Балық түрлері

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе
1. Бір өкпелілер
Неоцератод
2. Мүйізтіс
2.1 Мүйізтістің ішкі сыртқы құрылысы
2.2 Мүйізтістің көбеюі, дамуы
3. Қос өкпелілер
3.1 Лепидосирен
4. Протоптералар
4.1 Протоптераның құрылысы
Протоптераның дамуы мен тіршілік әрекеті
5. Қорытынды
6. Пайдаланылған әдебиеттер

Қазіргі қос тынысты балықтардың үш түрі ғана белгілі. Тұқы суларда тіршілік ететін өзіндік ерекшеліктері бар балықтар. Олар суда еріген оттегімен тыныс алуымен қатар ауадағы оттегімен де тыныс ала алады. Әсіресе, олардың бір ерекшелігі - оттегіне тапшы суларда да тіршілік ете алатындығы. Дене мөлшері кейбір түрлерінде 2 метрдей болады. Денесі черепица тәрізді орналасқан циклоидты сүйекті қабыршақпен қапталған. Құйрық қанаттары дифицеркальды.
Хордалары бүкіл өмір бойы сақталады. Омыртқа желісі тіпті жетілмеген сол сияқты жоғары және төменгі омыртқа доғаларыда нұсқа түрінде ғана болады.
Бас сүйектері аутостикалы болып келеді. Бас сүйегінің жамылғы сүйектен бабсқасы шеміршектен тұрады. Жоғарғы жақ сүйектері болмайды. Жұп қанаттарының скелеті шеміршекті және буын арқылы байланысқан бір қатарлы базалия элементтерінен және оған жалғасқан радиалиялардан тұрады. Құрылысы осындай жұп қанаттарды - бисериальды деп атайды.
Қос тынысты балықтардың прогресонвті белгілеріне алдыңғы миының күшті дамуы жатадыц. Оның үстіңгі беті эпителмальды клеткалардан емес, нерв клеткаларынан тұрады. Зәр шығару -жынысы системасы бір жағынан - шеміршекті балықтардыікіне, екінші жағынан – қос мекенділердікіне ұқсайды. Шеміршекті балықтардағыдай ішегінде спираль тәрізді қақпақшасы, жүрегінде жиырылып жазылатын артериальдық конусы болады. Торсылдағы болмайды. Желбезегімен қатар өкпе арқылы да тыныс алатын болғандықтан, сыртқы танау тесігі баумен қатар ішкі танау тес ігі де болады.
Қан өкпеге алып кеткіш желбезек артериясының төртінші парынан кететін арнаулы қан тамырлары арқылы келеді.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

М а з м ұ н ы

Кіріспе
1. Бір өкпелілер
1. Неоцератод
2. Мүйізтіс
2.1 Мүйізтістің ішкі сыртқы құрылысы
2.2 Мүйізтістің көбеюі, дамуы
3. Қос өкпелілер
3.1 Лепидосирен
4. Протоптералар
4.1 Протоптераның құрылысы
Протоптераның дамуы мен тіршілік әрекеті
5. Қорытынды
6. Пайдаланылған әдебиеттер

Қазіргі қос тынысты балықтардың үш түрі ғана белгілі. Тұқы
суларда тіршілік ететін өзіндік ерекшеліктері бар балықтар.
Олар суда еріген оттегімен тыныс алуымен қатар ауадағы оттегімен
де тыныс ала алады. Әсіресе, олардың бір ерекшелігі - оттегіне
тапшы суларда да тіршілік ете алатындығы. Дене мөлшері кейбір
түрлерінде 2 метрдей болады. Денесі черепица тәрізді орналасқан
циклоидты сүйекті қабыршақпен қапталған. Құйрық қанаттары
дифицеркальды.
Хордалары бүкіл өмір бойы сақталады. Омыртқа желісі тіпті
жетілмеген сол сияқты жоғары және төменгі омыртқа доғаларыда нұсқа
түрінде ғана болады.
Бас сүйектері аутостикалы болып келеді. Бас сүйегінің жамылғы
сүйектен бабсқасы шеміршектен тұрады. Жоғарғы жақ сүйектері
болмайды. Жұп қанаттарының скелеті шеміршекті және буын арқылы
байланысқан бір қатарлы базалия элементтерінен және оған
жалғасқан радиалиялардан тұрады. Құрылысы осындай жұп қанаттарды -
бисериальды деп атайды.
Қос тынысты балықтардың прогресонвті белгілеріне алдыңғы
миының күшті дамуы жатадыц. Оның үстіңгі беті эпителмальды
клеткалардан емес, нерв клеткаларынан тұрады. Зәр шығару
-жынысы системасы бір жағынан - шеміршекті балықтардыікіне, екінші
жағынан – қос мекенділердікіне ұқсайды. Шеміршекті балықтардағыдай
ішегінде спираль тәрізді қақпақшасы, жүрегінде жиырылып жазылатын
артериальдық конусы болады. Торсылдағы болмайды. Желбезегімен қатар
өкпе арқылы да тыныс алатын болғандықтан, сыртқы танау тесігі
баумен қатар ішкі танау тес ігі де болады.
Қан өкпеге алып кеткіш желбезек артериясының төртінші
парынан кететін арнаулы қан тамырлары арқылы келеді. Ал өкпеден
арнаулы қан тамырлары шығып, қанды жүрекке алып барады.
Сондықтан өкпеге келетін қан тамыры - өкпе артериясынан, өкпеден
кететін - өкпе венасы сәйкес келеді. Жүрекшеде оны оң және сол
жартыға бөліп тұратын кішкене перде болады. Сол жартысына өкпе
венасынан, ал оң жартысына кювьеров ағысынан және артқы
қуыс венадан келетін қан құйылады. Қуыс вена балықтар класс
тарихында болмайтынын атып өтуге болады. Ол жер бетін мекендейтін
омыртқаларғта тән. Қуыс вена кардинальдық венаның тарамдануынан
па йда болады.
Қос танысты балықтар девон дәуірінің орта кезінде ,
палезойдың аяғында пайда болып, мезозойдың бас кезінде кеңінен
таралған. Қазіргі кезде екі отрядқа жататын үш тұқымдас және
үш туысы сақталған.
Бір өкпелілер
Necoeratodus деп аталатын бір туысы және Ceratodidae деп
аталатын бір тұқымдасы ғана белгілі. Өкілі неоцератаод. Бұл
ұзындығы 175 сантиметрге жететін осы кездегі қос тынысты
балықтардың ең ірісі солтүстік Шығыс Австриядағы Квинсленда өзенінде
тараған. Өкпесі айқын екі бөлімге бөлінбеген бір өкпе
қапшығынан тұрады. Желбезектері жақсы дамыған. Неоцератод бір
мезгілде өкпесімен де желбезегімен де немесе әрқайсысымен жеке
тыныс ала алады. Сондықтан олар басқа балықтар тіртшілік ете
алмайтын, өсбімдік өте қалың өскен суларда да тіршілік ете
алады. Жазда су тартылып, оның ішіндегі өсіәмдіктер шіріп,
судағы оттегі мейлінше азайған кезде, неоцератодтар тек,
қана өкпесімен тыныс алады. Ол кезде балық судан басын жиі
шығарып, ауа қабылдайды. Күзде олардың мекендеген суларына жаңа
сулар қосылған кезде өкпенің қызметін желбезек атқарып, қанның
тотығуы желдбезек арқылы орындалады. Олар құрғап қалмайтын
суларда тіршілік етеді де, ұйқыға жатпайды. Су түбіне жақын
қабатта, көбінесе су түбінде кездеседі. Шаян тәрізділермен,
малюскалармен және құрттармен қоректенеді. Көбінесе сентябрь мен
октябрь айларында көбейеді. Жұмыртқасын су өсімдіктерінің
арасына с алады. Шабақтары ешбір өзгеріссіз дамиды, олардың
сыртқы желбезектері болма йды.
Бұл отрядқа бірінші жоғалып к еткен тұқымдастарды жатқызамыз,
олардың қалдықтарын барлық континенттерде қазбаланады, және оларға
жақын қазіргі тұқым Neocefatodus, бір түрімен белгілі. Оларға
шеміршекті нейрокраниум сипаттас, бір өкпес і болады және жарқғақ
аяқты тәрізді жұпты жүзгіштері жақсы дамыған.
Жалғыз ғана қазіргі мүйістісті немесе баррамунды одрядының
өкілі – тек Квинсленде ғана (Солтүстік ШығысАвстралия) кездесетін
Бернетт және Мэри өзенінің бассейіндерінден мекендейді.
Соңғы кездері ол сондай-ақ бірқатар Квинсмлендтің көлдері мен
сйқоймаларында мекендеген болатын. Мүйізтісті ірі балық, ұзындығы
17 см. Оның массивті денесі жанынан сызылған және өте мықты
қабыршақпен қапталған, ол жүргізгіштері өзінің көрінісімен
тенгвиндер ұқсас болып келеді. Түсі ақшыл, қоңырлау, құрсақ жағы
ақшылдау, күңгірт ақшыл сары түсмті болып келеді.
Мүйізтістілер ағыны өз-өздерінде және қатты өсіп кеткен
өсімдікті суларда болады. Барлық балықтар сияқты, ол да
желбезектермен тыныс алады, бұдан басқа әрбір 40-50 мин сайын
атбмосфера лы ауаны жұту үшін жоғарғы қабатқа көтеріледі.
Тұмсығын судың бетіне шығарып, өзінің жалғыз өкпесьіндегі
ауаны шығарады, бұл кезде ыңыраулы-қорсылдаушы дауы с шығарады,
оның мұндай дауысы ұзаққа естіледі. Артынша терең жемалып,
ол жайлап суға батады. Дем шығарып және демалуын ол танатуы
арқылы, жағын мықтап жауып істейді. Мүйбізтісті атмосфералы
ауамен тыныс алған кезде кит тәрізділердің қимылына ұқсас
екенін айтпай кетуге болмайды. Әсіресе құрғақты кюездерде,
өзендердің жағалауларында үлкен шақырымдарға кеуіп кеткен кезде
және сук тек терең жерлерде сақталып қалатын жағдайларда ғана
өте пайдалы болып келеді. Ыстық болып кеткен және тұрып
қалған судағы, шірікті процесті ң нәтижесін,.де барлық
дерлік оттегі жоғалып кетеді, қалған барлық балықтар тұншығып,
ауасыз өледі, ол мүйізтісті балық атмосферадағы ауаны жұтып,
тіршілігін жалғастыра береді. Мұндай ұзаққа созылған құрғақшылық
кезінде, бұл жерлер барлық жандылардыьң моласына айналады, жүздеген
жануарлар қырылады, сол кезде мүйізтісті балық аман қалады.
Судан шығарылған мүйізтісті балық мүлдем көмексіз және
көптеген басқа балықтарға қарағанда өкпелерінен айрылған, тезірек
өліп кетеді.
Мүйіздітіс – ылбыр және аз қозғалатын жануар. Қорек ізденуде
ол құрсағында жайлап еңбектеп, сол кезде тіпті жүріп, сол екі
жүзгішіне сүйсініп, егер де оны қорқытып, үркітіп жіберсте, ол
өзінің қуатты құйрығын іске қосады, өзінің тез жылдамдығын
көрсетеді.
Он,ың қорегі түрлі омыртқасыздар олар: шаянтәрізділер,
жәіндіктер, құрттар т.б. құрайды. Расында да, олардың ішектері
майда, шайналған өсімдік қалдықтарымен толып қалады, сондықтан да
көрініп тұрғандай өсімдіктерді олар онша қорыта алма йды және оған
қосып омыртқасыз жануарларды қосып жейді.
Мүйізтістінің уылдырық шашуы ұзақ уақытқа созылады. Сәуірден
қарашаға дейін. Қарқындырақ қыркүйек-қазанда жауын-шашын кезеңі
басталғанда көлдер толығып, олардағы су ауаны жақсы жіьеретін
кезеңдерде өтеді. Мүйіздітіс уылдырығын су өсімдіктеріне шашпайды
және бұдан кейінгі ұрпағына қамқорлық жасамайды.
Уылдырықтардағы қабыршақтары жабыспалы емес, олардың көбісі су
түбіне құлап кетеді, бұл олардың тірі қалуына қалай әсер ететіндігі
анық. Уылыдырықтар айтарлықтай ірі олардың өлшемі диаметрі 6,5-7
мил жетеді, олардың қабыршақтары іркілдікті болып келеді, ол көбіне
бақалардың уылдырықтарына ұқсас болады. Мұндай ұқсастық сары
уыздың көптігімен тереңдетіледі және әсіресе эмбрионалды дамуы
қиындатылады. Уылдырықшалардың дамуы 10-12 тәулікке жалғасады.
Оларда сарыуызды қапшасы ыдырап кеткенше қимылсыз жанымен су
түбінде жата береді, әр кездерде ғана бір жерден бір жерге
секіреді, бұрынғыдай тұрып қалу үшін құрттармен белсенді
қоректенуге өтісімен үнсіз тыныш жерлерде тұрып, бастапқыда
жалбызды балдырмен қоректенеді. Көкіректі жүзгіштері оларда әдетте
14 күннен кейін пайда болады, құрсақтары кейіннен пайда болады.
Мүйіздіәдісті тамақта қолданады, оның қызылдау етін аборигендер
өте бағалайды, мүйіздітіс тәуліктің кез-келген уақытында қармаққа
жақсы ауланады, бірақ кейде ол ешқандай қармаққа ілінбейтін
кездері де болып тұрады, ол шамамен аптаға созылады. Оларды
абормендер қолмен жақсы аулайды, тордың көмегімен балықты торымен
бірге су түбінде жатқан мүйізтісті аулаймын деп барса, жайлап
тормен ұстап алу мақсатымен жақындауға тырысқанымен, ол кез келген
қимылға тез шошиды, өзінің күшті құйрығымен дереу басқа жаққа
жүзіп кетіп қалады да сол жақта жата береді.
Егер де қармаққа, не торға түсіп қалса, ол өте күшті
тойтарысын, қаһарлығын көрсетеді. Бірақ ұзақ у ақытқа дейін
қарсыласа алмайды, тез беріліп қояды.
Бұл бейбітшіл жануар басқа балықтармен және өзі сияқтылармен
жақсы өмір сүреді.
Мүйіздітіс өте бір таңғажайып зоология білетін
министификациямен байланысты. Оның бастауын 1872 ж. Тамызынан алады.
Бризбиндік мұражайдың солтүстік Квинсленд бойынша сапар шедкті. Бұл
кезде оның құрметіне азанғы асмқа өте сирек кездесетін бұдан 8-10
шақырымдай жерден сол жердің адамдары сол балықты аулап әкеледі.
Таңқалған деректер бұл ұсынысты қабылдады және шын мәнінде
бұл балықты бір түрлі көрінісін көрді. Оның массивті ұзындығын
мықты қабыршақпен қапталған тұмсығы үйректің тұмсығына ұқсас
болғандығын көреді. Ерекше тамақтың соншалық керектісін беруден
алдын (балықтың дайын болғандығын айтудың қажеттігі жоқ) оған
директор жол-жобасын жасады. Брисбейнге қайтып, оның Ф.
Кастельнаудың сондағы жүргізілген австралиялық ихтологиясын қайта жас
ады.
Жаңа экземплярын табу әрекеті нәтижесіз қалды. Әрдайым бұл
жануардың бар екендігін сенімсіздікпен айтылып жатты.
Дегенмен, құпиялы отрах spatuloides 60 жылдың көлемінде барлық
анықтамаларды және австралиялық фауна бойынша мәліметтерде
ескерілетін.
Жұмбақ күтпеген жерден ашылады.
1930 жылы Сиднейлік бюллетенде автор белгісіз болуды қалаған
мақала пайда болды.
Бұл мақалада Брисбейндік мұражайдың ақкөңіл директорымен
әзілдескен екен, себебі: оған дәл татуға ұсбынылған Отрах
жыланбылықты ң құйрығынан және құрсағынан, мүйдізтістің басы м ен
көкіректі жүзгіштеріне және үйректұмсықтының тұмсығынан дайындалған
екен. Үстінен бұл барлық қулы гостраномды ас сол мүйізтістің
қабыршағымен жабылған.
Сонымен, Отрах spatuloides фауналық тізімінен алынып тасталды,
ал мүйіздітісті Австралиядағы қостыныстылардыьң бұрын өмбір сүрген
жалғыз ғана өкілі болып қалды.
Қос өкпелілер – (dipneumones)
Қос өкпелілердің бір-біріне өте жақын екі тұқымдасы бар. Оның
бірі- тропиктік Африкаға тараған протоптерилер, екіншісі Оңтүстік
Американың Амазонка өзенінде тараған лепидосирендер. Бірінші
тұқымдасына протоптерус туысының бірнеше түрі, екіншісіне бір ғана
туыс лепидосирен жатады. Қос өкпелілерге тән белгілері:
өкпесінің екеу болуы, желбезектерінің аздап редукцияға ұшырауы және
қос қанаттарының нашар дамып, жібңішке талшық түріне айналуы.
Неоцератодтарға қарағанда ұсақ кбеледі. Лепидосиреннің ұзындығы –
125 см, ал протоптерде – 140 см болады. БҰлар өздерінде және таяз
суларда кейде мүлде құрғақ қалатын шалшық суларда тіршілік
етеді. Протоптерустың тіршілік еткен суы құрғаған кезде, олар су
түбіне қазып шалдыққа еніп, капсуламен қоршалады. Лепидосиреннің
денесінің сыртына капсула пайда болмайды. Сөйтіп жазғы ұйқысы бес
айға созыла ды. Протоптерусты қолдан ұйықтатқанда 3- 4 жылға
дейін тіршілігі жайылмаған. Ұйықтаған кезде тек қана өкпесімен
тыныс алады. Жауын көбірек жауған мезгілде оянады. Су түбіндегі
омыртқасыздармен, көбінесе өсімдіктер мен қоректенеді.
Уылыдырықтарын шұңқырларға немесе су түбіндегі індерге шашады.
Дамуы метомарфозды личинкаларына сыртқы желбезегі бас ады. Ол
рудимент түрінде ересектеріне де сақталған.
Қос тынысты балықтардың онша кәсіптік маңызы жоқ. Оларды
жергілікті хылықтар пайдалану үшін ғана аулайды. Бұл балықтардың
еркешелігі жер бетінде тіршілік ететін омыртқалалардың шығу тегі
болмаса да, соларға ұқсас көптеген белгілері бар. Қос тынысты
балықтардың құрылысын және тіршілігін зерттеу, балықтардың қос
мекенділерге айналуын түсіндіруде дұрыс жол көрсетеді.
Қабыршақтылар ұзартылған жылынбалық тәрізділердің денесімен
сипатталады. Ол дәл қос өкпелі, олардың денесін жауып тұратын майда
циклондты қабыршақтары бар; терең тері астында тығылып қойылған,
ал олардың иілгішті жұпты жүзгіштері күйдіргіштәрізді формада
болады. Бұл отрядтың балықтары үшін көбіне сипатты болатыны өзінің
бүкіл өмір бойында тек уақытша суқоймада көбіне түгелімен кеуіп
кеткен және ыстық кюезеңде 9 айға созылатын мезгілде өмір
сүреді. Бұл уақыттың барлығында ол ұйқыға кетеді. Бұл топырақты
қазып, түгелімен атмосфералық ауамен тыныс алып, ұйықтай
береді.
Бұл отрядта 5 түрлі есептеледі. 4 түрі тропикалық Африкада
мекендейтіндер, протоптерлер тұқымына жататындар ал
қабыршақтылар тұқымымен небары бір түрі ұсынылған.
Тұщы су қос тынысты балықтардың оңтүстік американдық және
африкалық өкілдерінің арасындағы жақындық сонау бұрындағы Африка
мен Оңтүстік Америка арасындағы құрлықта байланыстың пайда
болу пайдасына елеулі дәлелдеме болып табылады.
Протоптералар тұқымының төрт түрі сырт бейнесі жағынан өте
ұсақ болып келеді және бір-бірімен өзінің түсі бойынша
ерекшеленеді, және қабырға саны бойынша даму деңгейі мен
жұпты жүзгіштері мен ерекшеленеді.
Еі ірі түрі - үлкен протоптер (жергілікті атауы момба)
– ұзындығы 2 м жоғары, көдгілдір – сұр түске боялған, көптеген майда
қара дақтары бар, кейде мраморлы кескін түзеді. Бұл түр Шығысты
Суданадан Танганьика көліне дейінгі жерлерде мекендейді.
Кішкентай протоптер , байқалғандай ең кішкентай түрі, ұзындығы
30 см-ден аспайды. Замбези дельтасында және Гудальф оңтүстік –шығысқа
дейінгі өзендерде мекендейді. Бұл жас түр үшін сыртқы жұпты
желбезек тән.
Күңгірт протоптер тек Конго бассейнінде мекендейтін, өте ұзын
денесінен және өте күңгірт түсімен сипатталады. Оның ұзындығы 85
см-ге жетеді. Сырт бейнесі жағынан бұл түр оңтүстік американдық
қабыршақтарға ұқсас болып келеді.
Құба протоптер, ұзындығы 90см-ге жететін Батыс Американың
қарапайым қос тынысты балығы. Ол Сенегал, Нигара және Замбези
бассейндерінде, Чад көлімен Катонги аумағын мекендейді.
Бұл түрдегі балықтардың арқасы әдетте қою-жасыл, жаны
ақшыл, құрсағы ақ түсті. Дәл осы түрдегі балық өте жақсы
зерттелген.
Тропиканың Африка климаты үшін жау ын-шашынды және құрғақ
мезгіл тән. Жауын-шашындағы мезгіл мамыр-шілде айларында басталып,
2-3 айға дейін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.