорғалатын қоғамдық қатынастың көрінісі деген пікірде.
Әдебиетте бірауыздан қылмыстық зардап- бұл адамның іс-әрекетімен
келтірілетін қол сұғушылық обьектісіне зиян келтіру делінеді.
Келесі бір авторлар іс-әрекеттердің барлығы бірдей обьектіге фактілі
шығын келтіреді деп санамайды, сонымен бірге зиян келтірудің нақты
мүмкіндігін және оның фактілі келтірілуін ажыратады деген пікірде. (29, 18-
19 б.б.(.
Зардаптың туындауына немесе туындамауына қарамастан зардап келтірмейтін
қылмыстар жөнінде кейбір авторлар ерекше ұстанымда болған. А.Н. Трайниннің
ойы бойынша қылмыстық заң қол сұғушылықтан тиісті обьектілерді қорғайды,
обьектіге қол сұғу әрқашанда әр түрлі дәрежеде оған шығын келтіреді; қол
сұғушылық обьектісіне шығын өз кезегінде әр қылмыс құрамының қажетті
элементін құрайтын зардап болып танылады деді. (17, 137-141 б.б.(. аталған
көзқарасты көптеген ғалымдар теріске шығарып келіспеуде. Қоғамға қауіпті
зардап қол сұғушылық обьектісіне зиян келтіру ерекшелігіне байланысты
анықталған негізгі үш нысаннан көрініс табады. Қылмыстық зардаптың алғашқы
нысаны қоғамдық қатынасқа тікелей қол сұғумен байланысты. Екінші нысаны
әлеуметтік мүмкіндігіне қолсұғу арқылы қоғамдық қатынастардың затына әсер
етумен байланысты жүзеге асырылады. Үшінші нысан әлеуметтік мүмкіндікті
бұзу қоғамдық қатынастардың субьектісіне әсер ету жолымен жүзеге асырылады.
Қоғамға қауіпті зардаптар үшін мыналар тән: біріншіден қоғамдық
қатынастарды реттейтін құқық қорғайтын обьект материалды емес игіліктермен
байланысты адамның мінез-құлқын реттейді, екіншіден осындай мүмкіндікті
жүзеге асыру кінәлінің өзінің жағымды мінез-құлқымен қамтамасыз етіледі.
Жәбірленушіге әсер ету нәтижесінде пайда болатын қоғамға қауіпті зардап
материалды және материалды емес игіліктермен қалыптасатын қоғамдық
қатынастармен байланысты. Қылмыстық құқықта заң шығарушының тиісті бапта
көрсетілген нақты қылмыс құрамының құрылымына обьективтік жағын белгілеуге
байланысты құрам материалды және формалды деп екі түрге бөлінетінін айтып
өттік.
А:С. Михлиннің айтуынша материалды құрамға адамның өмірінен айырудан
немесе денсаулығына зиян келтіруден (жеке материалды зиян) туындайтын, әлде
мүлік немесе кірісті ала алмау (мүліктік зиян) жатқызылады, қалған
зардаптар материалдық емес, яғни формалды құрамға жатқызылуы тиіс деді.
(30, 17 б.(.
В:В.Мальцевтің пікірі А.С. Михлиннің көзқарасынан алшақ кетпейді.
Сондықтан, мынадай сауал туындайды материалды игілік, материалды емес
игіліктен несімен ерекшеленеді. В:В. Мальцевтің айтуы бойынша материалды
игілік материалды (сыртқы) әлемнің заттарымен немесе құндылықтарымен
байланыстың болуы материалды игілік деп аталынады. Материалдық емес қылмыс
құрамының аясы неғұрлым кеңірек. Мұндай зияндылық қоғамдық қатынастардың
барлық қатысушыларына-мемлекетке, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдарға
келтірілуі тиіс,-делінді.
Формалды қылмыс құрамының мәні қоғамдық қатынасқа қатысушылардың
мүддесін бұзудан, егер осы мүдделер саяси, ұйымдық, моральдық және т.б.
салаларды қамтыса. Материалды және формалды қылмыс құрамдары деп бөлудің
тәжірибелік маңызы мынада, қылмыс құрамында көзделген зардаптар әрқашанда
анықталуы тиіс және іс-әрекетпен себепті байланыс болған жағдайда
субьектіге енгізілуі қажет (7, 338 б.(-деп атады.
Материалды зиян денеге келтірілген зиян және мүліктік зиян деп екіге
бөлінеді. Денеге келтірілген зиянның қоғамдық қауіптілігі мүліктік зиянға
қарағанда, денеге келтірілген зиян өзінің табиғатына қарай өтеусіз болады.
Бірақ та адамға келтірілген зияндылық науқасты емдеуге байланысты мүліктік
шығында келтірілуі мүмкін.
Қылмыстың обьективтік жағының факультативтік белгілеріне қылмыстың
істелу тәсілі, қылмыстың істелу жағдайы, қылмыс істелу орны, уақыты
жатқызылады.
Адамды кепілге алу қылмысының объективтік жағы қылмыстық жауаптылықты
тағайындаудың міндетті негізі болып табылады, бірақ ҚК 234-бабының
диспозициясында заң шығарушы осы қылмыстың объективтік жағын сипаттайтын
белгілерді көрсетпеген.
Жоғарыда атап өткеніміздей ҚР ҚК 125-бабының диспозициясы жай (кейбір
қайнар көздерде оны атаулы диспозиция деп те атайды) диспозиция түрінде
құрастырылған және қылмыс туралы сипаттауды екі сөзбен шектеледі: адам
ұрлау. Тәжірибеде ҚК 234-бабының диспозициясын қолданып, жауаптылықты
таңдау кезінде сәйкесінші осы қылмысты қылмыс құрамының объективті
белгілері бойынша саралауға байланысты көптеген қиындықтар туындайды.
Қылмыстық құқық теориясында қылмыстың объективтік жағы қылмыстық заңмен
қорғалатын объектіге қол сұғушылықтың сыртқы жағы ретінде сипатталады.
Нақтырақ нұсқада қылмыс құрамының объективтік жағы қылмыстық заңмен
қорғалатын объектіге қоғамдық қауіпті актінің сыртқы көрініс ретінде
қарастырылған. Ол сыртқы акт өз көрінісін объективтік өмірде табады және
қылмыс объектісіне зиян келтіреді немесе зиян келтіру қаупін тудырады.
Академик В.Н.Кудрявцетің пайымдауынша қылмыстың объектвтік жағы заңмен
қорғалатын объектілерге қоғамдық қауіпті және құқыққа қайшы қол сұғудың
көрінісі болып табылады, ол субъектінің қылмыстық әрекетінен
(әрекетсіздігінен) басталып, қылмыстық қорытыныдымен аяқталады [20, 9 б.].
Аяқталған қылмыстық объективтік жағынан біренеше компонеттерді көруге
болады: қоғамдық қауіпті әрекет (әрекетсіздік), зиянды салдар, себепті
байланыс, сонымен қоса қылмыс жасаудың орны, уақыты, тәсілі және жағдайы.
Б.А. Куриновтың жазуынша қылмыс құрамы элементтері ішінде объекивтік
жақ өзге элементтерге қарағанда толығырақ сипатталған, ерекше бөлімнің
объективтік жақ белгілерін сипаттамайтын баптары жоқ. Сол уақытта ерекше
бөлімде қылмыстық субъектісі мен субъективтік жағының мазмұнын ашпайтын
баптар көп. Сондықтан қылмыстың объективтік жағы қылмыстық әрекеттің
негізгі элементі болып табылады. Әрекеттің сырқы жағында оның қоғамдық
қауіптілігі көрінісі табады [31, 69 б.].
Яғни қылмыстық құқықтың теориясында қылмыстың объективтік жағы қоғамдық
қауіпті әрекеттің сырқы әлемде көрінісін табатын негізі элементі ретінде
танылады. Тек қоғамдық заңмен қорғалатын объектіге қол сұғумен көрініс
табатын қоғамдық қауіпті әрекеттің болу фактісі анықталған жағдайда ғана
адамды қылмыс құрамының объективтік жағы бойынша қылмыстық жауаптылыққа
тарту мәселесі көтеріледі.
Қоғамдық қауіпті әрекет жасай отырып, субъект қоршаған ортаға әсер
етеді, онда өзгерістер жасайды, ол өзгерістер өз кезегінде құбылыстардың
өзгеруіне әкеледі.
Адамды кепілге алу қылмысы жасалған кезде жәбірленуші физикалық
бостандығынан айырылады, оның еркінен тыс оны кеңістегі орны ауысады, оған
қатысты күш қолданылуы мүмкін.
Мысалы, 2003 жылдың қазан айының соңында Қарағанды қаласында ақша талап
ету мақсатымен ұл бала кепілге алынған болатын. Қылмыс келесідей мән-
жайларда жасалған.
30 қазан күні Дима О. сегізгі жиырма минут қалғанда сабаққа
күнделіктегідей шыққан болатын. Диманың апасы балконда тұрып немересі
лифтпен түсіп, аркадан өткеннен кейін апасына қош айтатынын күтіп тұрады.
Бірақ бала 5 минуттан кейін де, он минуттан кейін де көрінбейді. Апасы
бірдеңенің дұрыс болмағанын сезініп, Диманың шешесіне айтады, шешесі дереу
жедел басқару орталығына хабарлайды.
Ал осыдан біраз уақыт бұрын жедел басқару орталығына он қабаты үй
алдында бірнеше адам кішкентай баланы қызыл Ауди көлігіне күшпен салып
әкетті деген азаматтың хабары түскен болатын. Бала мені ұрлап барады деп
көмекке шақырған болатын, бірақ қатты соққыдан кейін оның дауысы шықпай
қалды.
Қылмыскерлер баланы іздеу таңертеннен басталады деп ойламаған еді.
Полиция қылметкерлері азаматтық киімдерге киініп қаланың таксофондар
орналасқан жерлеріне аңдуды ұйымдастырды. Ал Қазақтелеком қызметкерлері
ұрланған баланың ата-анасына қай жерден телефон соғатынын оңай анықтау үшін
таксофондан белгілеген жерлерде ғана жұмыс істеуін қамтамасыз етті.
Қылмыскерлер Диманы Федеров су қоймасы жанындағы дачаға алып барады.
Оны подвалға қамап, қол-аяғын скотчпен орындықа байлап қояды. Дима суық
подвалда тамақсыз және жылы киімсіз екі тәулік отырды. Ол тамақ сұрағанда
оның басынан ұрған.
Қылмыскерлер бала үшін алты мың АҚШ долларын талап еткен, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыптың өзектілігі. Құқықтық мемлекетті құру және қоғамдық өмірдің
демократиялық бастамаларының дамуы жалпы адамзаттық басымдылықты болжайды,
бәрінен бұрын, жеке адамның өмірі, денсаулығы, бостандығы, қадір-қасиеті,
құқықтары және мүдделері.
Біздің еліміздің Конституциясының 1-бабына сәйкес, Қазақстан Республикасы
өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде
орнықтырады; оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, денсаулығы,
құқықтары мен бостандықтары [1]. Осыған байланысты, адам құқықтары
мемлекет тарапынан сенімді қорғалуы тиіс. Сондықтан, қоғамда түбегейлі
өзгерістер болғанда оның бірінші іс-әрекеті – адамның құқықтары, бәрінен
бұрын оның өмірге және бостандыққа құқығын қорғайтын шешімдер қабылдауы
кездейсоқ емес.
Қоғамдық қауіпсіздікке қолсұғушылықтармен күрес маңызды орын алады және
көбіне қылмыстық заңды дұрыс қолдануға байланысты. Қылмыстық-құқықтық
реттеу механизімін жетілдіру, біріншіден норма шығармашылық, яғни жаңа
қазір қолданыстағы қылмыстық-құқықтық нормаларды жетілдіру, екіншіден құқық
қорғау органдарының қызметінде заңдылықты нығайту мақсатында осы нормаларды
қолдану тәжірибесін жетілдіру болып табылады. Криминологияда қылмыстардың
себептері мен шарттарына ықпал ететін ескерту кешендерін қамтитын бүтіндей
теория қамтылған.
Ұсынылған нәтижелердің ғылыми маңыздылығы. Қазіргі Қазақстан қоғамында
адамды кепілге алу қаупі орасан зор. Ол, адамды кепілге алу адамның жеке
басының бостандығына қол сұғатын зорлық-зомбылық қылмысы болып табылуымен
анықталады.
Адамды кепілге алу үшін жауаптылықты көздейтін қазіргі қолданыстағы ҚР
ҚК-ң 234-бабының талдануы және оны қолдану тәжірибесі, сондай-ақ осы
әрекетті ҚР ҚК-ң басқа баптарымен дәрежелеу сұрақтары арнайы зерделеуді
және өңдеуді талап ететін бірқатар мәселелерді шығарады. Жекелеп алғанда,
қылмыс субъектісінің қасақаналық жағдайын сипаттайтын ниетін
бағытталғандығын, қылмыстың себептері мен мақсаттарын анықтауға байланысты
жасалған әрекетті дәрежелеуде едәуір қиындықтар туындайды. Сондықтан да
алдын алу және ескерту шараларының тиімділігін арттыру мақсатында
құқыққорғау органдарының қызметін жетілдіру аса маңызды қажеттілік.
Нәтижелердің дәйектілігі. Адамды кепілге алған үшін қылмыстық
жауаптылық проблемаларын зерттеуге Т.Г. Даурова, П.А. Дубовец, Н.И.
Загородникова, А.С. Никифоров, М.Х. Рустамбаев, И.Д. Самолюк, А.П. Филипов,
М.Д. Шаргородский сияқты ғалымдар елеулі үлес қосты.
Қазақстан Республикасында қарастырылып отырған мәселенің жекелеген
аспектірлері А.Н. Ағыбаевтың, Б.И. Ахметовтың, З.О. Ашитовтың, К.А.
Бегалиевтің, Б.С. Бейсеновтың, И.Ш. Борчашвилидің, С.Я. Булатовтың, А.А.
Исаевтың, Е.И. Қайыржановтың, И.В. Корзунның, А.Д.Макуханың, С.С.
Молдабаевтың, М.С. Нәрікбаевтың, Р.Т. Нұртаевтың, Г.Ф. Поленовтың, С.М.
Рахметовтың, Г.Р. Рүстемованың, В.А. Сергеевскийдің, Д.С. Чукмаитовтың және
басқа авторлардың еңбектерінде зерттелген.
Сот практикасын зерделеу мен қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық
тәртіпке қарсы, жекелеп алғанда қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстарды,
нақтырақ адамды кепілге алуды тергеу кезіндегі проблемалы мәселелер адамды
алумен күрестің заңдық реттелуі әрі қарайғы жетілдіруді талап етеді. Адамды
кепілге алуды ескертудің, және де алдын алудың тиімді шараларын өңдеу
қылмыстық-құқықтық заңды реформалау процесінде едәуір роль ойнайтын еді.
Мұның барлығы, біздің ойымызша адамды кепілге алған үшін қылмыстық
жауаптылықтың қылмыстық-құқықтық және криминологиялық аспектілерін
зерттеудің өзектілігін шарттастырады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты болып адамды кепілге алу секілді қылмыстың
нормасын жетілдіру және оны құқық қорғау органдарының қызметкерлерінің
тәжірибесінде қолдану тиімділігін жетілдіру жолдарын теориялық тұрғыда
анықтау, сондай ақ адамды кепілге алуды ескерту бойынша алдын алу шараларын
жетілдіру бойынша ұсыныс сипатындағы тұжырымдарды жасыу және енгізу болып
табылады.
Аталған мақсатқа жетуде мына міндеттерді шешу қажет:
- тонау қылмысы үшін қылмыстық жауаптылық көзделген қылмыстық заң
нормаларына құқықтық талдау жүргізу;
- тонау қылмысы үшін қылмыстық жауаптылығы проблемасының қазіргі жай-
күйін талдау;
-қылмыстық заңдарды және басқа да нормативті-құқықтық актілерді
жетілдіруге байланысты ұсыныстар әзірлеу;
-осы тұрғыдағы қылмыстылықтың алдын алудың негізгі бағыттарын анықтау;
аталған құбылыспен күресу саласындағы нормативті-құқықтық базаны
жетілдірудің нақты шараларын негіздеу, сондай-ақ құқықтық және
ұйымдастырушылық механизмді одан әрі жетілдіре түсу;
Зерттеудің обьектісі мен нысаны. Зертеудің обьектісі - тонау қылмысы
үшін қылмыстық жауаптылық белгілеу кезінде туындайтын қоғамдық қатынастар
танылады. Зерттеудің нысаны- тонау қылмысы үшін қылмыстық жауаптылық
белгілеуді реттейтін денсаулық сақтау саласындағы Қазақстан Республикасының
қылмыстық құқық және басқа да заң нормалары мен заңға сәйкес актілері
танылады
Зерттеудің әдістемелік негіздері. Зерттеудің әдістемелік (методология)
негізін медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін орындамағаны немесе
теріс қарағаны үшін жауаптылықты көздейтін нормалар проблемасын
қарастыратын танымдылықтың ғылыми диалектикалық әдісі құрайды.
Зерттеу барысында арнайы ғылыми әдістерді, оның ішінде жалпы жүйелік-
құрылымдық, тарихи-құқықтық, формалды-логикалық, құқықтық-техникалық,
әлеуметтік-психологиялық, салыстырмалы-құқықтық формалды-догматикалық
әдістер пайдаланылды.
Зерттеу жұмысының теориялық негізін қылмыстық құқық, криминология,
салаларында жазылған іргелі еңбектер қалады.
Зерттеудің нормативтік базасын мыналар құрайды: Қазақстан
Республикасының Конституциясының нормалары, Қазақстан Республикасының
қылмыстық, қылмыстық-атқарушылық, қылмыстық іс жүргізу, азаматтық құқықтық
заңдар. Сонымен қатар, ҚР Жоғарғы Сот Пленумының қаулылары.
1 АДАМДЫ КЕПІЛГЕ АЛУ ҚЫЛМЫСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Адамды кепілге алудың объектісі
Қандай да болмасын, соның ішінде қоғамдық қауiпсiздiкке және қоғамдық
тәртiпке қарсы қылмыстар құрамдарының қажетті элементі болып обьект
танылады. Обьект болмаса қылмыс та жоқ. Адамның өмірі мен денсаулығын
қылмыстың обьектісі ретінде айтқан кезімізде алдымен адам өмірі мен
денсаулығының ұғымын ғана емес, оның қоғамдық және әлеуметтік маңызын да
айта кетуіміз қажет.
Б.С. Никифоровтың айтуынша қылмыстық құқық өзінің нормаларымен адамның
мінез-құлқын реттей отыра, социализмнің қоғамдық қатынастарын бекітеді және
оларды құқықбұзушылықтан қорғайды [3, 13 б.],-деді. Тек қана социалистік
сөзін алып тастап, қоғамдық қатынас деуіміз қажет.
Қылмыстық құқықтың обьектісін әр кезеңдерде арнайы зерттеу үшін шетел
оқымыстылары А. Фейербах, Ф. Лист, Ресей оқымыстылары Н.С. Таганцев, И.Я.
Фойницкий, Л.С. Белогриц-Котляровский, С.В. Познышев, кеңес дәуірінің
оқымыстылары А.А. Пионтковский, М.Д. Шаргородский, Н.Д. Дурманов, А.Н.
Трайнин, Я.М. Брайнин, А.С. Загородников, Б.С. Никифоров, Е.А. Фролов, Е.І.
Қайыржанов, Ю.А. Демидов, Ю.М. Лившиц, В.К.Глистин өзінің еңбектерінде
зерттеген. Сондай-ақ қылмыстың обьектісі жөнінде М.А. Гельфер, Г.А. Кригер,
М.П. Михайлов, Д.Н. Розенберг, М.И. Федоров және басқа да авторлардың
мазмұнды мақалалары жарияланды. Тәуеліз Қазақстан Республикасында қылмыстың
обьектісіне байланысты А.Н. Ағыбаев, Ғ.Ы. Баймұрзин, Г.Р. Рүстемова, Ә.А.
Темірбеков, Р.Е. Жансараева т.б. өздерінің көзқарастарында көрсетіп кеткен.
Кез келген қылмысты іс-әрекеттің мәнін, оның орнын ашу үшін қылмыстың
обьектісін анықтаудың орны ерекше.Қылмыстың обьектісін дұрыс анықтау
қылмыстың ауырлық дәрежесі ұқсас қылмыстарды бір-бірінен ажырату, қылмысты
қылмыс емес әрекеттерден анықтауда негізгі критерий болып есептеледі.
Қылмыстың обьектісі деп еліміздің қылмыстық құқық ғылымында қылмысты
қол сұғушылықтан қылмыстық заң бойынша қорғалатын қоғамдық қатынастарды
айтамыз. Қылмыстық заңмен қорғалмаған қатынастар қылмыстың обьектісі бола
алмайды.
Өйткені, қылмыстық-құқылық қорғау обьектісіне әрқашан да өзінің мәні
мен дәрежесіне қарай ерекшеленген маңызды қоғамдық қатынастар жатады.
Қылмыстық заңмен қылмыс ретінде көзделген кез келген қоғамға қауіпті іс-
әрекет белгілі бір обьектіге қол сұғады. Сонымен бірге кез келген іс-
әрекеттің қоғамға қауіптілігі қандай түрдегі обьектіге қол сұғушылығына
байланысты. Біз осы жерде қол сұғушылық обьектісі және қылмыс обьектісі
деген ұғымды ажыратып алуымыз керек.
Қол сұғушылық обьектісі дегеніміз-бұл қоғамдық қатынастар, осыны
өзгерту үшін қылмыс бағытталатын нысан. Қылмыс обьектісі- бұл кез келген
қылмыс соққы жасайтын бағыт.
Шетелдік қылмыстық құқықтың теориясында ең алғаш рет қылмыстың
обьектісіне субьективтік құқық ретінде түсінік берілді. Бұл теорияның
алғашқы өкілдері қылмыстың обьектісі болып адамдардың субьективті құқығы
танылады деді. Осы теорияның көрнекті өкілі ретінде белгілі неміс заңгер-
ғалымы А. Фейербахты атауға болады.
Шетелдік қылмыстық-құқықтық әдебиетте қылмыстың обьектісі деп тұлғаның
субьективтік құқығы, олардың нақты өмір сүруіндегі құқықтық нормалар,
қоғамның дұрыс өмір сүру шарты, құқықтық нормалармен қорғалатын өмірлік
мүдделер, құқықтық игіліктер басқа да құбылыстар танылады [4, 11 б.].
Заңгер ғалым Ф. Листің пікірінше қылмыстың обьектісі деп өмірлік
мүдденің қорғалатын құқығы деп атады [5, 129 б.].
Белгілі орыс оқымыстысы Н.С. Таганцев қылмыстың обьектісі болып оның
нақты қолдануындағы құқықтық норма танылады деді. Қылмыстың обьектісін
осылай анықтай отырып Н.С. Таганцев А. Фейербахтың субьективті құқықты
обьект деп тану пікіріне қарсы көзқараста болды [6, 178 б.].
Танымал орыс криминалисі И.Я. Фойницкийдің ойы бойынша кез келген
қылмыс екі обьектіден: аталған түйсікпен бұзылатын және тікелей айқын
бейнесін қалыптастыра отырып, белгілі бір түйсікпен шектелетін қатынастар
[7, 128 б.]-танылады деді.
Н.И. Коржанскийдің пікірінше қылмыстың обьектісі деп қылмыстық заңмен
қорғалатын әлеуметтік мүмкіндіктерді жүзеге асыруға бағытталған әлеуметтік
жүріс-тұрыс институттарына қол сұғатын қатынастарды жатқызады [8, 21 б.].
Қылмыстың обьектісі жайлы Е.І. Қайыржанов Қылмыстың обьектісі құқықпен
тыйым салудың сипатын, заңмен тыйым салынған әрекеттердің шеңбері мен
шегін, олардың қауіптілігінің сипаты мен дәрежесін анықтайды. Сондықтан
обьект қылмысты анықтауда басымдыққа ие [9, 4 б.],-деген пікірді айтқан.
Қоғамдық қатынастар басқа да қатынастарға қарағанда әлеуметтік
әрекеттің нәтижесі ретінде туындайды. Қоғамдық қатынастардың айрықша
элементі ретінде заттың орнына байланыс танылады. Қоғамдық қатынас осы
затқа әсерге ұшырауына байланысты туындайды.
В.К. Глистин қылмыстық заң әртүрлі күрделі және олардың
ұйымдастырылуына немесе әлеуметтік маңызына байланысты әркелкі деңгейдегі
қоғамдық қатынастарды реттейді. Тек қоғамдық қатынастарды талдау арқылы
қатынастардың мәнін анықтауға мүмкіндік береді [10, 29 б.],-деген пікірде.
Осы пікірмен келісе отырып, қылмыстың обьектілеріндегі қоғамдық
қатынастар қылмыстық-құқықтық қорғаудың обьектісі және құқықтық реттеу заты
ретінде топтар, қоғамның әлеуметтік институттарының іс-әрекеті мүддесіне
сәйкес пайда болады немесе анықталады, олардың мазмұны болып әлеуметтік
мүмкіндік, белгілі бір мінез құлық қажеттілігі немесе тыйым салынуы әлде
қоғамдық қатынастар субьектісінің белгілі бір жағдайының әлеуметтік
мүмкіндігі.
Қылмыстық кодекстің 2-бабының 1 бөлігінде қоғамдық қатынастардың
жалпылай ұғымы берілген. Осыған сәйкес қылмыстың обьектілеріне адам мен
азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық тәртіп
пен қауіпсіздікті, қоршаған ортаны, Қазақстан Республикасының
конституциялық құрылысы мен аумақтық тұтастығын, қоғам мен мемлекеттің
заңмен қорғалатын мүдделерін қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау, бейбітшілік
пен адамзаттың қауіпсіздігін қорғау, сондай-ақ қылмыстардың алдын алу болып
табылады.
Бірақ та қылмыстық құқық теориясында қоғамдық қатынастардың мазмұнын
құрайтын элементтер төңірегінде алуан пікірлер бар. Мысалы, Б.С. Никифоров
қылмыстың жалпы обьектісі болып табылатын қоғамдық қатынастың құрамында
қоғамдық мүдде [3, 29 б.],-орын алады дейді. Я.М. Брайнин де осындай
көзқарасты жақтай отырып қоғамдық қатынастарға басқа элементтермен бірге
қоғамдық қатынастар субьектілерінің мүдделері кіреді [11, 167 б.],-деп
қарастырған. Е.А. Фроловтың айтуынша мүдде-қоғамдық қатынастардың ядросы
[12, 198 б.],-деген көзқарасты ұстанған.
Өз кезегінде Ю.И. Ляпунов мүдде-барлық қоғамдық қатынастардың мазмұнын
бейнелейді [13, 15 б.],-деген қорытындыға келеді. Н.И. Коржанский болса
қоғамдық қатынастардың ядросы болып адамдардың арасындағы белгілі бір
қатынас ретінде әлеуметтік байланысты айтады [8, 22 б.]. Танымал отандық
заңгер Е.І. Қайыржанов өз еңбектерінде қоғамдық қатынастар деген ұғымды –
қоғамдық мүдде деген түсінікпен алмастыруды ұсынған [9, 56 б.].
Қазақстандық ғалым А.Н. Ағыбаевтың Біздің пікірімізше мүдде деген ұғым
қоғамдық қатынастардың құрамдас бөлігі ғана. Қоғамдық қатынастар қылмыстың
жалпы обьектісі ретінде өз бойына мына элементтерді: қоғамдық қатынастардың
субьектілерін, олардың әрекеттері мен өзара қатынастарын, қоғамдық
қатынастар субьектілерінің заңмен қорғалатын материалдық, заттық, мүліктік,
басқа да игіліктері мен мүдделерінің жиынтығы болып табылады. Осыған сәйкес
қоғамдық қатынастар мінез-құлықтары, іс-әрекеттері мен олардың өзара
байланыстарының көріністерінің жиынтығы болып табылады [14, 61 б.],-деген
пікір келтіреді.
Ресей ғалымы А.В. Наумов қылмыстың жалпы обьектісін қылмыстық заңмен
қорғалатын кез келген игіліктер [15, 149 б.]-деп анықтайды.
Бірқатар авторлардың ойынша кейбір жағдайларда қылмыстың тікелей
обьектісі қоғамдық қатынастармен бірге материалдық игіліктерге де қол сұғуы
мүмкін. Атап айтқанда әйгілі ғалым А.А. Пионтковский қылмыстың тікелей
обьектісі ретінде қоғамдық қатынастардың өзін емес, олардың элементтерін
қарастырып кеткен, яғни оның көзқарасы бойынша социалистік және жеке
мүлікке қол сұғушылықтардың тікелей обьектісі қоғамдық қатынастар
элементтерінің материалдық көрінісі болып табылса, кеңестік азаматтың жеке
басына деген қол сұғушылықтарда қылмыстың тікелей обьектісі болып
субьектілер танылуы тиіс деді [16, 138 б.].
А.Н. Трайниннің пікірі А.А. Пионтковскийдің көзқарасынан алшақ
кетпейді. Ол: қылмыстың жалпы обьектісі қоғамдық қатынастар болып
табылғанмен, кейбір нақты қылмыс құрамдарында қылмыстың обьектісі болып
материалды құндылықтар және материалдық емес саяси, моральдік, мәдени
құндылықтар жатқызылуы мүмкін [17, 124 б.],-деді.
Қылмыстың тікелей обьектісін жоғарыда айтылғандардай қарастырған
кезімізде олар өзара жалпы және жеке ретінде өзара қатынасқа түсетін
қылмыстың жалпы және тікелей обьектілерінің арасында алшақтық орын алып
отыр. Сондықтан біз, осы мәселеге байланысты Я.М. Брайниннің қылмыстың
тікелей обьектісі заңда қалай көрсетілсе де, ол әрдайым қоғамдық қатынас
болып табылады [11, 167 б.]-деген көзқарасымен келісе алмаймыз.
Қылмыстық-құқықтық қорғау обьектісін топтастыру қоғамдық қатынастардың
жалпы жүйесіндегі нақты обьектінің орнын көрсетеді, тиісінше осы қол
сұғушылықтың маңыздылығын, құндылығын және қоғамға қауіптілігін анықтауға
мүмкіндік береді.
Қылмыстық құқық ғылым теориясында қылмыстың обьектісін жете білу үшін,
оның маңызын және атқаратын ролін, қызметін түгел ашу мақсатымен қылмыстың
обьектісін топтастырудың маңызы зор.
Қылмыстық құқық теориясында кейінгі мерзімде топтастыруды кейінгі
вертикальды және горизонтальды жүйелері бойынша бөлу қалыптасқан.
Вертикалды жүйенің үш сатылық топтастыруы бойынша қылмыстың обьектісі-
жалпы, топтық және тікелей ретінде бөлінген.
Қылмыстың жалпы обьектісі деп қылмыстық заң нормасы арқылы қорғалатын
қоғамдық қатынастардың жиынтығы. Қылмыстың жалпы обьектісі болып танылатын
қоғамдық қатынастардың көлемі өзгермелі. Оның қатары жаңа құбылыстардың
қылмыс болып танылуына байланысты кеңеюі немесе қылмыс болып келген кейбір
нормалардың күшін жоюына байланысты тарылуы мүмкін.
Бірақ та жалпы обьектінің ұғымы біртектес нақты іс-әрекеттердің
ерекшелігін бейнелеуде жеткіліксіз болып танылады. Осыған байланысты біз
осы тұрғыдағы қылмыстардың обьектісін ашып көрсету үшін қол сұғушылықтың
топтық және тікелей обьектілерін бөліп қарастыруымыз қажет.
Қылмыстардың арнайы немесе топтық обьектісі болып мүдделердің белгілі
үлкенді, кішілі шағын тобы танылады. Топтық обьект дегеніміз Қылмыстық
Кодекстің Ерекше бөлімі жүйесін құраудағы критериі болып табылады, белгілі
бір субьектілер мүдденің белгілі бір топтарды бұзудағы жауапкершілікті
көздейтін барлық қылмыстық құқықтық нормалар белгілі бір рет бойынша
орналасқан.
Сондықтан да топтық обьекті Қылмыстық Кодекстің Ерекше бөлімі
нормаларын жүйелеу үшін критериі болып танылады, соның негізінде ол
қылмыстың қоғамға қауіптілігі дәрежесіне байланысты Қылмыстық Кодекстің
Ерекше бөлімі жүйесіндегі орнын айқындайды.
Жоғарыда айтып өткеніміздей, топтық обьект бірыңғай қоғамдық
қатынастардың жиынтығын реттейтіндіктен, осы қатынастар бірыңғай туыстас
белгілерге ие болуы тиіс. Қылмыстың топтық обьектісін анықтау ұқсас
қылмыстарды анықтай отырып, оларды басқа да қылмыстардан жіктеп ажыратуға
мүмкіндік береді.
Топтық обьектімен бірге Н.И. Коржанский түрлік (видовой) обьектіні
бөліп көрсетіп жүр. Оның түсінігінше түрлік обьекті деп қылмыстардың
жекелеген шағындау топтарына қол сұғатын қоғамдық қатынастар танылады [8,
26 б.].
Ресейдің 1996 жылы қабылданған ҚК-нің Ерекше бөліміндегі қылмыстарда
топтық обьектісімен қатар түрлік обьектілеріне байланысты жүйеленгендігін
айта кетпеске болмайды.
Жоғарыда айтылғанның осындай келтірген дәйегі әдебиеттерде қабылданған
обьектілерді үшке бөліп топтастыруға қарама-қайшы келмейтіндіктен, топтық
обьектісіне енетін қоғамдық қатынастарды анықтауға және бір немесе
біртектес обьектіге қол сұғатын жекелеген қылмыстардың ғылыми жүйесін
құрауға жәрдемдесетіндей түрі бар сияқты. Тікелей обьект ретінде ғылыми
әдебиетте қалыптасып келген пікірге сәйкес-нақты қылмыстық қол сұғушылық
кезінде зиян шегетін, нақты қоғамдық игілік танылып келді.
Қылмыстың обьектісін 3 саты бойынша, яғни-жалпы, топтық және тікелей
обьектілерге бөлу тек бұрынғы посткеңестік елдерде ғана емес, сонымен бірге
басқа да шет елдердің қылмыстық заңдарында қабылданғандығын [18, 73 б.]
М.А. Гельфер атап кеткен.
Заңи әдебиеттерде алғашқылардың бірі болып негізгі, қосымша және
факультативті обьектілердің ұғымы Е.А. Фроловтың еңбегінде берілді. Оның
пікірінше қол сұғушылықтың негізгі тікелей обьектісіне қоғамдық қатынас,
мүдде жатқызылуы тиіс деді. Аталған пікірмен Н.И. Коржанский келіспей қол
сұғушылықтағы негізгі тікелей обьект болып, осы қылмыстың әлеуметтік мәні
танылуы тиіс [8, 30 б.],-деді.
Қылмыстық құқық теориясында қылмыстың тікелей обьектісі негізгі тікелей
обьект, қосымша тікелей обьект және факультативті тікелей обьект деп
бөлінеді.
Негізгі тікелей обьект бұл қоғамдық мүддені қорғау үшін қылмыстық заң
нормасы шығарылатын және осы басты белгісі бойынша Қылмыстық Кодекстің
тиісті тарауына орналастыруға негіз болатын обьектіні айтамыз. Негізгі
тікелей обьектінің мазмұнын қарай отырып теориялық және тәжірибелік қатысы
жағынан екі маңызды қылмыстық қол сұғушылықты анықтау қажет. Оның біріншісі-
қылмыстық-құқықтық қорғаудың мазмұнын құрайтын нақты әлеуметтік
игіліктерді бөлу мүмкіндігін анықтау, келесісі бірыңғай қылмыстарды жасау
барысында аталған обьектілердің көптік деңгейінің өмір сүруін анықтау.
Қосымша тікелей обьект дегеніміз қылмыстық заң бойынша қорғалып,
негізгі обьектіге зиян келтірілгенде немесе зиян келтіру қаупі туындағанда,
негізгі тікелей обьектімен қатар бірге өзгеретін обьектіні айтамыз. Қосымша
обьект заңда көрсетілген қылмыс құрамының нақты мәнін және оны анықтау үшін
ерекше маңызға ие.
Факультативті обьект дегеніміз қылмыс жасалған кезде зиян келтіру қаупі
кейде туындауы немесе туындамауы мүмкін обьектіні айтамыз. Зиян туындаған
жағдайда бұл обьект қылмыстың негізгі обьектісімен бірге қылмыс құрамының
міндетті элементінің қатарында сипатталады.
Н.И. Коржанский факультативті обьектіні бөлу қажет, өйткені ол нақты
қылмыс құрамының міндетті белгісі болып танылмайды және әрқашанда оның
сараланған мән-жайларында көрсетілмейді [4, 83 б.],-деді.
Адамды кепілге алу түсінігі бұрыннан белгілі болып табылады. Ол туралы
Ежелгі Грецияның антикалық мифтерді айтып кеткен. Адамды кепілге алу
тақырыбына көптеген өнер туындылары жазылған. Тіпті рим құқығы бойынша адам
ұрлау ауыр қылмыстар қатарына жатқызылып, оны адамды бостандық жағдайдан
бастандығынан айырылған жағдайға ауыстыру деп сипаттаған. Әлем тарихы
адамды кепілге алудың көптеген жағдайларын біледі.
Бүгінгі қолданылып жүрген киднеппинг сөзі салыстырмалы түрде жақында
пайда болды. Англияда abduction сөзі қолданылған, ол әйелді өз еркінен
тыс ұрлау дегенді білдірді. Қазақ елінің тарихыда әйел ұрлаудың көптеген
мысалдарын біледі. Кейіннен әйелдерді ұрлаумен қоса ерлерді, балаларды
ұрлау фактілері де көбейді.
Адамды кепілге алу бүгінгі күні кең таралған құбылыс болып табылады
және Қазақстан Республикасының әрекет етуші заңнамасына сейкес бұл құбылыс
құқық қайшы қоғамдық қауіпті қылмыс ретінде танылған.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 234-бабында адамды
кепілге алғаны үшін қылмыстық жауаптылық қарастырылады, одна адам ұрлаудың
жай, сараланған және ерекше сараланған құрамдары қарстырылады.
ҚР ҚК 234-бабының 1-бөлігі кепiлге алынған адамды босату шарты ретiнде
мемлекеттi, ұйымды немесе азаматты қандай да бiр iс-әрекет жасауға немесе
қандай да бiр iс-әрекет жасаудан тартынуға мәжбүр ету мақсатында адамды
кепiлге немесе кепiлдiк ретiнде ұстау үшін жауаптылықты қарасытырады. ҚР
ҚК 234-бабының 1-бөлігінің диспозиясы жай (атаулы) болып келеді, яғни
адамды кепілге алу қандай да бір белгілерін сипаттаусыз адам ұрлау
нысанында көрініс табатын қылмыстың атауын көрсетумен шектеледі.
Тергеу мен сот тәжірибесінде ҚК 234-бабының 1-бөлігін тәжірибелік
қолдануға байланысты көптеген қиындықтар туындайды, өйткені адамды кепілге
алу үшін қылмыстық жауаптылық көздейтін норманың сипаты атаулы ғана болып
табылғандықтан әрекетті саралауға байланысты қиындық туындайды, яғни қандай
әрекетті адамды кепілге алу деп тану мәселесі. Сондықтан қылмыстық
заңнаманың 234-бабының бірінші бөлігін қазіргі контекстісінде қалдыру
тиімсіз және перспективтіз болып келеді. Сәйкесінше, жай диспозицияны
сипаттамалық диспозицияға ауыстыратын кез келді.
Сипаттамалық диспозицияда қылмыстың негізгі белгілері көрсетіледі.
Қылмыстық заңнаманың нормаларының диспозицияларының басым бөлігі
сипаттамалық болып табылады, ол қылмыстық заңның дұрыс қолданылуына әсер
етеді.
Адамды кепілге алу қылмысы үшін қылмыстық жауаптылықты көздейтін
нормасының жай диспозициясын сипаттамалық диспозицияға ауыстыру заңда адам
ұрлау қылмысының негізгі белгілерін көрсетуге мүмкіндік берер еді.
Сипаттамалық диспозицияның жай диспозициядан басымдығы қылмыстық құқық
теориясында және практикада нақты қылмыстарды дұрыс саралау мәселесін шешу
кезінде өз көрінісін тапқан. Сипаттамалық диспозицияда заң шығарушы нақты
қылмыстық белгілерін толығымен ашып көрсетеді. Егер заңнамада қандай да бір
қылмыстың белгілері нақты көрсетілсе, қылмысты саралауда қате жіберу
мүмкінгі азайып, қылмыс үшін жауаптылық таңдау мәселесін дұрыс шешуге нақты
мүмкіндік туындайды.
Жоғары айтқандарды ескере отырып қылмыстық кодекстің адамды кепілге
алғаны үшін жауаптылық көздейтін нормасының жай диспозиясын сипаттамалық
диспозицияға ауыстыру тиімді болар еді.
Тәжірибе көрсетіп отырғандай адамды кепілге алу қылмысы көбінесе
жәбірленушіні алдау немесе сенімді теріс пайдалану арқылы жүзеге асырылады.
Кей жағдайларда адамды кепілге алу жәбірленушіге күш қолдану арқылы жүзеге
асырылады, онда адамды күштеп ұстап алып, кейін көлікпен басқа жерге
әкетеді.
Осыны ескере отырып, С.М. Кулушев ҚР ҚК 234-бабының 1-бөлігін келесі
редакцияда сипаттауды ұсынады: Адамды оның еркінен тыс алдау немесе
сенімді теріс пайдаланумен не жәбірленушіге күш қолодану арқылы кепілге
алу [19, 74 б.]. Мен С.М. Кулушевтің осы пікірімен толық келісемін.
Қылмыстық заңнаманың адамның жеке басына адам ұрлау арқылы қол сұғатын
нормасын жоғарыда көрсетіп өткендей жетілдіру өз кезегінде құқық қорғау
органдарының осы санаттағы қылмыстармен күресудегі тиімділігі мен
белсенділігін жоғарлатар еді.
Кез келген қылмыстың қылмыыстық-құқықтық табиғатын ашу мәселесі оның
құрамынын элементтерін анықтаумен тығыз байланысты. Қылмыс элементтерін
анықтауда ереше орын қылмыстың объектісіне ие, өйткені қол сұғушылық
объектісін анықтау қылмысты саралауда, жазаны дараландыруға және әрекеттің
қоғамдық қауіптілігін анықтауда ерекше орынға ие.
Адамды кепілге алу қылмысының объектісінің белгілерін анықтау және
тиісінше осы қылмысты қол сұғушылық объектісіне байланысты дұрыс саралау
мәселесі шешу қылмыстық құқық теориясында қылмыс объектісіне қатысты
қалыптасқан концептуалдық ережелердің негізінде жүзеге асырылуы тиіс.
Кеңестік кезеңдегі ғалымдар Н.Д. Дурманов, Н.И. Загородников, В.Н.
Кудрявцевтер қылмыстың объектісі ретінде қоғамдық қатынастарды атаған.
Кеңестер одағы өмір сүрген уақытта қылмыстың объектісі қоғамдық қатынастар
болып табылады деген пікірі тереңнен етек алып, басқа пікірлерге қарағанда
доминанттық рольге ие болды [20, 9 б.].
Бірақ кейінгі кезде қоғамдық формация мен ондағы қарым- қатынастардың
өзгеруіне байланысты қылмыстық объектісі тек қоғамдық қатынастар болып
табылады деген пікір қайта қарастыру қажеттілігі туындайды.
Ресейлік ғалым А.В. Наумовтың айтуынша қоғамдық қатынастар шынымен де
көп жағдайларда қылмыстың объектісі болып табылады, мысалға меншікке қарсы
қылмыстарда қылмыс объектісі ұрланған мүлік емес, сол мүлікке деген меншік
құқығынан туындайтын мүлікке ие болу, пайдалану және билік ету қатынастары
келеді [15, 75 б.]. Бірақ кей жағдайларда қоғамдық қатынастың қылмыс
объектісі ретіндегі теориясы жеткіліксіз болып шығады. Ол әсіре жекеше
адамға қарсы қылмыстарға қатысты байқалады, мысалға адамды кепілге алу,
адам өлтіру, адам ұрлау және т.б.
Жоғарыда атап өткеніміздей бүгінгі күні қылмыстық заңнаманың қорғайтын
ең басты қазынасы адам, оның құқықтары мен бостандықтары болып табылады.
Осы кезде А.В. Наумовтың ұсынған пікірімен келіспеуге болмайды.
Соңғы жылдары қазақстандық ғалымдар қылмыс объектісіне қатысты жемісті
зерттеу жүргізді. Е.И.Қаиржановтың пікірі бойынша қылмыстың бірден бір
объектісі мүдделер болып табылады, мүдде адамға қажет және пайдалы
құндылықтардың жиынтығы болып табылады [21, 85 б.].
