Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі жайында

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі

Тәуелсіз Қазақстан дамуының эволюциясында ақпараттық қамтамасыз етілу қазақ мемлекеттілігі мәселелерін жете зерттеуге, қоғамымыздың өткен ғасырлардағы әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени өмірінің ерекшеліктерін айқындауға негізделеді. Осы мәселелер қаншалықты сауатты, ғылыми әрі жіті зерттелсе, біздің мемлекетіміздің идеологиялық бағыты соншалықты берік қамтамасыз етіледі.

Қазан төңкерісіне дейінгі Қазақстанның қоғамдық және тарих ғылымдары бойынша маңызды әрі негізгі фактор деректер мен зерттеулерге негізделген ақпараттық қамтамасыз етілуі болып табылады. Ол зерттеу деңгейін көтеруге, нақты мәліметтер мен мен идеяларды қайталауды болдырмауға, мемлекеттік, саяси және экономикалық мәселелерді шешуде жол табуға көмектеседі.

Дегенмен, тәуелсіз Қазақстан тарихшылары мен қоғамтанушылары қоғам алдында тұрған мәселелерді шешуде елеулі ақпараттық жұтаңдықпен бетпе-бет келуде, нәтижеде әсіресе Қазақстан тарихының төңкеріске дейінгі кезеңі туралы нақты мәліметтер өрескел бұрмалануда.

Осы себепті Орталық ғылыми кітапхана осы кезең тарихын жазу ісінде Орталық ғылыми кітапхананың бай, сирек кітаптар және қолжазбалар қорында сақтаулы 1917 жылға дейінгі Қазақстан тарихы туралы алғашқы, тіпті жалғыз дана деректерді пайдаланып, ақтаңдықтарды толтыру міндетін өз мойнына алды. Маңызды жайт, материалдық және қаржы ресурстарының аздығы, ғылыми зерттеулерді оңтайландыру және нақтылау жағдайында осындай материалдарды іріктеу, бір жүйеге келтіру және әлдеқайда толық көрсеткіш құрастыру қажеттілігі туындады.

Қазақстанның төңкеріске дейінгі тарихы кезеңі туралы мазмұндалған библиографиялық көрсеткіштің маңызы мынада: республика мен көрші елдер жұртшылығы, қазақстандық маман-тарихшылар, философтар, экономистер, заңгерлер, әдебиеттанушылар, сондай-ақ оқырмандардың қалың тобы республикамыздың өткен тарихы, қазақ халқының тарихы мәселелеріне аса қызығушылық танытып отыр.

Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі жарияланғаннан бері осы қызығушылық айтарлықтай өсе түсті. Қазақстан таризы, әсіресе төңкеріске дейінгі кезең тарихы туралы осындай көрсеткіштер аса қажет әрі маңызды, себебі үлкен идеологиялық жауапкершілік арқалайды. Қазақстандық азаматтық және отаншылдық рухының қалыптасуына, қазақ халқының және республиканы мекен еткен халықтардың тарихын терең әрі толық зерттеуге көмектеседі.

Қазақстан туралы әдебиеттерді қағазға түсірудің негізін В. Завялов, В. Витевский және өзге бірқатар авторлар жазбаларында атақты шығыстанушы-зерттеуші А. Левшин “Описание киргиз-кайсацких или киргиз - кайсачьих орд и степей” атты еңбегімен қалады. В. Межов өзінің «Библиография Средней Азии», «Сибирская библиография» атты еңбектерінде үлкен қадам жасады. Дегенмен бұлар алғашқы талпыныстар еді. Шын мәнінде, Қазақстан және қазақ тарихы туралы толық әрі ең анық әдебиеттер тізімін А. Харузин және А. Алекторов құрастырды. XIX аяғы мен XX ғасырдың басында бірқатар шағын көрсеткіштер жарық көрді. Осы жерде А. Алекторовтың «Указатель книг, газетных и журнальных статей о казахах» (1900 ж. ) кітабының құндылығы көзге түседі. Осы басылым ірі көлемде мәтіндік материалдарды (800 бет) қамтиды, көптеген жазбалар сараптамалық тұрғыдан жазылған. Дегенмен, деректер аясы түбегейлі реттелмеген, газет, журнал мақалалары, кітаптар бір жерге жиналған. Құрастырушы библиографияда негізгі ережені сақтамаған - деректер аясы көрсетілмеген. Бұл әуесқойлық деңгейде орындалған жұмыс еді. Бұдан өзге, мазмұндама империялық идеология ұстанымы тұрғысынан орындалған. Кітап библиографиялық сирек кітап болып табылады, Қазақстанда тек екі данасы бар.

Кеңестік кезеңде Қазақстан туралы әдебиеттерді библиографиялық жіктеу жұмысы жалғасын тапты. Тіл білімі, этнография, медицина және орман шаруашылығы туралы жекелеген басылымдарды тіркеу жүргізілді.
1964 жылы жарық көрген «Библиография по истории Казахстана» жұмысы деректерді іріктеу, құрылымы, қосымша көрсеткіштер жүйесі қағидасы бойынша жоғары деңгейде орындалған еді. Әрине, осы басылымның тек төңкеріске дейінгі кезеңдегі журналдар мен жалғаспалы басылымдарды қамтығанын айта кеткеніміз жөн. Көрсеткіш өзіндік басымдықтар мен кемшіліктерге ие, дегенмен кітаптық басылымдар мен қолжазбаларды қамтымайды. 1988 жылы әзірленген «История Казахстана» (1-2 бөлімдер) төңкеріске дейінгі кезеңі бойынша көрсеткіш 1960-1980жж. материалдар негізінде құрастырылған. Орталық ғылыми кітапханада сақтаулы Қазақстанның төңкеріске дейінгі тарихы туралы қолжазбалардың мазмұндалған көрсеткіші жоқ. Мұндай жұмысты республикамыздың өзге кітапханалары да орындаған жоқ. Жалпы алғанда, библиографиялық көрсеткіштер құрастыру Қазақстанның тарих ғылымының қажеттілігінен туындайды.

Ұсынылып отырған тақырыпты және Орталық ғылыми кітапхана қорларында бар материалдарды сараптау барысында хронологиялық шеңберді ежелгі дәуірден 1917 жылға дейін белгілеуге шешім қабылданды. Іріктелген барлық материалдар «Истории Казахстана» тараулары бойынша кезеңдік негізде бөлінген. Көрсеткіш баспа және қолжазба шығармалардың мазмұндалған жазбаларының 32 тарауынан тұрады. Көрсеткіш құрылымы және хронологиялық шеңбері бойынша бұрын орындалған жұмыстардың (1964, 1988 жж. ) жалғасы іспетті.

Құрастырушылар анықталған деректер шеңбері аясында әр түрлі сипаттағы тақырыптарды, мүмкіндігінше зерттеу барысында мәселелерді толық ашуға көмектесетін тарихи қайраткерлерді, ұсақ әкімшілік бөліністерді және географиялық атауларды көбірек пайдалануға тырысты.
Қазақтар және Қазақстан тарихын қағазға түсіруде төңкеріске дейінгі кітаптардың басым бөлігі нақты айқындалған хронологиялық шеңберге және белгілі бір тақырыпқа ие болған жоқ. Осындай кітаптарда Ресейдің Қазақстанға кіруінің жалпы тарихи жағдайлары, жергілікті жерлердегі орыс әкімшілігінің іс-әрекеттері баяндалды, әскери-статистикалық жағдай ашып көрсетілді. Сол себепті, жарияланған материалдарды бір жүйеге келтіру үшін қазіргі тарихи пайымдау аясында Қазақстан тарихының анағұрлым маңызды әрі жалпы қабылданған мәселелерін айқындауды талап етті.

Көрсеткіш құрылымын жасауда тараулар мен бөлімдердің өзара өлшемдес болуы ескерілді. Осы мақсатта түрлі деректерге, олардың ерекшеліктері мен ақпарат ұсынуына жалпы баға берілді. Бөлімдерді тепе-теңдігі зор маңызға ие болды. Жоба тақырыбы бойынша материалдарды жинау орыс, қазақ тілдерінде жарияланған және қолжазба деректерден, сондай-ақ араб және латын графикасы негізінде қолжазба материалдардан әзірленді. Материалдарды табу негізінен ОҒК-нің сирек кітаптар, қолжазбалар және қазақ әдебиеттері бөлімі каталогы бойынша жүргізілді. Бар тарихи құжаттарды көрсеткіште толық көрсету мақсатында кітапхананың жалпы қорының каталогі қаралды, төңкеріске дейінгі кезеңдегі Қазақстан туралы 1940 жылға дейін жарық көрген кеңестік кезең материалдары қолданылды.

Деректердің екінші тобына тарих мәселелері бойынша шамамен 700 қолжазба мен төңкеріске дейінгі қазақ кітаптарының сипаттамалары мен мазмұндамасы енді.

Қазақстан тарихы кезеңдеріне сәйкес, кітаптар, мақалалар, қолжазбалар негізінде кезеңдер бойынша материалдар іріктеліп, бір жүйеге келтірілген құжаттарға сипаттамалар құрастырылды.

Жүктелген мқсатты іске асыру үшін келесі жұмыстар атқарылды:

- көрсетілген тақырып бойынша орыс және қазақ тілдерінде төңкеріске дейін жарық көрген кітаптарды табу;

- араб, латын және кириллица графикасындағы қолжазбаларды табу;

- іріктелген материалдарды мазмұндаудың оңтайлы нұсқасын таңдау;

- қабылданған кезең бойынша Қазақстан тарихы тараулары бойынша баспа құжаттарды жүйелеу,

- қабылданған төңкеріске дейінгі Қазақстан тарихы кезеңдері бойынша көрсеткіш құрылымын жасау.

Орыс және қазақ тілдерінде Қазақстанның төңкеріске дейінгі кезеңін қамтитын табылған кітаптық басылымдар мен қолжазба материалдары саны 28325 дана болды.

Кітаптар, бөлімдер, тараулар, қажетті параграфтар сипаттамалары айқыналды. Ұлттық библиография белгілерін күшейту мақсатында және анағұрлым қызықты әрі маңызды ақпаратты табу үшін алғаш рет тек кітапқа немесе мақалаға библиографиялық сараптама жасалған жоқ, сонымен қатар ақпараттың құндылығына байланысты кітаптың бөліміне, параграфтары мен тарауларына библиографиялық сараптама жасалды.

Сипаттамалардың карточкалық каталогі жасалып, қолжазба және әдеби деректер бойынша - 5633 атауға мазмұндама жазылды.
Араб, латын және орыс графикасындағы қолжазбаларға, яғни тұпнұсқа жазбаларға библиографиялық сипаттамалар жазылды. Араб, латын, орыс және қазақ графикасындағы құжаттарға сипаттамалар берілді - 694 атау.

Мазмұндама құрастыру сараптамалық сипатқа ие әрі өткен тарихқа бүгінгі көзқарас тұрғысынан қарауды қамтиды, мұндай мазмұндама жазу алғаш рет қолданылып отыр. Көрсеткіштің электронды нұсқасы жасалды.
Мазмұндама үшін 5294 кітап пен қолжазба іріктеліп, жүйеге келтіріліп, кітап қоймасынан әкелінді. Орыс тілінде сипаттама мен мазмұндау - 5005 атау. Араб және латын графикасындағы сипаттама - 320 атау. Қазақстан тарихы тарауы бойынша материалдар жүйеленді - 5699 карточка. Көптеген сирек кітаптар мен құжаттар кітапханада микрофильмдер түрінде сақтаулы. 370 микрофильм қаралып, сканерден өткізілді.

• Орыс тілінде әдеби деректер бойынша - 5005 жазбаға;

• араб, латын графикасындағы және қазақ тіліндегі - 694 кітап пен қолжазбаға мазмұндама жасалды.

Орыс тілінде 5005 карточкаға, араб және латын шрифтінде және қазақ тілінде кириллицада 694 карточкаға компьютерлік терім жасалды. Барлығы мазмұндамаға ие 5699 сипаттама енгізілді. Компьютерге мәліметтер енгізілген соң терілген материалдар түзетілі, библиографиялық жазбалар мәтіндері редакцияланды.

Құрастырылған сипаттамалардың саны мазмұндама жасауға ұсынылған кітаптардың санымен ешқандайда байланысқа ие емес. Кітаптардың бір бөлігі аз ақпараттық сипатқа ие болса, кейбір бөліктері 2-3 сипаттама жасауға мүмкіндік берді. Жекелеген кітаптар 10-20 сипаттама жасауды қажет етті. Бұлардың бәрі құжаттарға және олардың тарихи оқиғаларды хронологиялық қамтуына байланысты болды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.