Оңтүстік Қазақстан облысы жайлы

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе
І.тарау Оңтүстік Қазақстан облысына жалпы сипаттама.
І.1 Оңтүстік Қазақстан туралы жалпы мәліметтер.
І.2Оңтүстік өңірінің табиғи қорлары.
ІІ. Тарау
ІІ.1 Оңтүстік Қазақстан облысының экономикалык мүмкіндіктері.
ІІ.2Оңтүстік Қазақстан нарықты экономикасы ,қазіргі жағдайы переспиктивалары.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.

Оңтүстік Қазақстан облысы тәуелсіз Қазақстанның ең маңызды облыстарының бірі. Қазақстан тарихында Оңтүстік Қазақстанның орны ерекше. Оңтүстік Қазақстан ежелгі адамдардың тұрағы , атақты түрік мемлекеттерінің орталығы ,ортағасырлық мемлекеттердің тірегі ,қазақ хандығының рухани орталығы.
Қазір де Оңтүстік Қазақстан Қазақстанның өте маңызды саяси-экономикалық аймағы болып табылады. Аумақтық бірік ретінде 1932 ж. 10 наурызда құрылған, республиканың оңтүстігінде, Сырдария алабында орналасқан. Жер көлемі 117,3 мың км2, бұл Қазақстан аумағының 4,3% бөлігін құрайды. Халқының саны2,17 млн. (1.7.2004). Терістігінде Қараған-ды, батысында Қызылорда, шығысында Жамбыл облыстарымен, ал түстігінде Өз-бекстан Республикасымен шектеседі. лыста 11 аудан, 8 қала, 13 кент және 932 ауылдық елді мекен бар. Облыс аумағы 171 ауылдық округтерге және 13 кенттік округтерге бөлінген. Орталығы — Шымкент қаласы.
Облыстың айтарлықтай өндірістік-экономикалық мүмкіндіктері бар. Олардың негізін орасан зор табиғи қорлар мен жеткі-лікті еңбек ресурстары қүрайды.
Уран қоры жөнінен облыс Қазақстанда бірінші, фосфориттер мен темір рудасы бойынша — үшінші орын алады.
Облыс мақта, тері шикізаттары, өсімдік майы, жеміс-жидек, көкөніс өнімдерін, жүзім, бау-бақша, макарон, темекі, сыра және басқа да алкогольсіз сусындарды басқа жерлерге жеткізіп отырады.
Сонымен бірге, облыста қорғасын, цемент, мүнай өнімдері, күкірт қышқылы, шифер, автотрактор шиналары, экскаватор-лар, трансформаторлар, майлы ажыратқыш-тар, шұлық-ұйык, тігін буйымдары, жиһаз шығарылады.

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе
І.тарау Оңтүстік Қазақстан облысына жалпы сипаттама.
І.1 Оңтүстік Қазақстан туралы жалпы мәліметтер.
І.2Оңтүстік өңірінің табиғи қорлары.

ІІ. Тарау
ІІ.1 Оңтүстік Қазақстан облысының экономикалык мүмкіндіктері.
ІІ.2Оңтүстік Қазақстан нарықты экономикасы ,қазіргі жағдайы
переспиктивалары.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.

Кіріспе.
Оңтүстік Қазақстан облысы тәуелсіз Қазақстанның ең маңызды облыстарының
бірі. Қазақстан тарихында Оңтүстік Қазақстанның орны ерекше. Оңтүстік
Қазақстан ежелгі адамдардың тұрағы , атақты түрік мемлекеттерінің орталығы
,ортағасырлық мемлекеттердің тірегі ,қазақ хандығының рухани орталығы.
Қазір де Оңтүстік Қазақстан Қазақстанның өте маңызды саяси-экономикалық
аймағы болып табылады. Аумақтық бірік ретінде 1932 ж. 10 наурызда құрылған,
республиканың оңтүстігінде, Сырдария алабында орналасқан. Жер көлемі 117,3
мың км2, бұл Қазақстан аумағының 4,3% бөлігін құрайды. Халқының саны2,17
млн. (1.7.2004). Терістігінде Қараған-ды, батысында Қызылорда, шығысында
Жамбыл облыстарымен, ал түстігінде Өз-бекстан Республикасымен шектеседі.
лыста 11 аудан, 8 қала, 13 кент және 932 ауылдық елді мекен бар. Облыс
аумағы 171 ауылдық округтерге және 13 кенттік округтерге бөлінген. Орталығы
— Шымкент қаласы.
Облыстың айтарлықтай өндірістік-экономикалық мүмкіндіктері бар. Олардың
негізін орасан зор табиғи қорлар мен жеткі-лікті еңбек ресурстары қүрайды.
Уран қоры жөнінен облыс Қазақстанда бірінші, фосфориттер мен темір рудасы
бойынша — үшінші орын алады.
Облыс мақта, тері шикізаттары, өсімдік майы, жеміс-жидек, көкөніс
өнімдерін, жүзім, бау-бақша, макарон, темекі, сыра және басқа да
алкогольсіз сусындарды басқа жерлерге жеткізіп отырады.
Сонымен бірге, облыста қорғасын, цемент, мүнай өнімдері, күкірт қышқылы,
шифер, автотрактор шиналары, экскаватор-лар, трансформаторлар, майлы
ажыратқыш-тар, шұлық-ұйык, тігін буйымдары, жиһаз шығарылады.
Облыста екі бағытта жалпы үзындығы 445 км темір жолдар, үзындығы 5,3 мың
км автомобиль жолдары, оның ішінде қат-ты жабыны бар 5,1 мың км жол бар.
Азаматтық авиация үзындығы 27 мың км ауа белдеулерінде жүмыс істейді. Облыс
орталығы халықаралык Орынбор — Ташкент және Түркістан — Сібір
магистральдарынын тоғысында орналаскан. Сонымен ка-гар, облыс аумағы аркылы
Ташкент — Шымкент — Тараз — Алматы және Ташкент — Шымкент — Түркістан —
Самара автомагистральдары өтіп жатыр.

І.тарау Оңтүстік Қазақстан облысына жалпы сипаттама.
І.1 Оңтүстік Қазақстан туралы жалпы мәліметтер.

Оңтүстік Қазақстан өлкесінің тарихы ежелгі замандардан бастау алады.
Тіршілікке қолайлы экологиялық жағдай осыдан 3 — 5 млн. жыл бұрын
қалыптасқан. Жазық алқаптардың белдеулерінде өзендер желісі пайда болып,
орман-тоғай мен жасыл желекті мәңгі жаз орнаған. Жа-нуарлар жетіліп, жеміс-
жидек бітік өскен. Сөйтіп, антропоген кезеңінің басында адамзат пайда
болған.
