Ақпарат нарығы
Ақпарат – латынның informatio деген сөзінен шыққан, яғни істің жай-күйі немесе біреудің іс-әрекеті туралы ақпарат, мәлімдеме немесе қандай да бір нәрсе туралы мәліметтер жиыны. Дегенмен, мәліметтер ақпаратпен теңестіруге болмайды. Ақпарат тек бізді қызықтыратын істердің нақты емес жақтары азайтатын мәліметтерді ғана қамтиды. Ақпаратты қандай да бір мәселелерді шешу үшін пайдалы болатын, қабылданып алынған, түсінікті және бағаланған жаңа білім деп түсінейік. Ақпарат дегеніміз, оны алушы кісіге дейін қабылдау механизмінің қабылданды-түсінікті-бағаланды деген үш сүзгісінен өткен нәрсе. Мұндай анықтама ақпаратты үш деңгейде қарауға мүмкіндік береді: синтаксистік, семантикалық және програматикалық. Синтаксистік деңгейде, ақпаратты қандай да бір қабылдап алушы кісі үшін тек тілдегі белгілер арасындағы қатынас қарастырылып, бұл жерде оның мазмұны мен құндылығы ескерілмейді.
Семантикалық сүзгі (тезаурус) мәлімдеменің мазмұның меңгеруге мүмкіндік береді. Мәлімдеме мазмұны – белгілі бір түрде реттелген білім болып табылады.
Програматикалық сүзгі (бағалау механизмі) ақпаратты қабылдаушының іс жүзіндегі қызмет барысында шешетін мәселелеріне байланысты, мәлімдемені бағалауына мүмкіндік береді. Кибернетикалық жағдайда ақпарат, обьектінің жағдайын сипаттайтын жабдық ретінде, сондай-ақ басқару кезеңіндегі мәліметтер мен оны қолданушылар арасындағы қатынас ретінде қарастырылады. Ал мәліметтерге – кез келген обьектінің жағдайы туралы деректер, мағлұматтар жатады. Ақпарат жүйесінде элементтер арасындағы байланыс ақпарат арқылы, яғни осы жүйеге қатысы бар мәлеметтер мен қандай да бір оқиғалар туралы белгілер арқылы жүзеге асады. Бірақ, нарықтық экономиканың әр
Семантикалық сүзгі (тезаурус) мәлімдеменің мазмұның меңгеруге мүмкіндік береді. Мәлімдеме мазмұны – белгілі бір түрде реттелген білім болып табылады.
Програматикалық сүзгі (бағалау механизмі) ақпаратты қабылдаушының іс жүзіндегі қызмет барысында шешетін мәселелеріне байланысты, мәлімдемені бағалауына мүмкіндік береді. Кибернетикалық жағдайда ақпарат, обьектінің жағдайын сипаттайтын жабдық ретінде, сондай-ақ басқару кезеңіндегі мәліметтер мен оны қолданушылар арасындағы қатынас ретінде қарастырылады. Ал мәліметтерге – кез келген обьектінің жағдайы туралы деректер, мағлұматтар жатады. Ақпарат жүйесінде элементтер арасындағы байланыс ақпарат арқылы, яғни осы жүйеге қатысы бар мәлеметтер мен қандай да бір оқиғалар туралы белгілер арқылы жүзеге асады. Бірақ, нарықтық экономиканың әр
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:
Реферат
Тақырыбы: АҚПАРАТ НАРЫҒЫ
Ақпарат – латынның informatio деген сөзінен шыққан, яғни
істің жай-күйі немесе біреудің іс-әрекеті туралы ақпарат,
мәлімдеме немесе қандай да бір нәрсе туралы мәліметтер жиыны.
Дегенмен, мәліметтер ақпаратпен теңестіруге болмайды. Ақпарат тек
бізді қызықтыратын істердің нақты емес жақтары азайтатын
мәліметтерді ғана қамтиды. Ақпаратты қандай да бір мәселелерді
шешу үшін пайдалы болатын, қабылданып алынған, түсінікті және
бағаланған жаңа білім деп түсінейік. Ақпарат дегеніміз, оны
алушы кісіге дейін қабылдау механизмінің қабылданды-түсінікті-
бағаланды деген үш сүзгісінен өткен нәрсе. Мұндай анықтама
ақпаратты үш деңгейде қарауға мүмкіндік береді: синтаксистік,
семантикалық және програматикалық. Синтаксистік деңгейде, ақпаратты
қандай да бір қабылдап алушы кісі үшін тек тілдегі белгілер
арасындағы қатынас қарастырылып, бұл жерде оның мазмұны мен
құндылығы ескерілмейді.
Семантикалық сүзгі (тезаурус) мәлімдеменің мазмұның меңгеруге
мүмкіндік береді. Мәлімдеме мазмұны – белгілі бір түрде реттелген
білім болып табылады.
Програматикалық сүзгі (бағалау механизмі) ақпаратты қабылдаушының
іс жүзіндегі қызмет барысында шешетін мәселелеріне байланысты,
мәлімдемені бағалауына мүмкіндік береді. Кибернетикалық жағдайда
ақпарат, обьектінің жағдайын сипаттайтын жабдық ретінде, сондай-ақ
басқару кезеңіндегі мәліметтер мен оны қолданушылар арасындағы
қатынас ретінде қарастырылады. Ал мәліметтерге – кез келген
обьектінің жағдайы туралы деректер, мағлұматтар жатады. Ақпарат
жүйесінде элементтер арасындағы байланыс ақпарат арқылы, яғни осы
жүйеге қатысы бар мәлеметтер мен қандай да бір оқиғалар туралы
белгілер арқылы жүзеге асады. Бірақ, нарықтық экономиканың әр
түрлі ұйымдары үшін кез келген ақпарат ақпарат қорына жата
бермейді, текке өз бизнесі үшін ең тиімді шешімді алуға
мүмкіндік беретін бөлігі ғана оған жатады. Қоғамдық
ақпаратпен жабдықтаудың мүмкіндіктері бойынша, ақпарат мынадай үш
үлкен топтастырылған жікке бөлінеді: ғылыми-техникалық, әлеуметтік
және басқарушы.
Ғылыми-техникалық ақпарат, ғылыми-техникалық шешімдерді
дәлелді түрде бағалау үшін қажет болатын ақпарат қоймасының
негізін қамтиды. Оны мәліметтер ақиқаттылығымен олардың қатаң
жүйеленуі және іс- жүзінде жүзеге асырылуы ерекшелендіреді.
Ал әлеуметтік ақпарат: соңғы жаңалықтар, мекен-жай мен
тұрмыстық анықтама қағаздар және т.б. сияқты әр түрлі ақпарат-
анықтамалық сипаттағы мәліметтер қамтиды.
Басқару ақпарты экономикалық басқару механизмдерінің
жұмыс істеп тұруын қамтамасыз етеді. Обьектіге немесе басқару
обьектісінде және оның басқару ұйымдарында туындаса, сыртқы
ақпрт ортадан, басқа жақтан келіп түседі де, әр түрлі реттеулерді
атқаруда орын лады.
Қолдану сипатына қарай сыртқы ақпарат көздері: бұйрық
беретін, бағыттайтын және ждел-өндірістік болып үш түрге
бөлінеді. Ішкі ақпарат тікелей жедел ақпараттан, басқару мен
ықпал жасау ақпараттан және ұйымдастыру – шаруашылық ақпараттан
тұрады. Мұндағы жедел ақпарат өндірістік кезең барысын бейнелейді.
Нарықтық қатынас, “әдеттегідей емес” ауыстыру обьектілеріне
көбінесе ғылыми-технологияларға, “ноу-хау”, программалық және
математикалық қамтамасыз ету мен басқа да ақпарат өнімдеріне таралған.
Ақпарат өнімін сатып алу-сатуға байланысты туындаған жағдайдың
жаңалығы мен күрделілігін себебі сонда, көп жылдар бойы бізде
мемлекеттік бюджеттегі қаржы есебінен жұмыс істеген ақпарат өнімін
өндірушілер (ғылыми-зерттеу, жобалау ұйымдары және басқалар) өз
қызметтерінің нәтижесін іс жүзіңде ақысыз тегін беріп отыратын
тәртіп болды. Мұндай жағдайда өндірушінің тұтынушы алдындағы
ақшалай жауаркершілігі болмады, ал жоғарғы нәтижесге
қызығушылықпен тұтынушының барлық тілекмұқтажын ескеруге
ұмтылушылық әлсіз жүзеге асырылады. Себебі ол тұтынушыға қаржы
бойынша тәуелді бекітілмеді. Шаруашылық есеп айырысуы байланысты,
ақпарат өнімін өндіруші мен тұтынушының өзара қатынасының сипаты
да өзгереді. Ақпарат өнімін тұтынушылар, әсіресе өзін-өзі
қаржыландыру жағдайында жұмыс істейтін мекемелер мен фирмалар,
қосымша тиімділік әкелетіндей ғылыми-техникалық өңдеулерді
иемденуге тырысады. Басқаша айтқанда, тұтынушылар ақиқат әрі
бағалы ақпарат өнімін сатып алуға және оның құны қанша болса
да, сонша төлеуге дайын тұрады. Бұл жағдайда ақпарат өнімін
беру кезеңі сатып алу-сату кезеңіне, яғни тауарлы-ақшалай алмасу
кезеңіне қатысатын ақпарат өнімі тауар түрінде жұмыс істей
бастайды.
Қоғамды ақпаратпен жабдықтау деңгейі барынша әлемдік
тұрғыға жетіп дамыған капиталистік елдердегі ғалымдардың ақпаратты
қор ретінде қарастырғандағы зерттеулері келесі түрде айқындалады:
- ақша, шикізат, тауар, жұмысшы күші сияқты ақпаратта негізгі
құңдылықты бейнелейді;
- ақпарат – бұл фирманың белгілі бір мақсатқа жетуі үшін
тиімді өнімді өндіруге болатын шикізат түрі;
- ақпаратты алу нақты шығынды қажет етеді, сонымен бірге ол-
табыс көзі де болып саналады;
- ақпарат – жинау және қолдану тәсілі, өмірлік айналым мерзімі
(циклы), басқа қорларға алмасу мүмкіндігі сияқты ерекше
белгілермен сипатталады;
- ақпарат – басқару үшін шешімдерді таңдау мүмкіндігінің
қайнар көзі болып саналады;
- ақпарат ақшаға сатылып, сақтау, іздеу, өткізіп беру үшін шығынды
керек етеді және нарықтық құн мен тұтынушылық бғаны иемденеді.
Ақпарат нарығы.
Бизнес әлемінде ақпарат қоры ерекше маңызды элемент болып
есептеледі, өйткені оны пайдалану негізінде фирманың стратегиясы
қалыптасып, тауарлар және қызмет көрсету жұмысы сатылып, әрі сатып
алынады, сондай-ақ бүкіл компанияның іс барысын жүргізу кезеңін
анықтайтын ұсыныстар мен кепілдемелер беріледі. Айтарлықтай дәрежеде
іскерлікпен амалдарды (операцияларды) жүргізіп отыру ақпарат
қорының сапасына байланысты. Тиімді басқаруда ақпарат қорын
қолданудың зәрулігі барлық уақытта да сезіліп, соңғы кезге дейін
ол жете ұсынылмай және көкейтесті мәселелердің бірі болмады.
Қазіргі уақытта ақпарат қорының стратегиялық маңызы екі себепті
дәлелмен (фактормен) анықталады: ұйымдардағы, кәсіпорындардағы,
фирмалардағы басқару құрылымының күрделенуі және олардың іс-
нәтижесіне компьютерлі техника ықпалының күшеюі. Жеке фирманың
басқару әдісін зерттеу ретінде ақпарат қорың ең ұтымды жолмен
пайдалану кезеңі өз алдына ғылыми пән болатын ақпараттық
менеджментте қаралуы мүмкін. Сапалы ақпарат қорына ие болу және
оны фирманың мақсаттары үшін қолдану бизнестің басты стратегиялық
шарты болып табылады. Егерде кімде-кім сенімді ақпаратты
иемденсе, оның нарықты да, байлықты да иемденетіні жақсы белгілі.
Нақты күрестегі табысқа, тек нарықты билеп алуға қабілетті тауар
шығаруда ақпарат қорын қолдану мүмкіндігі бар фирмалар ғана
жетеді. Осылайша, ақпарат қорына деген сұраныс және оның
қанағаттандыру қажеттілігі, бизнестің жаңа саласының тууына
бастапқы себеп болып, ақпараттық тауар нарығы мен қызмет көрсету
түрлері туындай бастады. ХХ ғасырдың 80-ші жылдарына дейін
әлемдік тауар нарығындағы жетекшілікті заңды түрде АҚШ-тың
ЭЕМ-дерін негізгі өндірушілер алып отырды. Тек 80-ші жылдардың
ортасында АҚШ-ты Жапон мен Батыс Европа ақпаратпен қызмет
көрсету бөлігінің өсу қарқыны бойынша (жылына 20-30%) қуып
жетіп, тең дәрежелі серіктестікке айналды. Ал ТМД елдерінде
ақпараттық нарық туралы, оны енді ғана дүниеге келдік, даму
үстінде деп айтуға болатын еді.
Енді ақпараттық нарықтың негізгі даму кезеңдерін
қадағалап қарастырайық. 60-шы жылдардағы ақпарат өніміне
қысқаша баяндама (реферат) басылымдары, ақпараттық уақытша
басылымдар (бюллетендер), кітапханалық тізбелер (каталогтар) жатты.
Ақпаратты негізгі жеткізіп берушілер мен оны бір уақытта
тұтынушыларға – академиялық, кәсіпкерлік және мемлекеттік
мекемелердің ақпаратпен қызмет көрсету бөлімі жатады. 70-ші
жылдары, ЭЕМ-нің дамуы мен оны қолдануға байланысты, ақпаратпен
қызмет көрсетуді өндіру және тұтыну, мәліметтер қоймасы (МҚ)
тұрғызыла бастады.
Әр түрлі нарықтық ұяшықтардың, (яғни ортақ “ақпараттық
сүзгісі” бар адамдар тобының) ақпаратты қолдануға дайындық дәрежесі
бірдей емес. Егер біреу баспа түрді қаласа, ал басқа біреу
электронды жолды қалайды. Қолданушылар арасындағы (нарықтық
ұяшықтардағы) осы айырмашылық, ақпараттық тауарды жеткізіп
берушілерді, оны (ақпараттық тауарды) өткізіп берудің әр түрлі мен
жолдарын қолдануға жарайтын ақпараттық тауарды нарықта ұсына
білу қабілетіне байланысты. Егер ақпараттық бірлестіктер
(компаниялар) тек нарықты зерттеп қана қоймай, сонымен бірге оны
тұрғыза білсе (әрбір нарықтық ұяшықтағы сәйкес тұтынушыны дербес
үйретіп), онда оларға бәсекелестік сескенбек тұрмақ, жарнамаға да
аса шығындалып қажеті жоқ. Ақпарат қорының бәсекелестік күрес
құралы ретіндегі мәнін түсінетін фирмалар өз ақпаратының қайнар
көзін жариялауға бейім келмейді. Дегенмен, көптеген фирмалар
қазіргі заманға ақпараттық қызмет көрсетудің мүмкіндіктерін
пайдалана білмейді, себебі оларды бұған ешкім үйретпейді. Осы тұста
ақпараттық біліктілік және компьютерлік сауаттылық деген ұғымдар
арасындағы өзгешелікті атап өткен жөн. Бірінші ұғым екіншісіне
қарағанда анағұрлым кең, ол ақпаратты тауып алу қабілетін, яғни
ақпаратты қай жерде, қандай түрде сақталуы тұратынын анықтай
алуды ғана қамтып қоймай, сонымен бірге қандай ақпарат бар, ол
қалай топтастырылған және өңделген, оны қалай пайдануға болады, әрі
нақты жағдайдағы нақты нарықтық ұяшықтаға байлықты тұрғызуға
қандай үлес қоса алатындығы туралы анық түсінік бере
алады. Ал бұл тек жалпы білімді ғана емес, арнайы дайындығы
бар жұмыскерге де қатысты ой еңбегі. Ақпарат саласының ерекшелігі
сонда, оның мәліметтер банкісіндегі барлық мәліметтерді түгел
білетін немесе қолданатын тұтынушы болмайды. Стратегиялық
шешімдері қалыптастыратын фирмалар, тек өз бизнесіне қатысты
ақпарат қорына ғана бағыт тұтады. “Предикастс” ақпараттық
болжау орталығын қалаушы Сэн Уолперттің айтуынша, шешілетін
мәселеге қатысты негізгі құндылықты жалпы ақпарат емес, нақты
шешімді қабылдауға қатыты ақпараттың бір жақты бөлігі ғана
қамтиды. “Предикастстың” мақсаты – негізінде нақты “иә” немесе
“жоқ” деп айтуға болатындай ақпаратқа жақын келу. Бұл пікір, бір
жағынан ақпараттық бизнес саласында жұмыс істейтін
бірлестітердің өзіне тән ерекшелігін белгілеуге мүмкіндік береді.
Бұл бірлестіктер мыналарды қалайды:
- жан-жақтағы құрастырушыларға сүйенбей-ақ, өзінің жеке
ақпарат өнімін жасау. Бұл бірлестітің ең құңды заты болып
табылатын ақпарат спасын анағұрлым жоғарғы дәрежеде
қадағалауға мүмкіндік береді;
- бастапқы ақпаратты жеткізіп берушілер тек өзіне
тән сұранысты қанағаттандыруға қажетті мәліметтерді талап ету;
- тұтынушыларға өздерінің қызмет шеңберінде тән бірден
тізбектелемейтін, нақты саладағы мәлімдемелерді монопольдік иемдену
есебінен қосымша мәлімдеме беру. Қазіргі кезеңнін ерекшелігі, үлкен
көлемдегі материалдық және шикізаттық қорларға негізделген
индустриялы экономикадан ақпараттың негізгі қоры болып есептелген
“ақпараттық экономикаға” ауысу болып отыр.
Соңғы уақытта ақпараттың статусы өзгеріп, ол қоғамның
қазіргі кездегі жақсы тұрмысын анықтайтын шешуші факторға және
экономиканың стратегиялық қорына айналды. Әлемдік бірлестігі,
дәлірек айтқанда әлемдік нарықтағы Қазақстан Республикасының
интеграциялау мәселелерінің жинағында қоғамды ақпаратпен жабдықтау
басты мәселелердің біріне жатады. Қазақстан Республикасының
жабдықтау бағдарламасы нарықтық мүдделерге және нарықтық
қатынастарды мемлекеттік реттеулерге бағытталған. Ол жақын
болашақта іске асырылатын шаралар жинағын және ақпараттың
инфра-құрылымын тұрғызуға бағытталған. Ақпаратпен жабдықтау
концепциясын басты идеясын қоғамның әлеуметтік-экономикалық
дамуына ақпараттық және ақпарат технологиясының үдемелі әсер
етуін жете түсіндіру болып табылады. Осыған
байланысты екі түсінікті – ақпаратты жетік білу мен компьютерлік
сауаттылықты анықтап айыру мәселесі туындайды. Бұл түсініктер
бір-бірімен жиі айыстырылады. Дегенмен, бірінші түсінік әлдеқайда
кеңірек. Ол тек ақпаратты қайда және қандай түрде сақталғанын
біліп, тайып қана қоймай, одан да маңыздырақ түрде қандай
ақпарат бар екендігін, оның қалай жіктелініп өнделгенің, әрі оны
қалай пайдалануға болатынын және ең бастысы нақты жағдайдағы
байлықты тұрғызуға оның қандай үлес қосуы мүмкін екендігін
туралы айқын түсінікті қажет етеді. Ал бұл жалпы білімді ғана
емес, арнаулы дайындықты да талап етіп болжайтын ақыл-ой
жұмысы. Бір жағынан кез-келген қоғамның ақпараттандыру деңгейі
ақпараттық қызметтің даму дәрежесімен және онымен айналысып
қызмет көрсететін мамандардың санымен, біліктілігімен анықталады.
Сондықтан, ғылымның әр саласындағы білімнің бүтіндей жиынтығын
игере білетін және оған сәйкес ақпараттық технологиядан
сауаттылығы бар мамандарды кеңірек және терең оқытып үйрететін
шұғыл қажеттілік пісіп жетілді. Бұдан басқа ақпараттандыру,
қазіргі ақпараттық технологияларды көптен шығару мен оларды
соңғы уақыттарда жиі пайдаланылып жүрген телекоммуникациялы
жүйелерге қосу мәселелерін шешуші қарастырып болжайды. Бұл
жағдайда ақпарат жүйелері экономикадағы басқарудың қажетті құралына
айналды. Қазіргі уақытта ақпарат жүйелері қолмен жасалатын
ақпарат жүйелер (есептеу техникасынсыз) және автоматтандырылған
ақпарат жүйелер болып бөлінеді. Алдағы уақытта осы оқу
материалдарын баяндауда, ақпарат жүйелері деп автоматтандырылған
ақпарат жүйелерді түсінеміз. Қазақстан Республикасында
ақпараттандырудың жалпы концепциясы көлемінде тұрғызылған ақпарат
жүйелері енді қалыптастырылған даму үстінде. Оларды өңдеу,
отандық нарықтық инфрақұрылымдық дамымағандығы мен шетелдік
серіктестіктермен нашар ақпарат алмасу және интегрирленген
желістермен мәліметтер қоймасын өзара байланыстыру негізінде
ұйымдастыру қиындықтар сияқты күрделі мәселелерге ұшырасады.
Желілік технологиялар.
Әлеуметтік пенде болғандықтан адам әрқашанда өзі сияқтылармен
араласу тәсілдерін іздестіреді. Соңғы кездегі INTERNET желісінің күрт
дамып кетуі (қазіргі кеде 18000 әртүрлі желілерді біріктіріп, күнбе-күн
жаңаларымен толықтыруда) қашықтық ұғымын жоққа шығарып, планетамыздың
кез келген нүктесін бір-бірімен бейнелі түрде байланыстыруда.
Информацияның көзді тартар ертеңі таң қалдырып, өзіңнің соны
пайдалана алатының қуаңтады. Бірақ адам жаңалыққа тез үйренеді. Қазір
де INTERNET жалпыға бірдей информациялық қор тәрізді ертектегі
“ханшалардан” күнделікті “күңіңізге” айналып барады. Оның құрамында
миллиондаған компьютерлер, компьтер терминалдары және қарапайым
пайдаланушы адамдар бар. Кейбір есептер бойынша екі миллиондай
компьютермен отыз миллионға жуық адам жұмыс істеп жатыр. INTERNET
желісіне күніне мың компьютер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: АҚПАРАТ НАРЫҒЫ
Ақпарат – латынның informatio деген сөзінен шыққан, яғни
істің жай-күйі немесе біреудің іс-әрекеті туралы ақпарат,
мәлімдеме немесе қандай да бір нәрсе туралы мәліметтер жиыны.
Дегенмен, мәліметтер ақпаратпен теңестіруге болмайды. Ақпарат тек
бізді қызықтыратын істердің нақты емес жақтары азайтатын
мәліметтерді ғана қамтиды. Ақпаратты қандай да бір мәселелерді
шешу үшін пайдалы болатын, қабылданып алынған, түсінікті және
бағаланған жаңа білім деп түсінейік. Ақпарат дегеніміз, оны
алушы кісіге дейін қабылдау механизмінің қабылданды-түсінікті-
бағаланды деген үш сүзгісінен өткен нәрсе. Мұндай анықтама
ақпаратты үш деңгейде қарауға мүмкіндік береді: синтаксистік,
семантикалық және програматикалық. Синтаксистік деңгейде, ақпаратты
қандай да бір қабылдап алушы кісі үшін тек тілдегі белгілер
арасындағы қатынас қарастырылып, бұл жерде оның мазмұны мен
құндылығы ескерілмейді.
Семантикалық сүзгі (тезаурус) мәлімдеменің мазмұның меңгеруге
мүмкіндік береді. Мәлімдеме мазмұны – белгілі бір түрде реттелген
білім болып табылады.
Програматикалық сүзгі (бағалау механизмі) ақпаратты қабылдаушының
іс жүзіндегі қызмет барысында шешетін мәселелеріне байланысты,
мәлімдемені бағалауына мүмкіндік береді. Кибернетикалық жағдайда
ақпарат, обьектінің жағдайын сипаттайтын жабдық ретінде, сондай-ақ
басқару кезеңіндегі мәліметтер мен оны қолданушылар арасындағы
қатынас ретінде қарастырылады. Ал мәліметтерге – кез келген
обьектінің жағдайы туралы деректер, мағлұматтар жатады. Ақпарат
жүйесінде элементтер арасындағы байланыс ақпарат арқылы, яғни осы
жүйеге қатысы бар мәлеметтер мен қандай да бір оқиғалар туралы
белгілер арқылы жүзеге асады. Бірақ, нарықтық экономиканың әр
түрлі ұйымдары үшін кез келген ақпарат ақпарат қорына жата
бермейді, текке өз бизнесі үшін ең тиімді шешімді алуға
мүмкіндік беретін бөлігі ғана оған жатады. Қоғамдық
ақпаратпен жабдықтаудың мүмкіндіктері бойынша, ақпарат мынадай үш
үлкен топтастырылған жікке бөлінеді: ғылыми-техникалық, әлеуметтік
және басқарушы.
Ғылыми-техникалық ақпарат, ғылыми-техникалық шешімдерді
дәлелді түрде бағалау үшін қажет болатын ақпарат қоймасының
негізін қамтиды. Оны мәліметтер ақиқаттылығымен олардың қатаң
жүйеленуі және іс- жүзінде жүзеге асырылуы ерекшелендіреді.
Ал әлеуметтік ақпарат: соңғы жаңалықтар, мекен-жай мен
тұрмыстық анықтама қағаздар және т.б. сияқты әр түрлі ақпарат-
анықтамалық сипаттағы мәліметтер қамтиды.
Басқару ақпарты экономикалық басқару механизмдерінің
жұмыс істеп тұруын қамтамасыз етеді. Обьектіге немесе басқару
обьектісінде және оның басқару ұйымдарында туындаса, сыртқы
ақпрт ортадан, басқа жақтан келіп түседі де, әр түрлі реттеулерді
атқаруда орын лады.
Қолдану сипатына қарай сыртқы ақпарат көздері: бұйрық
беретін, бағыттайтын және ждел-өндірістік болып үш түрге
бөлінеді. Ішкі ақпарат тікелей жедел ақпараттан, басқару мен
ықпал жасау ақпараттан және ұйымдастыру – шаруашылық ақпараттан
тұрады. Мұндағы жедел ақпарат өндірістік кезең барысын бейнелейді.
Нарықтық қатынас, “әдеттегідей емес” ауыстыру обьектілеріне
көбінесе ғылыми-технологияларға, “ноу-хау”, программалық және
математикалық қамтамасыз ету мен басқа да ақпарат өнімдеріне таралған.
Ақпарат өнімін сатып алу-сатуға байланысты туындаған жағдайдың
жаңалығы мен күрделілігін себебі сонда, көп жылдар бойы бізде
мемлекеттік бюджеттегі қаржы есебінен жұмыс істеген ақпарат өнімін
өндірушілер (ғылыми-зерттеу, жобалау ұйымдары және басқалар) өз
қызметтерінің нәтижесін іс жүзіңде ақысыз тегін беріп отыратын
тәртіп болды. Мұндай жағдайда өндірушінің тұтынушы алдындағы
ақшалай жауаркершілігі болмады, ал жоғарғы нәтижесге
қызығушылықпен тұтынушының барлық тілекмұқтажын ескеруге
ұмтылушылық әлсіз жүзеге асырылады. Себебі ол тұтынушыға қаржы
бойынша тәуелді бекітілмеді. Шаруашылық есеп айырысуы байланысты,
ақпарат өнімін өндіруші мен тұтынушының өзара қатынасының сипаты
да өзгереді. Ақпарат өнімін тұтынушылар, әсіресе өзін-өзі
қаржыландыру жағдайында жұмыс істейтін мекемелер мен фирмалар,
қосымша тиімділік әкелетіндей ғылыми-техникалық өңдеулерді
иемденуге тырысады. Басқаша айтқанда, тұтынушылар ақиқат әрі
бағалы ақпарат өнімін сатып алуға және оның құны қанша болса
да, сонша төлеуге дайын тұрады. Бұл жағдайда ақпарат өнімін
беру кезеңі сатып алу-сату кезеңіне, яғни тауарлы-ақшалай алмасу
кезеңіне қатысатын ақпарат өнімі тауар түрінде жұмыс істей
бастайды.
Қоғамды ақпаратпен жабдықтау деңгейі барынша әлемдік
тұрғыға жетіп дамыған капиталистік елдердегі ғалымдардың ақпаратты
қор ретінде қарастырғандағы зерттеулері келесі түрде айқындалады:
- ақша, шикізат, тауар, жұмысшы күші сияқты ақпаратта негізгі
құңдылықты бейнелейді;
- ақпарат – бұл фирманың белгілі бір мақсатқа жетуі үшін
тиімді өнімді өндіруге болатын шикізат түрі;
- ақпаратты алу нақты шығынды қажет етеді, сонымен бірге ол-
табыс көзі де болып саналады;
- ақпарат – жинау және қолдану тәсілі, өмірлік айналым мерзімі
(циклы), басқа қорларға алмасу мүмкіндігі сияқты ерекше
белгілермен сипатталады;
- ақпарат – басқару үшін шешімдерді таңдау мүмкіндігінің
қайнар көзі болып саналады;
- ақпарат ақшаға сатылып, сақтау, іздеу, өткізіп беру үшін шығынды
керек етеді және нарықтық құн мен тұтынушылық бғаны иемденеді.
Ақпарат нарығы.
Бизнес әлемінде ақпарат қоры ерекше маңызды элемент болып
есептеледі, өйткені оны пайдалану негізінде фирманың стратегиясы
қалыптасып, тауарлар және қызмет көрсету жұмысы сатылып, әрі сатып
алынады, сондай-ақ бүкіл компанияның іс барысын жүргізу кезеңін
анықтайтын ұсыныстар мен кепілдемелер беріледі. Айтарлықтай дәрежеде
іскерлікпен амалдарды (операцияларды) жүргізіп отыру ақпарат
қорының сапасына байланысты. Тиімді басқаруда ақпарат қорын
қолданудың зәрулігі барлық уақытта да сезіліп, соңғы кезге дейін
ол жете ұсынылмай және көкейтесті мәселелердің бірі болмады.
Қазіргі уақытта ақпарат қорының стратегиялық маңызы екі себепті
дәлелмен (фактормен) анықталады: ұйымдардағы, кәсіпорындардағы,
фирмалардағы басқару құрылымының күрделенуі және олардың іс-
нәтижесіне компьютерлі техника ықпалының күшеюі. Жеке фирманың
басқару әдісін зерттеу ретінде ақпарат қорың ең ұтымды жолмен
пайдалану кезеңі өз алдына ғылыми пән болатын ақпараттық
менеджментте қаралуы мүмкін. Сапалы ақпарат қорына ие болу және
оны фирманың мақсаттары үшін қолдану бизнестің басты стратегиялық
шарты болып табылады. Егерде кімде-кім сенімді ақпаратты
иемденсе, оның нарықты да, байлықты да иемденетіні жақсы белгілі.
Нақты күрестегі табысқа, тек нарықты билеп алуға қабілетті тауар
шығаруда ақпарат қорын қолдану мүмкіндігі бар фирмалар ғана
жетеді. Осылайша, ақпарат қорына деген сұраныс және оның
қанағаттандыру қажеттілігі, бизнестің жаңа саласының тууына
бастапқы себеп болып, ақпараттық тауар нарығы мен қызмет көрсету
түрлері туындай бастады. ХХ ғасырдың 80-ші жылдарына дейін
әлемдік тауар нарығындағы жетекшілікті заңды түрде АҚШ-тың
ЭЕМ-дерін негізгі өндірушілер алып отырды. Тек 80-ші жылдардың
ортасында АҚШ-ты Жапон мен Батыс Европа ақпаратпен қызмет
көрсету бөлігінің өсу қарқыны бойынша (жылына 20-30%) қуып
жетіп, тең дәрежелі серіктестікке айналды. Ал ТМД елдерінде
ақпараттық нарық туралы, оны енді ғана дүниеге келдік, даму
үстінде деп айтуға болатын еді.
Енді ақпараттық нарықтың негізгі даму кезеңдерін
қадағалап қарастырайық. 60-шы жылдардағы ақпарат өніміне
қысқаша баяндама (реферат) басылымдары, ақпараттық уақытша
басылымдар (бюллетендер), кітапханалық тізбелер (каталогтар) жатты.
Ақпаратты негізгі жеткізіп берушілер мен оны бір уақытта
тұтынушыларға – академиялық, кәсіпкерлік және мемлекеттік
мекемелердің ақпаратпен қызмет көрсету бөлімі жатады. 70-ші
жылдары, ЭЕМ-нің дамуы мен оны қолдануға байланысты, ақпаратпен
қызмет көрсетуді өндіру және тұтыну, мәліметтер қоймасы (МҚ)
тұрғызыла бастады.
Әр түрлі нарықтық ұяшықтардың, (яғни ортақ “ақпараттық
сүзгісі” бар адамдар тобының) ақпаратты қолдануға дайындық дәрежесі
бірдей емес. Егер біреу баспа түрді қаласа, ал басқа біреу
электронды жолды қалайды. Қолданушылар арасындағы (нарықтық
ұяшықтардағы) осы айырмашылық, ақпараттық тауарды жеткізіп
берушілерді, оны (ақпараттық тауарды) өткізіп берудің әр түрлі мен
жолдарын қолдануға жарайтын ақпараттық тауарды нарықта ұсына
білу қабілетіне байланысты. Егер ақпараттық бірлестіктер
(компаниялар) тек нарықты зерттеп қана қоймай, сонымен бірге оны
тұрғыза білсе (әрбір нарықтық ұяшықтағы сәйкес тұтынушыны дербес
үйретіп), онда оларға бәсекелестік сескенбек тұрмақ, жарнамаға да
аса шығындалып қажеті жоқ. Ақпарат қорының бәсекелестік күрес
құралы ретіндегі мәнін түсінетін фирмалар өз ақпаратының қайнар
көзін жариялауға бейім келмейді. Дегенмен, көптеген фирмалар
қазіргі заманға ақпараттық қызмет көрсетудің мүмкіндіктерін
пайдалана білмейді, себебі оларды бұған ешкім үйретпейді. Осы тұста
ақпараттық біліктілік және компьютерлік сауаттылық деген ұғымдар
арасындағы өзгешелікті атап өткен жөн. Бірінші ұғым екіншісіне
қарағанда анағұрлым кең, ол ақпаратты тауып алу қабілетін, яғни
ақпаратты қай жерде, қандай түрде сақталуы тұратынын анықтай
алуды ғана қамтып қоймай, сонымен бірге қандай ақпарат бар, ол
қалай топтастырылған және өңделген, оны қалай пайдануға болады, әрі
нақты жағдайдағы нақты нарықтық ұяшықтаға байлықты тұрғызуға
қандай үлес қоса алатындығы туралы анық түсінік бере
алады. Ал бұл тек жалпы білімді ғана емес, арнайы дайындығы
бар жұмыскерге де қатысты ой еңбегі. Ақпарат саласының ерекшелігі
сонда, оның мәліметтер банкісіндегі барлық мәліметтерді түгел
білетін немесе қолданатын тұтынушы болмайды. Стратегиялық
шешімдері қалыптастыратын фирмалар, тек өз бизнесіне қатысты
ақпарат қорына ғана бағыт тұтады. “Предикастс” ақпараттық
болжау орталығын қалаушы Сэн Уолперттің айтуынша, шешілетін
мәселеге қатысты негізгі құндылықты жалпы ақпарат емес, нақты
шешімді қабылдауға қатыты ақпараттың бір жақты бөлігі ғана
қамтиды. “Предикастстың” мақсаты – негізінде нақты “иә” немесе
“жоқ” деп айтуға болатындай ақпаратқа жақын келу. Бұл пікір, бір
жағынан ақпараттық бизнес саласында жұмыс істейтін
бірлестітердің өзіне тән ерекшелігін белгілеуге мүмкіндік береді.
Бұл бірлестіктер мыналарды қалайды:
- жан-жақтағы құрастырушыларға сүйенбей-ақ, өзінің жеке
ақпарат өнімін жасау. Бұл бірлестітің ең құңды заты болып
табылатын ақпарат спасын анағұрлым жоғарғы дәрежеде
қадағалауға мүмкіндік береді;
- бастапқы ақпаратты жеткізіп берушілер тек өзіне
тән сұранысты қанағаттандыруға қажетті мәліметтерді талап ету;
- тұтынушыларға өздерінің қызмет шеңберінде тән бірден
тізбектелемейтін, нақты саладағы мәлімдемелерді монопольдік иемдену
есебінен қосымша мәлімдеме беру. Қазіргі кезеңнін ерекшелігі, үлкен
көлемдегі материалдық және шикізаттық қорларға негізделген
индустриялы экономикадан ақпараттың негізгі қоры болып есептелген
“ақпараттық экономикаға” ауысу болып отыр.
Соңғы уақытта ақпараттың статусы өзгеріп, ол қоғамның
қазіргі кездегі жақсы тұрмысын анықтайтын шешуші факторға және
экономиканың стратегиялық қорына айналды. Әлемдік бірлестігі,
дәлірек айтқанда әлемдік нарықтағы Қазақстан Республикасының
интеграциялау мәселелерінің жинағында қоғамды ақпаратпен жабдықтау
басты мәселелердің біріне жатады. Қазақстан Республикасының
жабдықтау бағдарламасы нарықтық мүдделерге және нарықтық
қатынастарды мемлекеттік реттеулерге бағытталған. Ол жақын
болашақта іске асырылатын шаралар жинағын және ақпараттың
инфра-құрылымын тұрғызуға бағытталған. Ақпаратпен жабдықтау
концепциясын басты идеясын қоғамның әлеуметтік-экономикалық
дамуына ақпараттық және ақпарат технологиясының үдемелі әсер
етуін жете түсіндіру болып табылады. Осыған
байланысты екі түсінікті – ақпаратты жетік білу мен компьютерлік
сауаттылықты анықтап айыру мәселесі туындайды. Бұл түсініктер
бір-бірімен жиі айыстырылады. Дегенмен, бірінші түсінік әлдеқайда
кеңірек. Ол тек ақпаратты қайда және қандай түрде сақталғанын
біліп, тайып қана қоймай, одан да маңыздырақ түрде қандай
ақпарат бар екендігін, оның қалай жіктелініп өнделгенің, әрі оны
қалай пайдалануға болатынын және ең бастысы нақты жағдайдағы
байлықты тұрғызуға оның қандай үлес қосуы мүмкін екендігін
туралы айқын түсінікті қажет етеді. Ал бұл жалпы білімді ғана
емес, арнаулы дайындықты да талап етіп болжайтын ақыл-ой
жұмысы. Бір жағынан кез-келген қоғамның ақпараттандыру деңгейі
ақпараттық қызметтің даму дәрежесімен және онымен айналысып
қызмет көрсететін мамандардың санымен, біліктілігімен анықталады.
Сондықтан, ғылымның әр саласындағы білімнің бүтіндей жиынтығын
игере білетін және оған сәйкес ақпараттық технологиядан
сауаттылығы бар мамандарды кеңірек және терең оқытып үйрететін
шұғыл қажеттілік пісіп жетілді. Бұдан басқа ақпараттандыру,
қазіргі ақпараттық технологияларды көптен шығару мен оларды
соңғы уақыттарда жиі пайдаланылып жүрген телекоммуникациялы
жүйелерге қосу мәселелерін шешуші қарастырып болжайды. Бұл
жағдайда ақпарат жүйелері экономикадағы басқарудың қажетті құралына
айналды. Қазіргі уақытта ақпарат жүйелері қолмен жасалатын
ақпарат жүйелер (есептеу техникасынсыз) және автоматтандырылған
ақпарат жүйелер болып бөлінеді. Алдағы уақытта осы оқу
материалдарын баяндауда, ақпарат жүйелері деп автоматтандырылған
ақпарат жүйелерді түсінеміз. Қазақстан Республикасында
ақпараттандырудың жалпы концепциясы көлемінде тұрғызылған ақпарат
жүйелері енді қалыптастырылған даму үстінде. Оларды өңдеу,
отандық нарықтық инфрақұрылымдық дамымағандығы мен шетелдік
серіктестіктермен нашар ақпарат алмасу және интегрирленген
желістермен мәліметтер қоймасын өзара байланыстыру негізінде
ұйымдастыру қиындықтар сияқты күрделі мәселелерге ұшырасады.
Желілік технологиялар.
Әлеуметтік пенде болғандықтан адам әрқашанда өзі сияқтылармен
араласу тәсілдерін іздестіреді. Соңғы кездегі INTERNET желісінің күрт
дамып кетуі (қазіргі кеде 18000 әртүрлі желілерді біріктіріп, күнбе-күн
жаңаларымен толықтыруда) қашықтық ұғымын жоққа шығарып, планетамыздың
кез келген нүктесін бір-бірімен бейнелі түрде байланыстыруда.
Информацияның көзді тартар ертеңі таң қалдырып, өзіңнің соны
пайдалана алатының қуаңтады. Бірақ адам жаңалыққа тез үйренеді. Қазір
де INTERNET жалпыға бірдей информациялық қор тәрізді ертектегі
“ханшалардан” күнделікті “күңіңізге” айналып барады. Оның құрамында
миллиондаған компьютерлер, компьтер терминалдары және қарапайым
пайдаланушы адамдар бар. Кейбір есептер бойынша екі миллиондай
компьютермен отыз миллионға жуық адам жұмыс істеп жатыр. INTERNET
желісіне күніне мың компьютер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz