Банк өнімдерінің қызметтері және мәні мен мағынасы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1 БАНК ӨНІМДЕРІНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ ЖӘНЕ МӘНІ МЕН МАҒЫНАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.1 Банктік өнімдер мен қызметтердің мәні мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Жаңа банктік өнімдер мен қызметтердің негізгі түрлерінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
1.3 Қазақстан нарығында жаңа банктік өнімдер мен қызметтерді енгізу тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2 АҚ ”ТЕМІРБАНК ҚАЗАҚСТАН” ЖАҢА БАНКТІК ӨНІМДЕР МЕН ҚЫЗМЕТТЕРДІ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.1 Темірбанкі АҚ қызмет түрлерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.2 АҚ “ Темірбанкінде” қызметтердің қаржылық көрсеткіштерін талдау ... .41
3 ҚАЗАҚСТАНДА ЖАҢА БАНКТІК ӨНІМДЕР МЕН ҚЫЗМЕТТЕРДІ ЕҢГІЗУДІҢ БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
3.1 Қазақстан нарығында жаңа банктік өнімдер мен қызметтердің даму мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3.2 Жаңа банктік өнімдер мен қызметтерді жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ...50
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
1 БАНК ӨНІМДЕРІНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ ЖӘНЕ МӘНІ МЕН МАҒЫНАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.1 Банктік өнімдер мен қызметтердің мәні мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Жаңа банктік өнімдер мен қызметтердің негізгі түрлерінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
1.3 Қазақстан нарығында жаңа банктік өнімдер мен қызметтерді енгізу тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2 АҚ ”ТЕМІРБАНК ҚАЗАҚСТАН” ЖАҢА БАНКТІК ӨНІМДЕР МЕН ҚЫЗМЕТТЕРДІ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.1 Темірбанкі АҚ қызмет түрлерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.2 АҚ “ Темірбанкінде” қызметтердің қаржылық көрсеткіштерін талдау ... .41
3 ҚАЗАҚСТАНДА ЖАҢА БАНКТІК ӨНІМДЕР МЕН ҚЫЗМЕТТЕРДІ ЕҢГІЗУДІҢ БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
3.1 Қазақстан нарығында жаңа банктік өнімдер мен қызметтердің даму мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3.2 Жаңа банктік өнімдер мен қызметтерді жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ...50
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Бірінші бағыт іс жүзіндегі операциялармен қызметтердің түрлерін сапалы түрде жетілдірумен байланысты болды. Осылайша, несиелендіру аясында көптеген банктер қарыздардың жаңа түрлерін енгізді, соның ішінде кедесідей жеке клиенттер үшін де,
- қарыз алушы өзінің ескі үйін сатқанға дейін жаңа үйді сатып алуға жеке тұлғаға берілетін қарыз;
- өзі иелік ететін үйді қайта құруға, жөндеу жұмыстарын жүргізуді жоспарлап отырған үй иесіне ұсынылатын үйді жақсартуға берілетін қарыз;
- өзі иелік ететін қайта құруға, жөндеу жұмыстарын жүргізуді жоспарлап отырған үй иесіне ұсынылатын үйді жақсартуға берілетін қарыз;
- тұтынушылық мақсаттарға,жеке несиелік жоспардың жасалуына берілетін қарыз;
- уақыт өте өтелуге берілетін қарыз;
- шартталмаған мақсаттар мен т. басқаға жеке тұлғаға берілетін қарыз.
Банктік қызметтер нарығын дамытудың екінші бағыты клиенттер үшін ертеректе жүргізілмеген, потенциалды түрде жаңа операцияларды банктердің іздестіруі мен дамытуына негізделді.
Бұл бағыт, уақыт өте, көптеген банктердің жүргізетін саясаттарының негізгі буынына айналды.
80-ші жылдардың басында коммерциялық банктер мағыналы түрде клиенттерге қызмет көрсетудің әртүрлі формаларының дамуына артықшылық бере отырып, операциялардың санын кеңейтті. Операциялардың дәстүрлі түрлерімен қатар жаңа қызметтер де дами бастаған банктік қызметтердің жаңаландырылған нарығының құрылуы басталды.
Елде жүргізілген экономикалық реформа банктік істің дамуындағы жаңа сатыны ашты. Нарыққа өту шарттарындағы ерекше өзектілікті біздің елде банктік қызметтер мен өнімдердің даму болашағының сұрақтары алды.
Кең клиентурасы бар банктік операциялардың тиімді түрдегі икемді жүйесі ішкі жинақтардың мобилизациясына ықпал ете алады. Және де ықпал етуге тиіс. Бұл байланыста маңызды мағынаға өзгермелі экономикалық қалыптасқан қажеттіліктеріне әсер ете алатын икемді банктік қызмет көрсету иелік етеді. Банктік операциялар нарығындағы бәсекелестік, сондай-ақ банктік қызмет көрсетудің сандық және сапалық сипаттамаларына әсер етеді.
Тұрғылықты халыққа дәстүрлі банктік қызметтерді көрсетумен қатар-депозиттерге құралдарды тарту, қарызды ұсыну және де тұрғылықты халыққа есепті- кассалық қызмет көрсетуді жүзеге асырумен қатар-біздің елде қазіргі заман талабынасай банктік институттар банктік операциялардың жаңа түрлерінде орындай бастады: электронды қызметтер, клиенттердің тапсырмасы бойынша маркетингтік зерттеу жұмыстары, валюталық операциялар мен т.б қызметтер, соның ішінде тростық, форфейтингтік, лизингтік, кеңестік және т.б.
- қарыз алушы өзінің ескі үйін сатқанға дейін жаңа үйді сатып алуға жеке тұлғаға берілетін қарыз;
- өзі иелік ететін үйді қайта құруға, жөндеу жұмыстарын жүргізуді жоспарлап отырған үй иесіне ұсынылатын үйді жақсартуға берілетін қарыз;
- өзі иелік ететін қайта құруға, жөндеу жұмыстарын жүргізуді жоспарлап отырған үй иесіне ұсынылатын үйді жақсартуға берілетін қарыз;
- тұтынушылық мақсаттарға,жеке несиелік жоспардың жасалуына берілетін қарыз;
- уақыт өте өтелуге берілетін қарыз;
- шартталмаған мақсаттар мен т. басқаға жеке тұлғаға берілетін қарыз.
Банктік қызметтер нарығын дамытудың екінші бағыты клиенттер үшін ертеректе жүргізілмеген, потенциалды түрде жаңа операцияларды банктердің іздестіруі мен дамытуына негізделді.
Бұл бағыт, уақыт өте, көптеген банктердің жүргізетін саясаттарының негізгі буынына айналды.
80-ші жылдардың басында коммерциялық банктер мағыналы түрде клиенттерге қызмет көрсетудің әртүрлі формаларының дамуына артықшылық бере отырып, операциялардың санын кеңейтті. Операциялардың дәстүрлі түрлерімен қатар жаңа қызметтер де дами бастаған банктік қызметтердің жаңаландырылған нарығының құрылуы басталды.
Елде жүргізілген экономикалық реформа банктік істің дамуындағы жаңа сатыны ашты. Нарыққа өту шарттарындағы ерекше өзектілікті біздің елде банктік қызметтер мен өнімдердің даму болашағының сұрақтары алды.
Кең клиентурасы бар банктік операциялардың тиімді түрдегі икемді жүйесі ішкі жинақтардың мобилизациясына ықпал ете алады. Және де ықпал етуге тиіс. Бұл байланыста маңызды мағынаға өзгермелі экономикалық қалыптасқан қажеттіліктеріне әсер ете алатын икемді банктік қызмет көрсету иелік етеді. Банктік операциялар нарығындағы бәсекелестік, сондай-ақ банктік қызмет көрсетудің сандық және сапалық сипаттамаларына әсер етеді.
Тұрғылықты халыққа дәстүрлі банктік қызметтерді көрсетумен қатар-депозиттерге құралдарды тарту, қарызды ұсыну және де тұрғылықты халыққа есепті- кассалық қызмет көрсетуді жүзеге асырумен қатар-біздің елде қазіргі заман талабынасай банктік институттар банктік операциялардың жаңа түрлерінде орындай бастады: электронды қызметтер, клиенттердің тапсырмасы бойынша маркетингтік зерттеу жұмыстары, валюталық операциялар мен т.б қызметтер, соның ішінде тростық, форфейтингтік, лизингтік, кеңестік және т.б.
1. ҚР-ның Азаматтық кодексі 27 желтоқсан 1994 жыл (жалпы бөлімі);
2. ҚР-ның Азаматтық кодексі 1 шілде 1999 жыл (Ерекше бөлімі);
3. 1998 жылдық 29 маусымынан бастап «ҚР-ның Ұлттық Банк туралың заңы
4. 1998 жылдық 29 маусымынан бастап «Банктер мен банктік қызмет туралың заңы
5. ҚР Президентінің 31 тамыз 1995 жылғы «ҚР-дағы банктер мен банктік қызмет туралың Заң күшіне ие Қаулысы;
6. ҚР-ның «Қаржы сұрақтары бойынша ҚР-ның кейбір заңдық актілеріне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу туралың заңы
7. ҚР-ның «Валюталық реттеу туралың Заңы 1993 ж 14 сәуір
8. ҚР-ның «Шетелдік инвестициялар туралың Заңы 1994 жыл 27 желтоқсан.
9. Президенттің “ҚР ҰБ туралы ” Қаулысы № 2155 1996 ж 30 наурыз.
10. «Лицензиялау туралың Заң күшіне ие Президент қаулысы 1996 7 сәуір
11. «Банкроттық туралың Заң күшіне ие Президент қаулысы 1996 7 сәуір
12. Деятельность банков. Современный опыт США. М.: S Bank, 1992 г. 10. Долан Э. Дж., Кэмпбэлл Розмари Дж. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика 7 - Л., 1991 г.
13. Банковская система за десять лет независимости Республики Казахстан. Под. ред. Н.К.Абдулиной, алматы 2006
14. Банковский менеджмент. Пер.с англ. со 2-го изд. – М: Дело, 1997г.-768с. Роуз Питер С.
15. Лисак Б. Казахстанские банки на пути перемен. 11 Банки Казахстана, 1999, -№ 87 - С. 16-18.
16. Дербисов Е. Финансы Казахстана: Между прошлым и будущим. Алматы, 1996 г.
17. 2004-2004 жылғы «Қазақстан ТемірБанкің банктік мәліметтері
18. Анализ результатов отчета по практики в ОАО Народный банк РК
19. Банки и банковские операции/ Е.Ф. Жуков, Л.М. Максимова и др. М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1997 г..
20. Общая теория денег и Кредита под ред. Е.Ф.Жукаова Москва Юнити, 2004
21. Бакновкое дело Л.Б. Айманова Алматы 2004
22. Банки Казахстана на внутреннем финансовом рынке/ Е.М. Арынов, Р.К. Жуламанова и др. - Алматы, 1996 г.
23. Банковское дело. Под ред. О.И. Лаврушина. - М.: Финансы и статистика, 1999 г.
24. Банковское дело. Под ред. Г.С. Сейткасимова. - Алматы, Каржы Каражат, 1998 г.
25. Деньги, кредит, банки: Учебник/Лаврушина О.И., Ямпольский М.М., Савинский Ю.П., и др. -СПб, 1998г.
26. Банки и банковские операции: Учебник для вузов/Жуков Е.Ф., Максимова Л.М., Маркова О.М. – М.: банки и биржи: ЮНИТИ,1997г.
27. Под ред. д.э.н., Г.С.Сейткасимова «Банковское делоң Алматы «Каржы-Каражатң,1998г.
28. Деньги, кредит, банки. Под ред. Г.С. Сейткасимова. – Алматы, Экономика, 1996 г.
29. Жуков Е.Ф. Менеджмент и маркетинг в банках. - М.: ЮНИТИ, 1997г.
30. Калиева Г.Г. Кредитное дело. - Алматы: Экономика, 1997 г.
31. Калиева Г.Г. Коммерческие банки в Казахстане: проблемы устойчивости. - Алматы: Экономика, 1997 г.
32. Мадиярова Д.М., Маряевский В.С. Основы современного банковского дела. - Алматы, 1997 г.
33. Русско-казахский словарь. І, ІІ тома. Қазақ Совет энциклопедиясының бас редакциясы, Алматы-1981 ж.
34. Нарықтық экономиканың орысша-қазақша түсіндірме сөздігі, Алматы: Казмем ҒАҒЗИ, 2005, 400 б.
35. Экономикалық сөздік анықтамалық, Қарағанды, «Болашақ-Баспаң, 1999 ж. 240 б. Тоқсейтов Р.Қ.
36. Руссо-казахский экономический словарь делового человека, Алма-Ата. Научно исслед. центр, «Мұраттасң МЧП, Толга, МГП «Демеуң, 1992-220 с.
2. ҚР-ның Азаматтық кодексі 1 шілде 1999 жыл (Ерекше бөлімі);
3. 1998 жылдық 29 маусымынан бастап «ҚР-ның Ұлттық Банк туралың заңы
4. 1998 жылдық 29 маусымынан бастап «Банктер мен банктік қызмет туралың заңы
5. ҚР Президентінің 31 тамыз 1995 жылғы «ҚР-дағы банктер мен банктік қызмет туралың Заң күшіне ие Қаулысы;
6. ҚР-ның «Қаржы сұрақтары бойынша ҚР-ның кейбір заңдық актілеріне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу туралың заңы
7. ҚР-ның «Валюталық реттеу туралың Заңы 1993 ж 14 сәуір
8. ҚР-ның «Шетелдік инвестициялар туралың Заңы 1994 жыл 27 желтоқсан.
9. Президенттің “ҚР ҰБ туралы ” Қаулысы № 2155 1996 ж 30 наурыз.
10. «Лицензиялау туралың Заң күшіне ие Президент қаулысы 1996 7 сәуір
11. «Банкроттық туралың Заң күшіне ие Президент қаулысы 1996 7 сәуір
12. Деятельность банков. Современный опыт США. М.: S Bank, 1992 г. 10. Долан Э. Дж., Кэмпбэлл Розмари Дж. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика 7 - Л., 1991 г.
13. Банковская система за десять лет независимости Республики Казахстан. Под. ред. Н.К.Абдулиной, алматы 2006
14. Банковский менеджмент. Пер.с англ. со 2-го изд. – М: Дело, 1997г.-768с. Роуз Питер С.
15. Лисак Б. Казахстанские банки на пути перемен. 11 Банки Казахстана, 1999, -№ 87 - С. 16-18.
16. Дербисов Е. Финансы Казахстана: Между прошлым и будущим. Алматы, 1996 г.
17. 2004-2004 жылғы «Қазақстан ТемірБанкің банктік мәліметтері
18. Анализ результатов отчета по практики в ОАО Народный банк РК
19. Банки и банковские операции/ Е.Ф. Жуков, Л.М. Максимова и др. М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1997 г..
20. Общая теория денег и Кредита под ред. Е.Ф.Жукаова Москва Юнити, 2004
21. Бакновкое дело Л.Б. Айманова Алматы 2004
22. Банки Казахстана на внутреннем финансовом рынке/ Е.М. Арынов, Р.К. Жуламанова и др. - Алматы, 1996 г.
23. Банковское дело. Под ред. О.И. Лаврушина. - М.: Финансы и статистика, 1999 г.
24. Банковское дело. Под ред. Г.С. Сейткасимова. - Алматы, Каржы Каражат, 1998 г.
25. Деньги, кредит, банки: Учебник/Лаврушина О.И., Ямпольский М.М., Савинский Ю.П., и др. -СПб, 1998г.
26. Банки и банковские операции: Учебник для вузов/Жуков Е.Ф., Максимова Л.М., Маркова О.М. – М.: банки и биржи: ЮНИТИ,1997г.
27. Под ред. д.э.н., Г.С.Сейткасимова «Банковское делоң Алматы «Каржы-Каражатң,1998г.
28. Деньги, кредит, банки. Под ред. Г.С. Сейткасимова. – Алматы, Экономика, 1996 г.
29. Жуков Е.Ф. Менеджмент и маркетинг в банках. - М.: ЮНИТИ, 1997г.
30. Калиева Г.Г. Кредитное дело. - Алматы: Экономика, 1997 г.
31. Калиева Г.Г. Коммерческие банки в Казахстане: проблемы устойчивости. - Алматы: Экономика, 1997 г.
32. Мадиярова Д.М., Маряевский В.С. Основы современного банковского дела. - Алматы, 1997 г.
33. Русско-казахский словарь. І, ІІ тома. Қазақ Совет энциклопедиясының бас редакциясы, Алматы-1981 ж.
34. Нарықтық экономиканың орысша-қазақша түсіндірме сөздігі, Алматы: Казмем ҒАҒЗИ, 2005, 400 б.
35. Экономикалық сөздік анықтамалық, Қарағанды, «Болашақ-Баспаң, 1999 ж. 240 б. Тоқсейтов Р.Қ.
36. Руссо-казахский экономический словарь делового человека, Алма-Ата. Научно исслед. центр, «Мұраттасң МЧП, Толга, МГП «Демеуң, 1992-220 с.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1 БАНК ӨНІМДЕРІНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ ЖӘНЕ МӘНІ МЕН
МАҒЫНАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1. Банктік өнімдер мен қызметтердің мәні мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ...8
2. Жаңа банктік өнімдер мен қызметтердің негізгі түрлерінің
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
3. Қазақстан нарығында жаңа банктік өнімдер мен қызметтерді енгізу
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2 АҚ ”ТЕМІРБАНК ҚАЗАҚСТАН” ЖАҢА БАНКТІК ӨНІМДЕР МЕН ҚЫЗМЕТТЕРДІ
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .30
1. Темірбанкі АҚ қызмет түрлерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 30
2. АҚ “ Темірбанкінде” қызметтердің қаржылық көрсеткіштерін талдау ... .41
3 ҚАЗАҚСТАНДА ЖАҢА БАНКТІК ӨНІМДЕР МЕН ҚЫЗМЕТТЕРДІ ЕҢГІЗУДІҢ
БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .46
3.1 Қазақстан нарығында жаңа банктік өнімдер мен
қызметтердің даму
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .46
3.2 Жаңа банктік өнімдер мен қызметтерді жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ...50
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.56
КІРІСПЕ
Бірінші бағыт іс жүзіндегі операциялармен қызметтердің түрлерін сапалы
түрде жетілдірумен байланысты болды. Осылайша, несиелендіру аясында
көптеген банктер қарыздардың жаңа түрлерін енгізді, соның ішінде кедесідей
жеке клиенттер үшін де,
- қарыз алушы өзінің ескі үйін сатқанға дейін жаңа үйді сатып алуға жеке
тұлғаға берілетін қарыз;
- өзі иелік ететін үйді қайта құруға, жөндеу жұмыстарын жүргізуді
жоспарлап отырған үй иесіне ұсынылатын үйді жақсартуға берілетін
қарыз;
- өзі иелік ететін қайта құруға, жөндеу жұмыстарын жүргізуді жоспарлап
отырған үй иесіне ұсынылатын үйді жақсартуға берілетін қарыз;
- тұтынушылық мақсаттарға,жеке несиелік жоспардың жасалуына берілетін
қарыз;
- уақыт өте өтелуге берілетін қарыз;
- шартталмаған мақсаттар мен т. басқаға жеке тұлғаға берілетін қарыз.
Банктік қызметтер нарығын дамытудың екінші бағыты клиенттер үшін
ертеректе жүргізілмеген, потенциалды түрде жаңа операцияларды банктердің
іздестіруі мен дамытуына негізделді.
Бұл бағыт, уақыт өте, көптеген банктердің жүргізетін саясаттарының
негізгі буынына айналды.
80-ші жылдардың басында коммерциялық банктер мағыналы түрде
клиенттерге қызмет көрсетудің әртүрлі формаларының дамуына артықшылық бере
отырып, операциялардың санын кеңейтті. Операциялардың дәстүрлі түрлерімен
қатар жаңа қызметтер де дами бастаған банктік қызметтердің жаңаландырылған
нарығының құрылуы басталды.
Елде жүргізілген экономикалық реформа банктік істің дамуындағы жаңа
сатыны ашты. Нарыққа өту шарттарындағы ерекше өзектілікті біздің елде
банктік қызметтер мен өнімдердің даму болашағының сұрақтары алды.
Кең клиентурасы бар банктік операциялардың тиімді түрдегі икемді
жүйесі ішкі жинақтардың мобилизациясына ықпал ете алады. Және де ықпал
етуге тиіс. Бұл байланыста маңызды мағынаға өзгермелі экономикалық
қалыптасқан қажеттіліктеріне әсер ете алатын икемді банктік қызмет көрсету
иелік етеді. Банктік операциялар нарығындағы бәсекелестік, сондай-ақ
банктік қызмет көрсетудің сандық және сапалық сипаттамаларына әсер етеді.
Тұрғылықты халыққа дәстүрлі банктік қызметтерді көрсетумен қатар-
депозиттерге құралдарды тарту, қарызды ұсыну және де тұрғылықты халыққа
есепті- кассалық қызмет көрсетуді жүзеге асырумен қатар-біздің елде қазіргі
заман талабынасай банктік институттар банктік операциялардың жаңа
түрлерінде орындай бастады: электронды қызметтер, клиенттердің тапсырмасы
бойынша маркетингтік зерттеу жұмыстары, валюталық операциялар мен т.б
қызметтер, соның ішінде тростық, форфейтингтік, лизингтік, кеңестік және
т.б.
Осы және бірқатар басқа да операциялар өнімдері және қызметтер
дипломдық жұмыс барысында дәлірек сипатталады.
Аталған мәселенің маңыздылығы мен өзектілігі банктердің нарықтық
экономикада қаржылық, делдалдар болып табылатындықтарын да бекітіледі.
Қызмет көрсету барысында олар, ақша нарығында тауанға айналатын жаңа
талаптар мен міндеттемелерді жасап шығады. Осылайша, клиенттердің
салымдарын ала отырып, банк жаңа міндеттеме-депозит, ол қарызбере отырып-
қарыз алушаға жаңа талап жасап шығарды. Жаңа міндеттемелер мен жаңа
талаптарды құрудың бұл процессі қаржылық делдалдылықтың негізі б.т.
Тұрғылықты халыққа қызмет көрсететін банктердің ролін белсендету мәні
банктік қызмет көрсету клиенттерінің қажеттіліктерін аса толығырақ
қанағаттандыруға максималды әсер етуге, жеке тұлғаларға банктік қызмет
көрсету сапасын жақсартуға, банктік операциялар секторын кеңейтуге және
олардың өзіндік құнын төмендетуге ең аз шығындар жасау жолы арқылы
әрекеттесуде болады. Жоғарыда аталған фактінің өзі менің дипломдық
жұмысының тақырыбының нарыққа өту шерттарында жаңалығын және өзектілігін
айқындайды.
Берілген жұмыстың теоретикалық және тәжірбиелікнегізі болып біздің ел
мен шетелдегі қосарлы мәселелер бойынша экономистердің зерттеу
материалдары, Қазақстанның және Батыс елдерінің коммерциялық банктерінің
жұмыстарын талдау процессінде алынған материалдар, және де кезеңдік
әдебиеттер басылымдарының статистикалық материалдары мен мәліметтері
алынған. Осылайша, банктік қызметтердің ролі өте маңызды, олар нақты түрде
қоғамның барлық қаржылық капиталын басқарады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып екінші деңгейлі банктер
ұсынатын қызметтер мен өнімдердің тікелей жаңа түрлері табылады. Банктік
қызметтер мен өнімдердің, олардың формалары мен түрлерінің ұсынылуы мысалы
ретінде банктердің бірі, АҚ Қазақстан ТемірБанкі алынған.
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты ҚР-ның коммерциялық банктердің
клиенттерге ұсынатын жаңа өнімдері мен қызметтерінің мәні мен мағынасын
ашып көрсету.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1. Банктің өнімдері мен қызметтерінің мән-мағынасын анықтау,
Қазақстанда және шетелде қазіргі кезде қолданылатын жаңа
қызметтер мен өнімдермен оларды салыстыру;
2. Белгілі бір банктің мысалында жаңа банктік өнімдер мен
қызметтердің қолданылуын қадағалау;
3. Жаңа өнімдер мен қызметтердің даму мәселелерін анықтау және де
өнімдер мен қызметтердің мәселелері мен артықшылықтарының
арасында паралель жүргізу және де соның негізінде оларды
жетілдіру жолдарын анықтау.
Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытынды мен қолданылған
әдебиеттерден тұрады.
1 . БАНК ӨНІМДЕРІНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ ЖӘНЕ МӘНІ МЕН МАҒЫНАСЫ
1.1. Банктік өнімдер мен қызметтердің мәні мен түрлері
Банктік қызмет болып клиенттің белгілі-бір қажеттілігін
қанағаттандыратын банктің бір немесе бірнеше операциялары табылады.
1995 ж 31 тамыз ҚР-дағы банктер мен банктік қызмет туралың номері
2443 Заңының 30-шы бабына сәйкес банктік қызметтер санына келесі
операциялардың жүзеге асырылуы жатқызылады:
заңды және жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау;
банктік операциялардың бөлек түрлерін жүзеге асыратын банктер мен
ұйымдардың корреспонденттік шоттарын ашу мен жүргізу;
кассалық операциялар;
аударма операциялары;
есептік операциялар;
жеке және заңды тұлғалардың, соның ішінде олардың банктік шоттары бойынша
банк
корреспонденттердің тапсырыстары бойынша есептемелерді жүргізу;
сенімділік (трасттық) операциялар;
клирингтік (есептілік) операциялар;
сейфтік операциялар;
ломбардтық операциялар;
төлемдік карточкалардың шығарылуы;
банкноталар, монеталар және құндылықтаринкоссациясы;
шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру.
Аталған операциялар банкнермен ҚР ҰБ-мен берілетін лицензия кезінде
жүзеге асырыла алады. Жоғарыда аталған операциялардан басқа, банктер ҚР ҰБ-
нің арнайы лицензиясын алған кезде, келесідей операцияларды орындай алады:
депозиттік сертификаттарды шығару;
кепілдемелік операциялары;
келісім–шарттық (лизингтің) әрекет етуінің бүкіл мерзіміне жалға берілетін
мүлікке жалға берушінің меншік құқығының сақталуымен мүлікті жалға беру;
меншіктік құнды қағаздардың (акциялардан басқаларының) эмиссиясы;
факторингтік операциялар;
фордейтингтік операциялар.
Көрсетілген тізімде “банктік операциялар” мен “банктік қызметтер”
туралы түсінік өзара байланыстырылған. Әдетте, банктік операцияларды
орындау нәтижесінде ақша құралдарының қандай да бір өзгерісі болады деп
болжамдалады, мысалға, несиелік операцияларды алуға болады – қарыз алушы
банктен несие алады және де ақша құралдары қарыз алушының есептік шотына
аударылады және оның бұйрығы бойынша оның жабдықтаушысының шотына
аударылады. Соңғы вариантта есептік операция- сатып алушы несиенің көлемін
жеткізуімен өнімдер, көрсетілген қызеттер немесе орындалған жұмыс үшін өз
жабдықтаушысымен есептесу біруақытылы жүзеге асырылады. Ақша құралдары бір
субъектіден екіншіге өтеді. Ақша құралдарының бұндай қозғалысы аталмыш
сейфтік операциялар орындалған кезде немесе банктік аппарат күштерімен
құндылықтарды инкассациялау немесе орнын ауыстыру кезінде, айырбас
операцияларын жүзеге асыру кезінде орындалмайды. Бұл жағдайлардың
барлығында, біріншіден, төленетін комиссиондықтардың сомаларын санамасақ
бақыланатын, орны ауыстырылатын немесе айырбасталатын құндылықтардың көлемі
өзгермейді (ұлғаймайды немесе кемімейді). Және де, екіншіден, әрдайымға
және бір уақытқа меншік иеленуші өзгермейді. Аталғандардың негізінде
банктік операциялардың банктік қызметтерден ерекшеленетіндігін атап айтуға
болады және де оларды бөлек қарастырған жөн. Бірақ та, банктік істі
толығымен коммерцияландыру кезінде бұндай бөлудің белгілі-бір қиындықтары
бар екені түсінікті. Бірақ бұл кезде “массалық операциялар” ретіндегі
банктік қызметтер түсінігі кеңінен тараған.
Одан басқа, коммерциялық банктердің қызметтерін белгілі-бір төлем үшін
клиенттің пайдасына оның тапсырысы бойынша банктік операцияларды орындау
ретінде анықтауға болады.
Банктік қызметтерді, ең алдымен, спецификалық және спецификалық емес
қызметтерге бөлуге болады. Спецификалық қызметтер болып ерекше кәсіпорын
түріндегі банк қызметінің спецификасынан шығатындардың барлығы саналады.
Оларға банктермен орындалатын операциялардың үш түрі жатады.
1. банкке клиенттердің ақша құралдарын салымдарға орналастырумен
байланысты депозиттік операциялар;
2. несиелік операциялар;
3. есептік операциялар-клиенттердің тапсырыстары бойынша банктер
әртүрлі шоттар аша алады. Олардан тауарлы-материалдық
құндылықтарды сату немесе сатып алумен, еңбек ақыны төлеумен,
салықтар мен жинақтардың және т.б. маңызды төлемдердің
аударылуымен байланысты төлемдер орындалады. Қарастырылған банктік
операциялардың үш типі дәстүрлі деп аталады. Дәстүрлі операциялар
қатарына кассалық операцияларды да жатқызуға болады.
Дәстүрлі емес банктік қызметтер құрамына басқа қызметтердің барлығы
жатады, соның ішінде;
1. делдалдық қызметтер;
2. кәсіпорынды дамытуға бағытталған қызметтер (биржаға енгізу,
акцияларды орналастыру, заңдық көмек, ақпараттық қызметтер),
3. кепілдер мен кепілдемелердің ұсынылуы;
4. сенімділік операциялары (кеңес пен клиент тапсырысы бойынша
меншікті басқарудағы көмекті қоса алғанда);
5. кәсіпорындарға буғалтерлік көмек;
6. соттық мекемелерде клиенттің мүдделерін ұсыну;
7. сейфтерді ұсыну бойынша қызметтер
8. туристтік қызметтер және т.б.
Қарастырылған сараптамаға сәйкес және де қызметтерді алу
субъектілеріне байланысты қызметтер заңды және жеке тұлғаларға ұсынылады.
Тәжірибелі түрде бұл тұлғаларға қандай да бір банкте ұсынылатын қызметтер
брдей болуы мүмкін. Тек олардың көлемі ғана бірдей болмауы мүмкін.
Банктер мұқтаж болатын шаруашылық ұйымдарға қайтарымдылық негізінде
бос ақша құралдарын қайта бөліп, бағыттайтындықтан банктік қызметтер
белсенді және белсенді емес операциялар түріндегі формада жүзеге асырылуы
мүмкін.
Пассивті операциялар көмегімен банктер өз ресурстарын қалыптастырады
(мысалы, депозиттер, басқа банктерден алынған сертификаттар мен несиелерді
сату есебінен).
Белсенді (активті) операцияларды жүзеге асыра отырып банктер тартылған
және меншіктік ресурстарды тұрғылықты Темірпен әртүрлі ұйымдардың
қажеттіліктеріне орналастырады.
Ұсыну үшін төлемге байланысты банктік қызметтер ақылы және ақысыз
болып бөлінеді. Көп жағдайда, банктік табыс әкелетін және әкелмейтін,
қымбат және арзан қызметтерге бөлінеді. Осылайша активті операциялардың
көпшілігі банкке табас алу мүмкіндігін береді, ол оның пассивті
операциялары салымдардың белгілі-бір түрлері бойынша пайыздардың төленүін
болжамдайды кейбір банктік операциялар еңбектің көп мөлшерде жұмсалуын
талап етеді. Сондықтан да, олардың босағасы қымбатырақ болады.
Материалды өнімнің қозғалысынының байласына қарай банктік қызметтер
екі түрге бөлінеді:оның қозғалысымен байланыстық қызметтер және таза
қызметтер. Банктер өзінің оңшалы операцияларымен, басты түрде, материалды
өнім қозғалысына қызмет ететіндіктен, олардың негізгі бөлігі қызметтердің
бірінші түріне жатады. Тауарлардың жылжуына ықпал ете отырып, банктердің
берілген қызметтері жаңа қосымша құнды құрады. Таза қызметтер тікелей
материалды өндіріспен айналысатын ұйымдарға, сонымен бірге олардың жеке
қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін, бөлек азаматтарға ұсынылады.
Банктік қызметтердің негізгі сипаттамалары:
қызметтердің материалды емес болмысы;
өнім қоймаланбайды, бірақ та банктерде банкир басқаратын ақшалы құралдардың
қордалары құрылады;
банктік операциялармен қызметтерді жүргізу заңды тәртіпте шектеледі;
жаңа банктік қызметтің авторы авторлық құқыққы иелік ете алмайды;
өткізу жүйесі (банктік операциялар мен қызметтерді ұсыну) эксклюзивті және
интеграцияланған, өйткені бір банктің барлық филиалдары банктік операциялар
мен қызметтердің біркелкі таңдамасын орындайды.
Банктік операциялар мен қызметтердің жалпы ерекшеліктері болып
табылатындар: олардың уақытқа созылатын сипаты, сенімділік қасиеті, заңдық
немесе банктік тәртіптер мен дәстүрлерге сәйкес стандартты тәртіптер
бойынша жүзеге асырылуы.
ХХ ғасырдың соңына коммерциялық банк клиентке банктік өнімдер мен
қызметтердің 200-ге дейінгі әртүрлі түрлерін ұсынуға қабілетті.
Операциялардың кең диверсификациясы банктерге клиенттерді сақтауға және де
тиімсіз нарықтық конъюнктура кезінде аса рентабельді болып қалуға мүмкіндік
береді. Бірақ та банктік операциялардың барлығы дерлік нақты банктің
тәжірибесінде күн сайын қолданылмайды (мысалы, халықаралық есептесулердің
орындалуы немесе тросттық операциялар).
Банктік қызметтердің негізгі түрлеріне жататындар:
валюталық айырбас. Банктермен ұсынылған ең алғашқы қызметтердің бірі валюта
айырбас операциялары болғанын тарих куәландырып отыр. Қазіргі заман
талабына сай банктік қызметке бұл операциялар өте үлкен маңыздылыққа иелік
етеді, өйткені шаруашылық жүргізу субьекетілерінің экономикалық
байланыстары әрдайым кеңеюде және глобализациялауда, яғни әлемдік деңгейге
шығуда.
коммерциялық вексельдердің есебі мен кәсіпорын-дарға несие ұсыну. Ежелгі
кезеңдердің өзінде банкирлер коммерциялық вексельдерді есепке ала бастады,
сол арқылы құралдардың тездетілген мобилизациясы мақсатында өздерінің сатып
алушыларының мерзімдік міндеттемелерін банктерге сататын жергілікті
саудагерлерге қарыздарды ұсынып отырды. Коммерциялық вексельдердің есебінен
жаңа кеңселік немесе өндірістік ғимараттарды салу үшін немесе тауарларды
сатып алу үшін іскерлік кәсіпорындардың коммерциялық несиелендірілуіне
қанық емес жол ашты.
несиедегі делдалдық коммерциялық банктің маңызды қызметтерінің біріне
айналды. Бұл делдалдық заңды тұлғалар ақша қорлары мен жеке тұлғалардың
ақшалы табыстарының айналым процесінде уақытша босатылатын оңаша
құралдарының қайта бөлінуі жолы арқылы
жүзеге асырылады. Ресурстарды қайта бөлудің басты белгісі ретінде олардың
қарыз алушымен қолданылуындағы табыстылығы шығады.
Жинақтық салымдар. Қарыздарды ұсынудың пайдалы болғаны сонша, банктердің
өзі де осы мақсатта қосымша құралдарды мобилизациялау (тарту) тәсілдерін
іздестіруге кірісті. Банктер, кейбір кезде бірнеше аптадан бірнеше жылдарға
дейінгі салыстырмалы түрде өте жоғары пайыз астына алатын, осындай
тәсілдердің біріне жинақтық салымдар айналды.
Құндылықтарды сақтау. Ортағасыр дәуірінде меншіктік сенімді қоймаларында
өздерінің клиенттерінің алтын, бағалы қағаздар және басқа да құндылықтарды
сақтауға тәжірбиелей бастады. Бүгінгі таңда клиенттердің құндылықтарын
қауіпсіз сақтаумен, оларға өз меншігі керек болғанға дейін құлып астында
ұсталатын банктік сейфтерді жалға беру бөлімі айналысады.
Есепті-кассалық қызмет көрсету. Банк төлемдердің инкасациясын және де
клиент операциялары бойынша төлемдерді жүзеге асыруды өз мойнына алады,
сонымен қатар қысқа мерзімді бағалы қағаздар мен несиелерге нақты ақша
артықшылықтарын қаржыландыруды жүзеге асырады.
Қаржылық кеңес беру. Мамандандырылған финансистер жұмыс істейтін банктер
несиені, жинақтарды, құралдарды инвестициялауды оптималды түрде қолдану
туралы сұрақ туған жағдайда мамандандырылған кеңес бере алады.
Құрал-жабдықтар лизингі. Банк өз клиентіне құрал-жабдықтарды, ең алдымен
өздері оларды сатып алып және оны өз клиенттеріне жалға беретін лизингтік
келісім-шартты қолдана отырып алуды ұсына алады.
Бағалы қағаздармен операциялар. Бағалы қағаздар нарығының қалыптасуына
байланысты бағалы қағаздармен операциялардағы делдалдық ретіндегі банк
қызметтері өз дамуын алуда. Банктер келесілер ретінде қызмет ете алады:
1) делдал ретінде бағалы қағаздао нарығында қызметті жүзеге асыра
алатын инвестициялық институттар;
2) инвестициялық консультант (кеңес беруші);
3) инвестициялық компания;
4) инвестициялық қор.
Қаржылық брокер ретінде шыға отырып, банк бағалы қағаздарды шығару мен
айналысқа жіберу бойынша өз клиенттеріне кеңес беру қызметтерін көрсетеді.
Егер де банк өзіне инвестициялық компания ролін алса, онда ол
келесілермен айналысады:
1. бағалы қағаздардың шығарылуын ұйымдастыру мен үшінші тұлға
пайдасына оларды орналастыру бойынша кепілдемелерді беру;
2. өз атынан және өз есебінен бағалы қағаздарды алып-сату, соның
ішінде бағалы қағаздарды котировкалау жолымен, яғни ол бағалы
қазағдарды сатуға немесе сатып алуға міндетті болатын белгілі-бір
қағаздарға сатушы бағасың мен сатып алушы бағасынң жариялайды.
Банк өз атынан бағалы қағаздарға өз ресурстарын орналстырған кезде
инвестициялық қор ретінде шығады.
трасттық (сенімділік) қызметтері. Банк белгілі-бір төлем үшін фирмалар мен
жеке тұлғалардың меншігін және қаржылық істерін басқара алады. Меншікті
басқару қызметі трасттық қызметтер атымен белгілі. Трастық бөлімшелер
арқылы банктер өз клиенттерінің бағалы қағаздар портфельдерін басқарады,
акциялар мен облигациялар шығаратын корпорацияларға агенттік қызметтер
ұсынады.
Банктік өнім ретінде банктің қызметтің материалды рәсімделген бөлігі
түсіндіріледі (карта, жинақтық кітапша, жолдық чек, электронды амиен)
Банктің нарықтары тиімді жұмысы мен оның бәсеке қабілеттелегі, көп
жағдайда жаңа банктік өнімдер мен қызметтерді енгізуге тәуелді. Нарықта
өткізілетін жаңа банктік өнімдер мен қызметтер банктік инковация ретінде
көрініс табады. Банктік инновация-бұл жаңа банктік өнім немесе қызмет
ретінде өткізілген банктік инновациялық қызметінің соңғы нәтижесі.
Жаңа банктік өнімдер:
1. бірлік
2. массалық болады.
Бірлік өнім-бұл индивидалды өнім. Зат ретінде, ол оның басқа банктік
өнімдер арасында ерекшелендіретін тек оған ғана тән қасиеттерге иелік
етеді. Мысалы, белгілі бір массасы бар нақты құнды металдан жасалған нақты
монета. Бірлік банктік өнім өз сатып алушыларының нақты анықталған
шеңберіне иелік етеді. Сонда да ол нақты тұтынушылар есебіне шығарылады.
Массалық банктік өнім бұл индивидуалдығы тез арада көрініс таппайтын
өнім. Оның ерекше сипаттық қасиеттері жоқ. Ол тек өнім немесе қаржылық
актив түрлері бойынша ғана бөлектенеді, мысалы, банктік депозит, банктік
шот. Массалық банктік өнім тұтынушылар мен инвесторлардың кең аумағының
есебінен шығарылады.
Жаңа банктік өнім:
1. шектелген
2. шектелмеген балоды.
Шектелген өнім- бұл шығарылу көлемі немесе саны қатаң квотталатын
өнім. Бұл көлем өнімді шығару кезінде бекітіледі. Көлем мөлшері көптеген
факторлармен анықталады: акционерлі банктің жарғылық капиталының
мөлшерімен тұтынушылар сұранысымен және т.б. Шектелетін банктік өнімдерге
акциялар, облигациялар, несиелік келісім түрлері және т.б. жатады. Берілген
өнім нақты тұтынушы есебіне шығарылады.
Шектелмеген банктік өнім-шығарылу көлемі ешқандай квоталармен
шыктелмеген өнім ретінде көрініс табады. Бұл өнім мүмкін болатын
потенциалды сатып алушы есебіне шығарылады. Сатып алушылар саны белгісіз
шама. Сондықтан да шектелмейтін өнім шығару көлемі сатып алушы сұранысы
факторынан басқа, ешқандай нормалар және шарттармен шектелмейді. Бұндай
өнімдерге: пластикалық карточкалар, банктік шоттар жатады.
Жаңа банктік өнім:
1. мүліктік
2. мүліктік құқық формасында болуы мүмкін.
Мүлік меншіктің материалды объектісі ретінде көрініс табады. Мүліктік
құқық белгілі-бір мүлікке иелік ету, қолдану және онымен әрекет жасау
құқығын білдіреді. Мүліктік құқық формасындағы банктік өнімге банктік шот
келісім-шарты, несиелік келісім-шарттар сияқты құжаттар жатады.
Жаңа өнім ретінде банктік инковация қаржылық нарықта немесе банктің
ішінде өткізу процесінде ғана көрініс табады.Сатып алушымен банктік өнімге
немесе қызметке ұсынылатын сұраныс жаңа енгізулердің бұл түрлерінің жаңалық
деңгейін анықтайды. Нарықта пайда болған жаңа өнім сатылса, ол сұранысқа
иелік етеді және де өз сатып алушысына иелік етеді дегенді білдіреді. Жаңа
өнімге сұраныс деңгейі оның пайдалылық деңгейі яғни оның жаңалық деңгейін
анықтайды.
Қандайда болмасы жаңа құбылыс уақытпен байланысты. ”Уақыт ”
катогориясы қандай да болмасын құбылыстың соның ішінде экономикалық
құбылыстың өмір категория болып табылады.
Уақыттағы жалғасуына қарай қандай да болмасын жаңа құбылыс массалық,
дәстүрлі құбылысқа айналады. Банктік иновация уақыт қызметі. Ол берелген
инновацияның өмірлік цикілінің бастапқы және соңғы нүктелерімен бекітілген
уақыт шекарасында ғана әрекет етеді. Ал бұл тек берілген банк үшін ғана
жаңа банк табылатын, бірақта басқа банктерді іс жүзіне асырылып қойылған
банктік өнімдер мен қызметтер банктік инновация болып санала алмайтындығын
білдіреді.
Осыны есепек ала отырып, банктік инновация мазмұны бойынша өзіне
келесілерді жатқызады:
1. Қазақстандық қаржылық нарықта, яғни тек қана бір банкте алғашқыда
пайда болған жаңа банктік өнім.
2. Қазақстан үшін жаңа шетелдік банктік өнім, яғни қазақстандық
қаржылық нарықта пайда болған, бірақта олардың нақты шарттарымен
заңдылықтарына сәйкес басқа елдердің қаржылық нарықтарында
шетелде іс жүзіне асырылып қойылған жаңа банктік өнім.
1.2. Жаңа банктік өнімдер мен қызметтердің негізгі түрлерінің
сипаттамасы
Қазақстандық қаржылық нарықта әрдайым ең әртүрлі жаңа банктік өнімдер
мен қызметтер пайда болуда.
Банктік инновациялардың пайда болуы, негізінен үш себеппен шартталған:
1. кәсіпкерлік ойдың үзіліссіз қозғалысымен және де бәсекелестерден
озуға талпынумен;
2. банктің қаржылық ойының күшеюі мен қаржылық тұрақтылықтың ұлғаюына
ынта (стимул) болып табылатын банктік аяда кезеңді түрде пайда
болып отырған дағдарыспен;
3. шетелдегі банктік жаңа енгізулер туралы ақпарат беретін шетелдік
қаржылық нарықтың қызмет етуімен шартталады.
Мысал ретінде Қазақстандық нарықтағы банктік инновацияларды
қарастыруға болады:
валюта-пайыздық своп
көлдік купоны бар своп
своптарды қоймалау
контароренттің овердрафтпен сәйкестілігі бойынша операциялар.
Валюталық своп валюталық сатып алынуын және біруақыттылы форвардты
сатуды (депорт) немесе керісінше, валюталық сатылуын және де біруақытылы
форвордты сатып алынуын (репорт) білдіреді. Пайыздық своп – бұл қарыздық
құралдар бойынша пайыздық стовкалармен айырбас. Бұл екі своптардың
сәйкестілігі жаңа қаржылық операцияға әкеледі.
Валюта-пайыздық своп. Валюта –пайыздық своп валюталық және пайыздың –
айырбас ретінде көрініс табады. Своптың бұл түрі бірнеше қатысушылар
арасында бекітілуі мүмкін.
Нөлдік купоны бар своптің мәні-купонсыз облигацияның элементі
біруақыттылы пайыздық своп пен қайтарылым жылдық төлем жолымен ауытқымалы
пайыздық ставка бойынша табысқа тіркелген табыс айырбасын жүзеге асыра
алатындықта.
Своптарды қоймалау-бұл банк своп туралы келісім-шарттың екінші жағын
таппағанға дейінгі мерзімде банкпен своп туралы келісім-шрттың жасалуы мен
оның сақтандырылуы (әдетте, финогерстермен)
Контокоренттің овердрафтпен сәйкестілігі бойынша операциялардың
мазмұны ақшалы төлемдер кезінде, көбінесе, валюталық есептесулер кезінде
олардың қосарлы қолданылуында болады. Ақша құраладры (соның ішінде, валюта)
келісілген контрактілер бойынша төлем мерзімінен бұрын игерудің шотына
түссе, онда олар контокоренттік шотқа есептеледі. Егер де төлем мерзімі
ақшалардың түсу мерзімінен бұрын келсе, онда инвестор банк овердрофтін
қолданады. Банкке овердрофт пен оның пайыздары бойынша несиенің қайтарылуы
игерудің шотына ақшалардың келіп түсуі кезінде жүзеге асырылады.
Банкаралық бәсекелестіктің кұшеюі әсерінен коммерциялық банктердің
қаржылық қызметтерінің кеңеюі қарқыны пайда болуда. Олардың ішінде
форфейтингтік, лизингтік операцияларды бөлуге болады.
Форфейтинг-бұл несие берушіде айналысу негізде айналым құжатында
көрініс табатын қарызды сатып алу. Бұл қарыздың сатып алушысы (форфейтер)
өз мойнына қарыз алушыдан қанағаттандыру ала алмай қалу мүмкіндігі кезінде
несие берушіге регрессивті талап айналысынан бас тарту-форфейтинг туралы
міндеттемені алатындығын білдіреді.
Оның дамуының маңызды алғышарттары ретінде халықаралық интергацияның
күшейтілуі, банктердің бәсеке қабілеттілігінің өсуі, экспорттық саудаға
мемлекеттік шектеулердің алынып тастаулары, сонымен бірге, экспортерлерге
тән тәуекелділіктің өсуі қызмет етеді.
Форфейтинг механизмі келісім-шарттардың екі түрінде қолданылады:
қаржылық келісім-шарттарда-ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелерді тез арада
өткізу мақсатында;
экспорттық келісім-шарттарда-шетелдік сатып алушыға несие ұсынған
экспортерға нақты ақшаның түсуіне әрекеттесу үшін.
Форфейтингтік аспаптар ретінде қолданылатын негізгі айналымдық
құжаттар болып вексельдер табылады. Бірақ та форфейтинг объектісі ретінде
бағалы қағаздардың басқа түрлері де бола алады. Бұл қағаздардың “таза” (тек
абстрактті міндеттемені мазмұндайтын ) болуы маңызды.
Форфейтинг экспорты мемлекеттік несиелендіру қатысты түрде әлсіз
дамыған елдерде аса кең даму алды. Алғашқыда форфейтингтеу коммерциялық
банктермен жүзеге асырылды, бірақ та “а-форфе” операцияларының көлемдерінің
ұлғаю шамасы бойынша, сондай-ақ арнайы мамандандырылған институттар құрыла
бастады.
Форфейтингтеу мерзімі 150 күннен 5 жылға дейін, ао кейбір жағдайларда
7 жылға дейін.
Лизингтік операциялар кәсіпорын –жалға алушыларға машиналарды, құрал-
жабдықтарды, жылжымайтын мүлікті және де негізгі капиталдың басқа да
бөліктерін ұзақ мерзімді кезеңге жал шарттарына ұсынуға бекітіледі.
Лизинг инвестициялау формасы ретінде негізгі құралдарды жылдам жаңарту
үшін дүние жүзінде қолданылады. Ол құрал-жабдықтарды алу үшін үлкен
бастапқы капиталды және де, әдетте, қосымша кепілді талап етпейді, өйткені
лизингтің алынатын құралы біруақытылы кепіл құралы да болып табылады.
Осылайша, кәсіпкерлік ынталандырылады және мемлекет экономикасына қосымшы
инвестициялар тартылады.
Лизингтік операциялар екі түрге бөлінеді: оперативті лизинг (толық
емес өтімділігі бар лизинг) және қаржылық лизинг (толық өнімділігі бар
лизинг). Коммерциялық банктер жүзега саыратын лизингтік операциялардың
негізгі түрі болып қаржылық лизинг саналады, яғни толық өтімділігі бар
лизинг. Қаржылық лизинг жалға берушінің құрал-жабдықтарының толық
амартизациясына жеткілікті және оған тіркелген пайда беруге қабілетті нақты
бекітілген төлемнің жал мерзімі ішінде төлемді алдын-ала қарастырады.
Коммерциялық банктермен лизингтік операцияларды жүргізу тәжірибесі
келісім-шарттың барлық қатысушылары үшін оның оңтайлы жақтарын анықтады.
Кәсіпорын-жалға беруші үшін лизинг негізгі қорларды несиелендірулің жаңа
формасы болып табылады. Лизингті жүзеге асыратын банк өз операцияларының
шеңберін кеңейтеді және де клиенттердің төлемқабілетсіздігі тәуекелділігін
төмендетеді. Банк жалға берілетін мүлікке салық салынбайтын және де құрал-
жабдықтарды алу үшін қаражат көзі бола алатын амортизациялық төлемдер
есептеуге құқылы. Өнімдері лизинг бойынша алынатын жабдықтаушы үшін оның
төлемімен байланысты мәселелер шешіледі, бұл өз кезігінде, оның тұрақты
қаржылық жағдайын, өтімділігі мен несие қабілеттелегін қамтамасыз етеді.
Республика экономикасының қалыптасуы кезеңінде лизинг дамуын
баяулататын кездер көрнекті болып отыр. Сәйкесінше, Қазақстанда өндірілетін
негізгі құралдардың жаңартылуы баяулайды, бұл мемлекеттік бағдарламалардың
жүзеге асырылуы мен жалпы экономиканың дамуына кері әсер етеді. Лизинг 50
түрден аса түрлерге иелік етеді,бірақ та республика заңдылығы қазіргі
кезде тек оның бір түріне-қаржылық лизингке қолдау көрсетеді. Лизингтің
басқа түрлері осыған байланысты нақты дамуын ала алмауда. Сонымен қатар
“екінші лизинг” ретіндегі лизинг түрін енгізу қажет және де қаржылық
лизингті анықтау түзетулерін де енгізу қажет. Бұл техниканы сатып алуда
икемді мүмкіндіктерді ашады.
Нарыққа өту шарттарында экономикалық механизмдерді жетілдіру ақша
айналыс жүйесінің қызметіне, жеке тұлғаларға есептік және кассалық қызмет
көрсетуді ұйымдастыруға аса жоғары талаптар қоюда. Төлемдік айналым
өсімімен онымен шартталған айналыс ұсталымдарының өсімі, айналыс
ұсталымдарын біруақытылы төмендету мен еңбек шығындарын азайту кезінде
төлемдердегі тез өспелі қажеттіліктер мен ақша құралдарының айналымдылығын
тездетуді қамтамасыз ететін, ақша айналысының принципиалды түрдегі жаңа
механизмін құру қажеттілігін көрсетуде.
Берілген мәселе іс жүзіндегі ақша формаларын массалық қолдану кезінде
шешіле алмайды, өйткені өздерінің физикалық табиғаты күшіне олар
жылжымалылық шегіне иелік етеді, қаржылық есептемелердің жоғары еңбек
сиымдылығын шарттайды, есептесу буынының үзіліссіздігін қамтамасыз етпейді
және де өз қозғалысына бақылау жасауды қиындатады. Оны шешудің негізгі жолы-
бұл индустриалды дамыған елдердің алдыңғы қатарлы тәжірибесі негізінде
аталмыш “қағассыз” технологияларда пайддалану.
Біздің елде тұрғылықты халықпен нақты ақшасыз епсептесудің кешенді
автоматтандырылған жүйесінің құрылу консепциясы жасалып шығарылған еді.
Тауарлар мен қызметтр үшін нақты ақшасыз есеп айырысу сұрақтарынан басқа,
Концепцияда кешенді түрде тұрғылықты халыққа банктік қызмет көрсету
мәселелері қарастырылған.
Концепция әртүрлі банктік жүйелердің техникалық біртұтастық мүмкіндігі
қарастырылады, бұл ақша айналысының біртұтас жалпы мемлекеттік жүйесін
құрудың міндетті шарты және де қандай да болмасын банктің жоғары
рентабельділігінің (өтімділігінің) кепілі болып табылады. Автоматтандыру
процессі бірнеше деңгейге тарайды. Бір жағынан, құрылған банк ішілік және
банкаралық жүйелер, сонымен қатар көтерме (оптом) банктік кәсіпкерлік
ауданына қызмет ететін электронды техникалық құралдар енгізілуде. Басқа
жағынан алғанда, клиенттерге бөлшектік автоматтандырылған қызмет көрсету
жүйесі енгізілуде.
Индивидуалды клиенттердің электронды ақша есепайырысу жүйелерінің
қызмет ету механизмі пластикалық карточкаларды қолдануға негізделген және
де өзіне банкоматтар көмегімен жүзеге асырылатын операцияларды, саудалық
ұйымдарда тұрғылықты халықтың есеп айырысуының электронды жүйелерін, жеке
тұлғаларға үйде немесе жұмыс орнында банктік қызмет көрсету жүйелерін
кіргізеді.
Соңғы 5-6 жылда біздің өмірімізге бағыттамалы жылдамдықпен өзінің
сұлбаттасу, кәсіпкерлік қағидаларымен және де өзінің принципиалды түрде
электронды есеп айырысулардың жаңа аспаптарымен Интернет кірді. Ең жақсы
жетістіктердің бірі болып банктік технологияларды Интернеттің қазіргі заман
талабына сай мүмкіндіктерімен үйлестіру саналады.
Интернет-банкинг-бұл банкпен көрсетілетін жаңа қызмет емес, ол
клиенттерге қызмет көрсетудің формасының тек өзгерісі ғана. Торда (сети)
банкпен жүзеге асырылатын операциялар-ол өзінің стандартты бөлімшелерінде
көрсететін дәл сондай операциялар емес. Ол клиентпен өзарақатыныстардың тек
интерактивті формасымен ғана ерекшеленеді.
Бірақ та бұндай қызмет көрсету аса алға жылжыған т. б.
“Интернет банкинг” жүйесі әзірше тек жеке тұлғаларға ғана есептелген.
Жүйенің маңызды бөлігі болып оның клиенттерінің мәліметтерінің
орталықтандырылған базасы саналады.
Берілген “Интернет банкинг” жүйесі клиентерге ыңғайлы уақытта нақты
уақыт режимінде интернет торы (сеть) арқылы банктік шотты басқару үшін
арналған.
“Интернет банкинг”жүйесінде тіркелу кезінде валюталардың 5 түрінде
операцияларды жүргізу мүмкіндігімен мультивалюталы интернет шот ашылады:
Қазақстандық теңге;
АҚШ доллары (USD);
ресей рубльі (RUR);
евро (EUR);
ағылшын фунт стерлингтері (GBP) 13.
“Интернет банкинг”жүйесінің жұмыс істеу шекарасында шоттардың барлық
түрлеріне бірден қол жеткізу мүмкіндігі бар: есептік депозиттік,
карточкалық несиелік, инвестициялы- брокерлік шоттар перспективасында, өз
кезегінде, өзінің барлық қаржылық портфелін талдау, басқару және
мониторингті жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Ақпаратты қауіпсыз беру үшін “Интернет банкинг”жүйесінде электронды
сандық қол (ЭСҚ) қою механизмі қолданылады. Бұл келесідей болады: клиентпен
банкке бағыталатын төлемдік құжат RSA олгаритімі бойынша шифрланады және де
клиенттің құпиялы кілтін қолдануы арқылы ЭСҚ бойынша қол қойылады. Бұл
кезде белгілерді терудің материалды көрінісін табатын құжаттың аталмыш
бақылау сапасы тіркеледі.
Физикалық түрде дәл осы нақты құжат астына сіздің электронды
қолыңыздың қойылуы болып табылады. Сондықтан да, егер де электронды құжат
мазмұнында бір үтірдің өзінің орны ауысып кетсе, бақылау сомасы да
өзгереді. Сәйкесінше, банктік сервер электронды құжатты алу кезінде сондай-
ақ құжаттың бақылау сомасын анықтайды және де өзі иелік ететін ашық кілттің
көмегімен қойылған қол таңбасының шифрін ашып, өзі алған соммамен оны
салыстырады. Бұл сандар сәйкес келген жағдайда құжатқа жіберушімен қол
қойылған болып саналады және де клиенттің тапсырыстарының жүзеге асырылуы
орындалады. Керісінше болған жағдайда, тапсырыстарды жүзеге асырудан бас
тартылады, ал қате терілген кілтке жүедегі жол жабылады және келесідегі,
яғни болашақтағы жұмыстан шығарылып қалады. Уникалды жабық кілтті сақтау
үшін кілттік иемденуші ретінде клиенттің өз таңдауы бойынша дискета немесе
смарт-карта қолданылады.
Жоғарыда айтылғандарға негізделе отырып, осындай класстағы жүйелердің
қорғанысы өте мықты және оны ашып алу іс жүзінде мүмкін емес екенін
сенімділікпен айтуға болады. Қауіпсіздіктің ішкі қатеріне байланысты
айтсақ, онда персоналдық тиянақты таңдалуымен және де банктің құзырлы
қызметкерлеріне жүйеге кірудің әр түрлі деңгейлерін ұсынумен реттеледі.
Соңғы кезде ірі банктердің бәсекелестігі аса ұшқыр сезілетін қаржылық
нарық сегменттерінің ішінде, аталмыш эквайринг пайда болды. Бұл түсінік
өзіне банктермен саудалық және қызмет көрсету нүктелеріне, соның ішінде
дүкендерге, қонақ үйлерге, мейрамханаларға, туристтік фирмаларға,
автокөліктерді жалға беру бөлімшелеріне және т.б-ға қызмет көрсетуіді
кіргізеді.
Эквайринг мәні қандай да бір банктің оларға пластикалық
карточкаларды қабылдауға мүмкіндік беретін саудалық және сервистік
кәсіпорын-дарға қызмет көрсетеді.
Эквайрингті жүзеге асыратын банк төлемдік құжаттардың (чектердің)
инкассациясын өз мойнына алады және де дүкеннің, мейрамхананың, қонақ
үйдіңшотына ақшалы түсімдерді аударады, яғни тауарлары немесе қызметтері
үшін клиенттері пластикалық карточкалар арқылы төлем жүргізген кәсіпорын-
дардың шотына аударады. Тек шетелдік қана емес, сонымен бірге Қазақстандық
тәжірбие пластикалық карточкалардың әртүрлі атақты жүйелерін енгізу
саудалық немесе сервистік санын ұлғайтуға және сәйкесінше, тауар айналымын
ұлғайтуға көмектеседі, өйткені соңғы уақытта есеп айырысу кезінде дәл осы
пластикалық карточкаларды қолдануды қалайтын адамдардың саны өсуде.
Жаңа банктік өнімдерге: пластикалық карточкаларды, жатқызуға болады.
Банктік карта- жалпылама термин, және де ол төлемдік карталардың
барлық түрлерін білдіреді. Төлемдік картаның басты ерекшелігі – техникалық
жетілдіру деңгейіне қарамастан ол оған ақша айналысы аясында нақты ақшасыз
есеп айырысуды ұйымдастырудың прогрессивті құралдарының бірі ретінде қызмет
етуге мүмкіндік беретін ақпараттың белгілі-бір тізімі мен көлемін сақтауда
болады. Электронды ақшалы есеп айырысу жүйесінің қалыптасуы кезеңінде
құрылған ІSО (Іnternatіonal Standarts Organіsatіon) ұйымы төлемдік
карталардың сыртқы түрінің белгілі-бір стандарттарын, магниттік сызықтардың
форматын, шоттарды номерлеу тәртіптерін және т.б. жасап шығарды. Қазіргі
заман талабына сай батыс экономистерінің ойлары бойынша пластикалық
карточкалары электронды банктік жүйелердің басты элементі ретінде шығады.
Төлемдік карточка арнайы магниттік сызығы бар пластикалық тіктөртбұрыш
ретінде көрініс табады. Оның ақпаратты сақтау құрылғысында тауарлар
(жұмыстар, көрсетілген қызметтер) үшін есеп айырысуға немесе карталық
шоттағы сомадан нақты ақшаны алу үшін қажетті ақпарат сақталады.
Тағайындалуы бойынша карталар екі топқа бөлінеді:
1. Кредитті
2. дебетті
1 кесте - Кредиттік және дебеттік пластикалық карталардың негізгі
салыстырмалы сипаттамалары*
Көрсеткіштер Кредитті карталар Дебетті карталар
1.Негізгі Виза,мастеркард (еврокард) Динерз клаб, Америкэн
өкілдері экспресс
2.Клиенттің шотыҚарыздық шот Ағымдағы шот (овердрафт
мүмкіндігімен ашылуы
мүмкін-клиент овердрафт
бойынша бекітілген линий
шегінде қарыз ала алады.)
3.Несиелендіру Клиенттің несие
лимиті қабілетілігіне байланысты
дифференциациялы бекітіледі
4. төлем Уақыты ұзартылуы мүмкін, Шоттағы құралдардың қозғалысы
несиелендірудің жеңілдікті туралы есеп берілгеннен кейін
кезеңі бар бірден жүзеге асырылады
5.Жылдық төлем Немесе жылдық төлем немесе Жылдық төлем алынады
комиссиондық төлем Кредитті
карта бойынша әрбір
операцияның орындалуы үшін
алынады
*Ескерту Общая теория денег и Кредита под. ред.Е.Ф. Жукова, Москва
„ЮНИТИ”, 2005
Кредитті карта, эмитент мойнына оның контрагенттерінің шотына
клиенттің құралдарын аудару міндеттемесін ғана емес, сонымен қатар онымен
бекітілген несиелендіру лилиттінің шегінде оның иемденушісінің тауарларға,
жұмастарға және көрсетілген қызметтерге бірден төлем жасау тәуекелділігін
де алатын кездегі, осындай есептесу құралы ретінде көрініс табады.
Осылайша, Кредитті карточка оның иемденушісіне қандайда бір сатып алуды
орындаған кезде банктен несиені (несиелік жалды) алу жолы арқылы оағн төлем
жасау мерзімін ұзартуға мүмкіндік береді. Несиелендіру лимиті банк-
эмитентпен картаның әрбір иегеріне оның қарыздық шотында анықталады. Бұл
шот клиенттің банктегі қарапайым (ағымдағы, жинақтық және т.б.) шотынан
мүлдем тәуелсіз. Батыс экономистерінің көз-қарастары бойынша кередитті
карточкалардың белгілі-бір жетіспеушіліктері, яғни кемістіктері бар, олар:
жалпы тауар айналымының 2,5-3 проценті мөлшерінде банкке ай сайынға
төлемдер, банктің компьютерлі жүйесімен қолдану үшін бастапқы салымының
төленуі, картаның төлемқабілеттілігін тексеру мен ол бойынша несиелендіру
лимитінің болуын тексеру үшін қосымша уақытының қажеттігі, сатушының сатып
алушының нақты ақшада есеп айырысуындағы қызығушылығы. Соған қарамастан,
Кредитті карталардың барлық артықшылықтары көрнекті болып отыр, және де
клиенттер төлем карталарының дәл осы түрін алуда мүдделі болып отыр 19.
Дебетті карталар карточкалы иемденушінің ағымдағы шотынан құралдарды
ондағы сома шегінде оны несиелендіруші шотына тікелей аудару жолымен
тауарларға, жұмыстарға және көрсетілетін қызметтерге бірден төлем жасау
үшін арналған. Бұл жағдайда, құралдар жетіспеген жағдайда банкпен оны
айырысу жүзеге асырылмайды, өйткені, шотты ашу кезінде енгізілетін лимит,
төмендетіле алмайды, ол клиентті несиелендіру бойынша міндеттемелерді банк
өзіне алған жоқ.
Осылайша, дебетті карточкалар бойынша есеп айырысулар оның
иемденушісінің шотынан ақша құралдарын тікелей аудару жолымен, ол банктен
несие алу есебінен емес жүзеге асырылады. Техникалық мүмкіндіктер
көзқарасынан пластикалық карточкаларды магнитті және миҚРопроцессорді
немесе чиптік лерге сараптауға болады.
Магнитті банктік карточка-бұл иемденушінің банктік шотының көрінісі:
оның магнитті индикаторы иемденушінің аты-жөні мен оның банктегі шотының
номері туралы ақпаратты ғана мазмұндайды.Сондықтанда бұл картаны қолдану
есебі куінде әр кезде тауарларға (жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге)
төлем жүргізу үшін шоттарға қажетті ақша сомасының бар екендігі тұралы
ақпаратты алу үшін орталық компьютермен хабарласып отыру қажет.
Бұдан басқа, магнитті картаны қолдану кезінде персонификация процесін
өту қажет- картаны оны ұсынушы иелік ететіндігі туралы фактіні дәлелдеу.
Жүйелі кассалық терминалмен байланыс төлемге жатқызылатын белгілі бір ақша
сомасын аударуға бұйрық беру үшін қажет.
Магнитті карточкалардың мағыналы түрдегі жетіспеушіліктері болып
табылатындар:
1. ақпаратты оперативті жаңарту мүмкіндігінің болмауы;
2. дүкенде есеп айырысу кезінде клиент шотынан ақшаны аудару процедурасы
күрделі және ұзақ;
3. магнитті жол өзінің қалыпты тізбегінен жиі шығады.
Магнитті карталармен жұмыс істеуде екі режимдердің қолданылуы мүмкін:
- он-лайн режимі. Құрылғы, карталарды авторизациялау орталығына
берілетін ақпаратты магнитті жолдан оқиды. Арнайы құрылғы импринтер
көмегімен гектерде карточкадан шығарылған қол қойылады, содан
кейін чектер саудагер кәсіпорын-ның пайдасына клиент шотынан сатылып
алынған тауарлар үшін төлем соммасын аудару үшін банкке саудагер
ұйыммен жинақталып, жіберіледі.
- ОФФ-лайн режимі сатып алынған тауарлар туралы ақпарат сауда
терминалдарында сақталу үшін қалатындығымен ерекшелінеді, ол
чектерді басып шығару үшін қолмен айналдырылатын арнайы құрылғылар
қолданылады.
Чиптік карточка шоттағы ақшаларды манипуляция жасау үшін аса көп
мүмкіндіктерді ұсынады. Өйткені, бұндай карточка ақпаратты сақтау жүйесінде
оның иемденушісінің банктік шоты туралы барлық ақпарат сақталатын чипке
иелік етеді: шоттағы ақша саны туралы, соманың максималды мөлшері туралы,
күн ішінде орындалған операциялар туралы ақпаратты. Басқа сөзбен айтқанда,
чиптік карточка- бұл біруақытылы амиен (кошелек) есеп айырысу құралы және
банктік шот. Чиптік карточкасы идентификация және персонификация
процедурасын қажет етпейді, яғни off-lіne режимінде жұмыс істеуге
қабілетті, бұл карта иегерінің шоты ашылған банк немесе компаниядаәрбір
қажет болған жағдайда айналысты талап етпейді. Осылайша чиптік карта-
магниттіге қарағанда тәртібі жағынан аса жетілген төлемдік құрал болады.
Өзінің техникалық сипаттамалары, сонымен қатар оны білмейінше шотқа жол
ашу мүмкін болмайтын иегерде жеке кодтың болуы арқасында, чиптік карта тек
оның жалған жасалған түрлерінен қорғалған ғана емес, сондай-ақ шотпен
әрекет жамүмкіндіктерінің аса кең жинағын болжамдайды. Чиптік карталарды
қолдану кезінде пайда болатын ыңғайсыздықтарға (неудобства), біріншіден,
чиптік карталарғақызмет көрсетудің біртұтас унификатцияланған жүйесінің
болмауын жатқызуға болады, бұған байланысты әр түрлі банктердің чиптік
карталарын “оқу”үшін индивидиялды терминал болуы қажет, екіншіден –
микропроцессорлерді өндірудіңжоғарғы өзіндік құнын жатқызуға болады.
Сонымен бірге банктік карталар жеке (“еңбек ақылық”) және корпоротивті
болып бөлінеді. Корпоротивті карточка заңды тұлғалар мен ашылады және де
заңды тұлғаланың шоттан басқару үшін арналған. Бір фирманың ішінде ашылатын
карточкалардың соңына қоятын шектеулер жоқ.
Халықаралық банктік карталар ішінде VІSA (GOLD VІSA,VІSA CLASSІC, VІSA
BUSІNES,VІSA ELECTRON,VІSA PLUS)-аса атақты престижді және де әрине,
қымбат. Кішкене атақты болып табылатындар Euro Card\Master Card :Euro
Card\Master Card Standard, Euro Card\ Master Card Gold. “Еуропалық”
өндірілуіне қарамастан, оны төлемге дүние жүйесінде Vіsa карталары сияқты
қабылдайды. Amerіcan Express карталары алдындағы карталардан өзінің тек қол
жеткізу деңгейімен ғана ерекшеленеді.Өйткені Vіsa және Euro Card \Master
Card –карточкаларына қарағанда, Amerіcan Express, банктерге өз карталарының
элиссиясы құқығын беруді ұсынудан шектеледі, және сонда да әлемде Amerіcan
Express карталарын қандайда бір банктің логотипімен кездестіру өте қиын.
Оның арасында тек Amerіcan Express компанияларының бөлімшелері ғана
эксклюзивті құқыққа иелік ететіндігіне қарамастан, осы компанияның
карталарын тарататын он шақты ресейлі банктер бар. Бірақ та бұл карталардың
спецификалық сипаттамасы, және де Ресейде несиелік тарих институтының
болмауы банктердің Amerіcan Express карталарын өздерінің тек беделді және
тексерілген клиенттеріне ғана беруді қалайтынын шарттайды. Amerіcan Express
карталары сондай-ақ, әртүрлі типтерде болады: Personal, Amerіcan Company,
Amerіcan Express Cold және жуық арада пайда болған Optіma Express Cold.
Еңбек ақылық карточкалар-Vіsa Electron жәнеCіrrus Maestro.
Қазақстанда олардың шығарылуын жүзеге асыратын банктердің үлесі жалпы
портфельдің 50-ден 90 пайыға дейін ауытқиды. Бұл ең массалы және қымбан
емес өнім: банкоматтар мен банк офистерінде нақты ақша алуға болады,
саудалық нүктелерде есеп айырысуға немесе депозитті қамтамасыз ету астына
несиелік лимит алуға болады, не болмаса 30-90 пайызы ай сайынғы жалақы
көлемінен несиелік лимит алуға да болады. Бірақта олар қонақ үй номерін алу
немесе автокөлікті жалға алу кезінде Интернетте қызмет көрсетуге
қабылданбайды 26.
Vіsa Classіc және MasterCard Mаss орташа жетістігі бар адамның
күнделікті жұмсалымдары үшін массалы және ыңғайлы котегориясына жатады.
Бұндай өнімнің қолдану кезінде шегі болмайды және де халқаралық жүйемен
өте жақсы сәйкеседі. Бұндай карталардың құны банктердің карточкалық
операцияларды қамтамазсыз ету бойынша талаптарына сәйкес 40- тан 100 АҚШ
доллар аралығында ауытқиды. Одан басқа, ұстаушыларға бақытссыз жағдайларда
немесе шетелдегі күтпеген аурулардан сақтандыру ұсынылады 26.
Vіsa Gold және Master Card Gold - өз ақшаларын басқаруда қызығушылық
танытатын талап еткіш клиенттерге арналған. Тәжірбие жүзінде бұл
шетелге жиі шығып отыратын қамтамассыз етілген адамдар. Олардың шетелге
шығуларында өкілдік және басқада бизнес –шығындарға ақша жұмсалатын
қызметтік іс- сапарлар да болғандықтан, бұндай клиенттер осындай мақсатқа
арнайы арналған VІSA BUSІNES немесе Master Card BUSІNES карточкаларын
қосымша алады. Алтын карточкалардың негізгі ерекшелігі болып әрбір
иемденушісінде персоналды менеджердің болуы саналады. Алтын карточкалардың
құны 150-300 АҚШ долларына тең, бұл кезде қамтамасыз ету мәселесі де
қарастырылады 26.
Mastercard Platіnum (2007 жыл басында Казкомерцбанк шығарды)- аталған
қызметтерге қосымша бұл карточка хылықаралық әуежайлардың VІP орындарында
қызмет көрсету, әлемнің ең керемет қонақ үйлерінде, атақты
мерамханаларында, сұлулық салондарында және саудагерлік және сервисдік
басқа да кәсіпорын-дарда жеңілдік алу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Ұсынушыларға жеңілдіктік шарттарында шектелмеген несиелік лимит ұсынылады
26.
Қазіргі кезде нақты ақша алу бойынша операциялардың құны транзакция
сомасынан 0,7 пайызға дейін жетеді. Бірақ та, егер де карточка “басқа”
банкоматта қызмет көрсету алса, комисия мөлшері транцакция сомасынан 1
пайызға дейін ұлғаяды 20.
3. АҚШ доллары карточкаларды қолданумен сатып алынғандарға төлем жасауға
банктер орташа шамамен алғанда операция сомасынан 0,5 пайызға дейінгі
мөлшерде коммиссия алады.
Пластикалық карточкалар базасында өзіндік қызмет көрсетудің банктік
жүйеелрінің жұмысын қамтамасыз ететін құрылғылар болып банкоматтармен
саудалық терминалдар саналады. Орындалатын операцияларға байланысты
банкоматтар ең қарапайым және толық функционалды болып бөлінеді. Құрылу
орнына байланысты далалық және ішкі (ғимараттар үшін) болуы мүмкін.
Қарапайым банктік операцияларды орындау үшін банкоматтардың қолданылуы
банктік қызметкерлерді босатады, оларға қызметтердің аса мамандандырылған
түрлерін көрсетуге және де ұзақ мерзімді перспективада тұрғылықты халыққа
қызмет ұсыну шығындарын қысқартуға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1 БАНК ӨНІМДЕРІНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ ЖӘНЕ МӘНІ МЕН
МАҒЫНАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1. Банктік өнімдер мен қызметтердің мәні мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ...8
2. Жаңа банктік өнімдер мен қызметтердің негізгі түрлерінің
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
3. Қазақстан нарығында жаңа банктік өнімдер мен қызметтерді енгізу
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2 АҚ ”ТЕМІРБАНК ҚАЗАҚСТАН” ЖАҢА БАНКТІК ӨНІМДЕР МЕН ҚЫЗМЕТТЕРДІ
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .30
1. Темірбанкі АҚ қызмет түрлерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 30
2. АҚ “ Темірбанкінде” қызметтердің қаржылық көрсеткіштерін талдау ... .41
3 ҚАЗАҚСТАНДА ЖАҢА БАНКТІК ӨНІМДЕР МЕН ҚЫЗМЕТТЕРДІ ЕҢГІЗУДІҢ
БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .46
3.1 Қазақстан нарығында жаңа банктік өнімдер мен
қызметтердің даму
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .46
3.2 Жаңа банктік өнімдер мен қызметтерді жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ...50
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.56
КІРІСПЕ
Бірінші бағыт іс жүзіндегі операциялармен қызметтердің түрлерін сапалы
түрде жетілдірумен байланысты болды. Осылайша, несиелендіру аясында
көптеген банктер қарыздардың жаңа түрлерін енгізді, соның ішінде кедесідей
жеке клиенттер үшін де,
- қарыз алушы өзінің ескі үйін сатқанға дейін жаңа үйді сатып алуға жеке
тұлғаға берілетін қарыз;
- өзі иелік ететін үйді қайта құруға, жөндеу жұмыстарын жүргізуді
жоспарлап отырған үй иесіне ұсынылатын үйді жақсартуға берілетін
қарыз;
- өзі иелік ететін қайта құруға, жөндеу жұмыстарын жүргізуді жоспарлап
отырған үй иесіне ұсынылатын үйді жақсартуға берілетін қарыз;
- тұтынушылық мақсаттарға,жеке несиелік жоспардың жасалуына берілетін
қарыз;
- уақыт өте өтелуге берілетін қарыз;
- шартталмаған мақсаттар мен т. басқаға жеке тұлғаға берілетін қарыз.
Банктік қызметтер нарығын дамытудың екінші бағыты клиенттер үшін
ертеректе жүргізілмеген, потенциалды түрде жаңа операцияларды банктердің
іздестіруі мен дамытуына негізделді.
Бұл бағыт, уақыт өте, көптеген банктердің жүргізетін саясаттарының
негізгі буынына айналды.
80-ші жылдардың басында коммерциялық банктер мағыналы түрде
клиенттерге қызмет көрсетудің әртүрлі формаларының дамуына артықшылық бере
отырып, операциялардың санын кеңейтті. Операциялардың дәстүрлі түрлерімен
қатар жаңа қызметтер де дами бастаған банктік қызметтердің жаңаландырылған
нарығының құрылуы басталды.
Елде жүргізілген экономикалық реформа банктік істің дамуындағы жаңа
сатыны ашты. Нарыққа өту шарттарындағы ерекше өзектілікті біздің елде
банктік қызметтер мен өнімдердің даму болашағының сұрақтары алды.
Кең клиентурасы бар банктік операциялардың тиімді түрдегі икемді
жүйесі ішкі жинақтардың мобилизациясына ықпал ете алады. Және де ықпал
етуге тиіс. Бұл байланыста маңызды мағынаға өзгермелі экономикалық
қалыптасқан қажеттіліктеріне әсер ете алатын икемді банктік қызмет көрсету
иелік етеді. Банктік операциялар нарығындағы бәсекелестік, сондай-ақ
банктік қызмет көрсетудің сандық және сапалық сипаттамаларына әсер етеді.
Тұрғылықты халыққа дәстүрлі банктік қызметтерді көрсетумен қатар-
депозиттерге құралдарды тарту, қарызды ұсыну және де тұрғылықты халыққа
есепті- кассалық қызмет көрсетуді жүзеге асырумен қатар-біздің елде қазіргі
заман талабынасай банктік институттар банктік операциялардың жаңа
түрлерінде орындай бастады: электронды қызметтер, клиенттердің тапсырмасы
бойынша маркетингтік зерттеу жұмыстары, валюталық операциялар мен т.б
қызметтер, соның ішінде тростық, форфейтингтік, лизингтік, кеңестік және
т.б.
Осы және бірқатар басқа да операциялар өнімдері және қызметтер
дипломдық жұмыс барысында дәлірек сипатталады.
Аталған мәселенің маңыздылығы мен өзектілігі банктердің нарықтық
экономикада қаржылық, делдалдар болып табылатындықтарын да бекітіледі.
Қызмет көрсету барысында олар, ақша нарығында тауанға айналатын жаңа
талаптар мен міндеттемелерді жасап шығады. Осылайша, клиенттердің
салымдарын ала отырып, банк жаңа міндеттеме-депозит, ол қарызбере отырып-
қарыз алушаға жаңа талап жасап шығарды. Жаңа міндеттемелер мен жаңа
талаптарды құрудың бұл процессі қаржылық делдалдылықтың негізі б.т.
Тұрғылықты халыққа қызмет көрсететін банктердің ролін белсендету мәні
банктік қызмет көрсету клиенттерінің қажеттіліктерін аса толығырақ
қанағаттандыруға максималды әсер етуге, жеке тұлғаларға банктік қызмет
көрсету сапасын жақсартуға, банктік операциялар секторын кеңейтуге және
олардың өзіндік құнын төмендетуге ең аз шығындар жасау жолы арқылы
әрекеттесуде болады. Жоғарыда аталған фактінің өзі менің дипломдық
жұмысының тақырыбының нарыққа өту шерттарында жаңалығын және өзектілігін
айқындайды.
Берілген жұмыстың теоретикалық және тәжірбиелікнегізі болып біздің ел
мен шетелдегі қосарлы мәселелер бойынша экономистердің зерттеу
материалдары, Қазақстанның және Батыс елдерінің коммерциялық банктерінің
жұмыстарын талдау процессінде алынған материалдар, және де кезеңдік
әдебиеттер басылымдарының статистикалық материалдары мен мәліметтері
алынған. Осылайша, банктік қызметтердің ролі өте маңызды, олар нақты түрде
қоғамның барлық қаржылық капиталын басқарады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып екінші деңгейлі банктер
ұсынатын қызметтер мен өнімдердің тікелей жаңа түрлері табылады. Банктік
қызметтер мен өнімдердің, олардың формалары мен түрлерінің ұсынылуы мысалы
ретінде банктердің бірі, АҚ Қазақстан ТемірБанкі алынған.
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты ҚР-ның коммерциялық банктердің
клиенттерге ұсынатын жаңа өнімдері мен қызметтерінің мәні мен мағынасын
ашып көрсету.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1. Банктің өнімдері мен қызметтерінің мән-мағынасын анықтау,
Қазақстанда және шетелде қазіргі кезде қолданылатын жаңа
қызметтер мен өнімдермен оларды салыстыру;
2. Белгілі бір банктің мысалында жаңа банктік өнімдер мен
қызметтердің қолданылуын қадағалау;
3. Жаңа өнімдер мен қызметтердің даму мәселелерін анықтау және де
өнімдер мен қызметтердің мәселелері мен артықшылықтарының
арасында паралель жүргізу және де соның негізінде оларды
жетілдіру жолдарын анықтау.
Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытынды мен қолданылған
әдебиеттерден тұрады.
1 . БАНК ӨНІМДЕРІНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ ЖӘНЕ МӘНІ МЕН МАҒЫНАСЫ
1.1. Банктік өнімдер мен қызметтердің мәні мен түрлері
Банктік қызмет болып клиенттің белгілі-бір қажеттілігін
қанағаттандыратын банктің бір немесе бірнеше операциялары табылады.
1995 ж 31 тамыз ҚР-дағы банктер мен банктік қызмет туралың номері
2443 Заңының 30-шы бабына сәйкес банктік қызметтер санына келесі
операциялардың жүзеге асырылуы жатқызылады:
заңды және жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау;
банктік операциялардың бөлек түрлерін жүзеге асыратын банктер мен
ұйымдардың корреспонденттік шоттарын ашу мен жүргізу;
кассалық операциялар;
аударма операциялары;
есептік операциялар;
жеке және заңды тұлғалардың, соның ішінде олардың банктік шоттары бойынша
банк
корреспонденттердің тапсырыстары бойынша есептемелерді жүргізу;
сенімділік (трасттық) операциялар;
клирингтік (есептілік) операциялар;
сейфтік операциялар;
ломбардтық операциялар;
төлемдік карточкалардың шығарылуы;
банкноталар, монеталар және құндылықтаринкоссациясы;
шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру.
Аталған операциялар банкнермен ҚР ҰБ-мен берілетін лицензия кезінде
жүзеге асырыла алады. Жоғарыда аталған операциялардан басқа, банктер ҚР ҰБ-
нің арнайы лицензиясын алған кезде, келесідей операцияларды орындай алады:
депозиттік сертификаттарды шығару;
кепілдемелік операциялары;
келісім–шарттық (лизингтің) әрекет етуінің бүкіл мерзіміне жалға берілетін
мүлікке жалға берушінің меншік құқығының сақталуымен мүлікті жалға беру;
меншіктік құнды қағаздардың (акциялардан басқаларының) эмиссиясы;
факторингтік операциялар;
фордейтингтік операциялар.
Көрсетілген тізімде “банктік операциялар” мен “банктік қызметтер”
туралы түсінік өзара байланыстырылған. Әдетте, банктік операцияларды
орындау нәтижесінде ақша құралдарының қандай да бір өзгерісі болады деп
болжамдалады, мысалға, несиелік операцияларды алуға болады – қарыз алушы
банктен несие алады және де ақша құралдары қарыз алушының есептік шотына
аударылады және оның бұйрығы бойынша оның жабдықтаушысының шотына
аударылады. Соңғы вариантта есептік операция- сатып алушы несиенің көлемін
жеткізуімен өнімдер, көрсетілген қызеттер немесе орындалған жұмыс үшін өз
жабдықтаушысымен есептесу біруақытылы жүзеге асырылады. Ақша құралдары бір
субъектіден екіншіге өтеді. Ақша құралдарының бұндай қозғалысы аталмыш
сейфтік операциялар орындалған кезде немесе банктік аппарат күштерімен
құндылықтарды инкассациялау немесе орнын ауыстыру кезінде, айырбас
операцияларын жүзеге асыру кезінде орындалмайды. Бұл жағдайлардың
барлығында, біріншіден, төленетін комиссиондықтардың сомаларын санамасақ
бақыланатын, орны ауыстырылатын немесе айырбасталатын құндылықтардың көлемі
өзгермейді (ұлғаймайды немесе кемімейді). Және де, екіншіден, әрдайымға
және бір уақытқа меншік иеленуші өзгермейді. Аталғандардың негізінде
банктік операциялардың банктік қызметтерден ерекшеленетіндігін атап айтуға
болады және де оларды бөлек қарастырған жөн. Бірақ та, банктік істі
толығымен коммерцияландыру кезінде бұндай бөлудің белгілі-бір қиындықтары
бар екені түсінікті. Бірақ бұл кезде “массалық операциялар” ретіндегі
банктік қызметтер түсінігі кеңінен тараған.
Одан басқа, коммерциялық банктердің қызметтерін белгілі-бір төлем үшін
клиенттің пайдасына оның тапсырысы бойынша банктік операцияларды орындау
ретінде анықтауға болады.
Банктік қызметтерді, ең алдымен, спецификалық және спецификалық емес
қызметтерге бөлуге болады. Спецификалық қызметтер болып ерекше кәсіпорын
түріндегі банк қызметінің спецификасынан шығатындардың барлығы саналады.
Оларға банктермен орындалатын операциялардың үш түрі жатады.
1. банкке клиенттердің ақша құралдарын салымдарға орналастырумен
байланысты депозиттік операциялар;
2. несиелік операциялар;
3. есептік операциялар-клиенттердің тапсырыстары бойынша банктер
әртүрлі шоттар аша алады. Олардан тауарлы-материалдық
құндылықтарды сату немесе сатып алумен, еңбек ақыны төлеумен,
салықтар мен жинақтардың және т.б. маңызды төлемдердің
аударылуымен байланысты төлемдер орындалады. Қарастырылған банктік
операциялардың үш типі дәстүрлі деп аталады. Дәстүрлі операциялар
қатарына кассалық операцияларды да жатқызуға болады.
Дәстүрлі емес банктік қызметтер құрамына басқа қызметтердің барлығы
жатады, соның ішінде;
1. делдалдық қызметтер;
2. кәсіпорынды дамытуға бағытталған қызметтер (биржаға енгізу,
акцияларды орналастыру, заңдық көмек, ақпараттық қызметтер),
3. кепілдер мен кепілдемелердің ұсынылуы;
4. сенімділік операциялары (кеңес пен клиент тапсырысы бойынша
меншікті басқарудағы көмекті қоса алғанда);
5. кәсіпорындарға буғалтерлік көмек;
6. соттық мекемелерде клиенттің мүдделерін ұсыну;
7. сейфтерді ұсыну бойынша қызметтер
8. туристтік қызметтер және т.б.
Қарастырылған сараптамаға сәйкес және де қызметтерді алу
субъектілеріне байланысты қызметтер заңды және жеке тұлғаларға ұсынылады.
Тәжірибелі түрде бұл тұлғаларға қандай да бір банкте ұсынылатын қызметтер
брдей болуы мүмкін. Тек олардың көлемі ғана бірдей болмауы мүмкін.
Банктер мұқтаж болатын шаруашылық ұйымдарға қайтарымдылық негізінде
бос ақша құралдарын қайта бөліп, бағыттайтындықтан банктік қызметтер
белсенді және белсенді емес операциялар түріндегі формада жүзеге асырылуы
мүмкін.
Пассивті операциялар көмегімен банктер өз ресурстарын қалыптастырады
(мысалы, депозиттер, басқа банктерден алынған сертификаттар мен несиелерді
сату есебінен).
Белсенді (активті) операцияларды жүзеге асыра отырып банктер тартылған
және меншіктік ресурстарды тұрғылықты Темірпен әртүрлі ұйымдардың
қажеттіліктеріне орналастырады.
Ұсыну үшін төлемге байланысты банктік қызметтер ақылы және ақысыз
болып бөлінеді. Көп жағдайда, банктік табыс әкелетін және әкелмейтін,
қымбат және арзан қызметтерге бөлінеді. Осылайша активті операциялардың
көпшілігі банкке табас алу мүмкіндігін береді, ол оның пассивті
операциялары салымдардың белгілі-бір түрлері бойынша пайыздардың төленүін
болжамдайды кейбір банктік операциялар еңбектің көп мөлшерде жұмсалуын
талап етеді. Сондықтан да, олардың босағасы қымбатырақ болады.
Материалды өнімнің қозғалысынының байласына қарай банктік қызметтер
екі түрге бөлінеді:оның қозғалысымен байланыстық қызметтер және таза
қызметтер. Банктер өзінің оңшалы операцияларымен, басты түрде, материалды
өнім қозғалысына қызмет ететіндіктен, олардың негізгі бөлігі қызметтердің
бірінші түріне жатады. Тауарлардың жылжуына ықпал ете отырып, банктердің
берілген қызметтері жаңа қосымша құнды құрады. Таза қызметтер тікелей
материалды өндіріспен айналысатын ұйымдарға, сонымен бірге олардың жеке
қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін, бөлек азаматтарға ұсынылады.
Банктік қызметтердің негізгі сипаттамалары:
қызметтердің материалды емес болмысы;
өнім қоймаланбайды, бірақ та банктерде банкир басқаратын ақшалы құралдардың
қордалары құрылады;
банктік операциялармен қызметтерді жүргізу заңды тәртіпте шектеледі;
жаңа банктік қызметтің авторы авторлық құқыққы иелік ете алмайды;
өткізу жүйесі (банктік операциялар мен қызметтерді ұсыну) эксклюзивті және
интеграцияланған, өйткені бір банктің барлық филиалдары банктік операциялар
мен қызметтердің біркелкі таңдамасын орындайды.
Банктік операциялар мен қызметтердің жалпы ерекшеліктері болып
табылатындар: олардың уақытқа созылатын сипаты, сенімділік қасиеті, заңдық
немесе банктік тәртіптер мен дәстүрлерге сәйкес стандартты тәртіптер
бойынша жүзеге асырылуы.
ХХ ғасырдың соңына коммерциялық банк клиентке банктік өнімдер мен
қызметтердің 200-ге дейінгі әртүрлі түрлерін ұсынуға қабілетті.
Операциялардың кең диверсификациясы банктерге клиенттерді сақтауға және де
тиімсіз нарықтық конъюнктура кезінде аса рентабельді болып қалуға мүмкіндік
береді. Бірақ та банктік операциялардың барлығы дерлік нақты банктің
тәжірибесінде күн сайын қолданылмайды (мысалы, халықаралық есептесулердің
орындалуы немесе тросттық операциялар).
Банктік қызметтердің негізгі түрлеріне жататындар:
валюталық айырбас. Банктермен ұсынылған ең алғашқы қызметтердің бірі валюта
айырбас операциялары болғанын тарих куәландырып отыр. Қазіргі заман
талабына сай банктік қызметке бұл операциялар өте үлкен маңыздылыққа иелік
етеді, өйткені шаруашылық жүргізу субьекетілерінің экономикалық
байланыстары әрдайым кеңеюде және глобализациялауда, яғни әлемдік деңгейге
шығуда.
коммерциялық вексельдердің есебі мен кәсіпорын-дарға несие ұсыну. Ежелгі
кезеңдердің өзінде банкирлер коммерциялық вексельдерді есепке ала бастады,
сол арқылы құралдардың тездетілген мобилизациясы мақсатында өздерінің сатып
алушыларының мерзімдік міндеттемелерін банктерге сататын жергілікті
саудагерлерге қарыздарды ұсынып отырды. Коммерциялық вексельдердің есебінен
жаңа кеңселік немесе өндірістік ғимараттарды салу үшін немесе тауарларды
сатып алу үшін іскерлік кәсіпорындардың коммерциялық несиелендірілуіне
қанық емес жол ашты.
несиедегі делдалдық коммерциялық банктің маңызды қызметтерінің біріне
айналды. Бұл делдалдық заңды тұлғалар ақша қорлары мен жеке тұлғалардың
ақшалы табыстарының айналым процесінде уақытша босатылатын оңаша
құралдарының қайта бөлінуі жолы арқылы
жүзеге асырылады. Ресурстарды қайта бөлудің басты белгісі ретінде олардың
қарыз алушымен қолданылуындағы табыстылығы шығады.
Жинақтық салымдар. Қарыздарды ұсынудың пайдалы болғаны сонша, банктердің
өзі де осы мақсатта қосымша құралдарды мобилизациялау (тарту) тәсілдерін
іздестіруге кірісті. Банктер, кейбір кезде бірнеше аптадан бірнеше жылдарға
дейінгі салыстырмалы түрде өте жоғары пайыз астына алатын, осындай
тәсілдердің біріне жинақтық салымдар айналды.
Құндылықтарды сақтау. Ортағасыр дәуірінде меншіктік сенімді қоймаларында
өздерінің клиенттерінің алтын, бағалы қағаздар және басқа да құндылықтарды
сақтауға тәжірбиелей бастады. Бүгінгі таңда клиенттердің құндылықтарын
қауіпсіз сақтаумен, оларға өз меншігі керек болғанға дейін құлып астында
ұсталатын банктік сейфтерді жалға беру бөлімі айналысады.
Есепті-кассалық қызмет көрсету. Банк төлемдердің инкасациясын және де
клиент операциялары бойынша төлемдерді жүзеге асыруды өз мойнына алады,
сонымен қатар қысқа мерзімді бағалы қағаздар мен несиелерге нақты ақша
артықшылықтарын қаржыландыруды жүзеге асырады.
Қаржылық кеңес беру. Мамандандырылған финансистер жұмыс істейтін банктер
несиені, жинақтарды, құралдарды инвестициялауды оптималды түрде қолдану
туралы сұрақ туған жағдайда мамандандырылған кеңес бере алады.
Құрал-жабдықтар лизингі. Банк өз клиентіне құрал-жабдықтарды, ең алдымен
өздері оларды сатып алып және оны өз клиенттеріне жалға беретін лизингтік
келісім-шартты қолдана отырып алуды ұсына алады.
Бағалы қағаздармен операциялар. Бағалы қағаздар нарығының қалыптасуына
байланысты бағалы қағаздармен операциялардағы делдалдық ретіндегі банк
қызметтері өз дамуын алуда. Банктер келесілер ретінде қызмет ете алады:
1) делдал ретінде бағалы қағаздао нарығында қызметті жүзеге асыра
алатын инвестициялық институттар;
2) инвестициялық консультант (кеңес беруші);
3) инвестициялық компания;
4) инвестициялық қор.
Қаржылық брокер ретінде шыға отырып, банк бағалы қағаздарды шығару мен
айналысқа жіберу бойынша өз клиенттеріне кеңес беру қызметтерін көрсетеді.
Егер де банк өзіне инвестициялық компания ролін алса, онда ол
келесілермен айналысады:
1. бағалы қағаздардың шығарылуын ұйымдастыру мен үшінші тұлға
пайдасына оларды орналастыру бойынша кепілдемелерді беру;
2. өз атынан және өз есебінен бағалы қағаздарды алып-сату, соның
ішінде бағалы қағаздарды котировкалау жолымен, яғни ол бағалы
қазағдарды сатуға немесе сатып алуға міндетті болатын белгілі-бір
қағаздарға сатушы бағасың мен сатып алушы бағасынң жариялайды.
Банк өз атынан бағалы қағаздарға өз ресурстарын орналстырған кезде
инвестициялық қор ретінде шығады.
трасттық (сенімділік) қызметтері. Банк белгілі-бір төлем үшін фирмалар мен
жеке тұлғалардың меншігін және қаржылық істерін басқара алады. Меншікті
басқару қызметі трасттық қызметтер атымен белгілі. Трастық бөлімшелер
арқылы банктер өз клиенттерінің бағалы қағаздар портфельдерін басқарады,
акциялар мен облигациялар шығаратын корпорацияларға агенттік қызметтер
ұсынады.
Банктік өнім ретінде банктің қызметтің материалды рәсімделген бөлігі
түсіндіріледі (карта, жинақтық кітапша, жолдық чек, электронды амиен)
Банктің нарықтары тиімді жұмысы мен оның бәсеке қабілеттелегі, көп
жағдайда жаңа банктік өнімдер мен қызметтерді енгізуге тәуелді. Нарықта
өткізілетін жаңа банктік өнімдер мен қызметтер банктік инковация ретінде
көрініс табады. Банктік инновация-бұл жаңа банктік өнім немесе қызмет
ретінде өткізілген банктік инновациялық қызметінің соңғы нәтижесі.
Жаңа банктік өнімдер:
1. бірлік
2. массалық болады.
Бірлік өнім-бұл индивидалды өнім. Зат ретінде, ол оның басқа банктік
өнімдер арасында ерекшелендіретін тек оған ғана тән қасиеттерге иелік
етеді. Мысалы, белгілі бір массасы бар нақты құнды металдан жасалған нақты
монета. Бірлік банктік өнім өз сатып алушыларының нақты анықталған
шеңберіне иелік етеді. Сонда да ол нақты тұтынушылар есебіне шығарылады.
Массалық банктік өнім бұл индивидуалдығы тез арада көрініс таппайтын
өнім. Оның ерекше сипаттық қасиеттері жоқ. Ол тек өнім немесе қаржылық
актив түрлері бойынша ғана бөлектенеді, мысалы, банктік депозит, банктік
шот. Массалық банктік өнім тұтынушылар мен инвесторлардың кең аумағының
есебінен шығарылады.
Жаңа банктік өнім:
1. шектелген
2. шектелмеген балоды.
Шектелген өнім- бұл шығарылу көлемі немесе саны қатаң квотталатын
өнім. Бұл көлем өнімді шығару кезінде бекітіледі. Көлем мөлшері көптеген
факторлармен анықталады: акционерлі банктің жарғылық капиталының
мөлшерімен тұтынушылар сұранысымен және т.б. Шектелетін банктік өнімдерге
акциялар, облигациялар, несиелік келісім түрлері және т.б. жатады. Берілген
өнім нақты тұтынушы есебіне шығарылады.
Шектелмеген банктік өнім-шығарылу көлемі ешқандай квоталармен
шыктелмеген өнім ретінде көрініс табады. Бұл өнім мүмкін болатын
потенциалды сатып алушы есебіне шығарылады. Сатып алушылар саны белгісіз
шама. Сондықтан да шектелмейтін өнім шығару көлемі сатып алушы сұранысы
факторынан басқа, ешқандай нормалар және шарттармен шектелмейді. Бұндай
өнімдерге: пластикалық карточкалар, банктік шоттар жатады.
Жаңа банктік өнім:
1. мүліктік
2. мүліктік құқық формасында болуы мүмкін.
Мүлік меншіктің материалды объектісі ретінде көрініс табады. Мүліктік
құқық белгілі-бір мүлікке иелік ету, қолдану және онымен әрекет жасау
құқығын білдіреді. Мүліктік құқық формасындағы банктік өнімге банктік шот
келісім-шарты, несиелік келісім-шарттар сияқты құжаттар жатады.
Жаңа өнім ретінде банктік инковация қаржылық нарықта немесе банктің
ішінде өткізу процесінде ғана көрініс табады.Сатып алушымен банктік өнімге
немесе қызметке ұсынылатын сұраныс жаңа енгізулердің бұл түрлерінің жаңалық
деңгейін анықтайды. Нарықта пайда болған жаңа өнім сатылса, ол сұранысқа
иелік етеді және де өз сатып алушысына иелік етеді дегенді білдіреді. Жаңа
өнімге сұраныс деңгейі оның пайдалылық деңгейі яғни оның жаңалық деңгейін
анықтайды.
Қандайда болмасы жаңа құбылыс уақытпен байланысты. ”Уақыт ”
катогориясы қандай да болмасын құбылыстың соның ішінде экономикалық
құбылыстың өмір категория болып табылады.
Уақыттағы жалғасуына қарай қандай да болмасын жаңа құбылыс массалық,
дәстүрлі құбылысқа айналады. Банктік иновация уақыт қызметі. Ол берелген
инновацияның өмірлік цикілінің бастапқы және соңғы нүктелерімен бекітілген
уақыт шекарасында ғана әрекет етеді. Ал бұл тек берілген банк үшін ғана
жаңа банк табылатын, бірақта басқа банктерді іс жүзіне асырылып қойылған
банктік өнімдер мен қызметтер банктік инновация болып санала алмайтындығын
білдіреді.
Осыны есепек ала отырып, банктік инновация мазмұны бойынша өзіне
келесілерді жатқызады:
1. Қазақстандық қаржылық нарықта, яғни тек қана бір банкте алғашқыда
пайда болған жаңа банктік өнім.
2. Қазақстан үшін жаңа шетелдік банктік өнім, яғни қазақстандық
қаржылық нарықта пайда болған, бірақта олардың нақты шарттарымен
заңдылықтарына сәйкес басқа елдердің қаржылық нарықтарында
шетелде іс жүзіне асырылып қойылған жаңа банктік өнім.
1.2. Жаңа банктік өнімдер мен қызметтердің негізгі түрлерінің
сипаттамасы
Қазақстандық қаржылық нарықта әрдайым ең әртүрлі жаңа банктік өнімдер
мен қызметтер пайда болуда.
Банктік инновациялардың пайда болуы, негізінен үш себеппен шартталған:
1. кәсіпкерлік ойдың үзіліссіз қозғалысымен және де бәсекелестерден
озуға талпынумен;
2. банктің қаржылық ойының күшеюі мен қаржылық тұрақтылықтың ұлғаюына
ынта (стимул) болып табылатын банктік аяда кезеңді түрде пайда
болып отырған дағдарыспен;
3. шетелдегі банктік жаңа енгізулер туралы ақпарат беретін шетелдік
қаржылық нарықтың қызмет етуімен шартталады.
Мысал ретінде Қазақстандық нарықтағы банктік инновацияларды
қарастыруға болады:
валюта-пайыздық своп
көлдік купоны бар своп
своптарды қоймалау
контароренттің овердрафтпен сәйкестілігі бойынша операциялар.
Валюталық своп валюталық сатып алынуын және біруақыттылы форвардты
сатуды (депорт) немесе керісінше, валюталық сатылуын және де біруақытылы
форвордты сатып алынуын (репорт) білдіреді. Пайыздық своп – бұл қарыздық
құралдар бойынша пайыздық стовкалармен айырбас. Бұл екі своптардың
сәйкестілігі жаңа қаржылық операцияға әкеледі.
Валюта-пайыздық своп. Валюта –пайыздық своп валюталық және пайыздың –
айырбас ретінде көрініс табады. Своптың бұл түрі бірнеше қатысушылар
арасында бекітілуі мүмкін.
Нөлдік купоны бар своптің мәні-купонсыз облигацияның элементі
біруақыттылы пайыздық своп пен қайтарылым жылдық төлем жолымен ауытқымалы
пайыздық ставка бойынша табысқа тіркелген табыс айырбасын жүзеге асыра
алатындықта.
Своптарды қоймалау-бұл банк своп туралы келісім-шарттың екінші жағын
таппағанға дейінгі мерзімде банкпен своп туралы келісім-шрттың жасалуы мен
оның сақтандырылуы (әдетте, финогерстермен)
Контокоренттің овердрафтпен сәйкестілігі бойынша операциялардың
мазмұны ақшалы төлемдер кезінде, көбінесе, валюталық есептесулер кезінде
олардың қосарлы қолданылуында болады. Ақша құраладры (соның ішінде, валюта)
келісілген контрактілер бойынша төлем мерзімінен бұрын игерудің шотына
түссе, онда олар контокоренттік шотқа есептеледі. Егер де төлем мерзімі
ақшалардың түсу мерзімінен бұрын келсе, онда инвестор банк овердрофтін
қолданады. Банкке овердрофт пен оның пайыздары бойынша несиенің қайтарылуы
игерудің шотына ақшалардың келіп түсуі кезінде жүзеге асырылады.
Банкаралық бәсекелестіктің кұшеюі әсерінен коммерциялық банктердің
қаржылық қызметтерінің кеңеюі қарқыны пайда болуда. Олардың ішінде
форфейтингтік, лизингтік операцияларды бөлуге болады.
Форфейтинг-бұл несие берушіде айналысу негізде айналым құжатында
көрініс табатын қарызды сатып алу. Бұл қарыздың сатып алушысы (форфейтер)
өз мойнына қарыз алушыдан қанағаттандыру ала алмай қалу мүмкіндігі кезінде
несие берушіге регрессивті талап айналысынан бас тарту-форфейтинг туралы
міндеттемені алатындығын білдіреді.
Оның дамуының маңызды алғышарттары ретінде халықаралық интергацияның
күшейтілуі, банктердің бәсеке қабілеттілігінің өсуі, экспорттық саудаға
мемлекеттік шектеулердің алынып тастаулары, сонымен бірге, экспортерлерге
тән тәуекелділіктің өсуі қызмет етеді.
Форфейтинг механизмі келісім-шарттардың екі түрінде қолданылады:
қаржылық келісім-шарттарда-ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелерді тез арада
өткізу мақсатында;
экспорттық келісім-шарттарда-шетелдік сатып алушыға несие ұсынған
экспортерға нақты ақшаның түсуіне әрекеттесу үшін.
Форфейтингтік аспаптар ретінде қолданылатын негізгі айналымдық
құжаттар болып вексельдер табылады. Бірақ та форфейтинг объектісі ретінде
бағалы қағаздардың басқа түрлері де бола алады. Бұл қағаздардың “таза” (тек
абстрактті міндеттемені мазмұндайтын ) болуы маңызды.
Форфейтинг экспорты мемлекеттік несиелендіру қатысты түрде әлсіз
дамыған елдерде аса кең даму алды. Алғашқыда форфейтингтеу коммерциялық
банктермен жүзеге асырылды, бірақ та “а-форфе” операцияларының көлемдерінің
ұлғаю шамасы бойынша, сондай-ақ арнайы мамандандырылған институттар құрыла
бастады.
Форфейтингтеу мерзімі 150 күннен 5 жылға дейін, ао кейбір жағдайларда
7 жылға дейін.
Лизингтік операциялар кәсіпорын –жалға алушыларға машиналарды, құрал-
жабдықтарды, жылжымайтын мүлікті және де негізгі капиталдың басқа да
бөліктерін ұзақ мерзімді кезеңге жал шарттарына ұсынуға бекітіледі.
Лизинг инвестициялау формасы ретінде негізгі құралдарды жылдам жаңарту
үшін дүние жүзінде қолданылады. Ол құрал-жабдықтарды алу үшін үлкен
бастапқы капиталды және де, әдетте, қосымша кепілді талап етпейді, өйткені
лизингтің алынатын құралы біруақытылы кепіл құралы да болып табылады.
Осылайша, кәсіпкерлік ынталандырылады және мемлекет экономикасына қосымшы
инвестициялар тартылады.
Лизингтік операциялар екі түрге бөлінеді: оперативті лизинг (толық
емес өтімділігі бар лизинг) және қаржылық лизинг (толық өнімділігі бар
лизинг). Коммерциялық банктер жүзега саыратын лизингтік операциялардың
негізгі түрі болып қаржылық лизинг саналады, яғни толық өтімділігі бар
лизинг. Қаржылық лизинг жалға берушінің құрал-жабдықтарының толық
амартизациясына жеткілікті және оған тіркелген пайда беруге қабілетті нақты
бекітілген төлемнің жал мерзімі ішінде төлемді алдын-ала қарастырады.
Коммерциялық банктермен лизингтік операцияларды жүргізу тәжірибесі
келісім-шарттың барлық қатысушылары үшін оның оңтайлы жақтарын анықтады.
Кәсіпорын-жалға беруші үшін лизинг негізгі қорларды несиелендірулің жаңа
формасы болып табылады. Лизингті жүзеге асыратын банк өз операцияларының
шеңберін кеңейтеді және де клиенттердің төлемқабілетсіздігі тәуекелділігін
төмендетеді. Банк жалға берілетін мүлікке салық салынбайтын және де құрал-
жабдықтарды алу үшін қаражат көзі бола алатын амортизациялық төлемдер
есептеуге құқылы. Өнімдері лизинг бойынша алынатын жабдықтаушы үшін оның
төлемімен байланысты мәселелер шешіледі, бұл өз кезігінде, оның тұрақты
қаржылық жағдайын, өтімділігі мен несие қабілеттелегін қамтамасыз етеді.
Республика экономикасының қалыптасуы кезеңінде лизинг дамуын
баяулататын кездер көрнекті болып отыр. Сәйкесінше, Қазақстанда өндірілетін
негізгі құралдардың жаңартылуы баяулайды, бұл мемлекеттік бағдарламалардың
жүзеге асырылуы мен жалпы экономиканың дамуына кері әсер етеді. Лизинг 50
түрден аса түрлерге иелік етеді,бірақ та республика заңдылығы қазіргі
кезде тек оның бір түріне-қаржылық лизингке қолдау көрсетеді. Лизингтің
басқа түрлері осыған байланысты нақты дамуын ала алмауда. Сонымен қатар
“екінші лизинг” ретіндегі лизинг түрін енгізу қажет және де қаржылық
лизингті анықтау түзетулерін де енгізу қажет. Бұл техниканы сатып алуда
икемді мүмкіндіктерді ашады.
Нарыққа өту шарттарында экономикалық механизмдерді жетілдіру ақша
айналыс жүйесінің қызметіне, жеке тұлғаларға есептік және кассалық қызмет
көрсетуді ұйымдастыруға аса жоғары талаптар қоюда. Төлемдік айналым
өсімімен онымен шартталған айналыс ұсталымдарының өсімі, айналыс
ұсталымдарын біруақытылы төмендету мен еңбек шығындарын азайту кезінде
төлемдердегі тез өспелі қажеттіліктер мен ақша құралдарының айналымдылығын
тездетуді қамтамасыз ететін, ақша айналысының принципиалды түрдегі жаңа
механизмін құру қажеттілігін көрсетуде.
Берілген мәселе іс жүзіндегі ақша формаларын массалық қолдану кезінде
шешіле алмайды, өйткені өздерінің физикалық табиғаты күшіне олар
жылжымалылық шегіне иелік етеді, қаржылық есептемелердің жоғары еңбек
сиымдылығын шарттайды, есептесу буынының үзіліссіздігін қамтамасыз етпейді
және де өз қозғалысына бақылау жасауды қиындатады. Оны шешудің негізгі жолы-
бұл индустриалды дамыған елдердің алдыңғы қатарлы тәжірибесі негізінде
аталмыш “қағассыз” технологияларда пайддалану.
Біздің елде тұрғылықты халықпен нақты ақшасыз епсептесудің кешенді
автоматтандырылған жүйесінің құрылу консепциясы жасалып шығарылған еді.
Тауарлар мен қызметтр үшін нақты ақшасыз есеп айырысу сұрақтарынан басқа,
Концепцияда кешенді түрде тұрғылықты халыққа банктік қызмет көрсету
мәселелері қарастырылған.
Концепция әртүрлі банктік жүйелердің техникалық біртұтастық мүмкіндігі
қарастырылады, бұл ақша айналысының біртұтас жалпы мемлекеттік жүйесін
құрудың міндетті шарты және де қандай да болмасын банктің жоғары
рентабельділігінің (өтімділігінің) кепілі болып табылады. Автоматтандыру
процессі бірнеше деңгейге тарайды. Бір жағынан, құрылған банк ішілік және
банкаралық жүйелер, сонымен қатар көтерме (оптом) банктік кәсіпкерлік
ауданына қызмет ететін электронды техникалық құралдар енгізілуде. Басқа
жағынан алғанда, клиенттерге бөлшектік автоматтандырылған қызмет көрсету
жүйесі енгізілуде.
Индивидуалды клиенттердің электронды ақша есепайырысу жүйелерінің
қызмет ету механизмі пластикалық карточкаларды қолдануға негізделген және
де өзіне банкоматтар көмегімен жүзеге асырылатын операцияларды, саудалық
ұйымдарда тұрғылықты халықтың есеп айырысуының электронды жүйелерін, жеке
тұлғаларға үйде немесе жұмыс орнында банктік қызмет көрсету жүйелерін
кіргізеді.
Соңғы 5-6 жылда біздің өмірімізге бағыттамалы жылдамдықпен өзінің
сұлбаттасу, кәсіпкерлік қағидаларымен және де өзінің принципиалды түрде
электронды есеп айырысулардың жаңа аспаптарымен Интернет кірді. Ең жақсы
жетістіктердің бірі болып банктік технологияларды Интернеттің қазіргі заман
талабына сай мүмкіндіктерімен үйлестіру саналады.
Интернет-банкинг-бұл банкпен көрсетілетін жаңа қызмет емес, ол
клиенттерге қызмет көрсетудің формасының тек өзгерісі ғана. Торда (сети)
банкпен жүзеге асырылатын операциялар-ол өзінің стандартты бөлімшелерінде
көрсететін дәл сондай операциялар емес. Ол клиентпен өзарақатыныстардың тек
интерактивті формасымен ғана ерекшеленеді.
Бірақ та бұндай қызмет көрсету аса алға жылжыған т. б.
“Интернет банкинг” жүйесі әзірше тек жеке тұлғаларға ғана есептелген.
Жүйенің маңызды бөлігі болып оның клиенттерінің мәліметтерінің
орталықтандырылған базасы саналады.
Берілген “Интернет банкинг” жүйесі клиентерге ыңғайлы уақытта нақты
уақыт режимінде интернет торы (сеть) арқылы банктік шотты басқару үшін
арналған.
“Интернет банкинг”жүйесінде тіркелу кезінде валюталардың 5 түрінде
операцияларды жүргізу мүмкіндігімен мультивалюталы интернет шот ашылады:
Қазақстандық теңге;
АҚШ доллары (USD);
ресей рубльі (RUR);
евро (EUR);
ағылшын фунт стерлингтері (GBP) 13.
“Интернет банкинг”жүйесінің жұмыс істеу шекарасында шоттардың барлық
түрлеріне бірден қол жеткізу мүмкіндігі бар: есептік депозиттік,
карточкалық несиелік, инвестициялы- брокерлік шоттар перспективасында, өз
кезегінде, өзінің барлық қаржылық портфелін талдау, басқару және
мониторингті жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Ақпаратты қауіпсыз беру үшін “Интернет банкинг”жүйесінде электронды
сандық қол (ЭСҚ) қою механизмі қолданылады. Бұл келесідей болады: клиентпен
банкке бағыталатын төлемдік құжат RSA олгаритімі бойынша шифрланады және де
клиенттің құпиялы кілтін қолдануы арқылы ЭСҚ бойынша қол қойылады. Бұл
кезде белгілерді терудің материалды көрінісін табатын құжаттың аталмыш
бақылау сапасы тіркеледі.
Физикалық түрде дәл осы нақты құжат астына сіздің электронды
қолыңыздың қойылуы болып табылады. Сондықтан да, егер де электронды құжат
мазмұнында бір үтірдің өзінің орны ауысып кетсе, бақылау сомасы да
өзгереді. Сәйкесінше, банктік сервер электронды құжатты алу кезінде сондай-
ақ құжаттың бақылау сомасын анықтайды және де өзі иелік ететін ашық кілттің
көмегімен қойылған қол таңбасының шифрін ашып, өзі алған соммамен оны
салыстырады. Бұл сандар сәйкес келген жағдайда құжатқа жіберушімен қол
қойылған болып саналады және де клиенттің тапсырыстарының жүзеге асырылуы
орындалады. Керісінше болған жағдайда, тапсырыстарды жүзеге асырудан бас
тартылады, ал қате терілген кілтке жүедегі жол жабылады және келесідегі,
яғни болашақтағы жұмыстан шығарылып қалады. Уникалды жабық кілтті сақтау
үшін кілттік иемденуші ретінде клиенттің өз таңдауы бойынша дискета немесе
смарт-карта қолданылады.
Жоғарыда айтылғандарға негізделе отырып, осындай класстағы жүйелердің
қорғанысы өте мықты және оны ашып алу іс жүзінде мүмкін емес екенін
сенімділікпен айтуға болады. Қауіпсіздіктің ішкі қатеріне байланысты
айтсақ, онда персоналдық тиянақты таңдалуымен және де банктің құзырлы
қызметкерлеріне жүйеге кірудің әр түрлі деңгейлерін ұсынумен реттеледі.
Соңғы кезде ірі банктердің бәсекелестігі аса ұшқыр сезілетін қаржылық
нарық сегменттерінің ішінде, аталмыш эквайринг пайда болды. Бұл түсінік
өзіне банктермен саудалық және қызмет көрсету нүктелеріне, соның ішінде
дүкендерге, қонақ үйлерге, мейрамханаларға, туристтік фирмаларға,
автокөліктерді жалға беру бөлімшелеріне және т.б-ға қызмет көрсетуіді
кіргізеді.
Эквайринг мәні қандай да бір банктің оларға пластикалық
карточкаларды қабылдауға мүмкіндік беретін саудалық және сервистік
кәсіпорын-дарға қызмет көрсетеді.
Эквайрингті жүзеге асыратын банк төлемдік құжаттардың (чектердің)
инкассациясын өз мойнына алады және де дүкеннің, мейрамхананың, қонақ
үйдіңшотына ақшалы түсімдерді аударады, яғни тауарлары немесе қызметтері
үшін клиенттері пластикалық карточкалар арқылы төлем жүргізген кәсіпорын-
дардың шотына аударады. Тек шетелдік қана емес, сонымен бірге Қазақстандық
тәжірбие пластикалық карточкалардың әртүрлі атақты жүйелерін енгізу
саудалық немесе сервистік санын ұлғайтуға және сәйкесінше, тауар айналымын
ұлғайтуға көмектеседі, өйткені соңғы уақытта есеп айырысу кезінде дәл осы
пластикалық карточкаларды қолдануды қалайтын адамдардың саны өсуде.
Жаңа банктік өнімдерге: пластикалық карточкаларды, жатқызуға болады.
Банктік карта- жалпылама термин, және де ол төлемдік карталардың
барлық түрлерін білдіреді. Төлемдік картаның басты ерекшелігі – техникалық
жетілдіру деңгейіне қарамастан ол оған ақша айналысы аясында нақты ақшасыз
есеп айырысуды ұйымдастырудың прогрессивті құралдарының бірі ретінде қызмет
етуге мүмкіндік беретін ақпараттың белгілі-бір тізімі мен көлемін сақтауда
болады. Электронды ақшалы есеп айырысу жүйесінің қалыптасуы кезеңінде
құрылған ІSО (Іnternatіonal Standarts Organіsatіon) ұйымы төлемдік
карталардың сыртқы түрінің белгілі-бір стандарттарын, магниттік сызықтардың
форматын, шоттарды номерлеу тәртіптерін және т.б. жасап шығарды. Қазіргі
заман талабына сай батыс экономистерінің ойлары бойынша пластикалық
карточкалары электронды банктік жүйелердің басты элементі ретінде шығады.
Төлемдік карточка арнайы магниттік сызығы бар пластикалық тіктөртбұрыш
ретінде көрініс табады. Оның ақпаратты сақтау құрылғысында тауарлар
(жұмыстар, көрсетілген қызметтер) үшін есеп айырысуға немесе карталық
шоттағы сомадан нақты ақшаны алу үшін қажетті ақпарат сақталады.
Тағайындалуы бойынша карталар екі топқа бөлінеді:
1. Кредитті
2. дебетті
1 кесте - Кредиттік және дебеттік пластикалық карталардың негізгі
салыстырмалы сипаттамалары*
Көрсеткіштер Кредитті карталар Дебетті карталар
1.Негізгі Виза,мастеркард (еврокард) Динерз клаб, Америкэн
өкілдері экспресс
2.Клиенттің шотыҚарыздық шот Ағымдағы шот (овердрафт
мүмкіндігімен ашылуы
мүмкін-клиент овердрафт
бойынша бекітілген линий
шегінде қарыз ала алады.)
3.Несиелендіру Клиенттің несие
лимиті қабілетілігіне байланысты
дифференциациялы бекітіледі
4. төлем Уақыты ұзартылуы мүмкін, Шоттағы құралдардың қозғалысы
несиелендірудің жеңілдікті туралы есеп берілгеннен кейін
кезеңі бар бірден жүзеге асырылады
5.Жылдық төлем Немесе жылдық төлем немесе Жылдық төлем алынады
комиссиондық төлем Кредитті
карта бойынша әрбір
операцияның орындалуы үшін
алынады
*Ескерту Общая теория денег и Кредита под. ред.Е.Ф. Жукова, Москва
„ЮНИТИ”, 2005
Кредитті карта, эмитент мойнына оның контрагенттерінің шотына
клиенттің құралдарын аудару міндеттемесін ғана емес, сонымен қатар онымен
бекітілген несиелендіру лилиттінің шегінде оның иемденушісінің тауарларға,
жұмастарға және көрсетілген қызметтерге бірден төлем жасау тәуекелділігін
де алатын кездегі, осындай есептесу құралы ретінде көрініс табады.
Осылайша, Кредитті карточка оның иемденушісіне қандайда бір сатып алуды
орындаған кезде банктен несиені (несиелік жалды) алу жолы арқылы оағн төлем
жасау мерзімін ұзартуға мүмкіндік береді. Несиелендіру лимиті банк-
эмитентпен картаның әрбір иегеріне оның қарыздық шотында анықталады. Бұл
шот клиенттің банктегі қарапайым (ағымдағы, жинақтық және т.б.) шотынан
мүлдем тәуелсіз. Батыс экономистерінің көз-қарастары бойынша кередитті
карточкалардың белгілі-бір жетіспеушіліктері, яғни кемістіктері бар, олар:
жалпы тауар айналымының 2,5-3 проценті мөлшерінде банкке ай сайынға
төлемдер, банктің компьютерлі жүйесімен қолдану үшін бастапқы салымының
төленуі, картаның төлемқабілеттілігін тексеру мен ол бойынша несиелендіру
лимитінің болуын тексеру үшін қосымша уақытының қажеттігі, сатушының сатып
алушының нақты ақшада есеп айырысуындағы қызығушылығы. Соған қарамастан,
Кредитті карталардың барлық артықшылықтары көрнекті болып отыр, және де
клиенттер төлем карталарының дәл осы түрін алуда мүдделі болып отыр 19.
Дебетті карталар карточкалы иемденушінің ағымдағы шотынан құралдарды
ондағы сома шегінде оны несиелендіруші шотына тікелей аудару жолымен
тауарларға, жұмыстарға және көрсетілетін қызметтерге бірден төлем жасау
үшін арналған. Бұл жағдайда, құралдар жетіспеген жағдайда банкпен оны
айырысу жүзеге асырылмайды, өйткені, шотты ашу кезінде енгізілетін лимит,
төмендетіле алмайды, ол клиентті несиелендіру бойынша міндеттемелерді банк
өзіне алған жоқ.
Осылайша, дебетті карточкалар бойынша есеп айырысулар оның
иемденушісінің шотынан ақша құралдарын тікелей аудару жолымен, ол банктен
несие алу есебінен емес жүзеге асырылады. Техникалық мүмкіндіктер
көзқарасынан пластикалық карточкаларды магнитті және миҚРопроцессорді
немесе чиптік лерге сараптауға болады.
Магнитті банктік карточка-бұл иемденушінің банктік шотының көрінісі:
оның магнитті индикаторы иемденушінің аты-жөні мен оның банктегі шотының
номері туралы ақпаратты ғана мазмұндайды.Сондықтанда бұл картаны қолдану
есебі куінде әр кезде тауарларға (жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге)
төлем жүргізу үшін шоттарға қажетті ақша сомасының бар екендігі тұралы
ақпаратты алу үшін орталық компьютермен хабарласып отыру қажет.
Бұдан басқа, магнитті картаны қолдану кезінде персонификация процесін
өту қажет- картаны оны ұсынушы иелік ететіндігі туралы фактіні дәлелдеу.
Жүйелі кассалық терминалмен байланыс төлемге жатқызылатын белгілі бір ақша
сомасын аударуға бұйрық беру үшін қажет.
Магнитті карточкалардың мағыналы түрдегі жетіспеушіліктері болып
табылатындар:
1. ақпаратты оперативті жаңарту мүмкіндігінің болмауы;
2. дүкенде есеп айырысу кезінде клиент шотынан ақшаны аудару процедурасы
күрделі және ұзақ;
3. магнитті жол өзінің қалыпты тізбегінен жиі шығады.
Магнитті карталармен жұмыс істеуде екі режимдердің қолданылуы мүмкін:
- он-лайн режимі. Құрылғы, карталарды авторизациялау орталығына
берілетін ақпаратты магнитті жолдан оқиды. Арнайы құрылғы импринтер
көмегімен гектерде карточкадан шығарылған қол қойылады, содан
кейін чектер саудагер кәсіпорын-ның пайдасына клиент шотынан сатылып
алынған тауарлар үшін төлем соммасын аудару үшін банкке саудагер
ұйыммен жинақталып, жіберіледі.
- ОФФ-лайн режимі сатып алынған тауарлар туралы ақпарат сауда
терминалдарында сақталу үшін қалатындығымен ерекшелінеді, ол
чектерді басып шығару үшін қолмен айналдырылатын арнайы құрылғылар
қолданылады.
Чиптік карточка шоттағы ақшаларды манипуляция жасау үшін аса көп
мүмкіндіктерді ұсынады. Өйткені, бұндай карточка ақпаратты сақтау жүйесінде
оның иемденушісінің банктік шоты туралы барлық ақпарат сақталатын чипке
иелік етеді: шоттағы ақша саны туралы, соманың максималды мөлшері туралы,
күн ішінде орындалған операциялар туралы ақпаратты. Басқа сөзбен айтқанда,
чиптік карточка- бұл біруақытылы амиен (кошелек) есеп айырысу құралы және
банктік шот. Чиптік карточкасы идентификация және персонификация
процедурасын қажет етпейді, яғни off-lіne режимінде жұмыс істеуге
қабілетті, бұл карта иегерінің шоты ашылған банк немесе компаниядаәрбір
қажет болған жағдайда айналысты талап етпейді. Осылайша чиптік карта-
магниттіге қарағанда тәртібі жағынан аса жетілген төлемдік құрал болады.
Өзінің техникалық сипаттамалары, сонымен қатар оны білмейінше шотқа жол
ашу мүмкін болмайтын иегерде жеке кодтың болуы арқасында, чиптік карта тек
оның жалған жасалған түрлерінен қорғалған ғана емес, сондай-ақ шотпен
әрекет жамүмкіндіктерінің аса кең жинағын болжамдайды. Чиптік карталарды
қолдану кезінде пайда болатын ыңғайсыздықтарға (неудобства), біріншіден,
чиптік карталарғақызмет көрсетудің біртұтас унификатцияланған жүйесінің
болмауын жатқызуға болады, бұған байланысты әр түрлі банктердің чиптік
карталарын “оқу”үшін индивидиялды терминал болуы қажет, екіншіден –
микропроцессорлерді өндірудіңжоғарғы өзіндік құнын жатқызуға болады.
Сонымен бірге банктік карталар жеке (“еңбек ақылық”) және корпоротивті
болып бөлінеді. Корпоротивті карточка заңды тұлғалар мен ашылады және де
заңды тұлғаланың шоттан басқару үшін арналған. Бір фирманың ішінде ашылатын
карточкалардың соңына қоятын шектеулер жоқ.
Халықаралық банктік карталар ішінде VІSA (GOLD VІSA,VІSA CLASSІC, VІSA
BUSІNES,VІSA ELECTRON,VІSA PLUS)-аса атақты престижді және де әрине,
қымбат. Кішкене атақты болып табылатындар Euro Card\Master Card :Euro
Card\Master Card Standard, Euro Card\ Master Card Gold. “Еуропалық”
өндірілуіне қарамастан, оны төлемге дүние жүйесінде Vіsa карталары сияқты
қабылдайды. Amerіcan Express карталары алдындағы карталардан өзінің тек қол
жеткізу деңгейімен ғана ерекшеленеді.Өйткені Vіsa және Euro Card \Master
Card –карточкаларына қарағанда, Amerіcan Express, банктерге өз карталарының
элиссиясы құқығын беруді ұсынудан шектеледі, және сонда да әлемде Amerіcan
Express карталарын қандайда бір банктің логотипімен кездестіру өте қиын.
Оның арасында тек Amerіcan Express компанияларының бөлімшелері ғана
эксклюзивті құқыққа иелік ететіндігіне қарамастан, осы компанияның
карталарын тарататын он шақты ресейлі банктер бар. Бірақ та бұл карталардың
спецификалық сипаттамасы, және де Ресейде несиелік тарих институтының
болмауы банктердің Amerіcan Express карталарын өздерінің тек беделді және
тексерілген клиенттеріне ғана беруді қалайтынын шарттайды. Amerіcan Express
карталары сондай-ақ, әртүрлі типтерде болады: Personal, Amerіcan Company,
Amerіcan Express Cold және жуық арада пайда болған Optіma Express Cold.
Еңбек ақылық карточкалар-Vіsa Electron жәнеCіrrus Maestro.
Қазақстанда олардың шығарылуын жүзеге асыратын банктердің үлесі жалпы
портфельдің 50-ден 90 пайыға дейін ауытқиды. Бұл ең массалы және қымбан
емес өнім: банкоматтар мен банк офистерінде нақты ақша алуға болады,
саудалық нүктелерде есеп айырысуға немесе депозитті қамтамасыз ету астына
несиелік лимит алуға болады, не болмаса 30-90 пайызы ай сайынғы жалақы
көлемінен несиелік лимит алуға да болады. Бірақта олар қонақ үй номерін алу
немесе автокөлікті жалға алу кезінде Интернетте қызмет көрсетуге
қабылданбайды 26.
Vіsa Classіc және MasterCard Mаss орташа жетістігі бар адамның
күнделікті жұмсалымдары үшін массалы және ыңғайлы котегориясына жатады.
Бұндай өнімнің қолдану кезінде шегі болмайды және де халқаралық жүйемен
өте жақсы сәйкеседі. Бұндай карталардың құны банктердің карточкалық
операцияларды қамтамазсыз ету бойынша талаптарына сәйкес 40- тан 100 АҚШ
доллар аралығында ауытқиды. Одан басқа, ұстаушыларға бақытссыз жағдайларда
немесе шетелдегі күтпеген аурулардан сақтандыру ұсынылады 26.
Vіsa Gold және Master Card Gold - өз ақшаларын басқаруда қызығушылық
танытатын талап еткіш клиенттерге арналған. Тәжірбие жүзінде бұл
шетелге жиі шығып отыратын қамтамассыз етілген адамдар. Олардың шетелге
шығуларында өкілдік және басқада бизнес –шығындарға ақша жұмсалатын
қызметтік іс- сапарлар да болғандықтан, бұндай клиенттер осындай мақсатқа
арнайы арналған VІSA BUSІNES немесе Master Card BUSІNES карточкаларын
қосымша алады. Алтын карточкалардың негізгі ерекшелігі болып әрбір
иемденушісінде персоналды менеджердің болуы саналады. Алтын карточкалардың
құны 150-300 АҚШ долларына тең, бұл кезде қамтамасыз ету мәселесі де
қарастырылады 26.
Mastercard Platіnum (2007 жыл басында Казкомерцбанк шығарды)- аталған
қызметтерге қосымша бұл карточка хылықаралық әуежайлардың VІP орындарында
қызмет көрсету, әлемнің ең керемет қонақ үйлерінде, атақты
мерамханаларында, сұлулық салондарында және саудагерлік және сервисдік
басқа да кәсіпорын-дарда жеңілдік алу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Ұсынушыларға жеңілдіктік шарттарында шектелмеген несиелік лимит ұсынылады
26.
Қазіргі кезде нақты ақша алу бойынша операциялардың құны транзакция
сомасынан 0,7 пайызға дейін жетеді. Бірақ та, егер де карточка “басқа”
банкоматта қызмет көрсету алса, комисия мөлшері транцакция сомасынан 1
пайызға дейін ұлғаяды 20.
3. АҚШ доллары карточкаларды қолданумен сатып алынғандарға төлем жасауға
банктер орташа шамамен алғанда операция сомасынан 0,5 пайызға дейінгі
мөлшерде коммиссия алады.
Пластикалық карточкалар базасында өзіндік қызмет көрсетудің банктік
жүйеелрінің жұмысын қамтамасыз ететін құрылғылар болып банкоматтармен
саудалық терминалдар саналады. Орындалатын операцияларға байланысты
банкоматтар ең қарапайым және толық функционалды болып бөлінеді. Құрылу
орнына байланысты далалық және ішкі (ғимараттар үшін) болуы мүмкін.
Қарапайым банктік операцияларды орындау үшін банкоматтардың қолданылуы
банктік қызметкерлерді босатады, оларға қызметтердің аса мамандандырылған
түрлерін көрсетуге және де ұзақ мерзімді перспективада тұрғылықты халыққа
қызмет ұсыну шығындарын қысқартуға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz