Адвокатураның мақсаттары мен қызметінің нысандары
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1. АДВОКАТУРАНЫҢ ҰҒЫМЫ, МӘНІ, МІНДІТТЕРІ ЖӘНЕ ДАМУ САТЫЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
1.1. Адвокатураның ұғымы, мәні мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2. Адвокаттық қызметті реттейтің заңнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 8
1.3. Адвокатураның құрылуы мен даму сатылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2. АДВОКАТТЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ҰЙЫМДЫҚ НЕГІЗІ ЖӘНЕ АДВОКАТТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 20
2.1. Адвокаттық қызметтің ұйымдық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.2. Адвокаттың құқықтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.3. Адвокат еңбегіне ақы төлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 30
3. АДВОКАТТЫҢ СОТ ІСІНЕ ҚАТЫСУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 32
3.1. Адвокаттың қылмыстық іске қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
3.2. Адвокаттың азаматтық іске қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3.3. Әкімшілік құқық бұзушылық істер бойынша адвокаттың қызметі ... ... ... .. 50
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 56
1. АДВОКАТУРАНЫҢ ҰҒЫМЫ, МӘНІ, МІНДІТТЕРІ ЖӘНЕ ДАМУ САТЫЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
1.1. Адвокатураның ұғымы, мәні мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2. Адвокаттық қызметті реттейтің заңнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 8
1.3. Адвокатураның құрылуы мен даму сатылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2. АДВОКАТТЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ҰЙЫМДЫҚ НЕГІЗІ ЖӘНЕ АДВОКАТТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 20
2.1. Адвокаттық қызметтің ұйымдық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.2. Адвокаттың құқықтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.3. Адвокат еңбегіне ақы төлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 30
3. АДВОКАТТЫҢ СОТ ІСІНЕ ҚАТЫСУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 32
3.1. Адвокаттың қылмыстық іске қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
3.2. Адвокаттың азаматтық іске қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3.3. Әкімшілік құқық бұзушылық істер бойынша адвокаттың қызметі ... ... ... .. 50
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 56
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бұл дипломдық жұмыста адвокатура, оның мақсаттары мен қызметінің нысандары зерттелінген.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасында құқықтық мемлекет орнату үшін азаматтардың құқықтарына, бостандығына және заңды мүдделеріне кепілдіктерді күшейту керек. Айыпталушының қорғану құқығын қамтамасыз ету және тараптардың бәсекелестігі және тең құқықылығы қағидасын дамыту қылмыстық іс жүргізутің барлық сатыларында күшті кәсіби қорғаудың болуын талап етеді. Қазіргі кезде адвокат-қорғаушының қылмыстық іс жүргізуге қатысу мүмкіндігі көбейді.
Демократияның аса маңызды сипатты белгісі мынада, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары жарияланып қана қоймай, оларға әртүрлі кепілдіктерде беріледі. олар экономикалық, әлеуметтік, саяси және заңдық кепілдіктер болып бөлінеді. Осылардың ішінен заң кепілдігіне тоқталатын болсақ, алдымен кепілдік дегеніміз – қамтамасыз ету деген мағынаны білдіретінін білеміз. Ал заң кепілдігі дегеніміз қолданылып жүрген заңдар арқылы мемлекеттің субъективтік құқықтардың жүзеге асырылуын қамтамасыздандыру құралдары мен тәсілдері. Бұл ең алдымен әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғау, білікті заң көмегін алу құқықтары т.б.
Бұзылған құқықты қорғау үшін өкімет билігі немесе басқару органына өтініш жасау, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, құқық қорғау туралы талап қойып сотқа жолдануға кедергі жасалмайды. Ол үшін әрбір адам заң тұжырымдарын біліп қана қоймай, оны қолдана алатын болуы қажет. өкінішке орай әзірше азаматтардың құқық сауаттылығы жоққа тән.
Сондықтан адвокаттардың (қорғаушылардың,өкілдердің) көмегіне жүгінуге әкеп соқтырады.
Конституциясының 13-бабында: «Әркiмнiң бiлiктi заң көмегiн алуға құқығы бар. Заңда көзделген жағдайларда заң көмегi тегiн көрсетiледi» - деп жазылуы кепiлдiктiң тағы да бiр көрiнiсi.
Көмектiң түрi әртүрлi. Ол – конституция (заңдарды түсiндiру) ретiнде, не адвокаттардың қылмыстық, азаматтық, әкімшілік iстерге байланысты сот iстерiне қатысып, заң көмегiн беруi ретiнде болуы мүмкiн. Ұсталған, тұтқындалған, қылмыс жасады деп айып тағылған әрбiр адам сол ұсталған, тұтқындалған немесе айып тағылған кезден бастап адвокаттың (қорғаушының ) көмегiн пайдалануға құқылы.
Адвокатураның қызметi көмек сұраған азаматтар мен ұйымдарды бiлiктi заң көмегiн көрсету жолымен құқықтық қорғауды қамтамасыз етуге тиiс, ондай көмек, мысалы, сотта қылмыстық, азаматтық және өзге де iстер бойынша олардың мүдделерiн бiлдiру, негiзсiз қылмыстық қудалаудан қорғау және т.б. арқылы көрiнуi мүмкiн.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Зерттеу кезінде С.Л. Ария, К.К. Арсеньев, М.О. Баев, Б.Т. Безлепкин, А.Д. Бойков, Е.В. Васьковский, Д.П. Ватман, Л.В. Владимиров, А.А Власов, Е.П. Данилов, Н.И. Капинус, Е.Г. Тарло, Н.М. Кипнис, А.Ф. Кони, В.Л. Кудрявцев, В.Ю. Львова, П.А. Лупинская, Е.А. Матвиенко, В.В. Мельник, Г.М. Резник, В.П. Рыжаков, А.Ф. Романенков, И.Д. Перлов, И.Л. Петрухин, Н.Н. Полянский, Е.В. Семеняко, Б.Саломов, И.Л. Трунов және тағы басқа революцияға дейінгі, Кеңестік кезеңдегі және бүгінгі Ресей ғалымдарымен зерттелінген.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасында құқықтық мемлекет орнату үшін азаматтардың құқықтарына, бостандығына және заңды мүдделеріне кепілдіктерді күшейту керек. Айыпталушының қорғану құқығын қамтамасыз ету және тараптардың бәсекелестігі және тең құқықылығы қағидасын дамыту қылмыстық іс жүргізутің барлық сатыларында күшті кәсіби қорғаудың болуын талап етеді. Қазіргі кезде адвокат-қорғаушының қылмыстық іс жүргізуге қатысу мүмкіндігі көбейді.
Демократияның аса маңызды сипатты белгісі мынада, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары жарияланып қана қоймай, оларға әртүрлі кепілдіктерде беріледі. олар экономикалық, әлеуметтік, саяси және заңдық кепілдіктер болып бөлінеді. Осылардың ішінен заң кепілдігіне тоқталатын болсақ, алдымен кепілдік дегеніміз – қамтамасыз ету деген мағынаны білдіретінін білеміз. Ал заң кепілдігі дегеніміз қолданылып жүрген заңдар арқылы мемлекеттің субъективтік құқықтардың жүзеге асырылуын қамтамасыздандыру құралдары мен тәсілдері. Бұл ең алдымен әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғау, білікті заң көмегін алу құқықтары т.б.
Бұзылған құқықты қорғау үшін өкімет билігі немесе басқару органына өтініш жасау, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, құқық қорғау туралы талап қойып сотқа жолдануға кедергі жасалмайды. Ол үшін әрбір адам заң тұжырымдарын біліп қана қоймай, оны қолдана алатын болуы қажет. өкінішке орай әзірше азаматтардың құқық сауаттылығы жоққа тән.
Сондықтан адвокаттардың (қорғаушылардың,өкілдердің) көмегіне жүгінуге әкеп соқтырады.
Конституциясының 13-бабында: «Әркiмнiң бiлiктi заң көмегiн алуға құқығы бар. Заңда көзделген жағдайларда заң көмегi тегiн көрсетiледi» - деп жазылуы кепiлдiктiң тағы да бiр көрiнiсi.
Көмектiң түрi әртүрлi. Ол – конституция (заңдарды түсiндiру) ретiнде, не адвокаттардың қылмыстық, азаматтық, әкімшілік iстерге байланысты сот iстерiне қатысып, заң көмегiн беруi ретiнде болуы мүмкiн. Ұсталған, тұтқындалған, қылмыс жасады деп айып тағылған әрбiр адам сол ұсталған, тұтқындалған немесе айып тағылған кезден бастап адвокаттың (қорғаушының ) көмегiн пайдалануға құқылы.
Адвокатураның қызметi көмек сұраған азаматтар мен ұйымдарды бiлiктi заң көмегiн көрсету жолымен құқықтық қорғауды қамтамасыз етуге тиiс, ондай көмек, мысалы, сотта қылмыстық, азаматтық және өзге де iстер бойынша олардың мүдделерiн бiлдiру, негiзсiз қылмыстық қудалаудан қорғау және т.б. арқылы көрiнуi мүмкiн.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Зерттеу кезінде С.Л. Ария, К.К. Арсеньев, М.О. Баев, Б.Т. Безлепкин, А.Д. Бойков, Е.В. Васьковский, Д.П. Ватман, Л.В. Владимиров, А.А Власов, Е.П. Данилов, Н.И. Капинус, Е.Г. Тарло, Н.М. Кипнис, А.Ф. Кони, В.Л. Кудрявцев, В.Ю. Львова, П.А. Лупинская, Е.А. Матвиенко, В.В. Мельник, Г.М. Резник, В.П. Рыжаков, А.Ф. Романенков, И.Д. Перлов, И.Л. Петрухин, Н.Н. Полянский, Е.В. Семеняко, Б.Саломов, И.Л. Трунов және тағы басқа революцияға дейінгі, Кеңестік кезеңдегі және бүгінгі Ресей ғалымдарымен зерттелінген.
1 Шаламов М.П. История Советской адвокатуры. - М., 1939. – 456 с.
2 Тыныбеков С. Адвокатура и адвокатская деятельность в Республике Казахстан. – Алматы: Данекер, 2001. – 236 с.
3 Бұлғақбаев.А.Б. Советская адвокатура. - Алма-Ата, 1982. – 230 с.
4 Учреждение судебных установлении, утверждение Указом Правительствующего сената от 20 ноября 1864 г. // Россииское Законодательство. Суд. Реф. - М., 1991. – С. 11.
5 Буробина В.Н. Адвокатская деятельность: Учебно-практическое пособие. – М., 2001. – 256 с.
6 Калмаков Н. Очерки и воспоминания // Русская старина. - 1886. - №12. - 535-536.
7 Черкасова Н.В. Формирование и развитие адвокатуры в России в 60-80 годы 19 века. - М., 1987. – 245 с.
8 Черкасова Н.В. Образование и арзвитие в России адвокатуры. - М. 1986. – 215 с.
9 История государства и права Казахской ССР. - Алма-Ата 1982. – 232 с.
10 Фукс С. Обычное право казахов в 18 первом половине 19 в.в. – Алма-Ата, 1981. – 311 с.
11 Барщевский М.Ю. Организацияи деятельность адвокатуры в России. - М., 1997. – 325 с.
12 Хаскин Ю. Российское адвокаты и советское государство. Происхождение и развитие советской адвокатуры (1917-1939). - М., 1993. – 345 с.
13 Положение он нородном суде Киргизской Автономной Соц. Республике. Утверж. Декретом ЦИК 8.04.1921.
14 Тыныбеков С.Т. Адвокатура и адвокатская деятельность в РК. – Алматы: Данекер, 2001. – 236 с.
15 Рогов И.И. Адвокатура сегодня и завтра // Мысль. – 1992. - №11. – С. 3.
16 Қазақстан Республикасының Адвокаттық қызмет туралы Заңы 23-бап.
17 Сухарев.А.Я. Кадровые вопросы деятельности адвокатуры // Социалистическая законность. – 1987. - №10. – С. 12.
18 ҚР Адвокаттық қызмет туралы Заңы 32-бап.
19 Правила професиональной этики адвокатов, принятие решением Алматинской коллегии адвокатов. От 20 августа 1998 года.
20 Шаламов М.П. История Советской адвокатуры. - М., 1939. – 456 с.
21 Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 3 маусымдағы № 425-ІІ Заңымен 33-бап, 33-1 баппен толықтырылды.
22 Адвокаттық қызметпен айналысу құқығына лицензия берутәртiбi туралы Ереже ҚР Әдiлет Министрi бекiткен 21 қаңтар 1998 жыл №19.
23 Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 3 маусымдағы № 425-ІІ Заңымен Адвокаттық қызмет туралы заңға толықтырулар енгізілді.
24 Петрухин.И.Л. Ваш прием адвокат – М.: Прогресс Университет, 1993. – 287 с.
25 Сулейменова Г.Ж., Воронина Л.В. Адвокатура и адвокатская деятельность в Республике Казахстан. – Алматы, 2002. – 255 с.
26 ҚР Адвокаттық қызмет туралы Заңы 31-бап.
27 Стецовский Ю.И., Ларин А.М. Конституционный принцип обеспечения обвиняемому права на защиту. - М., 1988. – 300 с.
28 «Адвокаттық қызмет туралы» Заңның 13-бабы.
29 ҚIЖК 7 бабының 4 бөлiгi.
30 Шаламов М.П. История Советской адвокатуры. - М.,1939. – 456 с.
31 Гаврилов С.Н. Адвокат в уголовном процессе. - М., 1996. – 311 с.
32 Қайыржанов Е., Жамиев Р. Қылмыстық iстер бойынша адвокаттың қорғау тәсiлдерi // Заң журналы. – 2001. - №1. – 13 б.
33 Тыныбеков С.Т. Организационные формы и деятельность адвокатуры в РК Казахстан. – Алматы: Қазақ университетi, 1997. – 280 с.
34 Стецовский Ю.В. Советская адвокатура:Учебная пособия для вузов. - М.: Высшая школа, 1989. – 255 с.
35 Арсентьев О.В. Адвокатура. Адвокат в уголовном игражданском процессах. – Костанай, 1998. – 285 с.
36 Тыныбеков С.Т. Организационные формы и деятельность адвокатуры в РК Казахстан. – Алматы: Қазақ университетi, 1997. – 280 с.
37 Сборник законодательных и нормативных актов,регулирующих деятельность адвокатов. - Алма-Ата, 1981. – 200 с.
38 Бусленко.Н.И. Досъе адвоката. - Ростов на Дону, 1996. – 260 с.
39 ҚР «Адвокаттық қызмет туралы» Заңы 5.12.1995 жыл.
40 Чертков. В.Л. Дела гражданские (Записки адвоката). - М.: Росийское право, 1992. – 299 с.
41 Бусленко Н.И. Адвокат: Вопросы и ответы. - Ростов на Дону, 1996. – 288 с.
2 Тыныбеков С. Адвокатура и адвокатская деятельность в Республике Казахстан. – Алматы: Данекер, 2001. – 236 с.
3 Бұлғақбаев.А.Б. Советская адвокатура. - Алма-Ата, 1982. – 230 с.
4 Учреждение судебных установлении, утверждение Указом Правительствующего сената от 20 ноября 1864 г. // Россииское Законодательство. Суд. Реф. - М., 1991. – С. 11.
5 Буробина В.Н. Адвокатская деятельность: Учебно-практическое пособие. – М., 2001. – 256 с.
6 Калмаков Н. Очерки и воспоминания // Русская старина. - 1886. - №12. - 535-536.
7 Черкасова Н.В. Формирование и развитие адвокатуры в России в 60-80 годы 19 века. - М., 1987. – 245 с.
8 Черкасова Н.В. Образование и арзвитие в России адвокатуры. - М. 1986. – 215 с.
9 История государства и права Казахской ССР. - Алма-Ата 1982. – 232 с.
10 Фукс С. Обычное право казахов в 18 первом половине 19 в.в. – Алма-Ата, 1981. – 311 с.
11 Барщевский М.Ю. Организацияи деятельность адвокатуры в России. - М., 1997. – 325 с.
12 Хаскин Ю. Российское адвокаты и советское государство. Происхождение и развитие советской адвокатуры (1917-1939). - М., 1993. – 345 с.
13 Положение он нородном суде Киргизской Автономной Соц. Республике. Утверж. Декретом ЦИК 8.04.1921.
14 Тыныбеков С.Т. Адвокатура и адвокатская деятельность в РК. – Алматы: Данекер, 2001. – 236 с.
15 Рогов И.И. Адвокатура сегодня и завтра // Мысль. – 1992. - №11. – С. 3.
16 Қазақстан Республикасының Адвокаттық қызмет туралы Заңы 23-бап.
17 Сухарев.А.Я. Кадровые вопросы деятельности адвокатуры // Социалистическая законность. – 1987. - №10. – С. 12.
18 ҚР Адвокаттық қызмет туралы Заңы 32-бап.
19 Правила професиональной этики адвокатов, принятие решением Алматинской коллегии адвокатов. От 20 августа 1998 года.
20 Шаламов М.П. История Советской адвокатуры. - М., 1939. – 456 с.
21 Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 3 маусымдағы № 425-ІІ Заңымен 33-бап, 33-1 баппен толықтырылды.
22 Адвокаттық қызметпен айналысу құқығына лицензия берутәртiбi туралы Ереже ҚР Әдiлет Министрi бекiткен 21 қаңтар 1998 жыл №19.
23 Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 3 маусымдағы № 425-ІІ Заңымен Адвокаттық қызмет туралы заңға толықтырулар енгізілді.
24 Петрухин.И.Л. Ваш прием адвокат – М.: Прогресс Университет, 1993. – 287 с.
25 Сулейменова Г.Ж., Воронина Л.В. Адвокатура и адвокатская деятельность в Республике Казахстан. – Алматы, 2002. – 255 с.
26 ҚР Адвокаттық қызмет туралы Заңы 31-бап.
27 Стецовский Ю.И., Ларин А.М. Конституционный принцип обеспечения обвиняемому права на защиту. - М., 1988. – 300 с.
28 «Адвокаттық қызмет туралы» Заңның 13-бабы.
29 ҚIЖК 7 бабының 4 бөлiгi.
30 Шаламов М.П. История Советской адвокатуры. - М.,1939. – 456 с.
31 Гаврилов С.Н. Адвокат в уголовном процессе. - М., 1996. – 311 с.
32 Қайыржанов Е., Жамиев Р. Қылмыстық iстер бойынша адвокаттың қорғау тәсiлдерi // Заң журналы. – 2001. - №1. – 13 б.
33 Тыныбеков С.Т. Организационные формы и деятельность адвокатуры в РК Казахстан. – Алматы: Қазақ университетi, 1997. – 280 с.
34 Стецовский Ю.В. Советская адвокатура:Учебная пособия для вузов. - М.: Высшая школа, 1989. – 255 с.
35 Арсентьев О.В. Адвокатура. Адвокат в уголовном игражданском процессах. – Костанай, 1998. – 285 с.
36 Тыныбеков С.Т. Организационные формы и деятельность адвокатуры в РК Казахстан. – Алматы: Қазақ университетi, 1997. – 280 с.
37 Сборник законодательных и нормативных актов,регулирующих деятельность адвокатов. - Алма-Ата, 1981. – 200 с.
38 Бусленко.Н.И. Досъе адвоката. - Ростов на Дону, 1996. – 260 с.
39 ҚР «Адвокаттық қызмет туралы» Заңы 5.12.1995 жыл.
40 Чертков. В.Л. Дела гражданские (Записки адвоката). - М.: Росийское право, 1992. – 299 с.
41 Бусленко Н.И. Адвокат: Вопросы и ответы. - Ростов на Дону, 1996. – 288 с.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Заң факультеті
Сот билігі және қылмыстық іс жүргізу кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Адвокатураның мақсаттары мен қызметінің нысандары
Орындаған: 4 курс студенті .
Ғылыми жетекшісі, з.ғ.д.
профессор:
Норма бақылаушы
аға оқытушы:
______________
Кафедра меңгерушісінің
з.ғ.д., проф.
.
рұқсатымен қорғауға жіберілді.
_____ _________ 2010 ж.
Алматы , 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1. АДВОКАТУРАНЫҢ ҰҒЫМЫ, МӘНІ, МІНДІТТЕРІ ЖӘНЕ ДАМУ
САТЫЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1. Адвокатураның ұғымы, мәні мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2. Адвокаттық қызметті реттейтің
заңнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3. Адвокатураның құрылуы мен даму
сатылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
2. АДВОКАТТЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ҰЙЫМДЫҚ НЕГІЗІ ЖӘНЕ АДВОКАТТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ
ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 20
2.1. Адвокаттық қызметтің ұйымдық
негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.2. Адвокаттың құқықтық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 23
2.3. Адвокат еңбегіне ақы
төлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... 30
3. АДВОКАТТЫҢ СОТ ІСІНЕ
ҚАТЫСУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
3.1. Адвокаттың қылмыстық іске қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
3.2. Адвокаттың азаматтық іске
қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3.3. Әкімшілік құқық бұзушылық істер бойынша адвокаттың
қызметі ... ... ... .. 50
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... . 52
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 56
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бұл дипломдық жұмыста адвокатура, оның
мақсаттары мен қызметінің нысандары зерттелінген.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасында құқықтық
мемлекет орнату үшін азаматтардың құқықтарына, бостандығына және заңды
мүдделеріне кепілдіктерді күшейту керек. Айыпталушының қорғану құқығын
қамтамасыз ету және тараптардың бәсекелестігі және тең құқықылығы қағидасын
дамыту қылмыстық іс жүргізутің барлық сатыларында күшті кәсіби қорғаудың
болуын талап етеді. Қазіргі кезде адвокат-қорғаушының қылмыстық іс
жүргізуге қатысу мүмкіндігі көбейді.
Демократияның аса маңызды сипатты белгісі мынада, азаматтардың
құқықтары мен бостандықтары жарияланып қана қоймай, оларға әртүрлі
кепілдіктерде беріледі. олар экономикалық, әлеуметтік, саяси және заңдық
кепілдіктер болып бөлінеді. Осылардың ішінен заң кепілдігіне тоқталатын
болсақ, алдымен кепілдік дегеніміз – қамтамасыз ету деген мағынаны
білдіретінін білеміз. Ал заң кепілдігі дегеніміз қолданылып жүрген заңдар
арқылы мемлекеттің субъективтік құқықтардың жүзеге асырылуын
қамтамасыздандыру құралдары мен тәсілдері. Бұл ең алдымен әркімнің өз
құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғау, білікті заң көмегін алу
құқықтары т.б.
Бұзылған құқықты қорғау үшін өкімет билігі немесе басқару органына
өтініш жасау, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, құқық қорғау туралы
талап қойып сотқа жолдануға кедергі жасалмайды. Ол үшін әрбір адам заң
тұжырымдарын біліп қана қоймай, оны қолдана алатын болуы қажет. өкінішке
орай әзірше азаматтардың құқық сауаттылығы жоққа тән.
Сондықтан адвокаттардың (қорғаушылардың,өкілдердің) көмегіне жүгінуге
әкеп соқтырады.
Конституциясының 13-бабында: Әркiмнiң бiлiктi заң көмегiн алуға құқығы
бар. Заңда көзделген жағдайларда заң көмегi тегiн көрсетiледi - деп
жазылуы кепiлдiктiң тағы да бiр көрiнiсi.
Көмектiң түрi әртүрлi. Ол – конституция (заңдарды түсiндiру) ретiнде,
не адвокаттардың қылмыстық, азаматтық, әкімшілік iстерге байланысты сот
iстерiне қатысып, заң көмегiн беруi ретiнде болуы мүмкiн. Ұсталған,
тұтқындалған, қылмыс жасады деп айып тағылған әрбiр адам сол ұсталған,
тұтқындалған немесе айып тағылған кезден бастап адвокаттың (қорғаушының )
көмегiн пайдалануға құқылы.
Адвокатураның қызметi көмек сұраған азаматтар мен ұйымдарды бiлiктi заң
көмегiн көрсету жолымен құқықтық қорғауды қамтамасыз етуге тиiс, ондай
көмек, мысалы, сотта қылмыстық, азаматтық және өзге де iстер бойынша
олардың мүдделерiн бiлдiру, негiзсiз қылмыстық қудалаудан қорғау және т.б.
арқылы көрiнуi мүмкiн.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Зерттеу кезінде С.Л. Ария, К.К. Арсеньев,
М.О. Баев, Б.Т. Безлепкин, А.Д. Бойков, Е.В. Васьковский, Д.П. Ватман, Л.В.
Владимиров, А.А Власов, Е.П. Данилов, Н.И. Капинус, Е.Г. Тарло, Н.М.
Кипнис, А.Ф. Кони, В.Л. Кудрявцев, В.Ю. Львова, П.А. Лупинская, Е.А.
Матвиенко, В.В. Мельник, Г.М. Резник, В.П. Рыжаков, А.Ф. Романенков, И.Д.
Перлов, И.Л. Петрухин, Н.Н. Полянский, Е.В. Семеняко, Б.Саломов, И.Л.
Трунов және тағы басқа революцияға дейінгі, Кеңестік кезеңдегі және бүгінгі
Ресей ғалымдарымен зерттелінген.
Қазақстанда мұндай тақырып А.Н. Ахпанов, Е.О. Алауханов, К. Беков,
Л.Ш. Берсүгірова, Т.К. Биятов, М.А. Джанабаев, А.А. Исаев, К.Ж. Капсалямов,
М.Ч.Қоғамов, Д.Н. Канафин, Ш.К. Құсайынов, Е.Я. Лопушной, С.С. Молдабаев,
Г.М. Нам, К.И. Нұржаубаева, А.С. Нұралиева, С.Д. Оспанов, Т.Е. Сәрсенбаев,
Б.Х. Төлеубекова, А.К. Түгел, А.Ж. Тукеев, С.Т. Тыныбеков, Ш.М. Шарипов,
Б.К. Шынарбаев, Р.Н. Юрченко және тағы басқа ғалымдардың еңбегінен көрініс
тапқан.
Зерттеудің мақсаты мен міндеті. Бұл зерттеуді адвокатура институтын
зерттеу және соның нәтижесінде осы институтты жетілдіруге және адамдарды
қорғауда пайдаланатын құралдар мен тәсілдерді жетілдіруге бағытталған
ғылыми негізі бар ұсыныстар даярлау мақсаты қойылған.
Зерттеу жұмысының мақсатына жету үшін келесідегідей міндеттерді
орындау қажет:
- адвокатураның ұғымын, мәнін және міндеттерін ашып беру;
- адвокаттық қызметті реттейтің заңнаманы талдау және оны
жетілдіруге бағытталған ұсыныстар жасау;
- адвокаттың құқықтық жағдайын талдау;
- адвокат еңбегіне ақы төлеу проблемаларын зерттеу;
- адвокаттың сот ісіне қатысу проблемаларын талдау.
Зерттеу объектісі және пәні. Адвокатура өз мақсаттарына жету және
қызметінің нысандарын жүзеге асыру барысында қалыптасатын қоғамдық
қатынастар, зерттеудің объектісі болып табылады.
Қорғанушының қорғану құқығын қамтамасыз ету жөніндегі қылмыстық іс
жүргізу қызметінің мәні мен мазмұны және де айыпталушыны қорғау жөніндегі
адвокат-қорғаушының қылмыстық іс жүргізу қызметінің мәні мен мазмұны, сол
қызметті реттейтін конституциялық және қылмыстық іс жүргізу нормаларының
жиынтығы зерттеудің пәні болады.
Зерттеудің әдістемелік негіздерін танымның қазіргі әдістері, оның
ішінде жалпы ғылыми да (диалектикалық, жүйелік-құрылымдық, институционалдық
өлшеу, құрылымдық-функционалдық, социологиялық және т.б.), арнайы да
(тарихи-заңдық, формальды-заңдық) әдістер зерттеудің методологиялық негізін
құрады.
Автор жүйелік тәсілдің, сондай-ақ талдау мен синтездің, индукция мен
дедукция, статистикалық және салыстырмалы-құқықтық әдістердің мүмкіндігіне
сүйенді. Зерттеудің эмпирикалық негізін құраған материалдарды зерделеу үшін
автор талдау, сұрау және сараптық баға беру түріндегі нақты-социологиялық
әдістерді пайдаланды.
Зерттеудің нормативтік базасын Халықаралық-құқықтық актілер, Қазақстан
Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының қолданыстағы
заңдары, ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары, сонымен қатар бірқатар
шет елдердің (АҚШ, Англия, Италия және т.б.) заңдары құрады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығына осы проблеманы зерттеудегі тәсілдің өзін
жатқызуға болады. Адамның қорғану құқығын қамтамасыз ету проблемасының
ғылыми негізінде адам құқығының, бостандығының және заңды мүдделерінің
басымдығы, әлеуметтік маңыздылығы мен құндылығы, олардың мемлекеттік және
қоғамдық құндылықтармен арақатынасы жатыр, бұлар Қазақстан Республикасының
Конституциясында көрініс тапқан.
Дипломдық жұмыста адвокат-қорғаушы мен айыпталушы арасындағы өзара
қатынасты, олардың әрқайсысының іс жүргізудегі жағдайына және оларға
берілген құқықтар мен міндеттерге сүйеніп, соттағы қылмыстық іс жүргізуге
қатысушы бұл адамдардың психологиялық ерекшеліктері мен күйін ескеріп,
қылмыстық іс жүргізу тұрғысынан зерттеуге талпыныс жасалды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы қорғауға шығарылатын мынадай негізгі
тұжырымдардан нақты көрініс тапқан:
1. Қылмыстық қудалау органдарының (осы органдарының лауазымды
тұлғаларының) кінәсімен ақтау дәлелдемелерді жинау барысында қылмыстық іс
жүргізу заңнамасының талаптары бұзылған жағдайда, қорғаушы жақ мұндай
дәлелдемелерді пайдалана алмайды (дәлелдемелер ретінде рұқсат ету
ережелерінің асиметрияланғаны), себебі, заң талаптары бұзылып алынған
дәлелдемелездің заңи күші болмайды, бұл жағдайда процесуалды нысан
бұзылады, ал ҚІЖК 116 бабына сәйкес ондай деректер дәлелдемелер ретінде
рұқсат етілмейді.
2. Қылмыстық іс жүргізудегі тараптардың бәсекелестігі мен тең
құқықтылығы қағидасы бұзылмас үшін және айыпталушы мен айыпталушының
құқықтырынын шектелуіне және бұзылуына жол бермес үшін ҚІЖК 102 баптың 4
бөлімінің редакциясын, қазіргісінен, келесідегідейге өзгерту керек:
Өтініш мәлімделгеннен кейін, оның қабылдануы, қаралуы және тікелей
шешілуі міндетті болып табылады
3. Қылмыстық іс жүргізуде адвокат-қорғаушы дәлелдемелерді жинау
субъектісіне жатпайды. Адвокат-қорғаушының жинаған материалдар, тек
қылмыстық іс жүргізу органдарынын лауазымды тұлғаларының тиісті бағасын
алғаннан кейін ғана дәлелдемелер бола алады. Яғни, ол материалдар
тергеушімен, анықтаушымен, прокурормен іс бойынша маңызы бар мән-жайларды
анықтау үшін пайдасы бар деп танылса, онда аталған лауазымды тұлғалар,
адвокат-қорғаушымен жиналған материалдарды қылмыстық іске дәлелдемелер
ретінде қосу туралы қаулы шығарулары тиіс.
4. Алдын-ала тергеу біткеннен кейін адвокат-қорғаушы өзінің қорғау
қорытындысын дайындау керектігін ұсынамыз. Қорғау қорытындыснда адвокат-
қорғаушының, қылмыстық іс бойынша айыпталушыні, айыпталушыны және
сотталушыны қорғауға бағытталған барлық материалдар бекітілуі тиіс.
5. Айыпталушының мүліктік жағынан дәрменсіздігі себебімен, адвокат
жалдауға мүмкіншілгі болмаған жағдайда, тергеуші, анықтаушы, прокурор,
оларға адвокатты тағайындайды (әрине, егер де заң бойынша адвокаттын
қатысуы міндетті болса (ҚІЖК 71 бабы)). Біз айыпталушынің, айыпталушының,
сотталушының от басының орта жан басына шаққандығы, адвокаттың
тағайындалғанға дейін соңғы үш айдын табысы туралы анықтамамен қылмыстық
істі тергеу барысында расталуы тиіс – деп есептйміз. Бұл шара тағайындалған
адвокаттардың еңбек ақысын мемлекет есебіннен негізсіз төленгеніне жол
бермеді.
6. Қылмыстық іс жүргізуге тағайындау тәртібімен қатысатын адвокат-
қорғаушылардың тәжірибесінде, өз еңбектеріне алуға тиіс ақысын уақытылы алу
үшін, біз ондай адвокатардың еңбек ақысын арнайы қорларда жиналатын
қаражаттан жүзеге асыру керектігін ұсынамыз.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мазмұнынан, кіріспеден, үш бөлімнен, тоғыз
бөлімшеден, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады.
1. АДВОКАТУРАНЫҢ ҰҒЫМЫ, МӘНІ, МІНДЕТТЕРІ ЖӘНЕ ДАМУ САТЫЛАРЫ
1. Адвокатураның ұғымы, мәні мен міндеттері
Дамудың демократиялық қағидаттарын қамтамасыз етуде адвокатураның
алатын орны ерекше. Ол ең алдымен қоғамның әртүрлі салаларында жиі-жиі
кездесіп тұратын заңсыздықтарды болдырмау үшін күреседі. Ал қазіргідей
өтпелі кезеңде, орын алып отырған келеңсіздіктермен қатар күні кеше
ауылшаруашылығында жүргізілген жекешелендіру барысында туындаған
проблемалар және әртүрлі жеке фирмалар мен ЖШС-тер өмір сүріп жатқан
қазіргі кезеңде орын алып жатқан заңсыздықтардан аяқ алып жүре алмайсың.
Сонымен қоса тергеу, тексеру, жауап алу барысында құқық қорғау орындары
тарапынан жіберіліп жатқан заңсыздықтар да аз емес.
Сотта өз істерін табысты жүргізу үшін заңдарды жақсы біліп және сот
өндірісінің формальдылығын жете сезініп түсінумен қатар, өз ойын анық бір-
бірімен байланыстыра жеткізе білуі керек. Бірақ кез-келген азамат мұндай
білімдер мен қасиеттерге ие емес. Осылардың негізінде қажетті заң көмегін
алуда сот істерінде тек қана кеңестер беріп қоймай, сот ісін де өзінің
сөзімен, сөйлеу өнерімен алып шығатын адамның қажеттігі туады. Сот ісіне
қатысып отырған заң көмегін беруші тараптың әрекетіне қосымша оның атынан
іс жүргізу құжаттарын толтырып, сот жарыссөзінде азаматтың құқығымен
мүддесін қорғап сөйлеуін құқық қорғау деп атайды.
Шынында, құқық қорғау соттағы өкілдіктің жеке оқиғасы іспеттес. Бірақ,
егер өкіл негізінен өкілдік берушіні толық сотта ауыстырады, ол юрист-
консульт, яғни заң кеңесшісі құқық қорғаушы өкіл берушіні ауыстырмай-ақ
бірақ оған іс жүргізуде көмектесе отырып, сот өндірісінде жеке маңызды
рөлге ие болады. Құқық қорғау қажеттілігі арқасында адвокатура атты кәсіби
мамандық пайда болды. Бұл термин advokatus атты латын сөзінен шыққан,
яғни шақыру деген мағынаны білдірген. Сонымен римдіктер, өздерін сот ісіне
ертіп апарып, сот отырысында кеңестер берген достары мен туыстарын осылай
атады. Империя кезінде бұл сөз қандай мағынаға ие боса, қазіргі кезде де
сондай-ақ көптеген тілдерде де сол кездегі мағынаға ие болған қалпында
сақталып қалды. Яғни Адвокат – бұл маман-заңгер және оратор-шешен болсын,
кез-келген істе тараптармен бірге болсын, яғни тараптарсыз болсын, олардың
ісін жүргізуші, көмектесуші болып табылады.
Ғалым-эксперттен құқық пен сот ораторы ретінде таза құқық қорғау
қасиетінен қандай болмасын адвокат заң жағынан маклер, көпшілік арасында
құрметке ие, практика іскері ретінде өзінің клиенттерінің мүддесін
материалдық тұрғыда биік қоятын кәсіби маман [1, 13 б.].
Қазіргі кезде Қазақстанда өкілдік пен құқық қорғау бағыттары бір-
бірінен бөлінген.
Өкілдікті адвокаттар да басқа да тұлғаларға да белгіленген. Ал құқық
қорғау бағыттарын сотта прокуратура органдары мен мемлекеттік басқару
органдары, сондай-ақ басқа тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін сотта
қорғау үшін қатысатын қоғамдық ұйымдар мен азаматтар болады.
Сонымен, адвокатура ұғымы бірнеше анықтамаға ие, соның ішінде:
1. Адвокатура – сотта басқа адамдардың мүдделерін жүргізуге қатысатын
белгілі маман адвокаттардың іс әрекеті.
2. Адвокатура – бұл соттағы өкілдікке қарама-қарсы құқық қорғау.
3. Адвокатура – адвокаттар құрамы, яғни өздерін осы кәсіпке арнаған
тұлғалар класы.
Осыларға қарап адвокатураға толық ұғымды былай беруге болады.
Адвокатура – елді мекендер мен заңды және жеке тұлғаларға заң негізінде
юридикалық көмек көрсететін кәсіби ұйым [2, 67 б.].
Адвокатураның қызметі, сөз жоқ құқық қорғауға жатады. Ол Қазақстан
Республикасының Конституциясымен 1997 жылғы 5 желтоқсандағы Адвокаттық
қызмет туралы Заңның негізінде жүзеге асырылады, кәсіпкерлікке жатпайды,
өйткені негізгі мақсаты ретінде пайда табуды көздемейді және міндеттері
мыналар болып табылады.
1. Қылмыстық істер бойынша қорғауды;
2. Азаматтық, әкімшілік, қылмыстық және басқа да істер бойынша
өкілдікті;
3. Сондай-ақ азаматтар мен заңды тұлғаларға өзге де заңгерлік көмек
көрсетуді алға қояды.
Адвокатура мемлекет кепілдік берген және Конституциямен бекітілген
адамның өзінің құқықтарын, бостандықтарын сот арқылы қорғау және білгірлік
көмек алу құқығын жүзеге асыруға көмектесуге міндетті [3, 15 б.].
Адвокаттың өз өкілеттігін жүзеге асырарлықтай жеткілікті құқықтары бар.
Сонымен, барша адамдар заң көмегiн, сондай-ақ ол көмектi адвокаттың
қатысуымен алуға құқығы туралы конституциялық ереженi сақтау, сотта
тараптардың бәсекелестiгi және тең құқықтылығы негiзiнде жүзеге асыруға,
iс бойынша ақиқатты анықтап, заңды да негiздi сот шешiмiн шығаруға ықпал
етедi.
2. Адвокаттық қызметті реттейтің заңнама
Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және
әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтыра отырып, адам және азаматтың өмірі,
құқықтары мен бостандықтарын ең басты қазынасы ретінде қарастырады.
Қазақстан Республикасындағы Ата Заңымыз адам және азаматтық құқықтары
мен бостандықтарын қорғауды басты мақсатқа қояды және оларға кепілдік
береді. Қазақстан республикасының Конституциясында адам және азаматтың
құқықтары мен бостандықтарына арналған 32 бап бар.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 13 бабының 3 тармағында
әркімнің білікті заң көмегін алуға құқығы бар. Заңда көзделген жағдайда
заң көмегі тегін көрсетіледі делінген.
Осыған орай 1997 жылы 5 желтоқсанда ҚР Адвокаттық қызмет туралы заңы
қабылданды. Бұл заңның негізгі мақсаты- адамның өз құқықтарын
бостандықтарын сотта қорғауға және білікті заң көмегін алуға мемлекет
кепілдік берген және ҚР Конституциясымен баянды етілген құқықтарын жүзеге
асыруға жәрдемдесуге арналған.
Адвокатура адвокаттардың азаматтық, әкімшілік, қылмыстық және басқа да
істер бойынша қорғау және өкілдік ету жөніндегі, сондай-ақ азаматтың
құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау және оның іске
асырылуына заңгерлік көмек көрсету мақсатындағы қызметін ұйымдастырады.
Адвокаттардың адвокаттық қызмет аясында жүзеге асыратын заңгерлік көмек
кәсіпкерлік қызмет болып табылмайды.
Адвокаттық қызмет туралы ҚР. Заңының мазмұнын құрайтын барлық
нормативті материалдар 4 тарау 34-бапқа жүйеленген.
Баптар өз кезегінде бөлімдерден, пункттерден, пункт ішіндегілерден
тұрады. Олар нормативтік құқықтық актінің құрылымына байланысты:
- жалпы бөлім;
- адвокаттар мәртебесі;
- қорытынды және өтпелі кезеңдерден тұрады.
Адвокаттық қызметтiң құқықтық негiздерi Адвокаттық қызмет туралы
Заңның 2 бабында бекiтiлген. Адвокаттық қызмет туралы заңдар осы заңнан
және адвокаттық қызметтi реттейтiн өзге де заңдардан тұрады (ҚIЖК, АIЖК
Сот орындаушыларының мәртебесi және атқарушылық iсiн жүргiзу туралы Заң
және т.б.).
Негізінде, адвокаттық қызметті реттейтін заңдардың тізімін келтіретін
болсақ , ол былай шығар еді:
1. ҚР Конституциясы 1995.30.08. 7.10.1998 жылы өзгертулер мен
толықтырулар енгiзiлген.
2. ҚР Адвокаттық қызмет туралы заңы 5.12.1995 жылы.
3. Қазақстан Республикасының Президентінің 1994 жылғы 12 ақпандағы
"Қазақстан Республикасындағы құқықтық реформаның мемлекеттік
бағдарламасы туралы" қаулысы
4. Қазақстан Республикасының Президентінің "Қазақстан Республикасының
құқықтық саясат тұжырымдамасы" 2004 жыл қаңтар.
5. Қазақстан Республикасындағы Азаматтық Iс Жүргізу Кодексі 1999 жылы 13
шiлде..
6. Қазақстан Республикасы Қылмыстық Iс Жүргізу Кодексі 13.12.1997ж.
7. Қазақстан Республикасындағы Әкімшілік құқық бұзушылық кодексі 30
қаңтар 2001 жыл.
8. Общий кодекс правил для адвокатов. Европейского сообщество. Адвокат
1995. №10.
9. ҚР Президентiнiң лицензиялау туралы заң күшi бар Жарлығы. 17 сәуiр
1995 жыл.
10. Адвокаттық қызметпен айналысуға лицензия беру тәртiбi туралы
ЕрежеҚР Әдiлет Министрiнiң 1998 жыл 21 қаңтар №19 бұйрығымен
бекiтiлген.
Адвокаттық қызметтің кәсіби стандарты – бұл қолданыстағы заңдар мен
халықаралық актілерде көрсетілген, адвокаттардың тиімді негіздерде жалпы
және нақты бір істер бойынша адвокаттар қызметінің ұйымдастыру құралдары
мен адвокаттық практикамен пісіп-жетілген тәсілдерді адвокаттардың іс
жүргізуде қолданудағы сапасына қойылатын талаптарды айтамыз.
Адвокаттар қызметінің кәсіби сапасына қойылатын ең маңызды және жалпы
талаптар Нью-Иоркте 1990 жылы тамыз айында өткен қылмыстарға ескертпелер
негізінде БҰҰ-ның сегізінші конгресінде қабылданған Адвокаттар ролінің
Негізгі Ережелерінде бекітілген.
Бірақ бұл Ережелер адвокаттардвң қылмыстық және әкімшілік істерге
қатысуы бойынша қарастырылса да ол адвокаттардың азаматтық және басқа да
істерге қатысуына қолданылады.
Қазақстан мемлекетi өз азаматтарының белгiлi бiр iс әрекетiнiң заң
жүзiндегi мүмкiндiктерiн таниды және оларға кепiлдiк бередi. Адам мен
азамат құқығы – Қазақстан Республикасы Конституциясының iргелi категориясы,
ол адамды қазақстандық қоғамның ең жоғарғы құндылығы ретiнде орнықтырады.
Жақсы адвокат болу оңай емес. Ол үшін білімді, білікті, жоғары
мәдениетті болумен бірге ҚР заңдарын терең білу қажет. Сонда ғана оның
беделі өсіп, мәртебесі биіктей түседі, азаматтар құқығының нағыз
қорғаушысы, тағдырымыздың арашашысы бола алады. Сонда ғана адвокатқа деген
адамдардың сенімі артады.
1.3. Адвокатураның құрылуы мен даму сатылары
1. 1917 жылғы октябрь төңкерісіне дейінгі Ресейде адвокатура
институтының құрылуы Қазақстандағы адвокатура институтының пайда болуы мен
дамуының алғышарты.
Қазақстандағы адвокатура институтын қарап ұғыну үшін оның ең алдымен
құрылу, даму тарихын зерттемей, қоғамдық-құқықтық институт болып саналатын
адвокатураның маңызы мен міндетін білу мүмкін емес. ¤йткені соңғы
қорытындыда бұл бізге құқықтық-демократиялық мемлекетте адвокатураның орны,
ролі және маңызы қандай екенін анықтаумызға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар Қазақстандағы адвокатура институтын зерттеу үшін алдымен
Ресейдегі адвокатура институтының дамуы мен қатар отырып зерттеу керек.
Адвокатураның қызметінің бағыты, құқықтық қатынастары жүйесіндегі жағдайы
әр кезеңдерде қоғамның саяси жүйесінің, экономикалық жағдайы, құқықтық
мәдениеті мен азаматтардың құқықтық сана-сезімін өзгеруіне байланысты ол да
өзгеріп дамып отырады.
Адвокатураның құрылу жолы қиын болды және әрқашан әр кезеңдерде
қоғамның дамуы адвокаттық қызметтің құрылу, дамуының құралдары мен
әдістерін іздестіріп отырды.
1917 жылға дейінгі адвокатураның дамуы Ресей империясының заңдарының
құрылу және даму тарихымен және 1864 жылғы прогрессивті сот реформасының
құрылуымен де тығыз байланысты. Юридикалық терминологиядан сол кездегі
уақытта "адвокат" ұғымы 1864 жылы пайда болды, бірақ бұл термин неге екені
белгісіз 1939 жылғы совет кезеңіне дейін заңда көрсетілген жоқ. Ал,
адовкатураның қызметінің ұйымдық-құқықтық формасы бойынша адвокаттар алқасы
қандай болады деген сұрақ осы кезеңде де бұрында дамыған демократиялық
елдерде АҚШ-та, Германия, Франциядағыдай қоғамдық-құқықтық маңыз бен
корпоративтік бірлестік ретінде бізде әлі де мән-мағынаға өз дәрежесінде ие
болмай келе жатыр.
1864 жылы сот уставтары шықты. Олар "Сот мекемелерінің құрылуы
туралыУстав", "Қылмыстық сот өндірісі туралы Устав", "Бітімгершілік
соттардың жаза тағайындауы туралы Уставтары" Қазақша осы сот жарғы –
уставтары негізінде Ресейде сот жүйесінің нақты біртұтас жүйесі құрылды.
20 ноябрь 1864 жылғы "Сот мекемелерінің бекітулері туралы" билік етуші
Сенаттың қаулысымен бекітілген Уставы, адвокатураны Ресейде жаңа юридикалық-
заңды мекеме ретінде қалыптастырды [4, 11 б.].
Патшалық билікте адвокатураның дамуы азаматтық қоғамда жаңа тәуелсіз
институт яғни кәсіби адвокаттар ұйымының құрылуына мемлекеттің өзінің
мүддесі болмағандықтан теңемелікке ұшырады. Барлық императорлар І Петрдан
бастап І Николайға дейін Ресей империясында батыс үлгісіндегі адвокаттар
корпорациясын құруға үзілді-кесілді қарсы тұрды [5, 36-37 бб.].
І Петрдің өзі адвокаттарды "ұрылар мен қарылар, жүрегі таза еместерді
құрайтын топ, өздерінің қажет емес әртүрлі келтірулері арқылы соттарды
адасушылыққа әкелетін бұл топ жақын арада құритынын айтса, І Николай:
"Францияны адвокаттар құртпай кім құртты. Мирабо, Марат Робеспьер деген
кімдер еді? Жоқ, мен билік етіп тұрғанда Ресейге адвокаттар керегі жоқ
оларсыз-ақ күн көреміз", - деді [6, 535-536 бб.].
Осыған қарап-ақ сот реформасына дейін қорғау институты өзінің формалық-
ұйымдық қоғамдық тпо ретінде өзінің алдына қойған міндеттері, бағыттары
және мүдделері түгілі, олардың өкілдерінің тиісті кәсіби білімі, өздерінің
ұйымдық құрылымы, керек десеңіз аты болған жоқ. Адвокаттардың ролін
көптеген ғасырлар бойы жеке тұлғалар – іс бойынша ұсыныс түсірушілер
атқарды. Олардың қызметі заң бойынша бекітілген жоқ, және оларға тиісті
нақты талаптар қойылмады. Ереже бойынша олардың міндеті аз ғана құжаттар
мен қағаздар толтырумен оны берімен шектелді. Керек десеңіз, 1832 жылы
құрылған алқалы "стряпчих" институттары, ресейдің әлеуметтік топтарының
алдарына бөгде адамдардың құқығын қорғауда олар кепілдік бере алмады.
Адвокаттар үлкен екі категорияға бөлінді – оның бірі төрелік өкілдік
етушілер – адвокаттарға ант қабылдауға және өкілдік етушілерге, адвокаттық
практикамен жеке айналысатындарға кәсіби басшылық жасайтын корпорация
болса, екіншісі сот талаптарында төрелік өкілдік етушілердің кеңесі
құрылды. Бұл жоғарыдағы төрелік өкілдік етушілердің мүшелерінің арасынан
сайланды. Олардың міндеті болып жеке адвокаттардың қызметіне бақылау жасау
және т.б. бағыттарда қызметтер кірді. Төрелік өкілдік етушілер кеңесінен
қызметіне жоғарғы бақылау, қадағалау жұмысы соттар Палатасы мен Билік етуші
Сенатқа жүктелді.
Төрелік өкілдік етушілер өзін-өзі басқару органы ретінде, кәсіби
мүшелерден тұра отырып соттар палатасында кеңесте әрекет жасады. Олардың
кеңесі, төрелік етуші – Председательден, оның жолдастарынан, және сайлау
тәртібімен қызмет жасайтын өзге кеңес мүшелерінен тұрды. Кеңеске сайлау әр
лауазымға жеке және көпшілік дауыспен сайланды. Кеңес мүшелері әр жыл сайын
өткен кеңес мүшелерінің есебін тыңдай отырып қайтадан сайлау жүргізеді.
Кеңес өзінің қызметін әртүрлі бағыттарда жүргізеді. Ол кеңес мүшелерін
қабылдайды, шығарады және тәртіптік тәжірибе ұйымдастырады. Төрелік өкілдік
етушілер арасында "тегін" істерді бөледі. ¤Здерінің арасындағы әртүрлі
дауларды шешіп отырады. ¤зінің шешімін ол көпшілік дауысымен қабылдады.
Сонымен, адвокаттар төрелігі – бостандықты кәсіптен құралған
тұлғалардың корпорациясы бола отырып жоғарғы сот орындарының сырттай
бақылауына ие.
Қылмыстық құқықта қорғаушы, азаматтық іс жүргізудегі өкілдіктен басқа
оларға жергілікті жерлерге оның ішінде кедей тұратын аумақтарға тегін
қызмет көрсету де кірді [7, 29 б.].
Сот бекітулерінің жаңа Ережелеріне сәйкес жаңа қоғамдық-құқықтық
институтқа қатаң талаптар қойылды. Онда төрелік өкілдік етушілердің
құқықтары, міндеттері және жауапкершіліктері анық көрсетілді. Төрелік
өкілдік етуші болып сол талаптарға жауап беретін және белгіленген тәртіпте
адвокаттар корпорациясына қабылданғандар ғана алынды.
Бұл нормативті құқықтық талаптар 2 категорияға бөлінді. Біріншісі,
қалыпты, яғни кім болады және кері кім болмайды деген сұрақтарға жауап
берді.
Осы жағдайларды негізге ала отырып төрелік өкілдік етушілер кеңесі өз
құрамына кандидатураларды қабылдағанда осылармен қатар олардың адамгершілік
қасиеттерін есепке алады. Жан-жақты мәліметтер жиналады. Сот бекітулері
туралы Ережелерде төрелік өкілдік етуші қызметін жүзеге асыру үшін оған
қабылдау тәртібі анық көрсетілумен қатар тағы да мынадай талаптар қойды:
1. Қабылдау және тіркеу, қабылдау. Кеңестің өкілеттілігінде болды. Оның
шешімі – төрелік өкілдік етушілер корпорациясына қабылдау туралы негізгі
құжат болып есептелді. Кей жағдайда І кеңес қабылдауға қарсы болғанда, ол
тұлға келесі кеңеспен қабылданды. Кеңестің формальды құқық қабілеттілік
шарттарына сәйкес қабылдамауы жоғары тұрған Сенат арқылы сот палаталарына
шағымдануға болады. Бірақ тұлғаның адамгершілік қасиеттеріне қарап кеңестің
қабылдамауы ешқандай шағымдануға жатпайтын.
Тіркеу – формальды анықтамаға ие болатын. ол тек сот палатасының
кеңестің анықтамасы бойынша нақты тұлғаны төрелік өкілеттік беруші етіп
алған турады ғана анықтама болатын тіркеу процесі округ бойынша төрелік
өкілеттік етушінің аты-жөнін жазумен және кеңес берген куәлікке қол қоюмен
және оны қабылдау туралы жариялаудан тұрады [8, 7 б.].
Кейінрек 1874 жылғы реформаға қарсылық адвокатура ролін әлсіретіп
жіберді, және оған арнайы қоғамдық қызметтерді жүзеге асыратын юристтердің
бірігуін көрсететін "сословие" таптар деген термин қолданды.
Тараптардың мүшелерінің құқықтары мен міндеттері заңда регламенттеліп
көрсетілген жоқ, олар тек Ережелерді аз ғана көрсетіп өтті.
Қазақстанда 1917 жылға дейін адвокатура институтының бекітілуі.
Ресейдегі Адвокатураның дамуына Қазақстандағы адвокатураның дамуының
алғышарты ретінде қарап бітсек, енді нақ Қазақстандағы адвокатураның
құқықтық жағдайының қандай болғанына көшуге болады.
Қазақстанда жоғарыда көрсетілген сот реформасы патша үкіметі
жүргізгендіктен колониалдық соттарда қаралған істер бойынша маңызы зор
болды. Сонымен қатар қорғау институты қазақ қоғамында нақты тарихи салт-
дәстүрлерге негізделді. Қазақ құқығының негізін қалаушылардың еңбегінде
қазақтарда әділсотты жүзеге асырғанда қорғаушылардың қатысуы міндетті екені
тікелей көрсетілмейді. Бірақ қорғаудың өзіндік институттары не сол сияқты
механизмдері Ресей империясының колонизациясына енбей тұрып та бар екенін
керек десеңіз оның соңы өткен ғасырдың 20-жылдарына дейін сақталғанын
білуге болады. бұл жұмыстармен қазақстандық атақты ғалымдар еңбегінен
көруге болады. олар: Л. И. Баллюзек, Н.А. Гродекова, К.А.Жиренчин, С.А.
Сабатаев, С.С. Фукс және З.К. Кенжалиевтың еңбектерімен қатар, С.С.
Сартаев, Н.У. ¤серовтың еңбектерінде айтылып өткен. Қазақтардың әдет-салт
құқықтарындағы айыптаумен қатар, іздеу басы деп саналатын құқық бұзушылық
себептерін объективті жан-жақты талдауды, сонымен қатар айыпкерге негізсіз
претензиялар қоюдан қорғауға жағдай туғызатын қылмыстық істі қарауды тез
қарау мен бірден шешуге тиісті тергеу мен іс қарау және "қоғамдық" пікірге
беру арқылы жүзеге асатын.
Көптеген жағдайларда билер сотының шешімімен қатар мүліктік дауларды
ақсақалдар кеңесі шешіп отырған. Олар сот билігін жүзеге асырмаса да
адамгершілік беделге ие болғандықтан олардың билігі сот билігінен кем
болмаған. Осы ойды өрбіткен С.А. Сабатаев "ақсақалдар сотә таза халықтық
сот ретінде ежелгі салт-дәстүрлерді басшылыққа алып жүргенін тікелей
көрсетеді. Оқымысты ғалымдар Қ.А. Жиренчин мен А.Н. Тәукелов және т.б.
өздерінің еңбектерінде қазақтардың әдет-ғұрып заңдарында қорғаудың
элементтері болғанын тікелей көрсетпейді, бірақ біздің көзқарасымыз
бойынша, "Соттарға қарсылық білдіру институты", "Істерді қарау келісімі",
"Ант беру институты" механизмдерінің болуы олардың болғаны туралы пікірді
қалыптастырады [9, 80-81 бб.].
19 ғасырдың соңында Қазақстандағы сот құрылымы 1886 жылы Түркістан және
дала аймақтарын басқару ережелерімен және 1898 жылғы жаңа бекітулермен
жүзеге аса бастады.
1898 жылғы сот реформасы адвокаттық қызметінің құқықтық негіздері мен
оны реттеуді қортындылады. Мысалы, 1898 жылы 2 июньдегі "Уақытша Ереженің"
24-бабы бойынша адвокаттар қызметін жүргізу куәлік беру, округтік соттарға
берілді. Бұл куәлік адвокаттар тәжірибесін бітістіруші соттарда өтуге құқық
беретін құжат болды. Және оған 75 сом көлемінде мүшелік жарна төлеу керек
болды. Бұл соманың жартысы мемлекеттік қазынаға кетсе, жартысы жергілікті
жер қорына аударылды [10, 33 б.].
Қорытындылай келе қазақ даласы өзінің істерін дау айтуда билерге
берген. Би – кесім айтушы сотта, айыптаушы прокурор да , қорғай отырып
бітімгершілік келісімге келтіруші адвокат қорғаушы да болған. Осындай
бірнеше функцияны қатар алып жүрген би-ақсақалдардың арқасында қазақ
даласында түрме де, зынданда болмаған.
1917 жылдан кейінгі адвокатура институтының ҚССР-да дамуы. 1917 жылы
қазан айында Ресейде саяси билікті большевиктер партиясы басып алды да, сол
кезден бастап бүкіл сот жүйесі, прокуратура сияқты адвокатураға да елдің
барлық түкпірлерінде, соның ішінде Қазақстанда да эксперименттер жасалып,
өзгеріске ұшырай бастады.
Кеңестер кезеңі адвокатура институтына елеулі өзгерістер әкелді. Бұл
бәрінен бұрын жаңа тоталитарлық саяси жүйелердің құрылуымен және басқа
факторлармен байланысты.
Кеңестік саяси жүйе бекітілген соң 1864 жылғы реформа бойынша төрелік
және жеке адвокаттардың қызметі кеңес билігінің бірінші декреттерімен
алынып тасталды. ¤йткені ол жаңа социалистік мемлекет құру принципке кері
әсерін тигізер еді. Адвокатура біртіндеп, кеңестік әділсоттың көмекші,
негізгі қызметтерін атқара бастады. Қорғау институтын ұйымдастыру және
сотта қорғаушылардың қатысуы бірнеше рет өзгеріп отырды. Бір форманы алып
тастап, екіншісін кіргізе отырып кеңес заңдары біртіндеп тоталитарлық
режимнің міндеттеріне талаптарына жауап беретінін қорғаушылар қызметінің
коллективтік формасын бекітті.
Адвокатуралар өз қызметін Әділет Министрлігінің бақылауында болды,
соттар тарапаынан жеткіліксіз сый-құрметке, сотта қарау сатысына дейінгі
ролінің төмендеуіне де келісе алады. Екі адвокатура да соңғы есепте
мемлекетке өзінің құқықтары мен міндеттемелері шегінде мемлекетке тәуелді
[11, 14 б.].
"Сот туралы" Ресей Федерациясының халықтық комиссариатының №1 Декреті
бойынша 24 ноябрь 1917 жылы төрелік өкілдік етуші мен жеке адвокатура
институты қысқартылды. "Айыптаушылар мен қорғаушылар ролінде қылмыстық
алдын ала сатысында ал азаматтық істер бойынша өкілдік сенім алушылар
ретінде азаматтық құқыққа ие екі жыныстағы бұзылу жасына түспеген барлық
азаматтар жіберіледі", делінген. Бірақ Декрет бойынша азаматтардың құқығын
қорғау үшін арнайы орган құрылған жоқ.
7 март 1918 жылы жұмысшы, солдаттар, шаруа және казак депутаттарының
кеңесінің қарауымен ВЦИК Декретімен "Соттар туралы" №2 құжат шықты. Бұнда
құқық қорғау ретінде қоғамдық айыптаушы мен қоғамдық қорғаушылардан тұратын
алқалы құрам құру қаралды. Бұл алқаға жоғарыда көрсетілген кеңеспен
шақырылған және сайланған тұлғалар кірді. Тек осы тұлғалар ғана сотта
еңбектеріне ақы алып қана қатысуға құқығы болды.
Кеңестік сот өндірісінің құрылуы құқық қорғаушылар қызметінің өзгеруіне
әкеп соқты. Біртіндеп айыптау мен қорғау функциясы бір-бірінен нақты ажырай
бастады. Құқық қорғау алқаларының мүшелеріне еңбекақы төлеу мәселелері
шешіле бастады. Сотта қорғауға жіберілетін тұлғалар біртіндеп қысқара
бастады. Яғни қорғауды кез келген тұлға емес, тек заңда көрсетілген
тұлғалар ғана қатыса алады.
1918 жылғы 30 ноябрьде шыққан халықтық сот туралы Ереженің бекітуі
бойынша соттардың барлық жағдайларды толық білу үшін айыптау мен азаматтық
процеске қатысушы тараптардың мүдделеріне қатысты жұмысшылар және шаруа
депутаттарының уездік атқару комитетінің кеңесінің жанынан қорғаушылар,
айыптаушылар және азаматтық процесте тараптардың өкілдерінің алқасын
біріктіру мәселесі қаралды. Ол алқаның мүшелері жұмысшылар мен шаруа
депутаттарының атқару комитеттерінің лауазымды адамдарынан Ресей
Федерациясының 1918 жылғы 10 июльдегі конституциясының 64 бабының
талаптарын қанағаттандыратын тұлғалар құрамынан тұратын болды [12, 12 б.].
Алқа мүшелері Кеңес Республикасының лауазымды тұлғасы ретінде Әділет
Халықтық комиссариатының сметасы бойынша халық соттарына берілетін оклад
размерімен бірге қамтамасыз етіледі.
Қылмыстық істер бойынша айыптаушының сұрауы бойынша іске қорғаушыны
тарту міндетті бола отырып ол іс алты халық заседательдің қатысуымен
қаралатын. Қалған қылмыстық істер бойынша іске қорғаушыны жіберу сот
мәжілісінде сотпен анықталатын.
Қорғаушылардың еңбегіне ақы төлеу келесі негіздер бойынша жүзеге асады.
1) халықтық соттың қаулысымен тұрмысы нашар тұлғаларға, қылмыстық істер
мен азаматтық істердің барлығынан ақы төлеуден босатылады;
2) мемлекеттік және жеке кәсіпорынның жұмысшылары қорғаушылар еңбегіне
халықтық әділет комиссариаты бекіткен такса бойынша төлеуге құқы бар.
3) қалған барлық жағдайларда мүдделі тараптармен қорғаушының арасындағы
келісіммен белгіленеді.
Қорғаушылар өздеріне берілген сыйақыдан қорғаушылар алқасының фондына
проценттік аударып отырылады. Ол ақының материалдық-құқықтық жағдайын
қамтамасыз ету үшін керек.
Қорғаушылар алқасының мүшелерінен басқа қорғауға айыпталушылар мен
жәбірленушілердің жақын туыстары қатыса алады. Сондай-ақ мемлекеттік
мекемелердің өкілдері, яғни олар Кәсіподақтар Одағы, тұтыну қоғамы және
кәсіптік және қоғамдық ұйымдар қалған тұлғаларға істі қарап жатқан соттың
рұқсатымен ғана қатысуға құқылы.
Бұл жағдайлар қазіргі адвокатураның құқықтық жағдайының фундаменті
тәрізді. Яғни азаматтық, қылмыстық істер бойынша кәсіби адвокаттармен
бірге іске заңды өкілдердің де қатысуға құқығы бар.
Мәселен, ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 70-бабының айыпталушының
жақындары мен туыстарының, айыпталушы қамқорлығында болған мекеме мен ұйым
өкілдерінің т.б. қылмыстық іске қорғаушы ретінде қатысуына рұқсат беруінде
болып отыр
КСРО-ның құрамы ретінде Қазақ Одағындағы адвокатура институтының дамуы.
Қазақстандағы адвокатураның құрылуы субъективті және объективті сипаттағы
қиындықтарға тап болды. Бәрінен бұрын кәсіби дайындалған маман кадрлар жоқ
болды. Екіншіден, сот қызметкерлері халық комиссариатының басшылары, әділет
және басқа құқық қорғау органдары адвокатураға кері әсермен қарады, өйткені
олар пролетарлық құрамы жағынан совет, яғни Кеңес Соты адасуы мүмкін емес
және кез келген істі жеке өзі шешуге қабілетті деп санады. Және соңғысы
қоғамда, адвокатура деген патшалық самодержавиядан қалған сарқыншақ күні
өткен институт деп санады және сондай пікір қалыптасты.
1920 жылы 6 октябрьде Қазақ Қырғыз (Қазақ) Автономиялы
републикаларының 1 құрылтай съезі өтіп, онда "Еңбекшілердің құқықтарының
Декларациясын" қабылдады. Онда: "Халықтық әділетті Ресей Кеңесінің Халық
Революциялық Сотының тәжірибесінің дәл нұсқасын алып, қырғыз халықтарының
тұрмыстық ерекшеліктерін еске ала отырып нақты декларациямен бекітілген
еңбекшілердің негізгі Ережелеріне қайшы келмейтіндей етіп бекіту керек.
Съезд өзінің Кеңестік әділет органын ұйымдастыру - резалюциясында
өзінің тұрған жерінде азаматтарға тегін заң көмегін консультация және сот
қорғауы түрінде іске асыруын талап етті.
Құқықтық қорғауды жүзеге асыруды съезд партия, кәсіподақ және қоғамдық
қызметкерлерді тартуды ұсынды.
Әділет кадрлерін дайындау үшін үшін заңң курстары ашылды [13, 10 б.].
Адвокатураны ұйымдастыру республикада қиындық тудырғанына қарамастан
шама-шарқынша адвокаттық кадрларды дайындау жұмысы жүріп жатты. Сонымен,
1936 жылы адвокаттар алқасында 141 адвокат тіркелді. оСы жылы жергілікті
жерлерге заң көмегін жақсарту үшін адвокаттар қызметін анықтайтын бірінші
бүкіл қазақстандық адвокаттар алқасының жұмысшыларының съезі шақырылды.
30-40 жылдары белгілі себептермен қылмыстық әсіресе саяси істер бойынша
қорғаушылар қызметінің пайдалылығы төмен түсіп кеткенін айтуға болады.
бұған әсіресе КСРО орталық комитетінің 1 декабрь 1934 жылғы "Одақтас
республикалардың қылмыстық іс жүргізу кодексіне өзгерістер мен толықтырулар
енгізу туралы" Қаулысы кері әсер етті. ¤йткені мұнда террористік ұйымдар
мен террористік актілердің істері бойынша сот өндірісінің тыйым салынған
тәртібі бекітілді. ¤йткені мұнда тергеу мерзім 10 күн ішінде біту керек
болды, ал айыптау қорытындысын айыпталушыға сотта қарауға бір күн қалғанда
беру, сотта айыпталушы мен қорғаушыны қатыстыру алынып тастады. Кассациялық
шағым мен кешірім беру туралы ұсыныс қабылданбады.
Кейінірек КСРО Орталық Комитетінің Қаулысымен 14 сентябрь 1937 жылы
Контрреволюциялық жаулар мен диверсия үшін осы тәртіпті қолданды.
1936 жылы КСРО-ның жаңа Конституциясының қабылдануымен 16 август 1939
жылы Халық комиссариатының бекітілуімен прокуратура туралы Жаңа Ереже қайта
жасалды. Дәл осы Ереже түпкілікті кеңес құқықтық жүйесінде адвокатура орнын
анықтап берді. Және Халық Комиссариаты әділет органының директиваларыг
қатаң түрде орындайтын оның бір бөлімшесі ретінде адвокаттар алқасы шын
негізде қабылданды.
Осы Ережеге байланысты адвокаттар алқасы аймақ, облыс, автономия және
одақтас республикалық көлемінде құрылды. Тек аймақтық бөлінісі жоқ
републикаларда бір одақтас републиканың бірінде құрылады [14, 86 б.].
Адвокаттар алқасының мүшелері болып келесі тұлғалар бола алды: яғни
жоғары білімі бар, сот, прокуратура және басқа әділет органдарында практка
стаждары болып, заң мектептерін бітіргендер, заі білімдері жоқ болғанымен
жоғарыда көрсетілген құқық қорғау органдарында кемінде 3 жыл жұмыс
жасағандар.
Кеңес қоғамындағы қайта құру мен либерализация кезеңінде, 80-жылдардың
екінші жартысында заң аясында кооперативтік қозғалыс үлкен даму алады.
Сонымен бірге әртүрлі кооперативтік құқықтық ұйымдар, ассоциациялар,
одақтар құрыла бастайды. Бұлар барлық мүмкін болатын заңды көмек көрсетуді
жергілікті елді-мекендерге ақылы түрде қызмет көрсетуді жүзеге асырады. Бұл
құқықтық кооперациялардың мүшелері болып, бұрынғы құқық қорғау органының
қызметкерлері, оқытушылар және заң оқу орындарының, техникумдарының
практикалық стажы жоқ бітірушілері болды. Олар шын мәнінде нақты қосымша
дәстүрлі қорғау институтын құрушылар болды. Оның үстіне Қазақ ССР Жоғарғы
Сотының Пленумының Қаулысымен 30 июнь 1984 жылы Құқықтық кооператив
мүшелерінің өздерінің жарғысы негізінде азаматтарға, кәсіпорындарға,
мекемелер мен ұйымдарға заң көмегін көрсету көзделген. Және олар қылмыстық
сот өндірісінде сотталушының қорғаушысы есебінде, азаматтық сот өндірісінде
азаматтар мен заңды тұлғаларға өкіл болып қатыса алады.
Бірақ практикада бұл шешімнің қателігі көрінді. ¤йткені бұл жерде
қорғаушы болып, өзінің асыра сілтеушілікпен мүддесін көздеуші, адвокаттар
этикасын өрескел бұзып қолдану, өте төмен дәрежедегі кәсібилігі мен
тәжірибесінің аздығы, адвокаттар алқасынан шығып кеткен, құқық қорғау
органдарынан шығарып жіберілгендер, тәртіптік жауапкершілік тартқандар
кіруімен байланысты болғандықтан бұл заңсыз сот шешімдерін шығарудың тез
арада өшріп кетуіне жол берілді. Сондықтан артынша ол 1991 жылы 28 июньдегі
заңмен күшін жойды.
Осыға сәйкес заңдар Қазақ ССР-інде 23 ноябрь 1990 жылы мен 16 февраль
1991 жылы қабылданды.
Осы заңдардың қабылдануынан соң Республика Әділет министрі мен
адвокаттар алқасының президиумымен бірлесе отырып прокуратура органдары
және ішкі істер министрлігімен бірге айыптау қорытындысымен тұтқына алу
саны өсті. 1989-1990 жылдары қылмыстық істер қысқартылу көбейді. Осы
негіздер бойынша азаматтардың заң көмегіне жүгінуі есепке алынды. Бұл
факторлар адвокаттар санының өсуіне әсер етті, қылмыстық істің алдын-алу
сатысында қорғау құқығы заңын реттеу шараларын қабылдау қажеттілігін
сездірді.
Сондықтан барлық заң конультацияларында график бойынша адвокаттар
кезекшілігі ұйымдастырылды. Бұл прокуратура органдары мен ішкі істер
органдарының келісімімен жүзеге асты.
Комиссия тиісті әділет басқармасының бастығының бұйрығымен және
адвокаттар алқасының жалпы жиналысының ұсынуымен, Қазақ ССР облыстық атқару
комитеті заңгерлер одағының мүшелерінен заң ғылымдарының өкілдерінен 3
жылдық стажы бар тәжірибелі заңгер-практиктерден тұрады. Комиссия
мүшелерінің құрамына адвокаттардың 50% кіруі керек.
Бұл комиссия адвокаттық қызметке адвокат атына ие боламын деген
тұлғалардан емтихан алды. Ережеде көрсетілген талаптарға кандидаттардың
сәйкестігін тексерді. Адвокаттық практикамен айналысуға патент берді.
Нақты заң адвокаттық корпустың заң жағынан да сапа жағынан да сан
жағынан да өсуіне жағдай жасады. Және қылмыстық іс бойынша айыпкердің
қорғаушыны таңдауына жағдай жасады.
12 февраль 1994 жылы ҚР Президентінің Жарлығымен ҚР құқықтық реформаның
мемлекеттік бағдарламасының негізгі бағыттары бекітілді. Онда республикада
заң системасы үлкен кризистерге ұырауда, өйткені құқықтық реформаның даму
нарықтық экономиканың дамуынан көптеген кейін қалды. Мемлекеттің жеке
бөлінуі, приватизация, жекелену қазіргі заманның парламентаризімінің тұруы
және демократиялық институттарының дамуы бұған әсерін тигізуде деді.
Бұл жағдайда мемлекет елді мекендерге құқықтық көмек беруде, қызмет
көрсетуде құқықтық реттеуден бас тартуына болмайды. реттеудің негізгі
бағыты – жоғары сапалы құқық қорғау жұмысымен құқықтық көмекпен әрбір
азаматтардың конституциялық құқығына кепілдік беру.
Құқықтық реформаның концептуальды бағыты республикада құқық қорғау
жүйесінде адвокатура институты беделді орынға ие болуын көздейді
Яғни адвокатура өзінің тәуелсіздігін сақтай отырып өзін-өзі басқаратын
өзін-өзі қаржыландыратын коммерциялық емес ұйым бола отырып ондағы адвокат
тиісті процессуалдық өкілеттіліктерге ие болады және өзінің кәсіби борышын
орындауды жүзеге асырады.
Құқықтыр реформа аясындағы қайта құру 80 жылдардың басы мен 90 жылдарда
кәсіби адвокатураның құрылу формасының негізін қалады.
Бұрынғы адвокатура соттың көмекші мекемесі деген жалған көріністі
біртіндеп қоғамдық стереотиві жоққа шығара бастады.
Сонымен адвокатура мемлекеттің қажетті институты ретінде құрыла
бастады. Мысалы: 1995 жылы адвокаттардың жалпы санының көлемі 1989 жылға
қарағанда 31 есе өсіп, олардың саны 2000-ға жетті.
Алматыда, 1992 жылы 244 адвокат тіркелген [15, 3 б.], ал 1 январь 1997
жылы Алматы қалалық адвокаттар ақласының саны 300-ден асты.
Тек айта кету керек, адвокат іс жүргізудің толық құқықты қатысушысы
ретінде тараптардың айтысу принципін қамтамасыз ету мәселесінде, тұлғаның
тәуелсіздігі абыроймен бедедің сақталу, кінәсіздық презумпциясының жүзеге
асыруда сотттың кез келген өндірісінде заңды көмек пен қорғауды жүзеге
асыра алады.
Қазіргі кездегі Қазақстандағы адвокатураның дамуының мәселелері мен
болашағы. 1995 жылы 30 тамызда ҚР Конституциясының қабылдануы қолданыстағы
барлық заңдарының Конституция бойынша қайта жанданып, қабылдануы еді.
Оның дәлелі адвокатура саласы бойынша 1997 жылы 5 желтоқсанда
қабылданған ҚР "Адвокаттық қызмет туралы" заңы болатын. Адвокатура туралы
заңдардың өзгеруі оның демократиялық негізде одан әрі дамуы іске асыру үшін
алдына жаңа міндеттемер мен мақсаттар қойды. Бұның бәрі қазіргі даму
заманындағы адвокатураға басқа жағынан келу қажеттілігін тудырды. Оның
ішінде адвокатура қызметінің құрылуын және дамуын жүзеге асыруу мәселелері,
проблемаларды толық жан-жақты зерттеу, яғни сот өндірісіне адвокаттардың
қатысу барысында және ҚР заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізуге
дайындық жүргізу барысында туындаған мәселелер бойынша, заң көмегіне
еңбекақы төлеу мәселесі мен қорғау мен өкілдікке байланысты, кеткен
шығындарды республикалық бюджет қорынан өтеуді ұйымдастыру мәселелері
тұрды.
Сондай-ақ заңда "адвокатура" термині мен "заң көмегіне" нақты заң
анықтамасы берілмеген. Бірақ заң көмегінің түрлері көрсетілген. Адвокаттар
коллегиясының нақты белгісін көрсететін анықтама берілмеген.
Заңның 9-бабы бойынша адвокаттық қызметпен айналысуға тілек білдіруші
азаматтарда. Әділет Министрлігіндегі Біліктілік алқасынан олардың
біліктілік сынағынан өткен соға ғана ұсыныстары бойынша адвокаттық
қызметпен айналысуға құқық беретін лицензия беріледі. Тек адвокаттар
қызметінің негізгі принципін "Тәуелсіздік" деп алған заң, бұл жерде
көрсетілген құқықтық институт өз қызметін тек өздері жеке дара не
мемлекеттік органдардың өкілдерінің араласуымен жүргізу керек. Бұл практика
негізінен бізде болды. Жоғарыда айтып өткеніміздей 1991 жылғы 28 июньдегі
заң бойынша адвокатураға кандидатураларды қабылдауды қамтамасыз етуді
Облыстық атқару комитеттерінің халық депутаттар кеңесімен әділет
басқармаларымен келісе отырып біліктілік комиссиясы құрылды. Оның құрамында
кемінде 50 пайызы адвокаттар, сондай-ақ заң ғылымдарының өкілдері және
тәжірибелі юрист-практиктер болды. Олар адвокаттық қызметке тілек білдірген
тұлғаларды аттестациялаудан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Заң факультеті
Сот билігі және қылмыстық іс жүргізу кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Адвокатураның мақсаттары мен қызметінің нысандары
Орындаған: 4 курс студенті .
Ғылыми жетекшісі, з.ғ.д.
профессор:
Норма бақылаушы
аға оқытушы:
______________
Кафедра меңгерушісінің
з.ғ.д., проф.
.
рұқсатымен қорғауға жіберілді.
_____ _________ 2010 ж.
Алматы , 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1. АДВОКАТУРАНЫҢ ҰҒЫМЫ, МӘНІ, МІНДІТТЕРІ ЖӘНЕ ДАМУ
САТЫЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1. Адвокатураның ұғымы, мәні мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2. Адвокаттық қызметті реттейтің
заңнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3. Адвокатураның құрылуы мен даму
сатылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
2. АДВОКАТТЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ҰЙЫМДЫҚ НЕГІЗІ ЖӘНЕ АДВОКАТТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ
ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 20
2.1. Адвокаттық қызметтің ұйымдық
негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.2. Адвокаттың құқықтық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 23
2.3. Адвокат еңбегіне ақы
төлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... 30
3. АДВОКАТТЫҢ СОТ ІСІНЕ
ҚАТЫСУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
3.1. Адвокаттың қылмыстық іске қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
3.2. Адвокаттың азаматтық іске
қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3.3. Әкімшілік құқық бұзушылық істер бойынша адвокаттың
қызметі ... ... ... .. 50
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... . 52
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 56
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бұл дипломдық жұмыста адвокатура, оның
мақсаттары мен қызметінің нысандары зерттелінген.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасында құқықтық
мемлекет орнату үшін азаматтардың құқықтарына, бостандығына және заңды
мүдделеріне кепілдіктерді күшейту керек. Айыпталушының қорғану құқығын
қамтамасыз ету және тараптардың бәсекелестігі және тең құқықылығы қағидасын
дамыту қылмыстық іс жүргізутің барлық сатыларында күшті кәсіби қорғаудың
болуын талап етеді. Қазіргі кезде адвокат-қорғаушының қылмыстық іс
жүргізуге қатысу мүмкіндігі көбейді.
Демократияның аса маңызды сипатты белгісі мынада, азаматтардың
құқықтары мен бостандықтары жарияланып қана қоймай, оларға әртүрлі
кепілдіктерде беріледі. олар экономикалық, әлеуметтік, саяси және заңдық
кепілдіктер болып бөлінеді. Осылардың ішінен заң кепілдігіне тоқталатын
болсақ, алдымен кепілдік дегеніміз – қамтамасыз ету деген мағынаны
білдіретінін білеміз. Ал заң кепілдігі дегеніміз қолданылып жүрген заңдар
арқылы мемлекеттің субъективтік құқықтардың жүзеге асырылуын
қамтамасыздандыру құралдары мен тәсілдері. Бұл ең алдымен әркімнің өз
құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғау, білікті заң көмегін алу
құқықтары т.б.
Бұзылған құқықты қорғау үшін өкімет билігі немесе басқару органына
өтініш жасау, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, құқық қорғау туралы
талап қойып сотқа жолдануға кедергі жасалмайды. Ол үшін әрбір адам заң
тұжырымдарын біліп қана қоймай, оны қолдана алатын болуы қажет. өкінішке
орай әзірше азаматтардың құқық сауаттылығы жоққа тән.
Сондықтан адвокаттардың (қорғаушылардың,өкілдердің) көмегіне жүгінуге
әкеп соқтырады.
Конституциясының 13-бабында: Әркiмнiң бiлiктi заң көмегiн алуға құқығы
бар. Заңда көзделген жағдайларда заң көмегi тегiн көрсетiледi - деп
жазылуы кепiлдiктiң тағы да бiр көрiнiсi.
Көмектiң түрi әртүрлi. Ол – конституция (заңдарды түсiндiру) ретiнде,
не адвокаттардың қылмыстық, азаматтық, әкімшілік iстерге байланысты сот
iстерiне қатысып, заң көмегiн беруi ретiнде болуы мүмкiн. Ұсталған,
тұтқындалған, қылмыс жасады деп айып тағылған әрбiр адам сол ұсталған,
тұтқындалған немесе айып тағылған кезден бастап адвокаттың (қорғаушының )
көмегiн пайдалануға құқылы.
Адвокатураның қызметi көмек сұраған азаматтар мен ұйымдарды бiлiктi заң
көмегiн көрсету жолымен құқықтық қорғауды қамтамасыз етуге тиiс, ондай
көмек, мысалы, сотта қылмыстық, азаматтық және өзге де iстер бойынша
олардың мүдделерiн бiлдiру, негiзсiз қылмыстық қудалаудан қорғау және т.б.
арқылы көрiнуi мүмкiн.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Зерттеу кезінде С.Л. Ария, К.К. Арсеньев,
М.О. Баев, Б.Т. Безлепкин, А.Д. Бойков, Е.В. Васьковский, Д.П. Ватман, Л.В.
Владимиров, А.А Власов, Е.П. Данилов, Н.И. Капинус, Е.Г. Тарло, Н.М.
Кипнис, А.Ф. Кони, В.Л. Кудрявцев, В.Ю. Львова, П.А. Лупинская, Е.А.
Матвиенко, В.В. Мельник, Г.М. Резник, В.П. Рыжаков, А.Ф. Романенков, И.Д.
Перлов, И.Л. Петрухин, Н.Н. Полянский, Е.В. Семеняко, Б.Саломов, И.Л.
Трунов және тағы басқа революцияға дейінгі, Кеңестік кезеңдегі және бүгінгі
Ресей ғалымдарымен зерттелінген.
Қазақстанда мұндай тақырып А.Н. Ахпанов, Е.О. Алауханов, К. Беков,
Л.Ш. Берсүгірова, Т.К. Биятов, М.А. Джанабаев, А.А. Исаев, К.Ж. Капсалямов,
М.Ч.Қоғамов, Д.Н. Канафин, Ш.К. Құсайынов, Е.Я. Лопушной, С.С. Молдабаев,
Г.М. Нам, К.И. Нұржаубаева, А.С. Нұралиева, С.Д. Оспанов, Т.Е. Сәрсенбаев,
Б.Х. Төлеубекова, А.К. Түгел, А.Ж. Тукеев, С.Т. Тыныбеков, Ш.М. Шарипов,
Б.К. Шынарбаев, Р.Н. Юрченко және тағы басқа ғалымдардың еңбегінен көрініс
тапқан.
Зерттеудің мақсаты мен міндеті. Бұл зерттеуді адвокатура институтын
зерттеу және соның нәтижесінде осы институтты жетілдіруге және адамдарды
қорғауда пайдаланатын құралдар мен тәсілдерді жетілдіруге бағытталған
ғылыми негізі бар ұсыныстар даярлау мақсаты қойылған.
Зерттеу жұмысының мақсатына жету үшін келесідегідей міндеттерді
орындау қажет:
- адвокатураның ұғымын, мәнін және міндеттерін ашып беру;
- адвокаттық қызметті реттейтің заңнаманы талдау және оны
жетілдіруге бағытталған ұсыныстар жасау;
- адвокаттың құқықтық жағдайын талдау;
- адвокат еңбегіне ақы төлеу проблемаларын зерттеу;
- адвокаттың сот ісіне қатысу проблемаларын талдау.
Зерттеу объектісі және пәні. Адвокатура өз мақсаттарына жету және
қызметінің нысандарын жүзеге асыру барысында қалыптасатын қоғамдық
қатынастар, зерттеудің объектісі болып табылады.
Қорғанушының қорғану құқығын қамтамасыз ету жөніндегі қылмыстық іс
жүргізу қызметінің мәні мен мазмұны және де айыпталушыны қорғау жөніндегі
адвокат-қорғаушының қылмыстық іс жүргізу қызметінің мәні мен мазмұны, сол
қызметті реттейтін конституциялық және қылмыстық іс жүргізу нормаларының
жиынтығы зерттеудің пәні болады.
Зерттеудің әдістемелік негіздерін танымның қазіргі әдістері, оның
ішінде жалпы ғылыми да (диалектикалық, жүйелік-құрылымдық, институционалдық
өлшеу, құрылымдық-функционалдық, социологиялық және т.б.), арнайы да
(тарихи-заңдық, формальды-заңдық) әдістер зерттеудің методологиялық негізін
құрады.
Автор жүйелік тәсілдің, сондай-ақ талдау мен синтездің, индукция мен
дедукция, статистикалық және салыстырмалы-құқықтық әдістердің мүмкіндігіне
сүйенді. Зерттеудің эмпирикалық негізін құраған материалдарды зерделеу үшін
автор талдау, сұрау және сараптық баға беру түріндегі нақты-социологиялық
әдістерді пайдаланды.
Зерттеудің нормативтік базасын Халықаралық-құқықтық актілер, Қазақстан
Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының қолданыстағы
заңдары, ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары, сонымен қатар бірқатар
шет елдердің (АҚШ, Англия, Италия және т.б.) заңдары құрады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығына осы проблеманы зерттеудегі тәсілдің өзін
жатқызуға болады. Адамның қорғану құқығын қамтамасыз ету проблемасының
ғылыми негізінде адам құқығының, бостандығының және заңды мүдделерінің
басымдығы, әлеуметтік маңыздылығы мен құндылығы, олардың мемлекеттік және
қоғамдық құндылықтармен арақатынасы жатыр, бұлар Қазақстан Республикасының
Конституциясында көрініс тапқан.
Дипломдық жұмыста адвокат-қорғаушы мен айыпталушы арасындағы өзара
қатынасты, олардың әрқайсысының іс жүргізудегі жағдайына және оларға
берілген құқықтар мен міндеттерге сүйеніп, соттағы қылмыстық іс жүргізуге
қатысушы бұл адамдардың психологиялық ерекшеліктері мен күйін ескеріп,
қылмыстық іс жүргізу тұрғысынан зерттеуге талпыныс жасалды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы қорғауға шығарылатын мынадай негізгі
тұжырымдардан нақты көрініс тапқан:
1. Қылмыстық қудалау органдарының (осы органдарының лауазымды
тұлғаларының) кінәсімен ақтау дәлелдемелерді жинау барысында қылмыстық іс
жүргізу заңнамасының талаптары бұзылған жағдайда, қорғаушы жақ мұндай
дәлелдемелерді пайдалана алмайды (дәлелдемелер ретінде рұқсат ету
ережелерінің асиметрияланғаны), себебі, заң талаптары бұзылып алынған
дәлелдемелездің заңи күші болмайды, бұл жағдайда процесуалды нысан
бұзылады, ал ҚІЖК 116 бабына сәйкес ондай деректер дәлелдемелер ретінде
рұқсат етілмейді.
2. Қылмыстық іс жүргізудегі тараптардың бәсекелестігі мен тең
құқықтылығы қағидасы бұзылмас үшін және айыпталушы мен айыпталушының
құқықтырынын шектелуіне және бұзылуына жол бермес үшін ҚІЖК 102 баптың 4
бөлімінің редакциясын, қазіргісінен, келесідегідейге өзгерту керек:
Өтініш мәлімделгеннен кейін, оның қабылдануы, қаралуы және тікелей
шешілуі міндетті болып табылады
3. Қылмыстық іс жүргізуде адвокат-қорғаушы дәлелдемелерді жинау
субъектісіне жатпайды. Адвокат-қорғаушының жинаған материалдар, тек
қылмыстық іс жүргізу органдарынын лауазымды тұлғаларының тиісті бағасын
алғаннан кейін ғана дәлелдемелер бола алады. Яғни, ол материалдар
тергеушімен, анықтаушымен, прокурормен іс бойынша маңызы бар мән-жайларды
анықтау үшін пайдасы бар деп танылса, онда аталған лауазымды тұлғалар,
адвокат-қорғаушымен жиналған материалдарды қылмыстық іске дәлелдемелер
ретінде қосу туралы қаулы шығарулары тиіс.
4. Алдын-ала тергеу біткеннен кейін адвокат-қорғаушы өзінің қорғау
қорытындысын дайындау керектігін ұсынамыз. Қорғау қорытындыснда адвокат-
қорғаушының, қылмыстық іс бойынша айыпталушыні, айыпталушыны және
сотталушыны қорғауға бағытталған барлық материалдар бекітілуі тиіс.
5. Айыпталушының мүліктік жағынан дәрменсіздігі себебімен, адвокат
жалдауға мүмкіншілгі болмаған жағдайда, тергеуші, анықтаушы, прокурор,
оларға адвокатты тағайындайды (әрине, егер де заң бойынша адвокаттын
қатысуы міндетті болса (ҚІЖК 71 бабы)). Біз айыпталушынің, айыпталушының,
сотталушының от басының орта жан басына шаққандығы, адвокаттың
тағайындалғанға дейін соңғы үш айдын табысы туралы анықтамамен қылмыстық
істі тергеу барысында расталуы тиіс – деп есептйміз. Бұл шара тағайындалған
адвокаттардың еңбек ақысын мемлекет есебіннен негізсіз төленгеніне жол
бермеді.
6. Қылмыстық іс жүргізуге тағайындау тәртібімен қатысатын адвокат-
қорғаушылардың тәжірибесінде, өз еңбектеріне алуға тиіс ақысын уақытылы алу
үшін, біз ондай адвокатардың еңбек ақысын арнайы қорларда жиналатын
қаражаттан жүзеге асыру керектігін ұсынамыз.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мазмұнынан, кіріспеден, үш бөлімнен, тоғыз
бөлімшеден, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады.
1. АДВОКАТУРАНЫҢ ҰҒЫМЫ, МӘНІ, МІНДЕТТЕРІ ЖӘНЕ ДАМУ САТЫЛАРЫ
1. Адвокатураның ұғымы, мәні мен міндеттері
Дамудың демократиялық қағидаттарын қамтамасыз етуде адвокатураның
алатын орны ерекше. Ол ең алдымен қоғамның әртүрлі салаларында жиі-жиі
кездесіп тұратын заңсыздықтарды болдырмау үшін күреседі. Ал қазіргідей
өтпелі кезеңде, орын алып отырған келеңсіздіктермен қатар күні кеше
ауылшаруашылығында жүргізілген жекешелендіру барысында туындаған
проблемалар және әртүрлі жеке фирмалар мен ЖШС-тер өмір сүріп жатқан
қазіргі кезеңде орын алып жатқан заңсыздықтардан аяқ алып жүре алмайсың.
Сонымен қоса тергеу, тексеру, жауап алу барысында құқық қорғау орындары
тарапынан жіберіліп жатқан заңсыздықтар да аз емес.
Сотта өз істерін табысты жүргізу үшін заңдарды жақсы біліп және сот
өндірісінің формальдылығын жете сезініп түсінумен қатар, өз ойын анық бір-
бірімен байланыстыра жеткізе білуі керек. Бірақ кез-келген азамат мұндай
білімдер мен қасиеттерге ие емес. Осылардың негізінде қажетті заң көмегін
алуда сот істерінде тек қана кеңестер беріп қоймай, сот ісін де өзінің
сөзімен, сөйлеу өнерімен алып шығатын адамның қажеттігі туады. Сот ісіне
қатысып отырған заң көмегін беруші тараптың әрекетіне қосымша оның атынан
іс жүргізу құжаттарын толтырып, сот жарыссөзінде азаматтың құқығымен
мүддесін қорғап сөйлеуін құқық қорғау деп атайды.
Шынында, құқық қорғау соттағы өкілдіктің жеке оқиғасы іспеттес. Бірақ,
егер өкіл негізінен өкілдік берушіні толық сотта ауыстырады, ол юрист-
консульт, яғни заң кеңесшісі құқық қорғаушы өкіл берушіні ауыстырмай-ақ
бірақ оған іс жүргізуде көмектесе отырып, сот өндірісінде жеке маңызды
рөлге ие болады. Құқық қорғау қажеттілігі арқасында адвокатура атты кәсіби
мамандық пайда болды. Бұл термин advokatus атты латын сөзінен шыққан,
яғни шақыру деген мағынаны білдірген. Сонымен римдіктер, өздерін сот ісіне
ертіп апарып, сот отырысында кеңестер берген достары мен туыстарын осылай
атады. Империя кезінде бұл сөз қандай мағынаға ие боса, қазіргі кезде де
сондай-ақ көптеген тілдерде де сол кездегі мағынаға ие болған қалпында
сақталып қалды. Яғни Адвокат – бұл маман-заңгер және оратор-шешен болсын,
кез-келген істе тараптармен бірге болсын, яғни тараптарсыз болсын, олардың
ісін жүргізуші, көмектесуші болып табылады.
Ғалым-эксперттен құқық пен сот ораторы ретінде таза құқық қорғау
қасиетінен қандай болмасын адвокат заң жағынан маклер, көпшілік арасында
құрметке ие, практика іскері ретінде өзінің клиенттерінің мүддесін
материалдық тұрғыда биік қоятын кәсіби маман [1, 13 б.].
Қазіргі кезде Қазақстанда өкілдік пен құқық қорғау бағыттары бір-
бірінен бөлінген.
Өкілдікті адвокаттар да басқа да тұлғаларға да белгіленген. Ал құқық
қорғау бағыттарын сотта прокуратура органдары мен мемлекеттік басқару
органдары, сондай-ақ басқа тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін сотта
қорғау үшін қатысатын қоғамдық ұйымдар мен азаматтар болады.
Сонымен, адвокатура ұғымы бірнеше анықтамаға ие, соның ішінде:
1. Адвокатура – сотта басқа адамдардың мүдделерін жүргізуге қатысатын
белгілі маман адвокаттардың іс әрекеті.
2. Адвокатура – бұл соттағы өкілдікке қарама-қарсы құқық қорғау.
3. Адвокатура – адвокаттар құрамы, яғни өздерін осы кәсіпке арнаған
тұлғалар класы.
Осыларға қарап адвокатураға толық ұғымды былай беруге болады.
Адвокатура – елді мекендер мен заңды және жеке тұлғаларға заң негізінде
юридикалық көмек көрсететін кәсіби ұйым [2, 67 б.].
Адвокатураның қызметі, сөз жоқ құқық қорғауға жатады. Ол Қазақстан
Республикасының Конституциясымен 1997 жылғы 5 желтоқсандағы Адвокаттық
қызмет туралы Заңның негізінде жүзеге асырылады, кәсіпкерлікке жатпайды,
өйткені негізгі мақсаты ретінде пайда табуды көздемейді және міндеттері
мыналар болып табылады.
1. Қылмыстық істер бойынша қорғауды;
2. Азаматтық, әкімшілік, қылмыстық және басқа да істер бойынша
өкілдікті;
3. Сондай-ақ азаматтар мен заңды тұлғаларға өзге де заңгерлік көмек
көрсетуді алға қояды.
Адвокатура мемлекет кепілдік берген және Конституциямен бекітілген
адамның өзінің құқықтарын, бостандықтарын сот арқылы қорғау және білгірлік
көмек алу құқығын жүзеге асыруға көмектесуге міндетті [3, 15 б.].
Адвокаттың өз өкілеттігін жүзеге асырарлықтай жеткілікті құқықтары бар.
Сонымен, барша адамдар заң көмегiн, сондай-ақ ол көмектi адвокаттың
қатысуымен алуға құқығы туралы конституциялық ереженi сақтау, сотта
тараптардың бәсекелестiгi және тең құқықтылығы негiзiнде жүзеге асыруға,
iс бойынша ақиқатты анықтап, заңды да негiздi сот шешiмiн шығаруға ықпал
етедi.
2. Адвокаттық қызметті реттейтің заңнама
Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және
әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтыра отырып, адам және азаматтың өмірі,
құқықтары мен бостандықтарын ең басты қазынасы ретінде қарастырады.
Қазақстан Республикасындағы Ата Заңымыз адам және азаматтық құқықтары
мен бостандықтарын қорғауды басты мақсатқа қояды және оларға кепілдік
береді. Қазақстан республикасының Конституциясында адам және азаматтың
құқықтары мен бостандықтарына арналған 32 бап бар.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 13 бабының 3 тармағында
әркімнің білікті заң көмегін алуға құқығы бар. Заңда көзделген жағдайда
заң көмегі тегін көрсетіледі делінген.
Осыған орай 1997 жылы 5 желтоқсанда ҚР Адвокаттық қызмет туралы заңы
қабылданды. Бұл заңның негізгі мақсаты- адамның өз құқықтарын
бостандықтарын сотта қорғауға және білікті заң көмегін алуға мемлекет
кепілдік берген және ҚР Конституциясымен баянды етілген құқықтарын жүзеге
асыруға жәрдемдесуге арналған.
Адвокатура адвокаттардың азаматтық, әкімшілік, қылмыстық және басқа да
істер бойынша қорғау және өкілдік ету жөніндегі, сондай-ақ азаматтың
құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау және оның іске
асырылуына заңгерлік көмек көрсету мақсатындағы қызметін ұйымдастырады.
Адвокаттардың адвокаттық қызмет аясында жүзеге асыратын заңгерлік көмек
кәсіпкерлік қызмет болып табылмайды.
Адвокаттық қызмет туралы ҚР. Заңының мазмұнын құрайтын барлық
нормативті материалдар 4 тарау 34-бапқа жүйеленген.
Баптар өз кезегінде бөлімдерден, пункттерден, пункт ішіндегілерден
тұрады. Олар нормативтік құқықтық актінің құрылымына байланысты:
- жалпы бөлім;
- адвокаттар мәртебесі;
- қорытынды және өтпелі кезеңдерден тұрады.
Адвокаттық қызметтiң құқықтық негiздерi Адвокаттық қызмет туралы
Заңның 2 бабында бекiтiлген. Адвокаттық қызмет туралы заңдар осы заңнан
және адвокаттық қызметтi реттейтiн өзге де заңдардан тұрады (ҚIЖК, АIЖК
Сот орындаушыларының мәртебесi және атқарушылық iсiн жүргiзу туралы Заң
және т.б.).
Негізінде, адвокаттық қызметті реттейтін заңдардың тізімін келтіретін
болсақ , ол былай шығар еді:
1. ҚР Конституциясы 1995.30.08. 7.10.1998 жылы өзгертулер мен
толықтырулар енгiзiлген.
2. ҚР Адвокаттық қызмет туралы заңы 5.12.1995 жылы.
3. Қазақстан Республикасының Президентінің 1994 жылғы 12 ақпандағы
"Қазақстан Республикасындағы құқықтық реформаның мемлекеттік
бағдарламасы туралы" қаулысы
4. Қазақстан Республикасының Президентінің "Қазақстан Республикасының
құқықтық саясат тұжырымдамасы" 2004 жыл қаңтар.
5. Қазақстан Республикасындағы Азаматтық Iс Жүргізу Кодексі 1999 жылы 13
шiлде..
6. Қазақстан Республикасы Қылмыстық Iс Жүргізу Кодексі 13.12.1997ж.
7. Қазақстан Республикасындағы Әкімшілік құқық бұзушылық кодексі 30
қаңтар 2001 жыл.
8. Общий кодекс правил для адвокатов. Европейского сообщество. Адвокат
1995. №10.
9. ҚР Президентiнiң лицензиялау туралы заң күшi бар Жарлығы. 17 сәуiр
1995 жыл.
10. Адвокаттық қызметпен айналысуға лицензия беру тәртiбi туралы
ЕрежеҚР Әдiлет Министрiнiң 1998 жыл 21 қаңтар №19 бұйрығымен
бекiтiлген.
Адвокаттық қызметтің кәсіби стандарты – бұл қолданыстағы заңдар мен
халықаралық актілерде көрсетілген, адвокаттардың тиімді негіздерде жалпы
және нақты бір істер бойынша адвокаттар қызметінің ұйымдастыру құралдары
мен адвокаттық практикамен пісіп-жетілген тәсілдерді адвокаттардың іс
жүргізуде қолданудағы сапасына қойылатын талаптарды айтамыз.
Адвокаттар қызметінің кәсіби сапасына қойылатын ең маңызды және жалпы
талаптар Нью-Иоркте 1990 жылы тамыз айында өткен қылмыстарға ескертпелер
негізінде БҰҰ-ның сегізінші конгресінде қабылданған Адвокаттар ролінің
Негізгі Ережелерінде бекітілген.
Бірақ бұл Ережелер адвокаттардвң қылмыстық және әкімшілік істерге
қатысуы бойынша қарастырылса да ол адвокаттардың азаматтық және басқа да
істерге қатысуына қолданылады.
Қазақстан мемлекетi өз азаматтарының белгiлi бiр iс әрекетiнiң заң
жүзiндегi мүмкiндiктерiн таниды және оларға кепiлдiк бередi. Адам мен
азамат құқығы – Қазақстан Республикасы Конституциясының iргелi категориясы,
ол адамды қазақстандық қоғамның ең жоғарғы құндылығы ретiнде орнықтырады.
Жақсы адвокат болу оңай емес. Ол үшін білімді, білікті, жоғары
мәдениетті болумен бірге ҚР заңдарын терең білу қажет. Сонда ғана оның
беделі өсіп, мәртебесі биіктей түседі, азаматтар құқығының нағыз
қорғаушысы, тағдырымыздың арашашысы бола алады. Сонда ғана адвокатқа деген
адамдардың сенімі артады.
1.3. Адвокатураның құрылуы мен даму сатылары
1. 1917 жылғы октябрь төңкерісіне дейінгі Ресейде адвокатура
институтының құрылуы Қазақстандағы адвокатура институтының пайда болуы мен
дамуының алғышарты.
Қазақстандағы адвокатура институтын қарап ұғыну үшін оның ең алдымен
құрылу, даму тарихын зерттемей, қоғамдық-құқықтық институт болып саналатын
адвокатураның маңызы мен міндетін білу мүмкін емес. ¤йткені соңғы
қорытындыда бұл бізге құқықтық-демократиялық мемлекетте адвокатураның орны,
ролі және маңызы қандай екенін анықтаумызға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар Қазақстандағы адвокатура институтын зерттеу үшін алдымен
Ресейдегі адвокатура институтының дамуы мен қатар отырып зерттеу керек.
Адвокатураның қызметінің бағыты, құқықтық қатынастары жүйесіндегі жағдайы
әр кезеңдерде қоғамның саяси жүйесінің, экономикалық жағдайы, құқықтық
мәдениеті мен азаматтардың құқықтық сана-сезімін өзгеруіне байланысты ол да
өзгеріп дамып отырады.
Адвокатураның құрылу жолы қиын болды және әрқашан әр кезеңдерде
қоғамның дамуы адвокаттық қызметтің құрылу, дамуының құралдары мен
әдістерін іздестіріп отырды.
1917 жылға дейінгі адвокатураның дамуы Ресей империясының заңдарының
құрылу және даму тарихымен және 1864 жылғы прогрессивті сот реформасының
құрылуымен де тығыз байланысты. Юридикалық терминологиядан сол кездегі
уақытта "адвокат" ұғымы 1864 жылы пайда болды, бірақ бұл термин неге екені
белгісіз 1939 жылғы совет кезеңіне дейін заңда көрсетілген жоқ. Ал,
адовкатураның қызметінің ұйымдық-құқықтық формасы бойынша адвокаттар алқасы
қандай болады деген сұрақ осы кезеңде де бұрында дамыған демократиялық
елдерде АҚШ-та, Германия, Франциядағыдай қоғамдық-құқықтық маңыз бен
корпоративтік бірлестік ретінде бізде әлі де мән-мағынаға өз дәрежесінде ие
болмай келе жатыр.
1864 жылы сот уставтары шықты. Олар "Сот мекемелерінің құрылуы
туралыУстав", "Қылмыстық сот өндірісі туралы Устав", "Бітімгершілік
соттардың жаза тағайындауы туралы Уставтары" Қазақша осы сот жарғы –
уставтары негізінде Ресейде сот жүйесінің нақты біртұтас жүйесі құрылды.
20 ноябрь 1864 жылғы "Сот мекемелерінің бекітулері туралы" билік етуші
Сенаттың қаулысымен бекітілген Уставы, адвокатураны Ресейде жаңа юридикалық-
заңды мекеме ретінде қалыптастырды [4, 11 б.].
Патшалық билікте адвокатураның дамуы азаматтық қоғамда жаңа тәуелсіз
институт яғни кәсіби адвокаттар ұйымының құрылуына мемлекеттің өзінің
мүддесі болмағандықтан теңемелікке ұшырады. Барлық императорлар І Петрдан
бастап І Николайға дейін Ресей империясында батыс үлгісіндегі адвокаттар
корпорациясын құруға үзілді-кесілді қарсы тұрды [5, 36-37 бб.].
І Петрдің өзі адвокаттарды "ұрылар мен қарылар, жүрегі таза еместерді
құрайтын топ, өздерінің қажет емес әртүрлі келтірулері арқылы соттарды
адасушылыққа әкелетін бұл топ жақын арада құритынын айтса, І Николай:
"Францияны адвокаттар құртпай кім құртты. Мирабо, Марат Робеспьер деген
кімдер еді? Жоқ, мен билік етіп тұрғанда Ресейге адвокаттар керегі жоқ
оларсыз-ақ күн көреміз", - деді [6, 535-536 бб.].
Осыған қарап-ақ сот реформасына дейін қорғау институты өзінің формалық-
ұйымдық қоғамдық тпо ретінде өзінің алдына қойған міндеттері, бағыттары
және мүдделері түгілі, олардың өкілдерінің тиісті кәсіби білімі, өздерінің
ұйымдық құрылымы, керек десеңіз аты болған жоқ. Адвокаттардың ролін
көптеген ғасырлар бойы жеке тұлғалар – іс бойынша ұсыныс түсірушілер
атқарды. Олардың қызметі заң бойынша бекітілген жоқ, және оларға тиісті
нақты талаптар қойылмады. Ереже бойынша олардың міндеті аз ғана құжаттар
мен қағаздар толтырумен оны берімен шектелді. Керек десеңіз, 1832 жылы
құрылған алқалы "стряпчих" институттары, ресейдің әлеуметтік топтарының
алдарына бөгде адамдардың құқығын қорғауда олар кепілдік бере алмады.
Адвокаттар үлкен екі категорияға бөлінді – оның бірі төрелік өкілдік
етушілер – адвокаттарға ант қабылдауға және өкілдік етушілерге, адвокаттық
практикамен жеке айналысатындарға кәсіби басшылық жасайтын корпорация
болса, екіншісі сот талаптарында төрелік өкілдік етушілердің кеңесі
құрылды. Бұл жоғарыдағы төрелік өкілдік етушілердің мүшелерінің арасынан
сайланды. Олардың міндеті болып жеке адвокаттардың қызметіне бақылау жасау
және т.б. бағыттарда қызметтер кірді. Төрелік өкілдік етушілер кеңесінен
қызметіне жоғарғы бақылау, қадағалау жұмысы соттар Палатасы мен Билік етуші
Сенатқа жүктелді.
Төрелік өкілдік етушілер өзін-өзі басқару органы ретінде, кәсіби
мүшелерден тұра отырып соттар палатасында кеңесте әрекет жасады. Олардың
кеңесі, төрелік етуші – Председательден, оның жолдастарынан, және сайлау
тәртібімен қызмет жасайтын өзге кеңес мүшелерінен тұрды. Кеңеске сайлау әр
лауазымға жеке және көпшілік дауыспен сайланды. Кеңес мүшелері әр жыл сайын
өткен кеңес мүшелерінің есебін тыңдай отырып қайтадан сайлау жүргізеді.
Кеңес өзінің қызметін әртүрлі бағыттарда жүргізеді. Ол кеңес мүшелерін
қабылдайды, шығарады және тәртіптік тәжірибе ұйымдастырады. Төрелік өкілдік
етушілер арасында "тегін" істерді бөледі. ¤Здерінің арасындағы әртүрлі
дауларды шешіп отырады. ¤зінің шешімін ол көпшілік дауысымен қабылдады.
Сонымен, адвокаттар төрелігі – бостандықты кәсіптен құралған
тұлғалардың корпорациясы бола отырып жоғарғы сот орындарының сырттай
бақылауына ие.
Қылмыстық құқықта қорғаушы, азаматтық іс жүргізудегі өкілдіктен басқа
оларға жергілікті жерлерге оның ішінде кедей тұратын аумақтарға тегін
қызмет көрсету де кірді [7, 29 б.].
Сот бекітулерінің жаңа Ережелеріне сәйкес жаңа қоғамдық-құқықтық
институтқа қатаң талаптар қойылды. Онда төрелік өкілдік етушілердің
құқықтары, міндеттері және жауапкершіліктері анық көрсетілді. Төрелік
өкілдік етуші болып сол талаптарға жауап беретін және белгіленген тәртіпте
адвокаттар корпорациясына қабылданғандар ғана алынды.
Бұл нормативті құқықтық талаптар 2 категорияға бөлінді. Біріншісі,
қалыпты, яғни кім болады және кері кім болмайды деген сұрақтарға жауап
берді.
Осы жағдайларды негізге ала отырып төрелік өкілдік етушілер кеңесі өз
құрамына кандидатураларды қабылдағанда осылармен қатар олардың адамгершілік
қасиеттерін есепке алады. Жан-жақты мәліметтер жиналады. Сот бекітулері
туралы Ережелерде төрелік өкілдік етуші қызметін жүзеге асыру үшін оған
қабылдау тәртібі анық көрсетілумен қатар тағы да мынадай талаптар қойды:
1. Қабылдау және тіркеу, қабылдау. Кеңестің өкілеттілігінде болды. Оның
шешімі – төрелік өкілдік етушілер корпорациясына қабылдау туралы негізгі
құжат болып есептелді. Кей жағдайда І кеңес қабылдауға қарсы болғанда, ол
тұлға келесі кеңеспен қабылданды. Кеңестің формальды құқық қабілеттілік
шарттарына сәйкес қабылдамауы жоғары тұрған Сенат арқылы сот палаталарына
шағымдануға болады. Бірақ тұлғаның адамгершілік қасиеттеріне қарап кеңестің
қабылдамауы ешқандай шағымдануға жатпайтын.
Тіркеу – формальды анықтамаға ие болатын. ол тек сот палатасының
кеңестің анықтамасы бойынша нақты тұлғаны төрелік өкілеттік беруші етіп
алған турады ғана анықтама болатын тіркеу процесі округ бойынша төрелік
өкілеттік етушінің аты-жөнін жазумен және кеңес берген куәлікке қол қоюмен
және оны қабылдау туралы жариялаудан тұрады [8, 7 б.].
Кейінрек 1874 жылғы реформаға қарсылық адвокатура ролін әлсіретіп
жіберді, және оған арнайы қоғамдық қызметтерді жүзеге асыратын юристтердің
бірігуін көрсететін "сословие" таптар деген термин қолданды.
Тараптардың мүшелерінің құқықтары мен міндеттері заңда регламенттеліп
көрсетілген жоқ, олар тек Ережелерді аз ғана көрсетіп өтті.
Қазақстанда 1917 жылға дейін адвокатура институтының бекітілуі.
Ресейдегі Адвокатураның дамуына Қазақстандағы адвокатураның дамуының
алғышарты ретінде қарап бітсек, енді нақ Қазақстандағы адвокатураның
құқықтық жағдайының қандай болғанына көшуге болады.
Қазақстанда жоғарыда көрсетілген сот реформасы патша үкіметі
жүргізгендіктен колониалдық соттарда қаралған істер бойынша маңызы зор
болды. Сонымен қатар қорғау институты қазақ қоғамында нақты тарихи салт-
дәстүрлерге негізделді. Қазақ құқығының негізін қалаушылардың еңбегінде
қазақтарда әділсотты жүзеге асырғанда қорғаушылардың қатысуы міндетті екені
тікелей көрсетілмейді. Бірақ қорғаудың өзіндік институттары не сол сияқты
механизмдері Ресей империясының колонизациясына енбей тұрып та бар екенін
керек десеңіз оның соңы өткен ғасырдың 20-жылдарына дейін сақталғанын
білуге болады. бұл жұмыстармен қазақстандық атақты ғалымдар еңбегінен
көруге болады. олар: Л. И. Баллюзек, Н.А. Гродекова, К.А.Жиренчин, С.А.
Сабатаев, С.С. Фукс және З.К. Кенжалиевтың еңбектерімен қатар, С.С.
Сартаев, Н.У. ¤серовтың еңбектерінде айтылып өткен. Қазақтардың әдет-салт
құқықтарындағы айыптаумен қатар, іздеу басы деп саналатын құқық бұзушылық
себептерін объективті жан-жақты талдауды, сонымен қатар айыпкерге негізсіз
претензиялар қоюдан қорғауға жағдай туғызатын қылмыстық істі қарауды тез
қарау мен бірден шешуге тиісті тергеу мен іс қарау және "қоғамдық" пікірге
беру арқылы жүзеге асатын.
Көптеген жағдайларда билер сотының шешімімен қатар мүліктік дауларды
ақсақалдар кеңесі шешіп отырған. Олар сот билігін жүзеге асырмаса да
адамгершілік беделге ие болғандықтан олардың билігі сот билігінен кем
болмаған. Осы ойды өрбіткен С.А. Сабатаев "ақсақалдар сотә таза халықтық
сот ретінде ежелгі салт-дәстүрлерді басшылыққа алып жүргенін тікелей
көрсетеді. Оқымысты ғалымдар Қ.А. Жиренчин мен А.Н. Тәукелов және т.б.
өздерінің еңбектерінде қазақтардың әдет-ғұрып заңдарында қорғаудың
элементтері болғанын тікелей көрсетпейді, бірақ біздің көзқарасымыз
бойынша, "Соттарға қарсылық білдіру институты", "Істерді қарау келісімі",
"Ант беру институты" механизмдерінің болуы олардың болғаны туралы пікірді
қалыптастырады [9, 80-81 бб.].
19 ғасырдың соңында Қазақстандағы сот құрылымы 1886 жылы Түркістан және
дала аймақтарын басқару ережелерімен және 1898 жылғы жаңа бекітулермен
жүзеге аса бастады.
1898 жылғы сот реформасы адвокаттық қызметінің құқықтық негіздері мен
оны реттеуді қортындылады. Мысалы, 1898 жылы 2 июньдегі "Уақытша Ереженің"
24-бабы бойынша адвокаттар қызметін жүргізу куәлік беру, округтік соттарға
берілді. Бұл куәлік адвокаттар тәжірибесін бітістіруші соттарда өтуге құқық
беретін құжат болды. Және оған 75 сом көлемінде мүшелік жарна төлеу керек
болды. Бұл соманың жартысы мемлекеттік қазынаға кетсе, жартысы жергілікті
жер қорына аударылды [10, 33 б.].
Қорытындылай келе қазақ даласы өзінің істерін дау айтуда билерге
берген. Би – кесім айтушы сотта, айыптаушы прокурор да , қорғай отырып
бітімгершілік келісімге келтіруші адвокат қорғаушы да болған. Осындай
бірнеше функцияны қатар алып жүрген би-ақсақалдардың арқасында қазақ
даласында түрме де, зынданда болмаған.
1917 жылдан кейінгі адвокатура институтының ҚССР-да дамуы. 1917 жылы
қазан айында Ресейде саяси билікті большевиктер партиясы басып алды да, сол
кезден бастап бүкіл сот жүйесі, прокуратура сияқты адвокатураға да елдің
барлық түкпірлерінде, соның ішінде Қазақстанда да эксперименттер жасалып,
өзгеріске ұшырай бастады.
Кеңестер кезеңі адвокатура институтына елеулі өзгерістер әкелді. Бұл
бәрінен бұрын жаңа тоталитарлық саяси жүйелердің құрылуымен және басқа
факторлармен байланысты.
Кеңестік саяси жүйе бекітілген соң 1864 жылғы реформа бойынша төрелік
және жеке адвокаттардың қызметі кеңес билігінің бірінші декреттерімен
алынып тасталды. ¤йткені ол жаңа социалистік мемлекет құру принципке кері
әсерін тигізер еді. Адвокатура біртіндеп, кеңестік әділсоттың көмекші,
негізгі қызметтерін атқара бастады. Қорғау институтын ұйымдастыру және
сотта қорғаушылардың қатысуы бірнеше рет өзгеріп отырды. Бір форманы алып
тастап, екіншісін кіргізе отырып кеңес заңдары біртіндеп тоталитарлық
режимнің міндеттеріне талаптарына жауап беретінін қорғаушылар қызметінің
коллективтік формасын бекітті.
Адвокатуралар өз қызметін Әділет Министрлігінің бақылауында болды,
соттар тарапаынан жеткіліксіз сый-құрметке, сотта қарау сатысына дейінгі
ролінің төмендеуіне де келісе алады. Екі адвокатура да соңғы есепте
мемлекетке өзінің құқықтары мен міндеттемелері шегінде мемлекетке тәуелді
[11, 14 б.].
"Сот туралы" Ресей Федерациясының халықтық комиссариатының №1 Декреті
бойынша 24 ноябрь 1917 жылы төрелік өкілдік етуші мен жеке адвокатура
институты қысқартылды. "Айыптаушылар мен қорғаушылар ролінде қылмыстық
алдын ала сатысында ал азаматтық істер бойынша өкілдік сенім алушылар
ретінде азаматтық құқыққа ие екі жыныстағы бұзылу жасына түспеген барлық
азаматтар жіберіледі", делінген. Бірақ Декрет бойынша азаматтардың құқығын
қорғау үшін арнайы орган құрылған жоқ.
7 март 1918 жылы жұмысшы, солдаттар, шаруа және казак депутаттарының
кеңесінің қарауымен ВЦИК Декретімен "Соттар туралы" №2 құжат шықты. Бұнда
құқық қорғау ретінде қоғамдық айыптаушы мен қоғамдық қорғаушылардан тұратын
алқалы құрам құру қаралды. Бұл алқаға жоғарыда көрсетілген кеңеспен
шақырылған және сайланған тұлғалар кірді. Тек осы тұлғалар ғана сотта
еңбектеріне ақы алып қана қатысуға құқығы болды.
Кеңестік сот өндірісінің құрылуы құқық қорғаушылар қызметінің өзгеруіне
әкеп соқты. Біртіндеп айыптау мен қорғау функциясы бір-бірінен нақты ажырай
бастады. Құқық қорғау алқаларының мүшелеріне еңбекақы төлеу мәселелері
шешіле бастады. Сотта қорғауға жіберілетін тұлғалар біртіндеп қысқара
бастады. Яғни қорғауды кез келген тұлға емес, тек заңда көрсетілген
тұлғалар ғана қатыса алады.
1918 жылғы 30 ноябрьде шыққан халықтық сот туралы Ереженің бекітуі
бойынша соттардың барлық жағдайларды толық білу үшін айыптау мен азаматтық
процеске қатысушы тараптардың мүдделеріне қатысты жұмысшылар және шаруа
депутаттарының уездік атқару комитетінің кеңесінің жанынан қорғаушылар,
айыптаушылар және азаматтық процесте тараптардың өкілдерінің алқасын
біріктіру мәселесі қаралды. Ол алқаның мүшелері жұмысшылар мен шаруа
депутаттарының атқару комитеттерінің лауазымды адамдарынан Ресей
Федерациясының 1918 жылғы 10 июльдегі конституциясының 64 бабының
талаптарын қанағаттандыратын тұлғалар құрамынан тұратын болды [12, 12 б.].
Алқа мүшелері Кеңес Республикасының лауазымды тұлғасы ретінде Әділет
Халықтық комиссариатының сметасы бойынша халық соттарына берілетін оклад
размерімен бірге қамтамасыз етіледі.
Қылмыстық істер бойынша айыптаушының сұрауы бойынша іске қорғаушыны
тарту міндетті бола отырып ол іс алты халық заседательдің қатысуымен
қаралатын. Қалған қылмыстық істер бойынша іске қорғаушыны жіберу сот
мәжілісінде сотпен анықталатын.
Қорғаушылардың еңбегіне ақы төлеу келесі негіздер бойынша жүзеге асады.
1) халықтық соттың қаулысымен тұрмысы нашар тұлғаларға, қылмыстық істер
мен азаматтық істердің барлығынан ақы төлеуден босатылады;
2) мемлекеттік және жеке кәсіпорынның жұмысшылары қорғаушылар еңбегіне
халықтық әділет комиссариаты бекіткен такса бойынша төлеуге құқы бар.
3) қалған барлық жағдайларда мүдделі тараптармен қорғаушының арасындағы
келісіммен белгіленеді.
Қорғаушылар өздеріне берілген сыйақыдан қорғаушылар алқасының фондына
проценттік аударып отырылады. Ол ақының материалдық-құқықтық жағдайын
қамтамасыз ету үшін керек.
Қорғаушылар алқасының мүшелерінен басқа қорғауға айыпталушылар мен
жәбірленушілердің жақын туыстары қатыса алады. Сондай-ақ мемлекеттік
мекемелердің өкілдері, яғни олар Кәсіподақтар Одағы, тұтыну қоғамы және
кәсіптік және қоғамдық ұйымдар қалған тұлғаларға істі қарап жатқан соттың
рұқсатымен ғана қатысуға құқылы.
Бұл жағдайлар қазіргі адвокатураның құқықтық жағдайының фундаменті
тәрізді. Яғни азаматтық, қылмыстық істер бойынша кәсіби адвокаттармен
бірге іске заңды өкілдердің де қатысуға құқығы бар.
Мәселен, ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 70-бабының айыпталушының
жақындары мен туыстарының, айыпталушы қамқорлығында болған мекеме мен ұйым
өкілдерінің т.б. қылмыстық іске қорғаушы ретінде қатысуына рұқсат беруінде
болып отыр
КСРО-ның құрамы ретінде Қазақ Одағындағы адвокатура институтының дамуы.
Қазақстандағы адвокатураның құрылуы субъективті және объективті сипаттағы
қиындықтарға тап болды. Бәрінен бұрын кәсіби дайындалған маман кадрлар жоқ
болды. Екіншіден, сот қызметкерлері халық комиссариатының басшылары, әділет
және басқа құқық қорғау органдары адвокатураға кері әсермен қарады, өйткені
олар пролетарлық құрамы жағынан совет, яғни Кеңес Соты адасуы мүмкін емес
және кез келген істі жеке өзі шешуге қабілетті деп санады. Және соңғысы
қоғамда, адвокатура деген патшалық самодержавиядан қалған сарқыншақ күні
өткен институт деп санады және сондай пікір қалыптасты.
1920 жылы 6 октябрьде Қазақ Қырғыз (Қазақ) Автономиялы
републикаларының 1 құрылтай съезі өтіп, онда "Еңбекшілердің құқықтарының
Декларациясын" қабылдады. Онда: "Халықтық әділетті Ресей Кеңесінің Халық
Революциялық Сотының тәжірибесінің дәл нұсқасын алып, қырғыз халықтарының
тұрмыстық ерекшеліктерін еске ала отырып нақты декларациямен бекітілген
еңбекшілердің негізгі Ережелеріне қайшы келмейтіндей етіп бекіту керек.
Съезд өзінің Кеңестік әділет органын ұйымдастыру - резалюциясында
өзінің тұрған жерінде азаматтарға тегін заң көмегін консультация және сот
қорғауы түрінде іске асыруын талап етті.
Құқықтық қорғауды жүзеге асыруды съезд партия, кәсіподақ және қоғамдық
қызметкерлерді тартуды ұсынды.
Әділет кадрлерін дайындау үшін үшін заңң курстары ашылды [13, 10 б.].
Адвокатураны ұйымдастыру республикада қиындық тудырғанына қарамастан
шама-шарқынша адвокаттық кадрларды дайындау жұмысы жүріп жатты. Сонымен,
1936 жылы адвокаттар алқасында 141 адвокат тіркелді. оСы жылы жергілікті
жерлерге заң көмегін жақсарту үшін адвокаттар қызметін анықтайтын бірінші
бүкіл қазақстандық адвокаттар алқасының жұмысшыларының съезі шақырылды.
30-40 жылдары белгілі себептермен қылмыстық әсіресе саяси істер бойынша
қорғаушылар қызметінің пайдалылығы төмен түсіп кеткенін айтуға болады.
бұған әсіресе КСРО орталық комитетінің 1 декабрь 1934 жылғы "Одақтас
республикалардың қылмыстық іс жүргізу кодексіне өзгерістер мен толықтырулар
енгізу туралы" Қаулысы кері әсер етті. ¤йткені мұнда террористік ұйымдар
мен террористік актілердің істері бойынша сот өндірісінің тыйым салынған
тәртібі бекітілді. ¤йткені мұнда тергеу мерзім 10 күн ішінде біту керек
болды, ал айыптау қорытындысын айыпталушыға сотта қарауға бір күн қалғанда
беру, сотта айыпталушы мен қорғаушыны қатыстыру алынып тастады. Кассациялық
шағым мен кешірім беру туралы ұсыныс қабылданбады.
Кейінірек КСРО Орталық Комитетінің Қаулысымен 14 сентябрь 1937 жылы
Контрреволюциялық жаулар мен диверсия үшін осы тәртіпті қолданды.
1936 жылы КСРО-ның жаңа Конституциясының қабылдануымен 16 август 1939
жылы Халық комиссариатының бекітілуімен прокуратура туралы Жаңа Ереже қайта
жасалды. Дәл осы Ереже түпкілікті кеңес құқықтық жүйесінде адвокатура орнын
анықтап берді. Және Халық Комиссариаты әділет органының директиваларыг
қатаң түрде орындайтын оның бір бөлімшесі ретінде адвокаттар алқасы шын
негізде қабылданды.
Осы Ережеге байланысты адвокаттар алқасы аймақ, облыс, автономия және
одақтас республикалық көлемінде құрылды. Тек аймақтық бөлінісі жоқ
републикаларда бір одақтас републиканың бірінде құрылады [14, 86 б.].
Адвокаттар алқасының мүшелері болып келесі тұлғалар бола алды: яғни
жоғары білімі бар, сот, прокуратура және басқа әділет органдарында практка
стаждары болып, заң мектептерін бітіргендер, заі білімдері жоқ болғанымен
жоғарыда көрсетілген құқық қорғау органдарында кемінде 3 жыл жұмыс
жасағандар.
Кеңес қоғамындағы қайта құру мен либерализация кезеңінде, 80-жылдардың
екінші жартысында заң аясында кооперативтік қозғалыс үлкен даму алады.
Сонымен бірге әртүрлі кооперативтік құқықтық ұйымдар, ассоциациялар,
одақтар құрыла бастайды. Бұлар барлық мүмкін болатын заңды көмек көрсетуді
жергілікті елді-мекендерге ақылы түрде қызмет көрсетуді жүзеге асырады. Бұл
құқықтық кооперациялардың мүшелері болып, бұрынғы құқық қорғау органының
қызметкерлері, оқытушылар және заң оқу орындарының, техникумдарының
практикалық стажы жоқ бітірушілері болды. Олар шын мәнінде нақты қосымша
дәстүрлі қорғау институтын құрушылар болды. Оның үстіне Қазақ ССР Жоғарғы
Сотының Пленумының Қаулысымен 30 июнь 1984 жылы Құқықтық кооператив
мүшелерінің өздерінің жарғысы негізінде азаматтарға, кәсіпорындарға,
мекемелер мен ұйымдарға заң көмегін көрсету көзделген. Және олар қылмыстық
сот өндірісінде сотталушының қорғаушысы есебінде, азаматтық сот өндірісінде
азаматтар мен заңды тұлғаларға өкіл болып қатыса алады.
Бірақ практикада бұл шешімнің қателігі көрінді. ¤йткені бұл жерде
қорғаушы болып, өзінің асыра сілтеушілікпен мүддесін көздеуші, адвокаттар
этикасын өрескел бұзып қолдану, өте төмен дәрежедегі кәсібилігі мен
тәжірибесінің аздығы, адвокаттар алқасынан шығып кеткен, құқық қорғау
органдарынан шығарып жіберілгендер, тәртіптік жауапкершілік тартқандар
кіруімен байланысты болғандықтан бұл заңсыз сот шешімдерін шығарудың тез
арада өшріп кетуіне жол берілді. Сондықтан артынша ол 1991 жылы 28 июньдегі
заңмен күшін жойды.
Осыға сәйкес заңдар Қазақ ССР-інде 23 ноябрь 1990 жылы мен 16 февраль
1991 жылы қабылданды.
Осы заңдардың қабылдануынан соң Республика Әділет министрі мен
адвокаттар алқасының президиумымен бірлесе отырып прокуратура органдары
және ішкі істер министрлігімен бірге айыптау қорытындысымен тұтқына алу
саны өсті. 1989-1990 жылдары қылмыстық істер қысқартылу көбейді. Осы
негіздер бойынша азаматтардың заң көмегіне жүгінуі есепке алынды. Бұл
факторлар адвокаттар санының өсуіне әсер етті, қылмыстық істің алдын-алу
сатысында қорғау құқығы заңын реттеу шараларын қабылдау қажеттілігін
сездірді.
Сондықтан барлық заң конультацияларында график бойынша адвокаттар
кезекшілігі ұйымдастырылды. Бұл прокуратура органдары мен ішкі істер
органдарының келісімімен жүзеге асты.
Комиссия тиісті әділет басқармасының бастығының бұйрығымен және
адвокаттар алқасының жалпы жиналысының ұсынуымен, Қазақ ССР облыстық атқару
комитеті заңгерлер одағының мүшелерінен заң ғылымдарының өкілдерінен 3
жылдық стажы бар тәжірибелі заңгер-практиктерден тұрады. Комиссия
мүшелерінің құрамына адвокаттардың 50% кіруі керек.
Бұл комиссия адвокаттық қызметке адвокат атына ие боламын деген
тұлғалардан емтихан алды. Ережеде көрсетілген талаптарға кандидаттардың
сәйкестігін тексерді. Адвокаттық практикамен айналысуға патент берді.
Нақты заң адвокаттық корпустың заң жағынан да сапа жағынан да сан
жағынан да өсуіне жағдай жасады. Және қылмыстық іс бойынша айыпкердің
қорғаушыны таңдауына жағдай жасады.
12 февраль 1994 жылы ҚР Президентінің Жарлығымен ҚР құқықтық реформаның
мемлекеттік бағдарламасының негізгі бағыттары бекітілді. Онда республикада
заң системасы үлкен кризистерге ұырауда, өйткені құқықтық реформаның даму
нарықтық экономиканың дамуынан көптеген кейін қалды. Мемлекеттің жеке
бөлінуі, приватизация, жекелену қазіргі заманның парламентаризімінің тұруы
және демократиялық институттарының дамуы бұған әсерін тигізуде деді.
Бұл жағдайда мемлекет елді мекендерге құқықтық көмек беруде, қызмет
көрсетуде құқықтық реттеуден бас тартуына болмайды. реттеудің негізгі
бағыты – жоғары сапалы құқық қорғау жұмысымен құқықтық көмекпен әрбір
азаматтардың конституциялық құқығына кепілдік беру.
Құқықтық реформаның концептуальды бағыты республикада құқық қорғау
жүйесінде адвокатура институты беделді орынға ие болуын көздейді
Яғни адвокатура өзінің тәуелсіздігін сақтай отырып өзін-өзі басқаратын
өзін-өзі қаржыландыратын коммерциялық емес ұйым бола отырып ондағы адвокат
тиісті процессуалдық өкілеттіліктерге ие болады және өзінің кәсіби борышын
орындауды жүзеге асырады.
Құқықтыр реформа аясындағы қайта құру 80 жылдардың басы мен 90 жылдарда
кәсіби адвокатураның құрылу формасының негізін қалады.
Бұрынғы адвокатура соттың көмекші мекемесі деген жалған көріністі
біртіндеп қоғамдық стереотиві жоққа шығара бастады.
Сонымен адвокатура мемлекеттің қажетті институты ретінде құрыла
бастады. Мысалы: 1995 жылы адвокаттардың жалпы санының көлемі 1989 жылға
қарағанда 31 есе өсіп, олардың саны 2000-ға жетті.
Алматыда, 1992 жылы 244 адвокат тіркелген [15, 3 б.], ал 1 январь 1997
жылы Алматы қалалық адвокаттар ақласының саны 300-ден асты.
Тек айта кету керек, адвокат іс жүргізудің толық құқықты қатысушысы
ретінде тараптардың айтысу принципін қамтамасыз ету мәселесінде, тұлғаның
тәуелсіздігі абыроймен бедедің сақталу, кінәсіздық презумпциясының жүзеге
асыруда сотттың кез келген өндірісінде заңды көмек пен қорғауды жүзеге
асыра алады.
Қазіргі кездегі Қазақстандағы адвокатураның дамуының мәселелері мен
болашағы. 1995 жылы 30 тамызда ҚР Конституциясының қабылдануы қолданыстағы
барлық заңдарының Конституция бойынша қайта жанданып, қабылдануы еді.
Оның дәлелі адвокатура саласы бойынша 1997 жылы 5 желтоқсанда
қабылданған ҚР "Адвокаттық қызмет туралы" заңы болатын. Адвокатура туралы
заңдардың өзгеруі оның демократиялық негізде одан әрі дамуы іске асыру үшін
алдына жаңа міндеттемер мен мақсаттар қойды. Бұның бәрі қазіргі даму
заманындағы адвокатураға басқа жағынан келу қажеттілігін тудырды. Оның
ішінде адвокатура қызметінің құрылуын және дамуын жүзеге асыруу мәселелері,
проблемаларды толық жан-жақты зерттеу, яғни сот өндірісіне адвокаттардың
қатысу барысында және ҚР заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізуге
дайындық жүргізу барысында туындаған мәселелер бойынша, заң көмегіне
еңбекақы төлеу мәселесі мен қорғау мен өкілдікке байланысты, кеткен
шығындарды республикалық бюджет қорынан өтеуді ұйымдастыру мәселелері
тұрды.
Сондай-ақ заңда "адвокатура" термині мен "заң көмегіне" нақты заң
анықтамасы берілмеген. Бірақ заң көмегінің түрлері көрсетілген. Адвокаттар
коллегиясының нақты белгісін көрсететін анықтама берілмеген.
Заңның 9-бабы бойынша адвокаттық қызметпен айналысуға тілек білдіруші
азаматтарда. Әділет Министрлігіндегі Біліктілік алқасынан олардың
біліктілік сынағынан өткен соға ғана ұсыныстары бойынша адвокаттық
қызметпен айналысуға құқық беретін лицензия беріледі. Тек адвокаттар
қызметінің негізгі принципін "Тәуелсіздік" деп алған заң, бұл жерде
көрсетілген құқықтық институт өз қызметін тек өздері жеке дара не
мемлекеттік органдардың өкілдерінің араласуымен жүргізу керек. Бұл практика
негізінен бізде болды. Жоғарыда айтып өткеніміздей 1991 жылғы 28 июньдегі
заң бойынша адвокатураға кандидатураларды қабылдауды қамтамасыз етуді
Облыстық атқару комитеттерінің халық депутаттар кеңесімен әділет
басқармаларымен келісе отырып біліктілік комиссиясы құрылды. Оның құрамында
кемінде 50 пайызы адвокаттар, сондай-ақ заң ғылымдарының өкілдері және
тәжірибелі юрист-практиктер болды. Олар адвокаттық қызметке тілек білдірген
тұлғаларды аттестациялаудан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz