Еңбекақы түрлері

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:

Еңбекақы түрлері
Уақытша еңбекке жарамсыз бойынша жәрдемақы
Түнгі уақыттағы жұмыс және оның еңбекақысы
Демалыс пен мереке күндеріндегі жұмыс және оның еңбекақысы
Мереке күндеріндегі еңбекақы
Мезгілден тыс жұмыс және оның еңбекақысы
Бос тұрып қалу уақытының төлемақысы
Еңбекақыға қосымша және үстеме ақы түрлері
Кәсіпорын жұмысшыларына сыйлыақы төлеу

10. Қосымша жалақы бойынша есептеуді ұйымдастыру

11. Еңбекақы төлемі.

Есептеу және еңбекақы төлеу есебі

Еңбекақы негізгі және қосымша болып бөлінеді:

Негізгі еңбекақы бойынша есептеуді ұйымдастыру

Негізгі еңбекақы - бұл қызметкерлерге нақты жұмыс істеген уақыты, орындаған жұмысының немесе өндірген өнімінің саны мен сапасы үшін белгіленген бағалау немесе қызметақы бойынша есептелетін еңбекақы.

Негізгі еңбекақы құрамына мыналар кіреді:

жұмыс істелген уақыт үшін тарифтік мөлшерлеме, қызметақы, кесімді бағалау бойынша немесе орташа еңбекақы бойынша есептелетін еңбекақы;
еңбек сіңірген жылдары үшін үстеме ақы;
жұмыс жағдайының өзгеруіне байланысты кесімді еңбекақыдағыларға қосымша ақы (материалдардың сәйкессіздігі, аспаптар мен жабдықтардың бейімсіздігі, жұмыспен өтеудің қиындықтары (сложности отработки) ;
үдемелі бағалау бойынша кесімді еңбекақыдағыларға қосымша ақы;
кәсіпорын жүйесіндегі ұдайы қолданыс тәртібімен бекітілген ақшалай және заттай сыйлықтар, сыйлықақылы үстемелер;
мезгілден тыс жұмыс үшін қосымша ақы;
түнгі уақыттағы жұмыс үшін қосымша ақы;
жұмысшының кінәсінен болмайтын жұмыссыз бос тұрып қалған уақытқа төлемақы;

Мерзімдік еңбекақыда жұмыс істеуші тұлғаға бір айдағы барлық жұмыс күндерін істегені үшін толық төленетін қызметақы тағайындалады; егер жұмыс күндерін толық істемесе, оған еңбекақы нақты істеген уақыты бойынша төленеді. Бұл жүйе негізінде қызметкерлердің еңбекақысында қолданылады.

Егер мезгілдік еңбекақыдағы жұмысшы техникалық процеске қатыспаса немесе жабдықты жөндеумен айналысса, оның еңбегі кесімді еңбекақыдағы жұмысшылардың тарифтік мөлшерлемесі бойынша төленуі мүмкін.

Өнеркәсіптерде еңбектің саны мен сапасы ескерілетін мерзімдік-сыйақылық еңбекақы жүйесі кеңінен тараған. Бұл жүйені қолдану барысында жұмысшының жауапкершілігі мен жеке материалдық мүдделігі артады. Жұмысшыға сыйлықақы уақытты үнемдегені үшін, жұмысшылардың және жабдықтардың жұмыс істемей бос тұрып қалғанын азайтқаны және жойғаны үшін, машиналарды, агрегаттарды, цехтарды апатқа ұрындырмағаны үшін, материалдарды үнемдегені үшін беріледі. Сыйлық пен сыйлықақы көлемі кәсіпорындарда әзірленген сыйлықақы беру туралы Ережемен анықталады.

Сондай-ақ, бұл жүйеде жұмысшыларға нақты істеген уақыты үшін жай мерзімдік еңбекақы төленеді. Алайда, жұмысшыларға нақты істеген уақыттары үшін есептелетін еңбекақыларына процентінде белгіленетін қосымша сыйлықақы беріледі.

Сыйлықақы көлемі жұмыстың маңыздылығы мен күрделілігіне қарай жұмысшылардың сараланған мамагндықтары мен топтары бойынша белгіленеді.

Тікелей кесімді еңбекақы жүйесінде жалақы дайындалатын өнімнің кез келген санына белгіленген кесімді баға бойынша орындалған жұмыс үшін есептеледі. Еңбекақы жұмысшының дайындаған өнім санына арналған белгіленген бағаларға көбейту жолымен анықталады. Сонымен бірге еңбекақы әрбір өндірілген бұйым бірлігі үшін бір ғана сол боғалау бойынша төленеді.

Сыйлықақы кесімді еңбекақы жүйесінде жұмысшының жалақысы нақты өнімділік үшін есептелетін негізгі кесімді бағалау бойынша еңбекақыдан құралады және белгіленген сыйлықақы көрсеткіштерін (өндірістік жоспарды, нормаланған тапсырманы және өнімділік нормиасын орындау және асыра орындау; өнімнің сапасын көтеру; шикізатты, отынды, энергияны, материалды үнемдеу; жабдықтау жұмысының технологиялық тәртіптемесін сақтағаны үшін есептелетін сыйлықақы төленеді.

Үдемелі-кесімді еңбекақыда жалақы өнімдердің жоспарлы саны үшін - тікелей кесімді бағалау бойынша емес, өнімді нормадан тыс өндіргені үшін - үдемелі өсу бағасы бойынша есептеледі.

Жанама-кесімді еңбекақыда қосалқы және басқа өндірістегі жұмысшылардың еңбекақы көлемі олардың негізгі өндіріс жұмысшыларына қызмет етудегі жұмысқа жанама әсерін тигізетін еңбек нәтижесіне байланысты есептеледі.

Көтеріңкі еңбекақы жүйесі әр түрлі мамандықтағы жұмысшылардан құралатын бригаданың жөндеу және басқа жұмыстарды орындау барысында қолданылады. Бұл жүйеде жалақы алдын ала белгіленген нормаланған тапсырма бойынша барлық жұмыс көлемінің орындалуымен анықталады. Еңбекақы жұмыстың ең жоғары мерзімде орындалуы қоса көрсетілетін түпкілікті өнімнің өлшеу бірлігіндегі белгіленген бағалау бойынша барлық жұмыс көлемі үшін жүргізіледі. Бухгалтерия нақты еңбекақыны жұмыс істелген әрбір уақыт ішіндегі сағат санына және жұмысшылардың разрядына сәйкес бригада мүшелеріне бөледі. Бұл жағдайда сыйлықақы сапаны сақтау барысындағы жұмысты орындау уақытын қысқарту үшін жүргізіледі. Көтеріңкі еңбекақы жүйесі материалдық мүдделілікті тудыру және жұмысты орындау мерзімін қысқарту мақсатында жеке жұмысшылар тобына енгізілуі керек. Көтеріңкі еңбекақы жүктеліммен (нарядпен) ресімделеді. Бригада мүшелерінің өтініші бойынша көтеріңкі еңбекақы оларға тең бөлінуі мүмкін.

Уақытша еңбекке жарамсыз бойынша жәрдемақы

Уақытша еңбекке жарамсыздық бойынша әлеуметтік жәрдемақы жалпы ауруларға (сынық, жүктілікті жасанды жолмен тоқтату, туберкулез ауруына немесе кәсіби сырқатқа байланысты басқа жұмысқа уақытша ауыстырудағы карантин) байланысты уақытша еңбекке жарамсыздық жағдайында және заңда қарастырылған басқа жағдайларда тағайындалады және төленеді.

Жүктілік және туу бойынша әлеуметтік жәрдемақы, сондай-ақ нәрестені перзентханадан тікелей асырап алған әйелге (еркекке) әлеуметтік жәрдемақы жүктілік және туу бойынша барлық демалыс уақытына тағайындалады. Сонымен қатар нәрестені асырап алған күннен басталатын демалысқа да әлеуметтік жәрдемақы тағайындалады және бала туған күннен 56 күн өткенше орташа бір айлық еңбекақы есебінен (бір айлық есеп көрсеткішінің он есе шамасынан көп болмауы керек) жәрдемақы беріледі.

Егер уақытша еңбекақы жарамсыздық еңбек жарақатымен немесе кәсіби аурумен байланысты болса, онда әлеуметтік жәрдемақыны жұмыс беруші еңбекке жарамсыз боп қалған бірінші күннен бастап жұмысқа шыққанша немесе мүгедектігі белгіленген 100% орташа еңбекақы көлемінде төлейді.

Түнгі уақыттағы жұмыс және оның еңбекақысы

«Қазақстан Республикасы Еңбек туралы» Заңының 48, 73-баптарына сәйкес сағат 22-ден сағат таңғы 6-ға дейінгі уақыт түнгі уақыт болып табылады. Аяғы ауыр (жүкті) әйелдер түнгі уақыттағы жұмысқа тек олардың келісімімен ғана жіберіледі.

Түнгі уақыттағы жұмысқа он сегіз жастан кіші тұлғалар және медициналық анықтамасында түнгі уақытта жұмыс істеуге тыйым салынған кейбір тұлғалар жіберілмейді.

Түнгі жұмыс уақытындағы әр сағат үшін бір жарым мөлшерден кем төленбеуі керек.

Демалыс пен мереке күндеріндегі жұмыс және оның еңбекақысы

«Қазақстан Республикасы Еңбек туралы» Заңының 56, 57, 58, 59-баптарына сәйкес:

қызметкерлерге демалыс күндері (апта сайын үзіліссіз демалыс уақыты) беріледі;
бес күндік жұмыс аптасында қызметкерлерге аптасына демалуға екі күн беріледі, ал алты күндік жұмыс аптасына - бір күн;
жексенбі жалпы демалыс күні болып табылады. Бес күндік жұмыс аптасының екінші демалыс күні жұмыс берушінің актісінде немесе жұмыс кестесінде бекітіледі. Екі демалыс күні, тәртіп бойынша, қатар беріледі;
жұмыс күндері мереке күндерімен қатар келген жағдайда және жұмыс уақытын ұтымды пайдалану мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметі демалыс күндерін басқа жұмыс күндеріне ауыстыра алады;

«Қазақстан Республикасы Еңбек туралы» Заңының 73-бабына сәйкес мереке және демалыс күндерінде істелген жұмыстың еңбекақысы әдеттегі жұмыс күнінің еңбекақысы мөлшерінен екі есе жоғары болуы керек.

Мереке және демалыс күндерінде жұмыс істеген жұмысшы өтемақыны қосымша демалыс күнімен ауыстыра алады. Яғни, өтемақыны алмай, жұмыс уақытында сол өтемақы мөлшеріндегі еңбекақы есебінен демалыс алуы мүмкін.

Мереке күндеріндегі еңбекақы барлық қызметкерлерге мереке күндеріндегі істеген сағаттарына қарай төленеді. Жұмыс ауысым сағаты мереке күндеріне дәл келсе, мереке күндерінде істелінген сағаттарға екі есе мөлшерде төленеді (0-ден 24 сағатқа дейін) .

Бөлімше басшысының еңбекақы мәселесін қарастырғанда демалыс күндерінде мыналарды есте ұстауы аса қажет: бастық өзінің қызмет міндетіне сәйкес жұмыстың ұйымдастырылуы мен оған сеніп тапсырылған бөлімшенің қызмет етуіне толық жауапты. Оған әдеттегіше нормадан тыс жұмыс күні белгіленеді және оған басқалардан гөрі көп еңбектенгені үшін айлығы жоғары қызметақы төленеді.

Түнгі уақыттағы жұмыс, мезгілден тыс жұмыс, демалыс және мереке күндеріндегі жұмыс үшін өтемақы төлеу «Қазақстан Республикасы Еңбек туралы» Заңының 73-бабында рет-ретімен баяндалған және қосымша ақы түрінде нақты істелген ауқыт үшлін мына мөлшерде төленеді:

мезгілден тыс, түнгі жұмыс уақыты ( сағат 22-ден 6-ға дейін) - әрбір жұмыс сағаты үшін бір жарым күндік еңбекақы мөлшерінен кем болмауы керек;
демалыс және мерекелік жұмыс уақыты - әдеттегі еңбекақының екі есе мөлшерінен кем болмауы керек;

Мезгілден тыс жұмыс және оның еңбекақысы

Қызметкер мезгілден тыс жұмысқа тек мына жағдайларды қоспағанда ғана оның келісімімен жіберіледі:

елдің қорғанысына аса қажетті жұмыс болғанда, сондай-ақ төтенше жағдайлар мен дүлей апаттың, өндірістік апаттың алдын алу немесе олардың салдарын дереу залалсыздандыру үшін;
сумен жабдықтау, газбен жабдықтау, жылу, жарық, канализация, көлік (олардың дұрыс жұмыс істеуін бұзатын кездейсоқ және оқыс оқиғаларды болдырмау үшін) қоғамдық аса қажетті жұмыстар пайда болғанда;
үзілісті «көтермейтін» (если работа не допускает перерывов) жұмысқа ауыстыратын жұмысшы келмей қалғанда жұмысты тоқтатпай жалғастыру үшін, бірақ, ол екі сағаттан көп болмауы керек.

Мезгілден тыс жұмыс уақыты бір тәулікте әр жұмысшыға екі сағаттан артық болмауы керек (көп күш жұмсауы қажет ететін ауыр жұмыстарда және жұмыстың зиянды және қауіпті еңбек жағдайында - бір сағаттан көп болмауы қажет) . Аса зиянды және аса қауіпті еңбек жағдайында мезгілден тыс жұмысқа тыйым салынады.

Мезгілден тыс жұмыстың еңбекақысы бір жарым күндік еңбекақы мөлшерінен кем болмауы керек.

Мезгілден тыс жұмыс тиісті құжаттармен ресімделеді (жүктелім (наряд) және басқалар) .

Мұндай жұмыстың есебі жұмыс уақытын пайдалану есеп табелінде жүргізіледі.

Бос тұрып қалу уақытының төлемақысы

«Қазақстан Республикасы Еңбек туралы» Заңының 74 бабына сәйкес бос тұрып қалған жұмыс уақыты төлемақысының тәртібі мен шарттары жеке еңбек немесе ұжымдық келісімшарттарында анықталады. Жұмысшының кінәсінен болған бос тұрып қалу уақытына төлемақы берілмейді.

Бос тұрып қалу - жұмысшы жұмыс орнынан табылса да, өндірістік процеске қатыспайтын, жұмыстағы еріксіз үзіліс уақыты.

Бос тұрып қалу өнімнің өзіндік құнын көтереді, табысты кемітеді, кәсіпорынға зиян шектіреді. Бос тұрып қалуға жұмысшылар да, әкімшілік те, материалдармен жабдықтаушылар да және т. б. кінәлі болуы мүмкін.

Жұмысшының кінәсінен болмайтын бос тұрып қалудың жоғары шегіндегі төлемақысы жұмысшының толық тарифтік мөлшерлемесі (қызметақы) болуы мүмкін. Жұмысшының бригадирге, мастерге немесе басқа да лауазымды тұлғаларға бос тұрып қалудың қалай басталғанын және оның себебін ескертуі бос тұрып қалудың төлемақысы болып табылады.

Қызметтерді қоса атқарудың (қызмет ету аймағын кеңейтуде) және жұмыста уақытша жоқ жұмысшының міндеттерін орындау.

«Қазақстан Республикасы Еңбек туралы» Заңының 72 бабына сәйкес:

жұмысшы өзі қызмет ететін ұйымда өзінің негізгі жұмысына қоса жеке еңбек келісімшартымен жұмыста уақытша жоқ жұмысшының жұмысын қосымша атқаратын блолса, оған қосымша ақы төленеді;
қызметтерді қоса атқарудың (қызмет ету аймағын кеңейтуде) немесе жұмыста уақытша жоқ жұмысшының міндетін орындаудың қосымша ақы мөлшерін жұмыс беруші жұмысшымен келісе отырып белгілейді.

Категориялары бойынша жұмысшылар өз кәсіптеріне сәйкес келетін жұмысты, ал, мамандар мен қызметкерлер - сәйкес келетін қызметті қоса атқаруға болады.

Еңбекақыға қосымша және үстеме ақы түрлері

Заңда белгіленген жеңілдіктер мен өтемақылардың ең аз шамадағы мөлшері Біріңғай тарифтік кесте негізінде есептелген тарифтік мөлшерлемелердегі және қызметақылардағы проценттерінде анықталады.

Ұжымдық келісімшартта және тарифтік келісімдердегі мөлшер шамасы еңбекақыға арналған қаражат шегінде артуы мүмкін.

Кәсіби шеберлік, бригадаға басшылық, білім деңгейі; ауыр зиянды, қауіпті жұмыс жағдайы және т. б. үшін төленетін қосымша ақы көлемін жұмыс беруші өзінің еңбекақыға арналған қаражат шегінде белгілейді және ол ұжымдық келісімшартында бекітіледі.

Кәсіпорын (ұйым) жұмысшыларына сыйлықақы төлеу

«Қазақстан Республикасы Еңбек туралы» Заңының 70-бабының 3 тармағына сәйкес қызметкердің еңбекақысы орындалған жұмыстың қиындығы, саны мен сапасына байланысты анықталады. Өндірістің тиімділігі мен жұмыстың сапасын арттыру мақсатындағы қызметкердің материалдық мүдделігін күшейту үшін сыйлықақы төлеу жүйесі, жұмыстың жыл қорытындысы бойынша сыйақы және материалдық көтермелеудің басқа да түрлері енгізіледі.

Еңбекақы жүйесі мен материалдық көтермелеу формасын белгілеуді, сыйлықақы тағайындауды және жыл қорытындысы бойынша сыйақы төлеуді бекітуді кәсіпорын әкімшілігі кәсіподақ органымен келісе отырып іс жүзіне асырады.

Мынаны айта кету керек, Қазақстан Республикасының еңбек заңы жұмыс көрсеткіштеріне қарай «сыйлықақыдан айыру», «сыйлықақы бермеу» терминдерін қарастырмайды.

Сондықтан кәсіпорындарда дәл көрсеткіштер мен сыйлықақы төлеу жағдайы бар болғанда ғана қызметкерлерге сыйлықақы төленеді.

Қосымша жалақы бойынша еңбекақыны ұйымдастыру

Қосымша жалақы - бұл еңбек заңына сәйкес жұмыс істелмеген уақыт үшін қызметкерлерге есептелетін жалақы.

Қосымша жалақы құрамына мыналар кіреді:

- негізгі және қосымша демалыс уақыттарының төлемақысы;

- пайдаланылмаған демалыс үшін өтемақылар;

- мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындауға кеткен жұмыс уақытының төлемақысы;

- қызметтен босату жәрдемақысы;

- уақытша еңбекке қабілетсіздігі бойынша жәрдемақы;
Орташа жалақы - бұл белгілі бір мерзімдегі қызметкерлердің еңбекақысының орташа көлемі.

Ұйымдағы қызметкердің орташа еңбекақысын есептеудің есептік кезеңіне тиісті төлемақымен байланысты оқиғалар (жұмысшының демалысқа шығуы, жұмыстан босатуы және т. б. ) болып өтетін күнтізбедегі он екі ай жатады. Ұйымда бір жылдай жұмыс істеген қызметкердің орташа еңбекақысы нақты істеген уақытымен анықталады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.