Геологиялық карта түсіру жүмыстары ке-зінде (1960 жылдары) Үлкен және Кіші
Қаратау жоталарының алқабында алғаш-қы адамдардың бастапқы палеолиттен
соңғы палеолит заманына дейінгі уақыт ара-лығындағы көптеген тұрақтары
белгілі болды.
Тарихымыз көне тас заманы — палео-литтен бастау алады. Бастапқы палеолит
ғы атауымен қалды. 1992 жылы 6 шідце-де ҚР Жоғарғы Кеңесінің қаулысымен
Оңтүстік Казақстан атауы қайтарылып беріліп, облыс өнеркөсібі, экономикасы,
ауыл шаруашылыш, әлеуметтік-мәдени салала-ры жан-жақты дамыған аса ірі
аймаққа айнадцы. 2000 жылы рухани орталық саналатын ұлы Түркістан шаһарының
1500 жылдығы аталып өтті. Бүгінде облыс республика бойынша жалпы өндіріс
өнімінің едөуір бөлігін өндіреді.
147 ірі және орта деңгейдегі өндіріс кәсіпорындары жұмыс істейді.
Ауыл шаруашылығында 11 мемлекеттік шаруашылық, 63658 шаруа қожалығы, 952
өндірістік кооператив, 6 АҚ, 608 серіктестік бар.
Қалалары: Шымкент, Арыс, Жетісай, Кентау, Ленгер, Сарыағаш, Түркістан,
Шардара.
Облыс тұрғындарының саны жағынан республикада адцыңғы орывда түрған об-
лыстардың бірі екендігі, байырғы тарихи-мәдени орындарының молдыгамен де
ерекшеленетіндігі белгілі. Атақты Отырар қамалы, түркі жұртына мөлім болған
бұрынғы Иасы, қазіргі Түркістан қаласы, осы топырақга туып өскен, орта
ғасырдағы атақты шығыс жүлдыздарының кдтарында аталып жүрген ғалымдардан,
ғүламалардан қалған көне соқпақгың ізін әлі де саралай түсу — бүгінгі
үрпақгың парызы. Респуб-ликада қолайлы табиғи жағдайларымен ерекшеленетін,
қысы қатал, жазы салқын Түлкібас пен түгін тартса майы шығатын Жетісайдың,
жайма шуақ Түркістанның арасывда ежелде өмір сүрген өркениетті ел
болғандығын дәлелдейтін археологиялық қазба орындар мол. Жақпар тастарда,
қыш кітаптарда қалған таңбалар оңтүстік өлке тарихының сырлы белгісі
іспетті.
Облыстың айтарлықтай өндірістік-экономикалық мүмкіндіктері бар. Олардың
негізін орасан зор табиғи қорлар мен жеткі-лікті еңбек ресурстары қүрайды.
Уран қоры жөнінен облыс Қазақстанда бірінші, фосфориттер мен темір рудасы
бойынша — үшінші орын алады.
Облыс мақта, тері шикізаттары, өсімдік майы, жеміс-жидек, көкөніс
өнімдерін, жүзім, бау-бақша, макарон, темекі, сыра және басқа да
алкогольсіз сусындарды басқа жерлерге жеткізіп отырады.
Сонымен бірге, облыста қорғасын, цемент, мүнай өнімдері, күкірт қышқылы,
шифер, автотрактор шиналары, экскаватор-лар, трансформаторлар, майлы
ажыратқыш-тар, шұлық-ұйык, тігін буйымдары, жиһаз шығарылады.
Облыста екі бағытта жалпы үзындығы 445 км темір жолдар, үзындығы 5,3 мың
км автомобиль жолдары, оның ішінде қат-ты жабыны бар 5,1 мың км жол бар.
Азаматтық авиация үзындығы 27 мың км ауа белдеулерінде жүмыс істейді. Облыс
орталығы халықаралык Орынбор — Ташкент және Түркістан — Сібір
магистральдарынын тоғысында орналаскан. Сонымен ка-гар, облыс аумағы аркылы
Ташкент — Шымкент — Тараз — Алматы және Ташкент — Шымкент — Түркістан —
Самара автомагистральдары өтіп жатыр.
Ерте кездердің өзінде Оңтүстік өңірі, оның Отырары мен Түркістаны,
Сайрамы мен Шымкенті, тағы басқа қалалары, Қаратауы мен Алатауы, Мырзашөлі
мен Қызылқұмы, Созағы мен Казығүрты, Сырдариясы мен Арысы сиякты таулары,
өзен, сулары, жазиралы далалары, берекелі құмдары баршаға мәшһүр болған.
Тіпті әріге кететін болсак, Каратаудың күнгей және теріскей беттері
адамзаттың бүдан миллион жыл бұрын мекен еткен жерлері екендігі галыми
түрғыдан дәлелденген. Оңтүстік өлкесі — небір қасиетті, әулие ата-
бабаларымыздың кесене-күмбездсрі. тарихи-мәдени ескерт-кіштері неғүрлым
көбірек сақталған аймак. Олардың әркайсысы өз кезендерінен өзгеше шежіре
шертеді.
Оңтүстік өлкесі дегенде бүкіл адамзаттың мақтанышына айналған үлы түлға
Әбу Наср әл-Фараби бабамыз бен күллі түркі әлемінің рухани үстазы Қожа
Ахмет Иасауидің ойға оралатыны түсінікті. 2000 жылы Түркістанның он бес
ғасырлык мерекесі аясында Ахмет Иасауи бабамыздың мұраларымен танысып. онын
айрықша әлеміне сәл де болса жақындай түстік, Тәуелсіздігіміздің 10
жылдығына орайлас өтксн ол-Фараби бабамыздың 1130 жылдық мерекесі де үлкен
оқиға болды.
Қазақстанның барлық өлке-өнірлері сиякты Оңтүстік аймағы да небір қилы
замандарды, киын-қыстау кезендерді бастан кешті. Алайда, мәдениет пен өнер,
шығармашылық арқауы дәстүрлі жалғасын тауып келеді. Жүдеген жаққары,
жадаған жылдары кездескенімен, кейінгі кездегі үрпак та жадынан жаңылған
жоқ.
Елбасымыз Мәдениетті қолдау жылы деп жариялаған 2000 жылдың өзінде өркеш-
өркеш талай істер атқарылды. Ағымды ала-сапыран шаруаның шеңберінен тыс,
шоқтығы биік, ажары сүлу елуге тарта мәде-ни шаралар мерекеленді. Олардың
ішінде халықаралык ақындар айтысы, Шәмші Қалдаяқов атындағы халыкаралык ән
бай-қауы, пианистердің "XXI ғасырдың музыканты" атты халыкаралық конкурсы,
әлемнің төрт бүрышы қүлақ түрген Түркістанның 1500 жылдық мерейтойы,
халықаралық "Рокпар" фестивалі, жас әншілердің "Арай" аймақтық байқауы,
алғаш рет қазақ тілінде өткізілген "Жайдар-ман" көңілді тапқырлар клубының
облыс-тық жарысы, әлемге танымал, ұлттық музыка академиясының президентІ
Айман Мүсаходжаеваның кониерті, ақын Мүхтар Шахановтың шығармашылык кеші,
Ташкентге өткізілген ақындар айтысы, облыс-тық "Мәдениетім-мерейім"
фестивалі. Нүрғиса Тілендиевтің 75 жылдығына ар-наіған облыстық "Акқу"
фестивальі, басқа да ауыз толтырып айтуға татитын шаралар аз болған жок.
ХАЛҚЫ. Облыста 2 миллион 200 мыңдай адам түрады. Бүл республика халкының
14,5%-ға жуығы (2004). Халыктың басым бөлігін қазақтар кұрайды (69,0%).
Одан басқа өзбектер (17,1%), орыстар (7,2%), әзербайжандар (1,3%), тәжіктер
(1,2%), т.б. ұлт өкілдері түрады. Халық-тың орташа тығыздығы 1 км2-ге 18,5
адамнан келеді. Бүл республикалық көрсеткіштен 3 есе артық. Халық әсіресе
Арыс пен Келес өзендерінің алаптарында жоне Шымкент атырабында тығыз
қоныстанған.
Қала халқы 38,4% (835,5 мың адам), ауыл халқы 61,6% (1337,5 мың адам).

І.2 Оңтүстік өңірінің табиғи қорлары.

Облыс жері негізінен жазық, көпшілік бөлігін орташа биік-тігі теңіз
деңгейінен 200 — 300 м болатын Түран ойпатының шығыс бөлігі алып жа-тьф.
Терістігіңце Бетпакдала шөлі, Шу ащя-рының оңтұстігін Мойынкүм, облыстың ба-
тысыңца Кңзылкүм және Шардара даласы, қиьф оңгүстігін Мырзашөл алып жатыр.
Ор-талық бөлігінде, Жамбыл облысының аумағымен шектес, оңтүстік-шығыстан
солтүстікке қарай 217 километрге көлбей созыльш Каратау жотасы (ең биік
нүкгесі 2176 м) жатыр, ал оңтүстік-шығысында Талас Алатауының батыс
шегіңцегі — Өгем жотасывда облыстың ең биік нүктесі — Сайрам шыңы (4238 м)
бар. Өгем мен Келес өзевдерін бөліп жаткан Кежантау жотасы Тәңіртаудың
(Тянь-Шань) ең батыс сілемі больш табылады. Каратаудың орташа биіктігі 2000
м, ал ең биік нүктесі — Мыңбұлақ тауы (биікгтігі 2834 м).
Каржантаудан солтүсгік батыска карай тарихы терең, аңызға толы қарт
Казығүрт (ең биік нүктесі 1600 м) түр. Казығұрт тауы оңтүстігінде Келес
өзенінің аңғарына тіреледі.
Қазақтар осыдан мындаған жыл бұрын Қазығұртты кие тұтып, дүниенің тұтқасы
тұтып: Басында Кдзығүрттың кеме қалған, Болмаса кереметі неге қалған?! —
деп басталатын ғажайып дастан тудырған.
Қазығұрт туралы жыр да, аңыз да көп. Кек Төңірі дүние жүзін топан су
басқан кезде жаңа бір пәк дүние жасау үшін Нұх пайғамбардың кемесіне
адамзат, жан-жануар, ұшқан кұстан, өсімдіктен жұп-жұбымен отырғызып, таза
түқым сақтап қал-мақ болған. Топан тартылып, су қайтқан-да, Нүх
пайғамбардың кемесі Қазығүрт тауының басына қайырлапты деседі. Не көп — тау
көп. Солардың бәріне халықтың ықыласы мен махаббаты мұншалықты түсе
бермеген.
Қазығүрт қазір де көптеген түрлі көркем туындылардың такырыбы. Заты —
мұның бәрі тектен текке емес. Халық білмей айтпайды.
Ел-жүрт Қазығұрттың қадіріне жетіп, киесіне табынып, абыройын асқақтатып,
мерейін асыра түсуде. Ташкент — Шым-кент жолындағы ең биік асуға ескерткіш
қойылды. Сонау көне замандардан бастап бүгінге дейінгі тарихи оқиғалар тек
Қазығұрт өңіріне ғана емес, бүкіл қазақ даласына қатысты.
Өйткені Қазығұрттың жөні бөлек. Ол Ұлы Жібек жолының бойында тұр.
Жібек жолы бойын жайнатқанға не жетсін! Міне, біздің Жеріміз! Біз кімнен
сорлымыз? — деп ауыз толтырып айтарға басқа жәдігерлермен бірге, Қазығұрт
әсіресе, лайықгы. Асылы, Кдзығұрт маңайын ұлттық үлкен қорықка айналдыруға
әбден болады. Айналасы — Төле би ауданы, атақгы Ақсу-Жабағылы. Шетелдік
меймандарға Ұялмай-кызармай көрсететін кереметтер.
Облыс аумағының жер бедеріндегі жа-зықгар мен таулы аймақгар жиі алмасып
отырады. Мұнда алуан түрлі күмды, сортаң шөлдерден биік тау мүздықгарына
дейінгі климаттық табиғат зоналары кездеседі. Таулы аймақгарда болып
түратын тек-тоникалық жер сілкіністері аумақтағы тау түзілу процестерінің
әлі аяқталмағандығын көрсетеді.
Жер бедерінің калыптасуына зор ықпал етуші күштер: ағын сулар мен желдер.
Осы күштерге қосымша антропогендік, яғни адамдардың шаруашылық әрекеттері
табиғи ортаның, әсіресе жер бедерінің қалыпта-суына зор әсерін тигізетіні
сөзсіз. Мыса-лы, каналдар мен суару аймақтары, авто және темір жолдар,
кеніштер мен қала са-лынған аймақгар, т.б.
Геологиясы және кен байлықтары. Геологиялық қүрылымы жөнінен облыс аумағы
Түран плитасына жатады. Каратау жотасы — протерозой тақтатастарынан және
құмтастардан тұрса, оңтүстік-батыс Каратау карбонның әктас, құмтас
конгломераттарынан және даланың жанартау тектес тау жыныстарынан қүралған.
Сонымен бір-ге палеозой қатпарлы іргетасы, пермь дәуірінде қалыптасқан
интрузиялық және жанартаулық, сондай-ақ платформалық мезозой-кайнозой
шөгінді тау жыныстары кездеседі.
Облыс қойнауы әр түрлі пайдалы казбаларға бай: полиметаддар, қоңыр көмір,
темір кені, гипс, әктас, отгөзімді саз, кварцты құм қабаттары, мәрмөр,
түрлі қүрылыс шикізаттары бар. Қарт Кдратау қойнауындағы Ащысай,
Мырғалымсай және Байжансай қорғасын-мырыш кеніштері 20 ғасырдың 40-
жылдарынан жұмыс істейді. Боралдайтау, Каржантау, Күмісті және Жоғарғы
Бадам алтын кен көздерінің орны ерекше.
Облыста республика уран ресурстарының жартысына жуығы орналасқан, олар
әлемдегі ең ірі уран кеніштері болып саналады. Ал Иірсу, Сусіңген және
Абайыл кеніште-рінен титан, хром, марганец және темір кендері өндіріледі.
Облыс аумағында Шу-Сарысу газ-гелий және Сырдария мүнай-газ кен орындары
бар. Боралдайдан, Тас-көмірсайдан, Келтемашаттан және Ленгер кеніштерінен
мезозойлық қоңыр көмір өн-діріледі. Облыс аумағындағы Каратау фосфорит
алабына жататын Герес және Үшбас фосфор кен орындары барлаудан өтті.
АлТӘңіртаудын ең батыс сілемі Қаржантау мен Сайрам жоталары өнеркәсіптің
коптеген салаларына өте кажетті шикізатқа бай, Кентау қаласына жакын маңда
орналасқан Ақсай және Солтүстік доломитті ке-ніштерінде резина, кағаз,
бояулар дайын-далады, газ-мүнай бүрғылау жұмыстарын-ца кеңінен
пайдаланылатын минералдық шикізат — бариттің ірі ресурстары бар.
Түлкібас өңіріндегі Құлантау және Иір-су кенорындарында жеңіл бетон дайын-
дауға, оттан, дыбыстан корғауга, жылу сактауға, ғарыштық техникаға аса
кажетгі вермикулит бар. Бессазда габброперидотиттер қүрамында оггөзімді
заттар, қағаз, резина, парфюмерияға қажетті шикізат — тальктің ірі коры
барланып, зерттелген. Төле би ауданында орналасқан Жогарғы Бадамда жоғары
сапалы керамика, минерал талшығы. фарфор, фаянс, диэлектрлік керамика,
бояу, қағаз, резина өндірістеріне аса қажетті техникалық шикізат —
волластониттің мол қоры ашылған.
Сарыжылға, Қызылкөл және Дарбаза кеніштерінде кварц қүмының ірІ қоры бар,
ал Түлкібас, Корнилов кеніштерінің эктастары бұрыннан қант өндірісінде
карбонаттық шикізат ретінде қолданылып келеді.
Облыстағы құрылыс материалдарының минеральды шикізат базасы әр түрлі
цемснт, керамзит, кірпіш, шыны және кұрылыстық тас өндірістерінің
шикізагтары, құмтас, минералдық бояулар ретінде қолданы-лады. Олар:
Қазығүрт, Бадам, Састөбе және Түлкібас әктастары, Бағаналы гипсі,
Күбірексай минералдық бояулары, Ленгер оттөзімді сазы, Күрішбүлақ квари
қүмы. Дарбаза және Қыңырак. бентониттері, Са-рытопырақты саздактардың ірілі-
ұсақгы ресурстары мен құмтастардын табиғи қоспалары көп кездеседі.
Климаты. Облыс аумағының географиялық орнына (яғни атмосфераның
ылғалдылықтың негізгі көзі мүхиттардан тым шалғай орналасуына) және жер
бедсрінін сипатына байланысты куаң континенттік климат калыптасқан. Мұнда
күңдізгі жене түнгі, кысқы және жазғы температуралар шұғыл ауытқып отырады.
Жазы үзақ, об-лыс түстігінде 8 айға дейін созылады. Қысы жылы: ең суық ай —
қаңтардың орташа температурасы -2 — 9°С. Ең суык кезең Созақта тіркелген (-
4І°С).
Жазы ыстық: шілде айынын орташа тем-пературасы 19 — 29°С. Ең ыстық кезең
Шардарада (47"С) тіркелген. Вегетация ке-зеңі 230 — 320 тоулікке созылады.
Шөлді аудандарда жылдық жауын-ша-шын мелшері 100 — 170 мм, тау
етектерінде 300 — 450 мм, ал биік тауларда 1000 мм-ге дейін кұбылады. Жауын-
шашын негізінсн көктем мен күз айларында бола-ды. Қар жамылғысынын орташа
калыңдығы 20 — 40 см аралығында, жазықта 2 айға, тауларла 5 айға дейін
жатады. Кар қарашаның соны, желтоксанның басында түсіп, наурыз айында ери
бастайды.
Облыс аумағының көпшілік бөлігінде антициклондык ауа райы басым. Сондық-
тан мұнда шүғылалы ашық күндсрдің үзақ-тығы жылына солтүстіктен оңтүстікке
ка-рай 2150 сағаттан 3000 сағатка дейін арта-ды. Жылына 150-ден 260 күңге
дейін күн үдайы ашық болады, бүлтты күндер тиі-сінше 60 күннен 15 — 20
күнге дейін азая-ды. Міне, осылардын нәтижесінде жиынтык радиация мөлшері
де солтүстіктен оң-түстікке ісарай біртіндеп артады. Облыста оңтүстік жоне
солтүстік батыс желі көбі-рек тұрады. Желдің орташа жылдамдығы 1.9 — 3,9
мс. Желдің қатты тұратын аймағы — Ақсоран, онда желдін жылдамдығы5,1 мс-
ка жетеді. Шақпак пен Арыстанды-Карабас желдері оте күшті соғады.
Облыстың қиыр оңтүстігі жылу мен ылғалдың жыл бойы таралуына, т.б.
метеорологиялық сипаттамалар ерекшеліктеріне карай оңтүстік шөл белдем
аралығын қүрайды. Ерекшелігі — жауын-шашынның негізгі мөлшері (62 — 67%)
наурыз айында түседі, жыл бойына 40 күндей кар кы-лаулайды, бірак та көп
жатпай, тез еріп кетеді. Вегетациялык кезеңінің ұзақтығы 245 — 260 тәулік.
10°С-тан жоғары ауанын орташа тәуліктік температурасының жылдық жиынтық
мөлшері 4300 — 4600°С.
Жыл маусымдарының аражігі айқын ажыратылады. Қьісы кысқа — 90 күндей.
Жазы ұзақ — 160 — 170 күнге дсйін созылады.
Су қорлары. Облыстың су қорларын ірілі-ұсакты 127 өзен (жаппы ұзындығы 5
мың шақырымдай), 34 көл (көлемі 110 млн. тек-ше метр), 30 боген (көлемі 6
млрд. текше метр), 29 пайдаланылатан жер асты сулары жоне 5 минералды су
көздсрі күрайды. Жал-пы облыс аумагана жылына орташа есеп-пен 37 млрд.
тскше метрге жуық су келіп, осыншама мөлшерде су кетіп отырады.
Облыстағы ең ірі жәнс ұзын өзен — Сырдария өзені баска мемлекеттерден
басталып, Қызылорда облысы аркылы Арал теңізіне қүяды. Облыс аумағындағы
Сырдария өзенінің негізгі саласы Арыс өзені (378 км), ол Алатау
мұздықтарынан басталып, жол-жөнексй Боралдай (130 км), Ақсу (133 км),
Машат (60 км), т.б. көптеген өзен суларымен толығады. Маңызды да ірі
өзендер қатарына Келес (102 км), Бадам (145 км) өзендерін жатқызуға болады.
Облыстағы ен үлкен суқойма — Шардара бөгені 1965 жылы пайдалануға
берілген, су сьйымдылығы 5,2 млрд. текше метр, су өткізу мөлшері 200 мс.
Одан су алатын Қызылқүм (106 км), Шардара (10 км) каналдары арқылы 71,5 мың
гектар егістік жер суландырылады. Бөген суқой-масының сыйымдылығы 37 млн.
текше метр, ол Бөгсн, Арыс өзендерінің сулары-мен толығып отырады.
Облыстағы 500 мың гектардан астам суармалы жерлерді игеру үшін 14336
шакырым су арналары, 4743 км су кашырткы-ларыжәне 1900 дана тік дренажды
ұнғышалар, 61 мыңнан астам гидротехникалық ғимараттар жұмыс істейді.
Облыс аумағындағы көлдер ауыл шаруашылығымен бірге басқа да максаттарға
пайдаланылады. Шошқакөдде (колемі 8,6 млн, м3) аң ауланады, Сарыкөлден
(10,2 м3) ба-лық ауланады, Қызылкөл суыньщ (5,9 м^) ем үшін пайдасы зор.
Облыстағы жерасты суларының коры ретінде Бадам-Сайрам, Мырғалымсай, Талас-
Ақсу, Икансу, Бөген жерасты су көздерін атауға болады, Шу-Сарысу артезиан
ала-бының су қоры 260 млн. текше метрден асады, минералды сулар Сарыағаш,
Ман-кент шипажайлары мен Темірлан ауылдарында арнайы рүксатпен пайдалануға
берілген.
Өзендері. Облыс аумағындағы гидрографиялык желінің жиілігі біркелкі емес.
Өзендер негізінен аймақтың таулы бөлігінен бастау алады. Жалпы облыс
өзендері Сырдария және Шу өзен алаптарына жатады.
Сырдария өзені республикадан тыс жердегі Орталық Тянь-Шань тауларынан бас-
тау алып, негізінен, кар және мұз суларымен толығып отырады. Сырдария
өзенінің облыстағы негізгі саласы — Арыс өзені, ол Талас Алатауы мен Өгем
тау жоталарының беткейлерінен басталады. 1961 жылы Арыс — Түркістан каналы
іске қосылғаннан кейін оның төменгі ағысындағы су өтімі 52,8-ден 31 м3с-қа
азайды.Бұдан басқа Бөген, Келес, Бадам, Боралдай, Ақсу өзендері бар.
Олардың жалпы ұзындығы 3745 км. Сондай-ақ Қаратау жоталарынан Жиделі,
Бесарық, Ермексу, Карашық, Арыстанды және Шаян өзендері басталады.
Облыстың қиыр солтүстігі Бетпақдаланың батысында Шу және Сарысу
өзендерінің төменгі ағысын қамтиды.
Көлдері. Негізінен Сырдария, Шу өзендерінің сағаларында орналаскан. Олар
тасыған өзен суларымен, ал ұсақ көлдер жер асты суларымен толығады. Облыс
аумағында 43 көл бар, олардың жалпы ауданы 25,94 мың га. Облыстың солтүстік
аймағында Шу өзенінің төменгі ағысында Ақжайық, Қарқын тұзды көддері,
Құмкент елді мекені жанында тұйық жер асты суымен қоректенетін Қызылкөл
жатыр.
Каратау жотасының оңтүстік беткейлерінен бастау алатын Байылдыр, Хантағы,
Иқансу, Көкқиясай өзендері Қарашық, Калдыкөл, Шүйнек көлдеріне қүяды.
Сырдария өзенінің аңғарында Тұздық, Сарыкөл, Балтакөл, Көккөл, т.б. ірілі-
ұсақты көлдер көп кездеседі. Бүл көлдердің көп-шілігі ащы, түзды.
Облыстағы су желісінің бір ерекшелігі: тақырларда жауын-шашын суларынан
түзілетін көлшіктер мен көлдер пайда болып, кейінірек кеуіп кетеді.
Сонымен қатар облыстағы 22 жасанды су қоймаларының жалпы көлемі 98 мыңнан
астам гектар жерді алып жатыр. Оларға Бадам, Бөген, Шардара, Қапшағай, т.б.
бөгендер жатады.
Жер асты сулары. Облыста шамамен тәу-ліктік ресурсы 3000 м3төулік болатын
30-дан астам жер асты суларының көздері бел-гілі. Ішуге жарамды сулардың
болжамдық ресурсы тәулігіне 4000 м3-тан астам мөлшерге бағаланады.
Облыста Арал, Сырдария және Ташкент (солтүстік жақ бөлігі) ойыстарынан тұра-
тын Сырдария артезиан алабы барланған.
Сырдария және Келес ойысы аумақта-рының палеоген жер қыртыстарында, ой-
ыстың шеткі бөлігінде 90 — 170 м, ортаңғы бөлігівде 1100 — 1200 м
тереңдікте жататын сульфат-хлоридті натрийлік суларының көздері табылған.
Су көзінің тәуліктік қор мөлшері 10—15 және 165 м3 аралыганда. Минералдануы
2—12 гдм3. Жоғарғы бор дөуірі жер қыртыстарында бүл сулар Сырдария
ойпаңының оңтүстік-батысында көптеп кездеседі және 170 — 600 м терендікте
жатады. Судың температурасы 20 - 40°С.
Түркістан ауданында (Түркістан мине-ралды сулары) және "Манкент" шипа-
жайында (Манкент минералды сулары) емдік мақсаттарда қолданылатын сульфат-
натрий су көздері ашылған. Манкент ми-нералды жерасты су көзінің терендігі
1143 — 1181 м, минералдылығы 2,1 гдм3, судың температурасы 40°С. Судың
құра-мында күкіртсутегі, бор, бром, кремний қышқылы кездеседі.
Сырдария және Келес ойысы аумақтарындағы жер қыртысында 400 — 500-ден 2000
м тереңцікте жататын және темпера-турасы 20 — 90°С болатын аз минералданған
азот сілтілік термальды сулар мол. Олар палеоген жөне бор дәуірлері жер
қыртыс-тарының құмды бөліктерінде кездеседі.
Темірлан ауылының оңтүстік бөлігінде (Шымкент минералды сулары) 792 — 840 м
терендікте гидрокарбонатнатрий құрамына кіретін аз минералданған азот
сілтілік су көздері ашылған. Су жоғары қысымды, минералдылығы 0,8 гдм3,
температурасы 39°С.
Келес ойысының ортаңгы бөлігінде содалық сулар коп кездеседі. Сарыағаш
жерінің зерттелген минералды су коздері негізінде "Сарыағаш" курорты жүмыс
істеуде. Судың күрамында кремний қышқылы, ра-диоактивті элементтер, азот,
гидрокарбонаттар, натрий, кальций, магний, алюминий, мыс, марганец,
молибден жоне әр түрлі микроэлементтер бар скені анықгалған. Судың
температурасы 49 — 53°С, тәуліктік шығымы 5 млн.тәулік.
Байырқүм — Арыс ойысы аумағыңда крсмний миыералды су көздері ашылган.
Төменгі бор дәуірі күмдарында судың ми-нералдылығы 1,7 гдм3. Қурамында
бром, йод, бор, фтор бар екені анықталған. Судың температурасы
тереңідігіні; байланысты 46 - 83°С.
Шымкент каласы Бадам — Сайрам және Тассай — Ақсу жср асты сулары аркылы
сумен камтамасыз етіледі.
Бөгендері мен тоғандары. Облыста 27 бөген мен тоған бар. Шағын бөгендср меи
тоғандар Түркістан ауданында көп кездссс-ді. Облыстағы суқоймалар 1927 — 92
жыл-дар аралығында салынып, іске косылған. Олардың сң үлкені — Шардара
бөгені 1965 жыльг іске қосылған. Ол Сырдария өзенінің алабыңда орналаскан,
көлсмі 5200 млн. м5, үзындыгы 6000 м, тсрендігі 28,2 м.
Көлсмі жэне хааық шаруашылығындага маңызы жағынаи екінші орында түрған
Бөген суқоймасы 1967 жылы іске қосьшған. Арыс озенінің алабында орналаскан,
коле-мі 370 млң. м ұзындығы 5400 м.
Топырағы, Топырақ жамылғысы табиғаттың зоналық заңына сәйкес
таралатындықтан аумағында биік таулы салқын альпілік топырақгардав бастап
тау бөктерлеріндегі ортүрлі қоңыр жәнс сүр топырақтарға жал-ғасып, терістік
жәнс терістік-батыс аймақтарындағы жазыкгарды сүркүба, ескі ал-лювиалды
ойыс жазықтарды тақыр және тақыртүстес топырактар мен ірі кұмды алаптар
(Шығыс Кызылқүм мен Батыс Мойынқүм) алып жатыр. ҚР Ғылым академиясынын
Ө.Оспанов атындағы топырақтану институтының көпжылдык ғылыми-зерттеу
жүмыстарының нәтижесінде облыс аумағында 130-ға жуык топырақ түрлері мен
олардын комбинациялары кездесетіндігі анықталды. Ж;ыш,і облыс жсріиіц га
пырағы екі топқа бөлінеді: 1. Тау топырақтары. 2. Тау аралығындағы аңғарлар-
дың. тау боктеріндегі, т.б. биік жоне ойысты жазыктардың топырақтары.
Тау топырақгары. Таулы аймақтар облыстың біраз жерін алып жатыр. Осы таулы
аймақтың бір ерекшелігі биіктігі мүхит дсңгейінен 4000 метрге
жақындайтындыктан топырак-климаттық зоналардың таралуында биік белдеулік
зоналык заны орын алады, яғни тау биіктеген сайын ылгал ко-бейіп, ауа райы
суыта түседі. Міне осыған байланысты таудың төменгі стегіндегі шөлді-дала
белдеуінен (теңіз деңгейінен 250 —350 м) таудың биік 3500 — 4000 м деңгейі-
не дейін бірнеше таудың белдеулік белдем-дері кездеседі, олардың топырақ,
өсімдік жамылғылары да, жануарлар дүниесі де әр алуан болып келеді. Былайша
айтканда, табиғаттың көлденең белдемдік заңы байқалатын сонау терістік
тундрадан ощүстіктегі шөл зоналарына дейін мындаған шақырым қажет болса,
облыс аумағындағы Батыс Тянь-Шань тау етегінен биік шыңдарына дейінгі 3 — 4
шақырым қашықтықтағы биіктікте көпшілік белдемдердің кездесуі ғажап дүние,
табиғаттың осындай ерекше-лігін түсіне білген ғалым, Орта Азия уни-
верситетінің профессоры А.Л. Бродский 1920 жылдардың басында осы аймақга
Мемлекеттік қорық ұйымдастыру мәселесін алға қойған. Бұл ұсыныс сол кезде
Мәскеуде Орталық органдарда қызметке араласа баста-ған Т.Рысқұловтан қолдау
тауып, 1926 жылы Қазақстанда алғаш Ақсу — Жабағылы қорығы ұйымдастырылды.
Сонымен осы таулы бедцеуде таудың шалғынды-далалы альпілік, субальпілік,
таулы-далалық альпілік, таулы альпілік, таулы шалғывды гидроморфты
субальпілік және таудың күңгірт түсті субальпілік топырақтары кездеседі.
Бұл топырақтар 132 мың гектарды, яғни облыс жерінің 1,1 пайызын алып жатыр.
Орта таулы аумақгарда таулы-орманды, таулы-бұталы белдеулерде күңгірт
қоңыр, таудың ашық қоңыр, сүр қоңыр топырақгары 575 мың гектар, облыс
жерінің 4,7 пайызы болады. Ал аласа таулар мен оларға жалғас етектершде
таудың сүр топырақтары түзілген. Олардың көлемі 186,8 мың гекгар, об-лыс
жерінің 1,7 пайызы. Сонымен жалпы таулы аймақгағы топырақгар көлемі 894,8
мың гектар жерді алып жатыр, ол облыс жерінің 7,5 пайызы.
2. Тау аралығындағы аңғарлардың, тағы баска биік және ойысты жазықгардың
топырақгары. Таулы аймақгарға қарағанда бұл топырақгардың түрлері мол. Бұл
топтағы топырақтар ішінде осы аймақгарға тән зо-налықтопырақгар кездеседі.
Тау етектерінің
биіктеу жазықтарының кара қоңыр, қоңыр және сұр қоңыр топырақтарының көлемі
78,4 мың гектар, облыс жерінің 6,6 пайы-зы. Тау етектерінің орталық
бөлігіндегі жа-зықгарының оңтүстік және терістік сұр то-пырақгарының көлемі
1021,4 мың гектар, облыс жерінің 8,4 пайызы. Тау етегіндегі төменгі
жазықтардың оңтүстік және терістік ашық сұр топырақтары, көне аллюниадды
жазықтар мен биік өзендер террасалары-ның шалғынды-сұр топырақгары, биік
шөл жазықтарының сұр құба топырақтары 2390,7 мың гектар — 19,5 пайызы, оның
ішінде біршама ойпатты жерлерде тақыр-лар мен тақыртүстес топырақгар және
шал-ғынды, шалғынды-батпақты топырақтар кездеседі. Біраз жерлерді
беддемаралық топырақтар алып жатыр. Оның ішінде сұр топырақ белдемдегі
сортаң топырақгар кө-лемі 193,4 мың гектар, облыс жерінің 1,6 пайызы: шөл
зонасындағы сортаң топырақтар, көлемі 539,7 мың гектар — 4,5 па-йыз, ал екі
белдемдегі сортаң топырақгар көлемі 457,3 мың гектар — 3,8 пайыз. Өзен
бойларының топырақтары 300,9 мың гек-тар — 2,7 пайыз-, сұр топырақгар
белдеміндегі кұмды топырақгар 1047,1 мың гектар — 9,5 пайыз болса, шөл
белдеміндегі күмды топырақты жерлер 2486,1 мың гектар — 20,6 пайыз. Сонымен
жалпы екінші топтағы, яғни облыстың жазық аумақтарындағы топырақтар көлемі
11108,7 гек-тар жерді камтып, облыс жерінің 91,5 па-йызын алып жатыр.
Облыстың біршама жерлерін топырақ емес қүрылымдар: биік таудағы мөңгі
қарлар мен тұздар, кщты тау жыныстары, көл мен өзендер алып жатыр. Олардың
жалпы көлемі 150 мың гектар-дай — 1,2 пайыз. Ал бұл топырақгар орналасу
жағдайларына, табига ылғалмен қам-тамасыз етілуіне немесе қолдан суару
мүмкіншілігіне карай ауыл шаруашылыгының салаларына пайдаланылады. Мысалы
таудың биік альпілік, субальпілік белдеулері малдың жазғы жайлауы болса,
орта және аласа таулы белдеулерде жер бедерлерінің ыңғайына карай жайылым,
шабывдық, же-міс ағаштар, тағы басқа дақылдар өсіруге болады. Ал аласа
таулы аумақгардың етек-теріндегі ылғал жеткілікті болғандықган бұл
белдеулер төлімі (богара) егістерге пайдаланылады. Таулардың төменгі
етектерін-дегі жазықгарда ылғал жеткіліксіз, негізінен суармалы егістіктер
үшін ыңғайлы. Бүл аймақтарда су көздері жеткілікті болған жағдайларда мақга
дақылы, бау-бақша же-містері, кекөніс, малазығывдық шөптер, т.б. өсіріледі.
Ал өзен бойларындағы көне аллюниалды шөл белдемшдегі жазықгарда жоғарыда
аталған дакылдарға қоса күріш егіледі. Жалпы облыс көлеміңдегі жартылай
шөл, шөлді алқаптар негізінен жайы-лым ретінде пайдаланылады.
Агроклиматтық аймақтары. Облыс аумағы агроклиматық жағдайына байланысты
мынадай аймақтарға бөлінеді.
1. Шөлдің кұрғақ, ыстық аймағы облыс аумағының көп бөлігін — Бетпакдала,
Мойынқұм, Қызылкұм шөлдері мен облыстың орталық бөлігін қамтиды.
2. Өте құрғақ, ыстықгау аймағы. Бұл бөлікке Түркістан, Бөйдібек, Түлкібас,
Сайрам, Төлеби, Қазығұрт аудандары, Созақ ауданының оңтүстік-шығыс бөлігі
кіреді.
3. Таулы аймақтар Тянь-Шань тауының батыс бөлігі мен Қаратау жотасын камти-
ды. Бүл аймақга Түркістан, Созақ, Бәйдібек, Түлкібас, Қазығүрт жөне Төле би
аудандары орналаскан.
Облыс табиғи-шаруашылық жағдайына қарай мынадай аймақгарға, топтарға
бөлінеді:
1) Шөлдің мал шаруашылық аймағы — қаракөл қойларын өсірумен айналысады:
Қаратау маңы аймағы, Қызылқүм аймағы.
2) Суармалы жер жөне мақгалы аймақ: Мақгаарал — Сарыағаш аймағы, Арыс —
Түркістан аймағы.
3) Таулы — далалы суармалы аймақ: Түрақгы, суармалы, орташа түрақгы
суармалы.
4) Ашық далалы аймақ — Шардара су қоймасы.
1) Шөддің мал шаруашылығы аймағын облыстың жазық бөлігі — Қызылкүм шөлі,
Сырдария өзенінің аңғарывдағы тақыр жазықтар, Қаратау таулы аймағы,
Мойынкұм шөлі, Шу өзенінің аңғары, Бетпакдала шөлді даласы алып жатыр.
Бұл аймакқа Созақ, Отырар және Шар-дара аудавдары кіреді. Климаты шүғыл
өзгеріп отыратын температурамен, жауын-шашынның өте аз түсуімен, кұрғақ
ауа, булану дәрежесінің жоғары болуымен, күн сәу-лесінің мол түсуімен
ерекшеленеді.
Аймақ Кдратау маңы жөне Қызылкүм бо-лып екіге бөлінеді. Кдратау маңы
бөлігіне Қаратау жотасының солтүстігі және Бет-пакдала мен Мойынқүм шөддері
қарайды.
Қызылкұм аймағы — күмды шөл, облысқа оның батыс бөлігі енеді. Сырдария
маңында суармалы жерлер бар.
Суармалы жер жөне мақталы алкап облыстың көп бөлігін қамтиды. Сары-ағаш,
Мақтаарал, Ордабасы, Түркістан қалалық өкімдігіне қарасты аумақ кіреді.
Судың мол қоры және ауа райының жылы болуы егін шаруашылығымен айналысуға
көмектеседі.
3) Таулы аймақ облыстың оңтүстік-шы-ғысында суармалы жерлерде орналасқан.
Тянь-Шань тауының батыс таулы тізбектері оңтүстік-батыска қарай созылады.
Тау қыраттарында тауаралық аңғарлар мен қазаншұңқырлар кездеседі. Жер
бедері өте күрделі, тау қыраттарын мәңгі мұз жамылған жайылымдар, суармалы
жерлер алып жатыр. Теңіз деңгейінен биікте болуы және жер бедерінің
күрделілігі топырағының әр түрлілігіне әсер етеді. Бұл аймақка Төлеби,
Сайрам, Түлкібас, Бәйдібек және. Ордабасы, Қазығұрт аудандарының бөлігі
қарайды. Аймақтың климаты жазының ыстық, қысының қысқа болуымен
ерекшеленеді.
4) Ашық дала аймағына Мақтарал, Шардара аудандары кіреді. Жазы өте ыстық,
жауын-шашын аз түседі. Жерінің кейбір аймақтары түзды. Топырағының тұздануы
уақыт өткен сайын қайталанып отырады. Мұнда негізінен мақта өсіреді.
Облыс жерінде Қазақстандағы өсімдік түрлерінің жартысынан астамы
кездеседі,
шамамен 8 мындай болады. Оның 1 — 1,5 мындайы — балдыр, 2,5 — 3 мындайы —
саңыраукұлақ, 200-ге жуығы — қына, 500-ге жуығы — мүк тәрізділер және 3
мыңнан астамы — жоғары сатыдағы өсімдіктер. Бұл өсімдіктердің шамамен 250
түрі тек кана облыс жерінде кездесетін эндемиктер. Казақстанға тән 10—12
эңдемик тұқымдастардың жетеуі осында өседі: физандра, рафидофитон, жалган
шөлмасақ, жалған шандра, бочанцевия, тобылғыгүл, канкриниелла. Оңтүстіктің
қазіргі флорасы ежелгі флоралардың негізінде калыптаскан. Сол флоралардың
өкілдері бүгінгі флораның құрамында реликт түрінде кездеседі.
Облыс аумағындағы өсімдіктердің таралуы, түрлері мен эндемиктердің топтасуы
биологиялық, экологиялық, эволюциялық ерекшеліктеріне байланысты болып келе-
ді. Облыс жерінде құрғақ субтропикалық-
тан (Жетісай, Сары-ағаш) бастап мұздықтарға (Ақсу-Жа-бағылы) дейінгі
Солтүстік жарты шардағы барлық табиғи аймақтардың сарқыншақтары кездеседі.
Облыстың жазық бөлігі Иран-түрандық ботаникалық-географиялық ай-мақтың 2
провинциясының құрамына кіреді (жоңғар-солтүстік тұрандық және оңтүстік
тұрандық). Жоңғар-солтүстік тұрандық шөлдер Созақ ауда-ны жерінде. Облыстың
терістігіндегі Бетпақдаланың өсімдіктері алуан түрлі. Тастақ жерлерге
петрофитті сериялар тән болса, кей-бір саз балшықгы топырақтарда шөлдік
фитоценоздар кең тараған. Бүл жерлердегі негізгі доминанттар — сүр жусан,
бүйырғын, кара баялыш, тасбүйырғын, көкпек, сонымен қатар түран жусаны мен
майқара жусан, күйреуік, қара сексеуіл және т.б. Оңтүстігінде Бетпақдала Шу
өзенінің жарқа-бақты алабымен шектеседі. Бұл жазықта аса тұзды-
гипергалофитті шөлдер мен сорлар көп кездеседі. Бүл жерлердегі негізгі
доминанттар — жалмаңқұлақ, жапырақгы сорқаңбақ, төбесораң, қызыл сораң,
сарса-зан, сонымен қатар жыңғыл мен кермек-тің түрлері де кең тараған. Шу
өзенінің сол жағалауында тек өзіне тән өсімдіктері бар Мойынқүм жатыр.
Мұндағы негізгі доминанттар — жүзгіндер, қоян сүйек, ақ сексеуіл, қыска
мүйізді астрагал, теріскен, мал жайьшатын құмдарда жусанның түр-лері,
ебелек пен изен өседі.
Оңтүстіктұрандық шөлдер Қаратаудың күнгей беті мен Батыс Тәңіртау
аралылғындағы Түркістан ауданынан Сарыағаш ауданына дейінгі кеңістікті алып
жатыр. Бүл шөлдерді үлкен 3 топка бөлуге болады: жазықтық, тау етегі мен
бөктерлеріне ) тән адырлық шөлдер мен тықыр шөпті ) эфемерлі-эферероидты
жартылай саванналар, сонымен қатар өзен аңғарларына тән өсімдіктер.
Жазықтық шөлдерге Қызылқүм жатады. Мұндағы негізгі эдификаторлар (өсімдік
жамылғысындағы басым түрлер) — ақ сексеуіл, раң, басты жусан, жоңғарлық
жусан, түк жемісті мавзолея және бірқатар эфемероидтар. Адырлық шөлдерде
эфемерлер мен эфемероидтар, астық түқымдастар болады. Бүл шөлдерге төн
негізгі өсімдіктер: толық қияқ өлең, қаудың түрлері және қызғалдақ, меренде-
ра, шырыш, шиқылдақ, шөлмасақ, фло-мис, көбенқүйрық сияқты эфемероидты
шөптесін өсімдіктер. Олардың ішіндегі ерекшесі — Акдала жазығындағы дәрмене
жусаны. 100 шаршы метр жерде 18 — 20 түрі кездеседі. Тықыр шөпті жартылай
саванналар немесе эфемеретум едәуір жерді алып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.