Сәйкесінше қылмыстың объектісі ретінде қоғамдық қатынастар, құқықтар,
заңды мүдделер және тиісті құндылықтарды тануымыз керек.
Қылмыс объектісі - кез келген қылмыс құрамының қажетті белгісі болып
табылады. Ешқандай объектіге немесе қылмыстық заңмен қорғалмаймын объектіге
қарсы бағытталған әрекет қылмыс болып саналмайды.
Сонымен, қылмыс объектісі ретінде адам қылмыс жасай отырып қол сұғатын
және қоғамға қауіпті әрекетпен зиян келтіретін не келтіру қаупін тудыратын
қылмыстық заңмен қорғалған әлеуметтік маңызды мүдделер, құқықтар және
құндылықтардың кешенін түсіну керек.
Адамды кепілге алу қылмысының топтық объектісі қылмыстық заңмен
қорғалатын жеке тұлғаның мүдделері.
Адамды кепілге алудың тікелей объектісі қылмыстық заңмен қорғалатын
адамның жеке бас бостандық (физикалық және моральдік) мүделері. Жеке бас
бостандық деп адамның еркін қозғалып тұру және әрекет ету бостандығы
танылады.
Ал, адамды кепілге алу қылмысының қосымша объектісі адамның өмірі,
денсаулығы, мүлкі және өзге де құндылықтар жатады.
Кез келген адам оның жасына, әлеуметтік статусына, азаматтығына және
өзге де қасиеттеріне қарамастан адамды кепілге алу қылмысы бойынша
жәбірленуші болуы мүмкін.
1.2 Адамды кепілге алудың объективтік жағы
Қылмыстың обьективтік жағы қылмысты жасаушы адамның мінез-құлқының
сырқы пішіні болып табылады. Кеңірек ашып айтқанда - әрекеттен (немесе
әрекетсіздіктен) басталатын, қоғамға қауіпті зардаппен аяқталатын қылмыстық
қол сұғушылық дамуының сыртқы үрдісі. Тұжырымдай отырып айтқанда қылмыс
субьектісінсіз, оның ой-пікірінсіз қылмыстың тууы мүмкін емес бәрі бір
бірімен имманентті түрде тығыз байланысты. Тек ой-пікір өзінің обьективтік
белгілерінсіз қылмыстық жауаптылықты тудырмайды, осыған лайық ерте заманнан
келе жатқан қағиданы айтпай кетпеске болмайды – cogitations poenam nemo
patitur (ой-пікір жазаланбайды).
Қолданылып жүрген қылмыстық заңға сәйкес (9-бап) ондай мінез-құлықтан
туған әрекет (әрекетсіздік), біріншіден қоғамға қауіпті, әрине екіншіден
қылмыстық заңға қайшы болуы керек. Қылмысты жасалынған құқықбұзушылық
фактісі ретінде айтқан кезімізде, тек обьективтік жақтың белгілері, ең
алдымен туындаған зардап ретінде қарастырамыз. Бірақ та қылмыс- бұл
кеңістікте және белгілі мезгілде қалыптасатын үрдіс.
Жоғарыда айтылғандар көп жағдайда обьективтік жақтың маңызын және оның
қылмыстың басқа элементтерімен тығыз байланыстылығы әсерін айқындайды. Іс-
әрекеттің обьективтік жағынсыз қылмыстың обьектісіне де қол сұғушылық
болмайды, субьектінің санасындағы іс-әрекеттің обьективтік белгілерін
айқындайтын бір көрінісін бейнелейтін субьективтік жақ та және қылмыстың
субьектісі де бейнелей алмайды (22, 49 б(.
Осы жерде қылмыстың обьективтік жағын элементін бейнелейтін негізгі үш
белгілерін атап өтуіміз қажет. Оған жататындар қоғамға қауіпті іс-әрекет
(әрекет немесе әрекетсіздік), қылмыстық зардап және екеуінің арасындағы
себепті байланыс.
Қоғамға қауіпті іс-әрекет (әрекет немесе әрекетсіздік) бұл адамның
құқыққа қайшы, саналы, белсенді немесе енжар түрде қоғамдық қатынастарға
зиян келтіретін мінез-құлқының сыртқы көрінісі болып табылады.
Қылмыстық іс-әрекет (әрекет немесе әрекетсіздік) қандай да болмасын
қылмыстың қажетті белгісі ретінде көбінесе обьективтік жақтың келесі
қосындыларын: себепті байланыс және қылмыстық зардапты туындатады немесе
олардың туындау қаупіне алып келеді. Сонымен қатар қылмыстық құқық
теориясында қылмыс құрамдары қылмыстық іс жүргізу тәжірибесін жеңілдету
мақсатында формалды, материалды және келте болып бөлінеді. Формалды қылмыс
құрамы деп көрініс зардабы болмайтын қылмысты айтамыз.
Қылмыстық әрекет қылмыстық құқықтың зерттеу заты ретінде психологиялық
және физиологиялық тұрғыдан адам іс-әрекетіне тән барлық белгілерді қосады.
Ең алдымен кез келген әрекеттің бірқатар жалпы белгілерін қарастырамыз.
Әрекетті қылмыстың обьективтік жағының элементі ретінде талдау үшін, ең
алдымен оның сыртқы көрінісіне, яғни нысанына назар аударуымыз қажет.
Қылмыстық құқық ғылымы, қылмыстық әрекетті ерікті әрекет (mens rea) деген
ұғыммен байланыстырады.
М.Д. Дурмановтың айтуынша әрекетті адам мінез-құлқының актісі ретінде
тану үшін, зардапқа деген елеулі субьективті қатынаста немесе нақты ерікті
әрекетті белгілеу үшін емес, әрекет еріктілікпен бағытталып, кінәні
анықтауда ерекше маңызды деп атады (23, 39 б(.
Қылмыстық әрекет адамның қылмыстық мінез-құлқының белсенді сипатына ие
болатын келесідей өзіне тән арнаулы белгілері бар:
а) әрекет сыртқы нысаннан қарағанда табиғи механика заңдарына
бағындырылған және ішкі әлемдегі өзгерісті тудыратын механикалық дене
қимылынан көрініс табатын, адам жүріс-тұрысының актісін білдіреді.
Механикалық дене қимылы: бұлшық ет қозғалысы, ым көрсету, сөйлеу түрінде
көрсетіледі;
ә) әрекет сыртқы жағынан қарағанда күрделі сипатқа ие, өйткені ол өзіне
біртұтас көптеген актілерді немесе қылмыстық жүріс-тұрыс актілерінің
жүйесіндегі бірқатар дене қозғалыстарын қосады;
б) әрекет қоршаған әлемге зиянды әсер етудің белсенді қасиетіне ие
болады. Механикалық дене қозғалысының көмегімен, адам тек өзіне тиесілі
табиғи күштерді пайдаланбайды, сондай-ақ табиғат және қоғамның жойқын
күштерін заңмен қорғалатын обьектілерге зиян келтіру үшін қолданады;
в) әрекет қоғамға қауіпті зардаппен себепті байланысты тудырады (24, 39-
40 б.б.(.
Әрекетсіздік мінез-құлықтың енжарлық нысаны болып табылады.
Әрекетсіздіктің өзіне ғана тән белгілері болады:
а) әрекет немесе әрекетсіздікті ажырату нақты обьективті әлемдегі
дененің орналасу жағдайына байланысты анықталады, яғни дене бұлшықетінің
аздап қозғалуының өзі әрекетті құрайды, қозғалыстан кез келген бас тарту-
әрекетсіздікті құрайды. Әрекетсіздік кезінде адам денесіне тиесілі табиғи
күштер жайбарақат физикалық күйге енеді;
ә) адамның әрекетсіздігі- бұл абсолютті іс-әрекетті тоқтату емес,
белгілі бір міндетті және қажетті дене қимылдарынан бас тарту арқылы болып
жатқан оқиғаларға нақты ұстанған ұстанымы;
б) әрекетсіздік қауіп көзінің пайда болуы немесе өмір сүруі жағдайында
көрініс береді;
в) әрекетсіздік- бұл құқықтық тұрғыдан міндетті және обьективті қажетті
әрекетті орындамаудың жеке актісі немесе актілер жүйесі;
г) әрекетсіздік әрқашанда табиғи, техникалық немесе қоғамдық үрдістерге
араласпау ретінде көрініс табады;
д) әрекетсіздіктің өзіне тән сипаты, оның қоғамға қауіпті зардаппен
байланысының ерекше сипатын анықтайды;
е) егер тұлға туындаған қоғамға қауіпті зардаптарды алдын алуға тиісті
және мүмкіндігі болса, онда қылмыстық құқықтық сипатқа ие болады;
Әрекетсіздік жөніндегі себепті байланыс мәселесі кешегі кеңестік
қылмыстық құқық ғылымында да, шетелдік қылмыстық құқық әдебиетінде де даулы-
талас болып қалуда. Шетелдік қылмыстық құқығында, әсіресе неміс қылмыстық
құқық әдебиетінде XIX ғ аяғында- XX ғ басында әртүрлі (conditio line gun
non, адэкваттық) концепциялар ұсынылды, сондықтан Трегер әрекетсіздік
кезіндегі себепті байланыс мәселесі жөніндегі дауды қалқымалы диссертация
деп атады.
Кейбір авторлар себепті байланысқа қатысты әрекетсіздікті оның
еріктілік сипаты бар деген пікірде болса, келесі бір топ-әрекетсіздік
қылмыстық мақсатқа жету үшін сыртқы зиянды үрдістерді пайдалануы мүмкін
дейді, үшінші көзқарастағылар әрекетсіздік басқа адамдардың мінез –құлқын
тәуелді етуі мүмкін, төртінші көзқарасты жақтайтындар себептілік мәселесін
әрекетсіздіктің құқыққа қайшылық мәселесімен мүлдем ауыстырып жіберген.
М.Д. Шаргородскийдің түсінігінше әрекетсіздік зиян келтіре алмайды,
әрекет болмаған жерде себепті байланыс туралы сөз болуы мүмкін емес дейді.
(17, 131 б.(.
Л. Майданниктің ойынша медицина қызметкерінің құқыққа қайшы іс-
әрекетімен зардаптың арасындағы себепті байланыс мәселесін шешу кезінде
соңғы нәтиже болып табылмайтын дәлелдеме қабылдануы тиіс, бірақ кей
жағдайларда жауаптылық қателікпен туындауы мүмкін. Осындай жекелеген
қателіктер, тек бірізді медицина сарапшылары қорытындысына жүгінетін жаппай
қателікпен шығарылған сот шешімдеріне қарағанда зардабы аз (25, 62 б(,-
дейді.
А.Н. Трайнин болса себепті байланыс дегеніміз құрамның кез келген
элементі ретінде көптеген немесе аздаған дәрежеде көрініс табатын немесе
басқаша сөзбен айтсақ, зиян келтіру дәрежесі маңызы шамалы іс-әрекетте
қылмыс құрамы болмайды деген ұстанымда. (26, 117 б.(.
Әрекетсіздік жолымен қылмыс жасау барысындағы себепті байланыс мәселесі
белсенді әрекеттер жағдайындағы қылмыс жасау кезіндегідей шешілуі қажет,
өйткені әрекетсіздік тек қажетті шарттардың бірі ғана емес, келтірілген
нәтиженің себебі болып танылуы тиіс. Әрекетсіздікпен қылмыс жасау кезінде
материалды зардап туындайтындығын көруге болады. Тек осындай жағдайда
ғана, А.А. Пионтковскийдің пікірінше, тұлғаның әрекетсіздігімен туындаған
зардаптың арасында себепті байланыс туралы сөз болуы мүмкін. (16. 227-228
б.б.(.
Қылмыстық құқықта аралас әрекетсіздік ұғымы қолданылады. Күрделі
сипатқа ие қылмыстық құқықтық әрекетсіздік әр уақытта толықтай мінез-
құлықтың енжар нысанымен көрініс таппайды. Заң адамның өзіне жүктелген
құқықтық міндеттерді жүзеге асыру барысында, оларды аяғына дейін немесе өз
қажеттілігінде атқармағандығы үшін қылмыстық жауаптылық көздейді. Бұл
қылмыстардың құрамы үшін адамның әрекетсіздігі нәтижесінде зиянды
зардаптардың пайда болуы қажет деп көрсетілген (27, 64 б.(.
Біздің ойымызша, осы көзқарастардың ішінде ең дұрыс пікірді А.А.
Пионтковский білдірген сияқты. Осы тұрғыдағы қылмыстардың көпшілігі
істелінген нақты әрекетпен, келтірілген зардаптың арасындағы себепті
байланыста жатқанымен, кейбір әрекетсіздікпен жүзеге асырылатын құрамдарда
материалды зардап туындайды.
Қылмыстық құқықтық әдебиетте себептіліктің XIX ортасынан кең тараған
теориясы conditio sine gua non деп аталады. Аталған теорияға сәйкес
француз ғалым Бури адамның әрекеті осы оқиғаның себебі болып танылады, яғни
әрекет аталмыш оқиғаның туындауының қажетті шарттарының бірі ретінде
қарастырылады.
Conditio sine gua non теориясы осы оқиға туындауы мүмкін жақын немесе
қашықтықтағы барлық алдыңғы толыққанды тең болжамнан шығады. Олардың
әрқайсысы көрсетілген талаптарға жауап берсе, орын алған оқиғаның себебі
ретінде қарастырылуы мүмкін.
Conditio sine gua non себептілік теориясының жақтаушылары себептілікті
әрқашанда обьективті категория ретінде, яғни саналы түрде материалистік
ұстанымда түсінді.
Идеалистік философия әрқашанда жаратылыстанудың теориялық нәтижелеріне
идеалистік негіздеме беруге тырысты және аталған жолмен жаратылыстануды
өзінің ықпалына бағындырғысы келді. Табиғаттың механикалық ұғындыруының
идеалистік трактовкасын неміс философы И.Кант түсіндіруге тырысты. Кант
өзінің белгілі антимониясы- бостандық антимониясын және қажеттілікті
таратты.. Оның ойынша табиғат заңдарының себептілігінен басқа, ешқандай
себептілік жоқ: барлық болып жатқан құбылыстар, алдыңғы жағдайды болжайды.,
оның артынан шарасыз ережеге сәйкес жүріп отырады деді.
Жоғарыда айтылғандарды conditio sin gua non себептілік теориясы
табиғатта, оның ішінде қылмыстық құқық теориясында себепті байланысты
шешуге жарамсыз болып табылады. (8, 164-171 б.б.(.
XX ғасырдың аяқ шенінде байланысқа адэкватты доктринасы (итальян ғалымы
Криз) ұсынылды. Адэкватты дегеніміз латын тілінен аударғандағы мағынасы
(adaeguatus) теңбе-тең, типтілік деген мағынаны білдіреді (28, 23 б.(.
Conditio sine gua non теориясы бойынша оқиғаның нақтылы себебіне барлық
шарттар бірдей бағалы сот арқылы қажетті байланыс деп танылса адэкваттық
концепция бойынша әрекет және одан туындаған зардап теңбе-тең (адэкватты),
типті болуы қажет. Адэкваттық себептілік теориясы, нақты жағдайда ғана
емес, жалпы қарастырылып отырған қылмыстық салдар туғыза алатын типтес
әрекеттерді ғана қылмыстық нәтиженің себебі деп санайды. Бұл нәтиже белгілі
әрекет типтік және оған адэкватты болып табылады (27, 82 б.(.
Адамның істеген кез келген белсенді әрекеті (әрекетсіздігі) тысқары
дүниеде белгілі бір өзгеріс туғызады. Қоғамға қауіпті іс-әрекеттер де,
сондай-ақ қоғамға зиянды өзгерістер туғызады немесе соны болдыру қаупіне
әкеліп соғуы мүмкін. Іс-әрекет (әрекетсіздік) арқылы келтірілген нақты
зиянды анықтау арқылы материалдық өмірге нақты қандай өзгерістер
келтірілгенін білеміз.
Қылмыстық зардап- бұл қылмыстық заңда көрсетілген қоғамдық қатынастарға
әрекет немесе әрекетсіздік арқылы келтірілген зиян болып табылады. Қоғамға
қауіпті зардаптың ұғымын дұрыс түсіну үшін қылмыс обьектісі және қоғамға
қауіпті іс-әрекеттің ара-қатынасын анықтау маңызды. Н.И. Коржанский
қылмыстық зардап дегеніміз- бұл жүзеге асырылмаған шектелген, шеттетілген
немесе жойылған, бұзылған, өзгертілген әлеуметтік мүмкіндіктер немесе
басқаша айтқанда қоғамға қауіпті зардаптардың материалды көрінісімен
сипатталады деді.
Б.С. Никифоровтың пікірінше қылмыстық зардап іс-әрекетпен бұзылған,
қылмыстық заңмен қорғалатын қоғамдық қатынастың көрінісі деген пікірде.
Әдебиетте бірауыздан қылмыстық зардап- бұл адамның іс-әрекетімен
келтірілетін қол сұғушылық обьектісіне зиян келтіру делінеді.
Келесі бір авторлар іс-әрекеттердің барлығы бірдей обьектіге фактілі
шығын келтіреді деп санамайды, сонымен бірге зиян келтірудің нақты
мүмкіндігін және оның фактілі келтірілуін ажыратады деген пікірде. (29, 18-
19 б.б.(.
Зардаптың туындауына немесе туындамауына қарамастан зардап келтірмейтін
қылмыстар жөнінде кейбір авторлар ерекше ұстанымда болған. А.Н. Трайниннің
ойы бойынша қылмыстық заң қол сұғушылықтан тиісті обьектілерді қорғайды,
обьектіге қол сұғу әрқашанда әр түрлі дәрежеде оған шығын келтіреді; қол
сұғушылық обьектісіне шығын өз кезегінде әр қылмыс құрамының қажетті
элементін құрайтын зардап болып танылады деді. (17, 137-141 б.б.(. аталған
көзқарасты көптеген ғалымдар теріске шығарып келіспеуде. Қоғамға қауіпті
зардап қол сұғушылық обьектісіне зиян келтіру ерекшелігіне байланысты
анықталған негізгі үш нысаннан көрініс табады. Қылмыстық зардаптың алғашқы
нысаны қоғамдық қатынасқа тікелей қол сұғумен байланысты. Екінші нысаны
әлеуметтік мүмкіндігіне қолсұғу арқылы қоғамдық қатынастардың затына әсер
етумен байланысты жүзеге асырылады. Үшінші нысан әлеуметтік мүмкіндікті
бұзу қоғамдық қатынастардың субьектісіне әсер ету жолымен жүзеге асырылады.
Қоғамға қауіпті зардаптар үшін мыналар тән: біріншіден қоғамдық
қатынастарды реттейтін құқық қорғайтын обьект материалды емес игіліктермен
байланысты адамның мінез-құлқын реттейді, екіншіден осындай мүмкіндікті
жүзеге асыру кінәлінің өзінің жағымды мінез-құлқымен қамтамасыз етіледі.
Жәбірленушіге әсер ету нәтижесінде пайда болатын қоғамға қауіпті зардап
материалды және материалды емес игіліктермен қалыптасатын қоғамдық
қатынастармен байланысты. Қылмыстық құқықта заң шығарушының тиісті бапта
көрсетілген нақты қылмыс құрамының құрылымына обьективтік жағын белгілеуге
байланысты құрам материалды және формалды деп екі түрге бөлінетінін айтып
өттік.
А:С. Михлиннің айтуынша материалды құрамға адамның өмірінен айырудан
немесе денсаулығына зиян келтіруден (жеке материалды зиян) туындайтын, әлде
мүлік немесе кірісті ала алмау (мүліктік зиян) жатқызылады, қалған
зардаптар материалдық емес, яғни формалды құрамға жатқызылуы тиіс деді.
(30, 17 б.(.
В:В.Мальцевтің пікірі А.С. Михлиннің көзқарасынан алшақ кетпейді.
Сондықтан, мынадай сауал туындайды материалды игілік, материалды емес
игіліктен несімен ерекшеленеді. В:В. Мальцевтің айтуы бойынша материалды
игілік материалды (сыртқы) әлемнің заттарымен немесе құндылықтарымен
байланыстың болуы материалды игілік деп аталынады. Материалдық емес қылмыс
құрамының аясы неғұрлым кеңірек. Мұндай зияндылық қоғамдық қатынастардың
барлық қатысушыларына-мемлекетке, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдарға
келтірілуі тиіс,-делінді.
Формалды қылмыс құрамының мәні қоғамдық қатынасқа қатысушылардың
мүддесін бұзудан, егер осы мүдделер саяси, ұйымдық, моральдық және т.б.
салаларды қамтыса. Материалды және формалды қылмыс құрамдары деп бөлудің
тәжірибелік маңызы мынада, қылмыс құрамында көзделген зардаптар әрқашанда
анықталуы тиіс және іс-әрекетпен себепті байланыс болған жағдайда
субьектіге енгізілуі қажет (7, 338 б.(-деп атады.
Материалды зиян денеге келтірілген зиян және мүліктік зиян деп екіге
бөлінеді. Денеге келтірілген зиянның қоғамдық қауіптілігі мүліктік зиянға
қарағанда, денеге келтірілген зиян өзінің табиғатына қарай өтеусіз болады.
Бірақ та адамға келтірілген зияндылық науқасты емдеуге байланысты мүліктік
шығында келтірілуі мүмкін.
Қылмыстың обьективтік жағының факультативтік белгілеріне қылмыстың
істелу тәсілі, қылмыстың істелу жағдайы, қылмыс істелу орны, уақыты
жатқызылады.
Адамды кепілге алу қылмысының объективтік жағы қылмыстық жауаптылықты
тағайындаудың міндетті негізі болып табылады, бірақ ҚК 234-бабының
диспозициясында заң шығарушы осы қылмыстың объективтік жағын сипаттайтын
белгілерді көрсетпеген.
Жоғарыда атап өткеніміздей ҚР ҚК 125-бабының диспозициясы жай (кейбір
қайнар көздерде оны атаулы диспозиция деп те атайды) диспозиция түрінде
құрастырылған және қылмыс туралы сипаттауды екі сөзбен шектеледі: адам
ұрлау. Тәжірибеде ҚК 234-бабының диспозициясын қолданып, жауаптылықты
таңдау кезінде сәйкесінші осы қылмысты қылмыс құрамының объективті
белгілері бойынша саралауға байланысты көптеген қиындықтар туындайды.
Қылмыстық құқық теориясында қылмыстың объективтік жағы қылмыстық заңмен
қорғалатын объектіге қол сұғушылықтың сыртқы жағы ретінде сипатталады.
Нақтырақ нұсқада қылмыс құрамының объективтік жағы қылмыстық заңмен
қорғалатын объектіге қоғамдық қауіпті актінің сыртқы көрініс ретінде
қарастырылған. Ол сыртқы акт өз көрінісін объективтік өмірде табады және
қылмыс объектісіне зиян келтіреді немесе зиян келтіру қаупін тудырады.
Академик В.Н.Кудрявцетің пайымдауынша қылмыстың объектвтік жағы заңмен
қорғалатын объектілерге қоғамдық қауіпті және құқыққа қайшы қол сұғудың
көрінісі болып табылады, ол субъектінің қылмыстық әрекетінен
(әрекетсіздігінен) басталып, қылмыстық қорытыныдымен аяқталады [20, 9 б.].
Аяқталған қылмыстық объективтік жағынан біренеше компонеттерді көруге
болады: қоғамдық қауіпті әрекет (әрекетсіздік), зиянды салдар, себепті
байланыс, сонымен қоса қылмыс жасаудың орны, уақыты, тәсілі және жағдайы.
Б.А. Куриновтың жазуынша қылмыс құрамы элементтері ішінде объекивтік
жақ өзге элементтерге қарағанда толығырақ сипатталған, ерекше бөлімнің
объективтік жақ белгілерін сипаттамайтын баптары жоқ. Сол уақытта ерекше
бөлімде қылмыстық субъектісі мен субъективтік жағының мазмұнын ашпайтын
баптар көп. Сондықтан қылмыстың объективтік жағы қылмыстық әрекеттің
негізгі элементі болып табылады. Әрекеттің сырқы жағында оның қоғамдық
қауіптілігі көрінісі табады [31, 69 б.].
Яғни қылмыстық құқықтың теориясында қылмыстың объективтік жағы қоғамдық
қауіпті әрекеттің сырқы әлемде көрінісін табатын негізі элементі ретінде
танылады. Тек қоғамдық заңмен қорғалатын объектіге қол сұғумен көрініс
табатын қоғамдық қауіпті әрекеттің болу фактісі анықталған жағдайда ғана
адамды қылмыс құрамының объективтік жағы бойынша қылмыстық жауаптылыққа
тарту мәселесі көтеріледі.
Қоғамдық қауіпті әрекет жасай отырып, субъект қоршаған ортаға әсер
етеді, онда өзгерістер жасайды, ол өзгерістер өз кезегінде құбылыстардың
өзгеруіне әкеледі.
Адамды кепілге алу қылмысы жасалған кезде жәбірленуші физикалық
бостандығынан айырылады, оның еркінен тыс оны кеңістегі орны ауысады, оған
қатысты күш қолданылуы мүмкін.
Мысалы, 2003 жылдың қазан айының соңында Қарағанды қаласында ақша талап
ету мақсатымен ұл бала кепілге алынған болатын. Қылмыс келесідей мән-
жайларда жасалған.
30 қазан күні Дима О. сегізгі жиырма минут қалғанда сабаққа
күнделіктегідей шыққан болатын. Диманың апасы балконда тұрып немересі
лифтпен түсіп, аркадан өткеннен кейін апасына қош айтатынын күтіп тұрады.
Бірақ бала 5 минуттан кейін де, он минуттан кейін де көрінбейді. Апасы
бірдеңенің дұрыс болмағанын сезініп, Диманың шешесіне айтады, шешесі дереу
жедел басқару орталығына хабарлайды.
Ал осыдан біраз уақыт бұрын жедел басқару орталығына он қабаты үй
алдында бірнеше адам кішкентай баланы қызыл Ауди көлігіне күшпен салып
әкетті деген азаматтың хабары түскен болатын. Бала мені ұрлап барады деп
көмекке шақырған болатын, бірақ қатты соққыдан кейін оның дауысы шықпай
қалды.
Қылмыскерлер баланы іздеу таңертеннен басталады деп ойламаған еді.
Полиция қылметкерлері азаматтық киімдерге киініп қаланың таксофондар
орналасқан жерлеріне аңдуды ұйымдастырды. Ал Қазақтелеком қызметкерлері
ұрланған баланың ата-анасына қай жерден телефон соғатынын оңай анықтау үшін
таксофондан белгілеген жерлерде ғана жұмыс істеуін қамтамасыз етті.
Қылмыскерлер Диманы Федеров су қоймасы жанындағы дачаға алып барады.
Оны подвалға қамап, қол-аяғын скотчпен орындықа байлап қояды. Дима суық
подвалда тамақсыз және жылы киімсіз екі тәулік отырды. Ол тамақ сұрағанда
оның басынан ұрған.
Қылмыскерлер бала үшін алты мың АҚШ долларын талап еткен, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz