Шотландтық Адам Смит

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Шотландық Адам Смит.
Адам Смиттің «Табиғат және халықтар байлығының себептері туралы зерттеу» еңбегі.
Құн теориясы.

Кіріспе

Адам - шотланд экономисі және философы, классикалық буржуазиялық саяси экономияның көрнекті өкілі. Таможня чиновнигінің семьясында туған. Глазго мен Оксфорд университетінде білім алған. Глазгода университет профессоры (1751-63) . 1764 - 66 жылы Францияда болды, мұнда физиократтар Ф. Кенэ және А. Р. Ж. Тюргомен, философтар мен ғалымдар Ж. Л. Д Аламбер, К. А. Гельвецеиймен т. б. танысты, олар оның экономик. Және филос. көзқарастарының қалыптасуына үлкен ықпал етті. 1778 ж. Эдинбургте таможня комиссары. 1787 жылдан Глазгодағы ун-ттің ректоры. 1759 ж. оның «Адамгершілік сезімдерінің теориясы» кітабы, 1776 жылы «Халық байлығының табиғаты мен себептері туралы» деген негізгі шығармасы жарық көрді.

Смит 18- ғасырдағы өнеркәсіп буржуазиясының прогресшіл роль атқарған кездегі идеологы болды. Оны К. Маркс «мануфактуралық кезеңнің жинақтаушы экономисі» ретінде, В. И. Ленин «алдыңғы қатардағы буржуазияның ұлы идеологы» ретінде бағалады. Смит меркантилизм теориясы мен практикасын феодалды тәртіптер мен капитализмнің дамуына бөгет болып отырған сарқыншақтарды меншік үстемдігін, әр тектегі монополияларды шектеуді, сауда бостандығын, мемлекеттің экономикаға араласпауын экономикалық өмір саласындағы «табиғи тәртіптер» деп есептеді. Смиттің тарихқа жат теориялық түсінігі өнеркәсіп буржуазиясының практикалық мүддесін білдіреді.

Смит құнның еңбек теориясының аса маңызды категорияларын жасады. Ол еңбекті құн субстанциясы деп таныды, ақшаның тауарлық табиғатын қорғады, айырбас пен тұтыну құнын айыра білді, еңбектің тауарда көрініс табатын екі жақты сипатын түсінуге жақын келді. Алайда ол құнды тауар өндіруге жұмсалған еңбекпен ғана емес, сонымен бірге сатып алынатын еңбекпен де анықтап қателесті.

Смит буржуазиялық қоғамның таптық құрылымын негізгі үш тапқа: жалдамалы жұмысшыларға, капиталистерге және жер иеленушілерге бөліп, жалдамалы жұмысшыларды қалған екі тапқа қарама-қарсы қойды. Жұмысшының еңбек өнімінен пайданың, проценттің жәнерентаның туатынын мойындады. Сонымен бірге ол пайданы кәсіпкергекапитал жұмсағаны үшін төленетін ақы деп есептеді. Смит капитализм тұсындағы жалақы, дифференциал рента, өнімді еңбек категорияларына қосымша құн жасайтын еңбек ретінде анализ жасады. Соған қарамастан ол жұмысшының жалақысын еңбек үшін төленетін ақы ретінде сипаттап қателесті, рентаны « табиғат әрекетінің» нәтижесі деп көрсетуге тырысты, ал өнімді еңбекті материалдық өнімде заттандырылған еңбек ретінде ғана түсіндірді.

Жай өндіріс пен капит. товарлары өндірісті шатастырғандықтан, Смит Капитализм тұсында қосымша құнның жасалу механизмін аша алмады. Ол құнның жасалуы мен бөлінуі процесін ұқсас деп есептеп, құнның өндіріс бағасына айналуын көре білмеді. Осының бәрі Смиттің товардың құны табысқа: пайдаға, жалақыға және жер рентасына бөлінеді деген жалған қорытынды жасауына әкеліп соқтырды. Дегенмен Смит негізгі жіне айналым капиталын дұрыс түсіндіруге жақын келді, капиталдың өндіріс сферасындағы қорлану факторларын ашуға әрекет жасады, алайда капит. қорланудың ішкі табиғаты мен тарихи тенденциясын аша алмады.

Смиттің экономикалық ілімі саяси экономияның дамуына зор ықпал етті. Смиттің ғылми ілімі классикалық буржуазиялық саяси экономиканың - марксизмнің қайнаркөздерінің бірінің ірге тасын қалады. Смит көзқарастары жүйесіндегі тұрпайы элементтер негізінде түрліше апологеттік буржуазиялық теориялар қалыптасты. Оның «Көрінбейтін қол» индивидтің - «экономикалық адамның ниетпен еріктен тәуелсіз болып, оны және бүкіл халықты ең жақсы нәтижелерге, табысқа және қоғамның ең жоғары мақсаттарына бағыттайды. Осылайша, Смиттің «Көрінбейтін қол» «экономикалық адам» және қоғам арасындағы қарым-қатынасты болжалдайды, яғни мемлекеттік басқарудың «көрінетін қолымен» объективті экономиканың заңдарға қарсы болмау, экспорт және импортты шектеуді қою; табиғи нарықтық тәртіпке жасанды бөгет рөлінде болмау. Шаруашылықтың табиғи механизмі, Смиттің ойлауынша, «табиғи тәуелсіздіктің» қарапайым және шамалы жүйесі, «Көрінбейтін қолдың» арқасында әрдайым автоматты түрде реттеліп отырады.

А. Смит адам қоғамын одақ ретінде қарастырды, ал адамның табиғи негізгі қасиетін айырбастауға сауда жасау бейімділікте көрді. Смит тәуелсіз бәсекелестіктің жақтаушысы болды, мемлекет экономикаға араласуына қарсы болды.

Адам Смит және «Табиғат және халықтар байлығының себептері туралы зерттеу»

1776 жылы тәуелсіздік туралы Декларацияға қол қойылған кезде Англиядағы басылымдарда біздің заманымыздың ең маңызды кітаптарының бірі ретінде - «Табиғат және халықтар байлығының себептері туралы зерттеу» аталды.

Смит өз заманының принципиальды көзқарастарынан аулақтады. Ол байлықтың жалғыз дара бастаукөзі жер ғана деген физиократтармен келіспеді. Ол сондай-ақ, ұлт байлығын ақшаның санымен есептеген және «қолайлысауда балансына» жету мақсатында экономикаға мемлекеттіңараласуын табандата қолдаған меркантилистерден де іргесін аулаққа салды.

Смиттің көзқарасынша - ұлт байлығы ауыл шаруашылығымен ғана емес, өндіріс процесімен жасалынды. Өндірген игіліктің саны адам еңбегінің өндірістегі басқа да факторлармен қосылудағы сапасымен анықталады. Және мұндай қосылыс тиімді болған сайын өнім көлемі мен ұлттық байлық ұлғая түседі.

Смит ілімінің өзекті идеясы - экономиканы мемлекеттік реттеуден шығарып тастаса, ол жақсы жұмыс істейді дегенге саяды. Мұндайжағдайларда экономикалық эгоизм кәсіпорындарды тұтынушыларға қажетті өнімдер шығартуға және оларды мүмкіндігінше төменгі бағамен жасауға мәжбүр етеді. Олар бұны қоғамның бәрекесін ойлағандықтан емес, өзінің бәсекелесінен асып түсіп, мол таза бтабыс алу үшін істейді. Бірақ бұл эгоизм барша қоғамға пайдалы болып шығады, тауарлар мол өндіріліп, мейлінше төменгі бағамен сапалы қызмет көрсетуді қамтамасыз етеді.

Экономистер реттеуден босаса, қалайша барша қоғам ұтады деген түсіндіру үшін Смит «көрінбейтін қол» деген метафораны қолданған.

Әрбір жеке адам өз капиталын жұмсағанда өз өнімінің ең үлкен бағаға ие болуына тырысады. Әдетте ол қоғамның пайдасыеа қол ұшын берейін демейді, жеке өз басының мүддесін көздйді . . . Алайда осының өзінде, басқа да жағдайлардағыдай, ол көрінбес қолмен мүлдем өз ойында жоқ мақсатқа қарай бағыттала береді. Өзінің жеке басының мүддесін көздей отырып, ол сол әрекеттерінің қоғам мүддесіне ең әдемі түрде қызмет ететіндігіне лажсыз келеді.

Адам Смит «көрінбес қол» деп, бүгін бізде сұраным және ұсыным деп жүрген экономикалық күштерді атаған. Ол «қолайлы сауда балансына» жету мақсатымен экономиканы реттеуге шақырған меркантилистермен үзіді-кесілді келіспеді.

Смит, керісінше, физиократтардың теориясын және олардың тұжырымдамасын жақтады. Ол тұжырымдама бойынша жекелеген адамдар мен кәсіпорындар экономикада мемлекеттің немесе жеке монополияның араласуынсыз жұмыс істеулері керек. Ондай жағдайда «көрінбес қол» еркін болып, экономиканы бағыттап, әрі өндірісті қарыштата түседі.

«Табиғат және халықтар байлығының себептері туралы зерттеу» экономикалық жүйенің принципиальды элементтері сипатталынған. Еңбекті болу және машинаны пайдалану секілді процестің өнім шығаруды күрт молайтатындығын паш етіп көрсету үшін Смит түйреуіш өндіру процесін қарауға шақырды.

«Бір адам сымтемірді тартады, екіншісі оны түзетеді, үшіншісі қияды, төртіншісі ұштайды, бесіншісі түйреуіш басын орнату үшін екінші ұшын қайрайды; сөйтіп, түйреуіш басын жасаудың өзі екі немесе түрлі операциядан өтеді . . . »

Бүгінгі технология түйреуіш жасау тәсілін жетілдіргенімен, еңбекті болу принципі өзгеріссіз қалып отыр. Осы секілді, кітаптың өндіріс факторына, ақшаға, халықаралық саудаға арналған бөлімдері де жазылған кезіндегідей бүгін де маңызды.

Рыноктың тууының алғышарты - жеке тәуелділік жою және адамдардың экономикалық бостандыққа ие болуы дейміз. Адам Смиттің айтуынша, оның «экономикалық адамы» өзінің жеке эгоистік мүддесін жүзеге асыруға мүмкіндігі бар. Еркін кәсіпкерлік институты өндірушілердің творчестволық пысықтығын және тәуекел үшін толық жауаптылықтың болуын көздейді. Нарықтық жүйеде тәуекел мен табыс проблемалары - кәсіпорын қызметінің ең басты тұжырымдамаларының бірі.

Кез келген нарықтық өнім тұтынушылар арасында олардың тілектері және оның нарықтық бағасын төлеуге қабілеттілігі негізінде тұтынушының таңдау еркіндігі принципі бойынша бөлінеді. Өзімшілдік мүдде өршіп тұрған кезде экономика қалай өмір сүреді деген сұраққа А. Смит «көрінбес қол» деген белгілі ережесін жасап, жауап береді. «Әрбір жеке адам өз капиталдарын жұмсағанда, шығаратын өнімдерінің аса құнды болуларына тырысады. Әдетте ол қоғамдық хал-ахуалға ықпал жасауға тырыспайды, өз мүддесін ғана ойлайды . . . Алайда осы ойының үстінде көптеген басқа да жағдайлардағыдай, көрінбейтін қолымен өз ойында жоқ мақсатқа қарай жылжый береді. Өзінің жеке басының мүддесі үшін жанталасып, ондай әрекетті дұрыс деп ойлайды. Өйткені оны ол қоғам мүддесіне қызмет ететін ең жақсы тәсіл деп ұғады»

Нарықтық жүйе бағаның бағдарлы функциясы арқылы кәсіпорындар және ресурстар мен қамтамасыз етушілер тарапынан тиісті реакция тудырып, тұтынушылар ықыласындағы өзгерістерді жеткізіп тұруға қабілетті.

Қорытынды

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.