Ұлы отан соғысын қайта қарастыру-кейінгі ұрпақтың борышы

Ұлы Отан соғысы Кеңес Одағының халықтары, соның ішінде қазақ халқы үшін үлкен сынақ болды. Соңғы зеңбіректің үні өшіп, 1418 күн мен түнге созылған Ұлы Отан соғысының жеңіспен аяқталғанына биыл 71 жыл болды. Кешегі Кеңестер Одағының барлық халқы күш біріктіріп жеткен Ұлы Жеңіске Қазақстан халқы да өзінің лайықты үлесін қосты.
Соғыстан кейінгі жылдары Ш.Ш. Уəлиханов атындағы Тарих жəне этнология институтының құрамында «Ұлы Отан соғысы тарихы» бөлімі жұмыс істеді. Осы бөлім 1959–1983 жылдары қажырлы зерттеу жұмыстарын жүргізіп, ондаған құнды да, іргелі монографиялар, құжаттар жинақтарын шығарды [1]. Олар бүгін Ұлы Отан соғысы тарихнамасының алтын қорына енді. Соғыс жылдарындағы қазақ халқының майдандағы ерлігі мен тылдағы ерен еңбегі мұнан кейін де талай зерттеулерге арқау болды [2]. КСРО ыдырағаннан кейін бұрын идеологиялық себептермен зерттеуге, жазуға тыйым салынған еңбек армиясы, жер аударылғандар, соғыс тұтқындары [3] сияқты мəселелер де тұңғыш рет зерттеліп, бұл тақырыптың тарихнамалық ауқымы ба- рынша кеңейтілді. Бүгінде соғыстың сипаты туралы əртүрлі пікірлер айтылады. Егер оның қазақ халқы жəне КСРО құрамындағы басқа да халықтарға қа- тысы туралы айтсақ, олардың бəрі де ортақ Отанын қорғағаны даусыз.
Соғысқа дейін əскер қатарында болғандарды, соғыс кезінде майданға кеткендерді қосқанда, Қазақстаннан 1 млн. 307 мың адам сапқа тұрған екен. Олардың бəрі ортақ Отан үшін соғысты. Отанымызға аса зор қайғы мен қасірет əкелген, ананы жесір, баланы жетім еткен, қаншама аға буын өкілдері қыршын кеткен сұм соғыстың біткеніне жарты ғасырдан асып кетті. «Соғыс» пен «Жеңіс» сөзінің айырмасын еңбектеген балаға дейін ұққан заман алыстай түсті. Дегенмен соғыс тақырыбына арналған кез келген мақалада отты жылдардағы қазақстандық майдангерлердің ерліктеріне, тылдағы істеріне, Қазақстан халқының Ұлы Отан соғысына қосқан үлесі айтылатыны даусыз. Соңғы уақыттарда, əсіресе тəуелсіздік алғаннан кейін ескерусіз қалған қазақ қаһар- мандарының көзсіз ерліктері туралы мəліметтерге қол жеткізу, ұлттық тарихты қайта қарастыру жастарға отансүйгіштік тəрбие беруде өз ықпалын тигізуде.
Қазіргі таңда соғыс тақырыбын тəуелсіз азат тұрғысынан қайта қарастыру – батыр ағалар алдындағы кейінгі толқынның борышы. Бұл қаһарлы соғыстың қырғынынан тағылым алу үшін өте қажетті мəселе болып табылады. Алпыс жылдан бері сұрапыл соғыстың тағылымы əр тұрғыдан зерттеліп, зерделеніп келеді. Ұлы Отан соғысының оқиғалары, майдан жа- уынгерлерінің ерліктері мен тылдағы еңбек адамдарының даңқты істері сол кездің өзінде де тілге тиек, əңгімеге арқау болып жатты. Оқиғалардың ізін суытпай жазылған қысқа-қысқа газет хабарларынан бастап, сол кезде-ақ жарияланған үлкенді-кішілі еңбектер халық ерлігін баяндады. Ал бұл салада тарихшылар мен публицист жазушылардың жазған дүниелерінің өзі бірталай.

1. Козыбаев М.К. Казахстан – арсенал фронта. Алматы, 1970.
2. Балақаев Т., Алдажұманов Қ. Қазақстан еңбекшілері майдан қызметінде. Алматы, 1985.
3. Алдажуманов К.С. История войны 1941–1945 годов и Казахстан: «белые пятна» и проблемы // Социогуманитарная наука Казахстана. Алматы, 2011. С. 203-217.
4. Балақаев Т.Б., Алдажуманов К.С. Историография Казахстана периода Ве- ликой Отечественной войны // Актуальные проблемы истории Советского Казахстана. Алматы, 1980. С. 113-124.
5. Абишев Г. Казахстан в Великой Отечественной войне. 1941–1945. Алма- Ата, 1975.
6. Козыбаев М., Рахматуллин Б. Равнение на коммунистов. Алма-Ата, 1975.
7. Едігенов Н. Алматы Ұлы Отан соғысы жылдарында. Алматы, 1970; Алда- назаров А. Участие казахстанцев в боях за особождение Польши от немец- ко-фашисткой оккупации (1944–1945 гг.). Автореф. дис. ...канд. ист. наук. Алма-Ата, 1972.
8. Алдажуманов К.С., Анес Г. и др. Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998; Алдажуманов К.С. Трудармейцы Казах- стана: история и судьбы // II конгресс Трудармейцев Казахстана. Алматы, 1997. 5-17 бб.; Военнопленные: застывшие догмы и попытки переосмыс- ления // Central Asia monitor. 2013. №25; 26; 27.
9. Қозыбаев М. Майдангер студенттер. Алматы, 1985; Əбділдаев Қ. Қаһарлы күндер шежіресі. Алматы, 1974; Бекішев Х. Батальон, алға! Алматы, 1985; Көпішев Қ. Қаһармандар. Алматы, 1981 т.б.