Қазақстан Республикасының қауіпсіздік жүйесіндегі терроризммен күрес саясатын қалыптастыру

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ -ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАУІПСІЗДІК ЖҮЙЕСІНДЕГІ ТЕРРОРИЗММЕН КҮРЕС САЯСАТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Алматы 2013 жыл

МАЗМҰНЫ:

КІРІСПЕ . . . 3

1. ӘЛЕМДІК ТЕРРОРИЗМНІҢ ҚАЗАҚСТАНҒА КЕЛТІРЕР ҚАУПІН ЗЕРТТЕУ

1. 1. ТЕРРОРИЗМНІҢ МӘНІ, ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ . . . 7

1. 2. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТЕРРОРИЗМ ҚАУПІН ЗЕРТТЕУДІҢ

ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . . 14

2. ӘЛЕМДІК ТЕРРОРИЗММЕН КҮРЕС ЖҮЙЕСІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН

2. 1. ҚАЗАҚСТАНДА ТЕРРОРИЗМ ҚАУПІН ТУДЫРУЫ

МҮМКІН ФАКТОРЛАРДЫ ЗЕРТТЕУ . . . 19

2. 2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАУІПСІЗДІК

ЖҮЙЕСІНДЕГІ ТЕРРОРИЗММЕН КҮРЕС САЯСАТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ . . . 25

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 38

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 45

ҚОСЫМША . . . 47

КІРІСПЕ

Ғылыми жұмыстың өзектілігі. Бүгінде Қазақстан Республикасы қоғамының бар саласында аса маңызды реформаларды жүзеге асыруда. Көп бағытты реформалардың ішіндегі ең күрделісі әрі өте байыптылықты қажет ететін бағыты ұлттық қауіпсіздік саясатындағы реформалар. Себебі, біріншіден, ұлттық қауіпсіздік мәселесі адамдардың өмірі мен тұрмыс-тіршілігіне тікелей қатысты болғандықтан және сан түрлі қатынастар қоғамда үнемі орын алатындықтан мұндай мәселелер күн тәртібінде тұрады; сонымен қатар мемлекеттің елдегі терроризмге қатысты саясаты халықтың назарында болып, оның талқысы мен сынына түсіп отырады. Қазіргі таңда әлемнің дамыған мемлекеттерінде терроризмге қарсы күрес ұлттық қауіпсіздіктің басты өлшемдерінің біріне айналған. Ұлтттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету Қазақстан Республикасының тәуелсіз, егеменді мемлекет ретінде дамуының басты шарты болып табылады. Екіншіден, ұлттық қауіпсіздік елдің ұлттық мүдделерінің нақты және ықтимал қауіп-қатерден қорғалуының көрсеткіші. Ұлттық қауіпсіздікке тікелей қауіп төндіретін, қазіргі уақытта жаһандық сипатқа ие болған құбылыс ретінде терроризмге баса назар аударылуы керек. Қазақстан Республикасында терроризммен күресу саясатын қалыптастыру мәселесінің практикалық маңызы зор мәселелер қатарында болуы бұл жағдаяттың елдің ұлттық қауіпсіздігіне тікелей байланысты болуымен түсіндіріледі. Әлемдік қауымдастықта болып жатқан негізгі үрдістер мен әрекеттер ашық қоғам орнатып жатқан Қазақстанға өз әсерін тигізбей қоймайды. Жаһандану құбылысындағы әрекеттер, қайшылықтар мен қауіптер Қазақстанға ықпал етпей тұруы мүмкін емес. Сондықтан да осындай жаһандық сипаттағы қауіп- қатерлерден қорғану үшін, ел мемлекеттігіне тигізер зиянының алдын алу үшін соларға жауап беруші шаралар жүйесін біріктіріп және олармен күресу жолдарын қалыптастыру керек. XX соңы мен XXI ғасыр басында жаһандық қауіп төндіріп тұрған құбылыстардың ішінде әлемдік және мемлекеттік деңгейде саяси, этникалық, діни тұрақтылыққа ерекше қауіп төндіріп тұрған- терроризм. Терроризм қаупі әлемнің барлық дерлік мемлекеттеріне төніп тұр, оның шырмауынан ешқандай да мемлекет кепілдендірілмеген. Қазіргі уақытта терроризм қаупі тұрақты түрде өсіп отыр, оның құрбандарының саны күн санап өсуде. Ең өкініштісі терроризм саяси күрес пен идеологиялық қайшылықта жиі қолданылып отырған күрес түріне айналып үлгерді. Сондықтан да жаһандық сипатқа ие болған бұл құбылыспен күресудің тиімді жолдарын қалыптастыру- Қазақстан үшін ұлттық қауіпсіздігінің, саяси, экономикалық тұрақтылығының кепілі.

Зерттеудің өзектілігі келесі факторлармен және жағдайлармен қамтамасыз етілген. Әлемдік қауымдастықтың белді мүшесіне айналған Қазақстан әлемдік қайшылықтарды, қауіптерді әлем халықтарымен бөліседі. Сондықтан да бүкіл әлемге қауіп төндіріп отырған терроризм құбылысы да Қазақстанға қауіпті және Қазақстан өз кезегінде бұл құбылыспен күресуге мүдделі. Әлемде 2001 жылдың 11 қыркүйегінде Нью- Йорк қаласында орын алған террористік актіден кейін бұл құбылыс ғаламдық сипат алып, кең тарала бастады. Сондықтан да халықаралық терроризмді болдырмаудың, ел аумағына енгізбеудің шараларын қарастыру маңызы арта түседі. Бұл жерде террористік әрекеттерге қарсы профилактикалық алдын алу жұмыстарының кешенді шараларын жасаудың маңыздылығын арттыра түсуде.

Еуразияның ортасында орналасқан Қазақстан үшін мемлекеттік қауіпсіздіктің кепілі терроризмге жол бермеу болып табылады. Ең алдымен, елдегі терроризмге қарсы күресудің басым бағыттарын анықтау қажеттілігі туындады. Терроризмге қарсы күресуде мемлекеттің мүдделі органдары мен күштерін терроризм құбылысының алдын алуға, болдырмауға, жасырын өмір сүруіне жол бермеуге біріктіреді. Екіншіден, терроризмге қарсы күресті ұйымдастыруда елдің саяси басшылығының қауіпсіздігін қамтамасыз етуді көздейді. Саяси басшылықтың террористік актілердің соққысынан қорғалуы елдің тұрақты саяси, экономикалық, әлеуметтік дамуының кепілі бола алады. Үшіншіден, Қазақстан азаматтарынтүрлі халықаралық террористік топтарға тарту шараларының қаупі күшейіп тұр. Оның ішінде исламдық діни экстремистік топтар, «Хизбут Тахрир», ваххабиттік топтарына қазақстандық азаматтардың қатысу фактілері жиі қайталануда. Сондай ақ бұл жерде әлеуметтік жағдайдың төмендігін, ондай ортадан шыққан жастардың арасында радикалистік ислам ұйымдарына енушілердің көбеюі де назар аударуды талап етеді. Сондықтан да жастар арасында тәрбиелік жұмыстарды жүйелі түрде ұйымдастыру мен жүргізу міндеттерін орындау қажет. Төртіншіден, Қазақстанның әр жерінде «Хизбут Тахрир», « Орталық Азия Моджахедтерінің жамааты», «Ислам жихады тобы», « Күрдхалық Конгресі», «Өзбекстан ислам қозғалысы», « Шығыс Түркістанның ислам партиясы», «Таблиғи Жамағат», «Мұсылман бауырлар», «Талибан», «Таза Ислам», т. б мұсылмандық радикалистік, экстремистік, террористік ұйымдардың қызметтері орын алғандығы анықталған. Сондықтан елдің қауіпсіздік органдарының терроризмге қарсы күрес қызметіндегі сараптау, алдын алу, бағалау, әшкерелеу және залалсыздандыру жұмыстарын реттейтін, орталықтандыратын мемлекеттік терроризмге қарсы күрес саясатын қалыптастыруды зерттеудің өзектілігі ешқандай күдік тудырмайды.

Бұл мәселені саясаттанулық сараптаудың қажеттілігі мен өзектілігі ғылыми жұмыстың мақсаты мен міндетін, объектісін қамтамасыз етті.

Ғылыми жұмыстың пәні. Ғылыми жұмыстың пәні болып билік институттарының терроризмге қарсы күрес қызметін ұйымдастырудың негізгі бағыттары мен принциптері таңдалды.

Ғылыми жұмыстың нысаны елдің билік институттарының, оның ішінде құқық қорғау және мемлекеттік қауіпсіздік органдарының терроризмге қарсы күрес іс қимылдарын басқаратын және реттейтін мемлекеттік терроризмге қарсы саясат.

Ғылыми жұмыстың мақсаттары мен міндеттері.

Жаһандану жағдайында халықаралық деңгейдегі және Қазақстандағы терроризм қатерлерінің бүгінгі ахуалын саралай отырып, Қазақстан Республикасының шарттарындағы терроризмнің алғышарттарын анықтау және терроризмге қарсы бағытындағы ұтымды саясат жүргізуінің басым бағыттарын белгілеу, соған лайықты онымен күресу жолдарын қалыптастыру. Қазақстан Республикасының негізгі билік тармақтарының жаһандық қауіп ретінде терроризмнің алдын алу және елде оны болдырмау шараларын ұйымдастырудағы құқық қорғау, қауіпсіздік және арнаулы қызмет органдарының іс қимылдарына басшылық жасау саясатын кешенді талдауды қарастыру. Ғылыми жұмыстың мақсаттарын шешу үшін келесідей негізгі міндеттер қойылады:

• терроризм құбылысын зерттеу барысында жинақталған теориялық білімді сараптау және қорытындылау;
• терроризмнің әлемдік қауіп ретінде Қазақстанға төндіретін қаупі мен зияны деңгейін бағалау және терроризмнің елге таралуының ықтимал жолдарын көрсету;
• елге терроризм қаупін әкелетін саяси және діни факторды сараптау арқылы олардың қауіп дәрежесін бағалау;
• терроризмге қарсы күресудің тиімділігін арттырудағы оның заңнамалық негізін жасаудың маңызын ашып көрсету;
• мемлекеттік терроризмге қарсы күрес саясатының негізгі бағыттарын және мақсат- міндеттерін көрсету.

Ғылыми жұмыстың құрылымы мен көлемі. Ғылыми жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.

1. ӘЛЕМДІК ТЕРРОРИЗМНІҢ ҚАЗАҚСТАНҒА КЕЛТІРЕР

ҚАУПІН ЗЕРТТЕУ

1. Терроризмнің мәні, ерекшеліктері және түрлері

Әлемдік терроризм құбылысының Қазақстанға қаупін зерттеуде ең алдымен қазіргі замандағы терроризмнің мәнін, ерекшеліктерін, формаларын анықтап алу аса пайдалы екендігін ұмытпаған жөн.

Қазіргі уақытта адамзат біріккен күшпен ғана шешімін таба алатын жалпы ғаламдық мәселелер қалыптасып отыр. Әлемдегі барлық мемлекеттер мен халықтарға қауіпті жаһанды құбылыс терроризм болып отыр. Халықаралық саяси лексикада терроризм деп ортақ атаумен аталатын бұл құбылыс ерекше қатігездігімен, тұтқиылдығымен, жаппай күйретушілігімен ерекшеленеді және әлем халқының үрейін алып, мемлекеттерде басты қауіп көзіне айналды. Терроризм құбылысын анық түсіну үшін ең алдымен оның анықтамасын анықтап алған жөн болар. Терроризм латынның «terror» қорқу деген сөзінен шығады. Алайда әлемде терроризм табиғатын түсіндіретін бірегей түсінік қалыптаспаған. Терроризм құбылысына анықтама беру оңай емес, себебі бұл түсінікте түрлі мән- мағына жатыр, терроризм әр алуан және әртекті болып табылады. Қазіргі қоғамда терроризмнің көптүрлі формалары көрініс тапқандықтан, бұл термин нақты бірсипатты мәнінен айырылды. Жалпы алғанда бұл ұғымды қорқыту саясаты, саяси қарсыластарды күш көрсету арқылы басып жаныштау деген мағынасында жиі қолданылады [1] . Шын мәнінде де терроризм мақсаты күш көрсету арқылы алға қойылған міндеттерін шешу болып табылады. Терроризмді қорқыту саясаты, қарсыластарды қорқыту тәсілдерін пайдалану арқылы өз мақсаттарына бағындыру ( ол үшін бейкүнә жандарды өлтіруге, халықты қыру әрекеттеріне дейін бару) [2] деп анықтау бұл құбылыстың мәнін ашуға қабілетті. Ал Қазақстан Республикасының 1999 жылы 13 шілдеде қабылданған «Терроризмге қарсы күресу туралы» Заңында «терроризм- қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру мақсатында Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттердің және халықаралық ұйымдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында не мемлекет, не қоғам қайраткерлерінің қызметін тоқтату немесе ұйымдарға қатысты құқыққа қарсы қылмыстық жазаға тартылатын әрекет немесе оны жасаймын деп қорқыту», деп көрсетіледі [3] . Кейінгі 10-15 жылда исламдық ұрандарды жамылған мұсылман мемлекеттерінен шыққан халықаралық террористік топтардың басым болып тұрғаны шындық. Мұндай террористік топтар Ауғанстан, Пәкістан, Иран, Сауд Арабиясы, Ливан сияқты мұсылман мемлекеттерінде ерекше белсенділікке ие. Олардың кейбіреулері халықаралық ұйымдарға да айналып үлгерді. Исламдық террористік топтар дінді уағыздамайды, олар үшін дін тек ұран үшін керек. Қазіргі террроризм табиғатын зерттеушілердің бірі Игорь Андреев айтқандай: «қазіргі террористердің ойынына пайдаланатын материалдары қатардағы азаматтар- олар батыстың астаналарының немесе араб елінің тұрғыны ма, маңызды емес. Олар тобыр, оларды аяудың қажеттілігі жоқ. Лондондағы терактіні Хиросимо мен Нагасакидегі атом бомбаларымен салыстыруға болмаса да, олар соғыс мақсаттарын орындамаса да, олар үрейдің қандай болатындығын көрсетті» [4] . Қазіргі уақытта терроризм дегенде исламдық терроризм деген жансақ атау қоса ойға оралады. Бірақ таза исламның террорризммен ешқандай да қатысы жоқ, олай қылып көрсету белгілі бір топтардың мүддесіне сай келеді. «Ислам терроризмін» күшейту арқылы әлем халықтарының ислам дініне деген өшпенділігін күшейту көзделеді. Ондай күштер ислам дінінің «әл қуатының, әлемдік ықпалының» өсуінен қорқады. Ислам дүниесін агрессор, терроризм ретінде көрсету арқылы бұл жасырын топтар христиан әлемін біріктіруді көздейді. Ислам мәнін бұрмалап, оның өркениеттілік, гуманистік, ізгілік бастауларын жоюға тырысуда. Ислам терроризмін уағыздау арқылы Ирак, Ауғанстан, Ливан, Иран сияқты мұсылман елдеріне шабуыл жасауды ақтауға болады. Батыста әлсірей бастаған христиандық бірлік, ынтымақ идеяларын да ортақ жау ислам дініне қарсы жандандыру әрекеті бар. 2001жылғы 11 қыркүйекте болған террористік акт АҚШ пен оның одақтастарының Ауғанстан мен Иракқа шабуылына себеп және бүркеніш болды. Терроризмнің осындай құпия себептеріне байланысты М. Пузиков: «мәселенің өткірлігі терроризм феноменінің тануға қиын әлеуметтік құбылыс болуына байланысты. Ол өзін экономикалық саяси, діни этникалық және мәдени салалардан көрсетеді. Сонымен қатар, қазіргі терроризмнегізінен саяси зорлық формасында іске асып отырады» [5] . Осылайша қазіргі терроризмді жүзеге асыру масштабтары мен географиясына қарай негізгі үш топқа бөлуге болады [6] :

1. Халықаралық терроризм. Оның мемлекеттік, географиялық шекарасы жоқ. Мұндай топтар әлемнің кез келген нүктесінде қызмет ете алады. халықаралық терроризм өзінің күрес әдістерінің құпиялығымен, жоспарлануының тиімділігімен, терактілерінің алдына қойылған мақсаттарына жетуімен ерекшеленеді. Халықаралық терроризм әлемдік әділетсіздік тәртіптерге қарсы, АҚШ пен Батыс Еуропа мемлекеттерінің экономикалық, қаржылық диктатына қарсы ұрандар ұстанады. Батыстық жаңа отаршылдық және жаңа империалистік саясатпен күресудеміз деп есептейді. Халықаралық терроризм өзін әлемдік әділетсіздікке тәртібіне қарсы жауап ретінде есептейді.
2. Ішкі саяси терроризм. Ол ең алдымен басқарушы элитаның жүргізіп отырған ресми мемлекеттік саясатына келіспеушіліктен соған қарсылық ретінде туады. Оның мақсаты өз тобының саяси, әлеуметтік, экономикалық мүдделерін орындату, іске асыру. Билікті мүдделі топтың этникалық, саяси, әлеуметтік және экономикалық мүдеделірін іске асыруға немесе осылармен есептесуге көндіру ішкі саяси терроризмге тән. Террористік әрекеттер белгілі бір территорияда ұлттың өзін- өзі басқару құқығын да іске асыру үшін болып жатады (Шешенстан, Курд, Ұйғыр мәселесі) . Ішкі саяси терроризм кейде жекелеген мемлекет басшыларына қарсы терактілер ұйымдастырумен сипатталады.
3. Қылмыстық терроризм. Террористер өздерінің жеке бастарының қамы үшін немесе аз ғана топтың талабы үшін террористік әрекеттерге барады. Мұндай қылмыстар ұшақтарды, автобустарды, дүкендерді, т. б басып алу арқылы, адамдарды кепілдікке алуды көздейді. Қылмыстық терроризмнің басты ерекшелігі олардың биліктің орнына кетуін талап етпеуі, саяси мақсаттар мен талаптар қоймауы. Әлеуметтік саяси құрылысқа бейтарап қылмыстық терроризм жеке эгоистік немесе топтық мақсаттар көздейді. Терроризм жай ғана қатардағы қылмыс емес. Ол- саясатты іске асырудың құралы. Терроризм саясатты зорлықпен, күшпен, соғыспен, қыруменіске асыру болып табылады.

Терроризмнің типтерін, формаларын және мазмұнын сараптағанда бұл құбылыстың түбегейлі өзгерістерге ұшырағанына көз жеткізуге болады. Терроризмнің себептері, қаржыландыру көздері, элементтері мен әдіс- тәсілдері жаңарды. Билікке таластан туатын, идеологиялық- танымдық, саяси терроризм орнына діни экстремистік, ұлтшылдық, қылмыстық терроризм күшейе түсуде.

Кесте 1 - Қазақстанда қолданылуы мүмкін террористік ұйымдар тактикасының жалпылама нұсқасы

Түрлі деректерден алынған мысалдар қазіргі терроризмнің күрес арсеналының тым көбейіп, байып кеткендігінайғақтайды. Олардың адамзатқа қаупі еселеп артуда. Терроризмді түп- тамырымен құртып жіберу мүмкін болмай отыр. Сондықтан кез келген мемлекет терроризмнің туу себептерін болдырмауға мүдделі.

Ең алдымен, 2011 жылғы 11 қыркүйектегі АҚШ- қа қарсы жасалынған терактілердің маңызын тым асырып жіберу қате. Бір оқиға әлемдік қатынастардың даму диалектикасын түбегейлі өзгертіп жібере алмайды. 11қыркүйектегі терактілер өте ауыр салдарларымен, әкелген қайғы- қасіретімен және шығындарымен қазіргі құпия, жасырын терроризмнің қаншалықты қаупінің зор бола алатындығының тағы да бүкіл әлемге дәлелдеді. Екіншіден, халықаралық терроризмге АҚШ басшылығымен соғыс ашу жаңа қауіптерді әкелуде. Террорризмге қарсы соғыс жариялау деген сөз халықаралық терроризмді әлемдік өркениетті мемлекеттер қауымдастығымен тең күш ретінде бағалау және мойындау болып табылады. Сондықтан терроризмге қарсы күрес акторлары мемлекет пен оның арнаулы органдары, халықаралық терроризмге қарсы күрес органдары еріксіз заңсыз қарсыласты мойындайды. Сондықтан барлық терроризмге қарсы күреске мүдделі мемлекеттердің заңнамаларын унификациялау, терроризмді бағалау мен жазалаудағы әрекеттердің біртұтастығын қамтамасыз ету мәселелерінің маңызы арта түсуде. Үшіншіден, сарапшылардың кейбіреуінің мәліметтеріне қарағанда әлемде қазірде 180- 200 террористік ұйымдар бар десе [7], келесі сарапшылар олардың санын 500 дейін жеткізеді [8] . Террористік топтардың саны туралы пікірдің екі еседен астам алшақтығы қазіргі терроризмнің жай күйінің толық меңгерілмегендігін білдіреді. Халықаралық терроризм қандай ел болмасын қауіп төндіруге қабілетті, өйткені терроризм көпжақты, көп бағытты құбылыс. Оның шығу себептері, қайнар көздері, қаржыландыру жолдары да әртүрлі. Терроризм әлемдік әділетсіз тәртіптердің, жаһанданудың, ашық қоғам орнатудың, байлық пен кедейліктің күшеюінің салдары болып табылады. Террористер аз ғана күшпен, аз ғана шығынмен аса зор зиян келтіреді. Төртіншіден, терроризм ислам халықтарының христиан әлеміне қарсы діни соғысы емес. Оның негізгі саяси- әлеуметтік және экономикалық себептері бар. Кейінгі кезеңдегі зерттеулер ислам мен батыс әлемі арасындағы қайшылықтың негізгі себебі діни алшақтық емес екендігін дәлелдеді. Мұндай қорытындыны «Би Би Си» агентінің Бүкіләлемдік қызмет зерттеулер тобы жасады. Әлемнің 27 елінде 28 мың адамды қамтыған әлеуметтік зерттеулерде респонденттердің 52% Шығыс пен Батыс қайшылығыдінге байланысты емес саяси мүдделердің қарсылықтарына байланысты деп жауап берген. Демек, қазіргі әлемдік терроризмнің табиғаты, мәні және себептері негізінен әлемдік әділетсіз тәртіптерге байланысты екендігі ақиқат. Ал мемлекетішілік терроризмнің этикалық, билікке таласу, байлықты бөлісу, территориялық талас сияқтыкөптеген себептері болуы ықтимал. Бесіншіден, қазіргі терроризммен тиімді күрес жүргізе алатын халықаралық ұйым немесе орган әлі құрылған жоқ. БҰҰ, ЕҚЫҰ, НАТО, Интерпол ұйымдары дәл бүгінгі қызметтерінің деңгейінде терроризмге қарсы тиімді үйлестіру саясатын жүргізе алмай отыр. Жоғарыда аталған сипаттамалар қазіргі терроризм құбылысының және соның нәтижесінде қалыптасып отырған хал- ахуалдың ерекшеліктерін сипаттайды.

1. Халықаралық терроризм қаупін зерттеудің теориялық және методологиялық негіздері.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс