Халықаралық ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз етілуіндегі қоғамдық-саяси ұйымдардың алатын орны теоретикалық-әдіснамалық мәселелері
Дипломдық жұмыстың сипаттамасы. Берілген дипломдық жұмыста ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі қоғамдық-саяси ұйымдардың рөлі зерттелген.
Тақырыптың өзектілігі. Ядролық қауіпсіздіті қамтамасыз ету адамзат баласының алдына қойған басты міндеттерінің бірі болып саналады. Қазіргі таңда туындаған басты мәселелер қатарында және халықаралық маңызды Біріккен Ұлттар Ұйымының күн тәртібінде тұрған ең басты мәселе ретінде ядролық қауіпсіздікті атай аламыз. Соған орай оны шешуде кез-келген мемлекеттің қарапайым азаматынан барлық мемлекет басшылары тәуелді болып саналатын баршамызға аян болып саналады. Соған байланысты ядролық қауіпсіздік қоғам мен мемлекет және жер шарының ядролық қауіпсіздігінің қамтамасыз етілуінің басты жолы ретінде. Ядролық қауісіздік мәселесімен көптеген халықаралық үкіметтік және үкіметтік емес ұйымдар айналысады, алайда олардың қосқан үлесі бар болғанымен көбіне олар мемлекеттің айтып отырған позициясынан шығып кете алмайды.
Ал қоғамдық-саяси ұйымдар мемлекет тарапында немесе одан тыс болғанымен де ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің ең оңтайлы жолы екендігі осы ретте басты болып саналады. Қоғамдық –саяси ұйымдардың өзіндік атқаратын қызметі мен айналысатын мәселелері бар, оларды ядролық қауіпсіздік мәселесіне қосатын үлесі мемлекет дамуына және ондағы басты мақсаты ядролық қаупсіздік болып саналады.
Соған орай оның негіздері мемлекет пен қоғам өмірі барша жер шары үшін өзекті сол мақсатта осы тақырып өзінің өзектілігін дәлелдеп отыр. Ядролық қауіпсіздіктегі осындай мәселеллер қоғамдағы басты негізгі трендтерді анықтау мен оларға көмек көрсетуінде маңыздылығы аса жоғары. Ядролық қауіпсіздік осындай туындаған жағдайға байланысты маңызды мәселелерден шет қалмайды және оның орын толтыруға тырысады. Ядролық қауіпсіздік қоғамдық-саяси ұйымдар тарапынан шешілуі қоғамдық пікірдің жоғары дамығандығы мен олардың шынайы ресми сипаттарға сәйкестігі мен азаматтық пікірдің жоғары дәрежедегі дамығандығының көрсеткішіне айналды. Соған орай бүгінгі қоғам осы мәселелерді қабылдауы міндет, сонда ғана жағдай жаңа қадамға жылжиды, ол өз кезегінде мемлекет өмірінің жағымсыз қырларын жоққа шығаруда айтарлықтай рөлі бар. Қазіргі таңдағы әлемдік қауіпсіздік ядролық қауіпсіздіктің маңызды мәселесі және ондағы негізгі маңызды міндеттерді орындау тікелей осы негіздер ретінен тарай алады. Біздің бүгінгі қоғамға ұсынып отырған маңызды мәселелеріміз тікелей осыларға бағытталады және соның негізінде тарай алады деп атай аламыз.
Ядролық қауіпсіздік мемлекет дамуының негіздерін тарата алатын және оның басым тұстарын қабылдай алатын маңызды институт болып табылғандықтан, оған қосатын үлестің көлемі де өсе түседі, соның нәтижесі мемлекет пен қоғам және барша адамзат үшін өзінің жеке пайдасы бар.
Тақырыптың өзектілігі. Ядролық қауіпсіздіті қамтамасыз ету адамзат баласының алдына қойған басты міндеттерінің бірі болып саналады. Қазіргі таңда туындаған басты мәселелер қатарында және халықаралық маңызды Біріккен Ұлттар Ұйымының күн тәртібінде тұрған ең басты мәселе ретінде ядролық қауіпсіздікті атай аламыз. Соған орай оны шешуде кез-келген мемлекеттің қарапайым азаматынан барлық мемлекет басшылары тәуелді болып саналатын баршамызға аян болып саналады. Соған байланысты ядролық қауіпсіздік қоғам мен мемлекет және жер шарының ядролық қауіпсіздігінің қамтамасыз етілуінің басты жолы ретінде. Ядролық қауісіздік мәселесімен көптеген халықаралық үкіметтік және үкіметтік емес ұйымдар айналысады, алайда олардың қосқан үлесі бар болғанымен көбіне олар мемлекеттің айтып отырған позициясынан шығып кете алмайды.
Ал қоғамдық-саяси ұйымдар мемлекет тарапында немесе одан тыс болғанымен де ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің ең оңтайлы жолы екендігі осы ретте басты болып саналады. Қоғамдық –саяси ұйымдардың өзіндік атқаратын қызметі мен айналысатын мәселелері бар, оларды ядролық қауіпсіздік мәселесіне қосатын үлесі мемлекет дамуына және ондағы басты мақсаты ядролық қаупсіздік болып саналады.
Соған орай оның негіздері мемлекет пен қоғам өмірі барша жер шары үшін өзекті сол мақсатта осы тақырып өзінің өзектілігін дәлелдеп отыр. Ядролық қауіпсіздіктегі осындай мәселеллер қоғамдағы басты негізгі трендтерді анықтау мен оларға көмек көрсетуінде маңыздылығы аса жоғары. Ядролық қауіпсіздік осындай туындаған жағдайға байланысты маңызды мәселелерден шет қалмайды және оның орын толтыруға тырысады. Ядролық қауіпсіздік қоғамдық-саяси ұйымдар тарапынан шешілуі қоғамдық пікірдің жоғары дамығандығы мен олардың шынайы ресми сипаттарға сәйкестігі мен азаматтық пікірдің жоғары дәрежедегі дамығандығының көрсеткішіне айналды. Соған орай бүгінгі қоғам осы мәселелерді қабылдауы міндет, сонда ғана жағдай жаңа қадамға жылжиды, ол өз кезегінде мемлекет өмірінің жағымсыз қырларын жоққа шығаруда айтарлықтай рөлі бар. Қазіргі таңдағы әлемдік қауіпсіздік ядролық қауіпсіздіктің маңызды мәселесі және ондағы негізгі маңызды міндеттерді орындау тікелей осы негіздер ретінен тарай алады. Біздің бүгінгі қоғамға ұсынып отырған маңызды мәселелеріміз тікелей осыларға бағытталады және соның негізінде тарай алады деп атай аламыз.
Ядролық қауіпсіздік мемлекет дамуының негіздерін тарата алатын және оның басым тұстарын қабылдай алатын маңызды институт болып табылғандықтан, оған қосатын үлестің көлемі де өсе түседі, соның нәтижесі мемлекет пен қоғам және барша адамзат үшін өзінің жеке пайдасы бар.
1. Fromm E. Escape from Freedom. - N. Y., 1941.- р.456.
2. Kornhauser W. The Politics of Mass Society. - Glencoe Free Press: 1959. - р.125.
3. Blumer II. Collective Behavior // Principles of Sociology. - N. J., 1951.- P. 167.
4. Липсет С. Политическая социология // Социология сегодня. - М.: 1965.-151с.
5. Lipset S. M. Rebellion in the University. -Chicago,1976. -Р.154.
6. Killian Z. M. Social Movements. In: Hanblook of Modern Sociology. N. Y., 1964.-р.157.
7. Freeman Y. (ed.) Social Movements in the Sixties and Seventies. N. Y., 1983-р.154.
8. Hegedus Zs. Social Movements and Social Change in Self-Creatrve Society//International Sociology, 1989. V. 4. N 1. P. 19-36.
9. Offe.C. New Social Movements: Challenging the Boundaries of Institutional Polities// Social Research. 1985. V. 51. N 3. .
10 Gurney Y. M., Tierney K. Relative Deprivation and Social Movements // Sociological Quarterly, 1982. V. 23. N 1. P. 33-47.
11 Lavney I., Mutran E., Strykev S. Political Protest Orientations among Black and White Adults // ASR. 1985. V. 45. P. 191-213.
12. Gurr T. Why Men Rebel. Princeton, 1970.-р.154.
13 Killian L. M. Organization, Rationality and Spontaneity in th? Givil Right Movement // ASR. 1984. V. 49. N 6. P. 770-783.
14. Smelser N. Y. Theory of Collective Behanor. N. Y., 1963.-р.154.
15. McCarthy I. and laid M. Resource Mobilization and Social Movements: a Partial Theory//AYS. 1977. V. 82. P. 1212.
16. McCarthy I. and laid M. (eds) Social Movements in an Organizational Society. N. Y.:1980.-р.154.
17. Oberschall A. Social Conflict and Social Movements.//Prentice Hall, 1918. Useem M. Protest Movements in America. Indianopolice, 1973.-Р.545.
19. Wilson Y. Introduction to Social Movements. // N. Y., 1973.-р.154.
20. Wood Y., Yackson M. Social Movements. // Belmont, 1982.-р158.
21. Price M. The Divine L28. Волков А. Казахстан в ООН// Казахстан и мировое сообщество-1995г. №1.
22 Sztompka P. Social Movement: Structures in statu nascendi//The Polish Sociological Bulletin. 1987. N 2. P. 6-26.
23. Ермекен Қ. Демократиялық даму жолы// Саясат.-1998ж,-№10.с32.
24. Қазақстан: мемлекеттілік кезеңдері.-Алматы, 1997жыл,.179б.
25. Сапарбекұлы О. ЮНЕСКО Қазақстанда өркен жайды// Егемен Қазақстан,-1998ж.
26. Тоқаев Қ.К. Қазақстан БҰҰ-ның жаңаруына мүдделі//Егемен Қазақстан,-1997 жыл, 3 қараша.
27. Бекяшев К.А. "Международное публичное право"-М. 2004.с.111.
29. Договор о нераспространении ядерного оружия от 1968 года // Сборник документов по международному праву. - Алматы, 1998. - Т. 1. – 253б.
30. Любецкий В. «Эволюция ядерной политики США в 1989-2000 гг.» // Мировая экономика и Международные отношения. - №9. -2001. –45б.
31.Назарбаев Н. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы. - Алматы, 1992. -14
33. Сейсенұлы, Дәулет.Қазақстан - бейбітшілік эпицентрі: Ядролық қарудан азат аймақ туралы шартқа қол қойылды// Егемен Қазақстан
34. Назарбаев, Нұрсұлтан Әбішұлы. Бейбітшілік кіндігі.- Алматы: Атамұра, 2003.-256 б.
35. Құланбай, Ә. Қазақстан ұстанымы – ядролық қарудан азат әлем құру// Егемен Қазақстан.-2010. - 22 қаңтар. - 2 б.
35. Choi Soung-Ah. “Seoul, Washington reaffirm cooperation on North Korea nuke stand off” // Korea now. March 6, 2004 p.57-61.
36. Молодцов Д.С. Международный контроль за нераспространением ядерного оружия. Исторические предпосылки создания // Закон и право. - М.; ЮНИТИ-ДАНА, 2004. - № 10. - 62 б.
37. Круглое А.К., Смирнов Ю.В. Ядерные катастрофы, их последствия и перспективы развития атомной энергетики. М. 2002. – 45 б
38.Ликвидация последствий промышленных аварий, связанных с выбросом радиоактивных отходов: Обзор. М. 2002. – 81 б.
39. Международное атомное право. - М., 2007. – 314 б.
40. Арсенян А.З. Национальная и международная безопасность: понятие, особенности, правовые основы обеспечения // Юриспруденция. - М.; Изд-во РГГУ, 2003. - № 3. - 17 б.
41. Арсенян А.З. Национальная и международная безопасность: понятие, особенности, правовые основы обеспечения // Юриспруденция. - М.; Изд-во РГГУ, 2003. - № 3. - 12 б.
42. Вавилов А.И., Иойрыш А.И., Молодцова Е.С. МАГАТЭ: политико-правовой статус М., 2000. –.71-73 б.].
43. Колтышев М.С. Об органах государственного управления использованием атомной энергии и органах регулирования безопасности при использовании атомной энергии. – М., Спутник. – 2006. – 190 б.
44. Валеев Р.М. Международный контроль в международном ядерном праве. (К Договору о всеобъемлющем запрещении ядерных испытаний от 10/IX 1996 г.) // Московский журнал международного права. - М.; Междунар. отношения, 2000. - № 2. – 176 б.
45. Валеев Р.М. Международный контроль в международном ядерном праве. (К Договору о всеобъемлющем запрещении ядерных испытаний от 10/IX 1996 г.) // Московский журнал международного права. - М.; Междунар. отношения, 2000. - № 2. – 1848 Ликвидация последствий промышленных аварий, связанных с выбросом радиоактивных отходов: Обзор. М. 2002. – 90 б.
46.Тункин Г. И. Теория международного права. - М.: Зерцало, 2000. – 171 б.
47. Невейницын С.В. Правовые основы экспертизы обеспечения радиационной безопасности при использовании атомной энергии. Дис. … канд. юрид. наук. – М., ун-т МВД России. – 2003. – 17 б.
48. Любецкий В. «Эволюция ядерной политики США в 1989-2000 гг.» // Мировая экономика и Международные отношения. - №9. -2001. –45б.
49. Лукашук И.И. Право международной ответственности // Российский ежегодник международного права. 2003. – 238 б.
50. Васина А.И. Международное сотрудничество в обеспечении экологической безопасности в сфере мирного использования атомной энергии. – М., ун-т МВД России. 2005. – 8 б
51. Васина А.И. Международное сотрудничество в обеспечении экологической безопасности в сфере мирного использования атомной энергии. – М., ун-т МВД России. 2005. – 11 б.
52. Невейницын С.В. Правовые основы экспертизы обеспечения радиационной безопасности при использовании атомной энергии. Дис. канд. юрид. наук. – М., ун-т МВД России. – 2003. – 92 б.
53. Абдултапаев С.И. О некоторых вопросах внешней политики РК // Актуальные проблемы межгосударственных отношений: Межвузовский сборник научных трудов. – Алматы, 1998. - С.49-52.
54. Абенов Е.М., Арынов Е.М. Стратегия в области внешней безопасности и оборонная политика РК // Саясат. 1997. № 10. С. 48-63.
55.Казахстан к безъядерному будущему. // Мысль, 2007, –№ 5 – С.41-45.
56. Лаумулин М.Т. Проблемы современной безопасности Казахстана // Казахстан-Спектр. 1998.-№1. С.21-32.
57. Назарбаев Н.А. В потоке истории. - Алматы: «Атамура», 1999.-294 с.
58. Назарбаев Н.А. Казахстан - 2030. Послание президента страны народу Казахстана. – Алматы, 1997 – 26 с.
59. Назарбаев Н.А. Казахстанский прорыв. Интервью Н.Назарбаева.// Казахстанская правда, 2006- 30 декабря. – С.2-3
60. Новейшая история Казахстана: Сборник документов. – Алматы: Санат, 1998. – Т.1.- 320 с.
61. Полигоны в Казахстане – боль народа// Общество, 2008 -№ 2 –7-12б.
62. Поттер У. Оценивая опасность ядерных хищений из государств бывшего Советского Союза // Ядерный контроль- 1996 № 13 –10-14б.
63. Рыжкова Т.Н. Атомная энергетика – глазами энергетиков//Евразия 2002- № 5.23-25б.
64. Токаев К. Свет и тень. – Астана, 2007 – 571 с.
65. Тухватулин Ш.Т., Такибаев Ж.С. Национальный Ядерный центр РК: военное наследие и мирное развитие // Доклад на международной конференции «XXI век – навстречу миру, свободному от ядерного оружия» - 2001.- 11-12б.
66. Назарбаев Н.А. Эпицентр мира. – Астана: Елорда, 2001.- 294 с.
67. Айтхожина А. Политико-правовое обеспечение ядерной безопасности республики Казахстан // Аналитик. 2004,№ 4- 10-16б.
68. Ашимбаев М. К проблеме формирования системы региональной безопасности // Аналитик. 2001,- № 1- 6-8б.
69. Абдулпатаев С.И. Первые шаги казахстанской дипломатии // Акикат.1995 - №3.- 25-32б.
2. Kornhauser W. The Politics of Mass Society. - Glencoe Free Press: 1959. - р.125.
3. Blumer II. Collective Behavior // Principles of Sociology. - N. J., 1951.- P. 167.
4. Липсет С. Политическая социология // Социология сегодня. - М.: 1965.-151с.
5. Lipset S. M. Rebellion in the University. -Chicago,1976. -Р.154.
6. Killian Z. M. Social Movements. In: Hanblook of Modern Sociology. N. Y., 1964.-р.157.
7. Freeman Y. (ed.) Social Movements in the Sixties and Seventies. N. Y., 1983-р.154.
8. Hegedus Zs. Social Movements and Social Change in Self-Creatrve Society//International Sociology, 1989. V. 4. N 1. P. 19-36.
9. Offe.C. New Social Movements: Challenging the Boundaries of Institutional Polities// Social Research. 1985. V. 51. N 3. .
10 Gurney Y. M., Tierney K. Relative Deprivation and Social Movements // Sociological Quarterly, 1982. V. 23. N 1. P. 33-47.
11 Lavney I., Mutran E., Strykev S. Political Protest Orientations among Black and White Adults // ASR. 1985. V. 45. P. 191-213.
12. Gurr T. Why Men Rebel. Princeton, 1970.-р.154.
13 Killian L. M. Organization, Rationality and Spontaneity in th? Givil Right Movement // ASR. 1984. V. 49. N 6. P. 770-783.
14. Smelser N. Y. Theory of Collective Behanor. N. Y., 1963.-р.154.
15. McCarthy I. and laid M. Resource Mobilization and Social Movements: a Partial Theory//AYS. 1977. V. 82. P. 1212.
16. McCarthy I. and laid M. (eds) Social Movements in an Organizational Society. N. Y.:1980.-р.154.
17. Oberschall A. Social Conflict and Social Movements.//Prentice Hall, 1918. Useem M. Protest Movements in America. Indianopolice, 1973.-Р.545.
19. Wilson Y. Introduction to Social Movements. // N. Y., 1973.-р.154.
20. Wood Y., Yackson M. Social Movements. // Belmont, 1982.-р158.
21. Price M. The Divine L28. Волков А. Казахстан в ООН// Казахстан и мировое сообщество-1995г. №1.
22 Sztompka P. Social Movement: Structures in statu nascendi//The Polish Sociological Bulletin. 1987. N 2. P. 6-26.
23. Ермекен Қ. Демократиялық даму жолы// Саясат.-1998ж,-№10.с32.
24. Қазақстан: мемлекеттілік кезеңдері.-Алматы, 1997жыл,.179б.
25. Сапарбекұлы О. ЮНЕСКО Қазақстанда өркен жайды// Егемен Қазақстан,-1998ж.
26. Тоқаев Қ.К. Қазақстан БҰҰ-ның жаңаруына мүдделі//Егемен Қазақстан,-1997 жыл, 3 қараша.
27. Бекяшев К.А. "Международное публичное право"-М. 2004.с.111.
29. Договор о нераспространении ядерного оружия от 1968 года // Сборник документов по международному праву. - Алматы, 1998. - Т. 1. – 253б.
30. Любецкий В. «Эволюция ядерной политики США в 1989-2000 гг.» // Мировая экономика и Международные отношения. - №9. -2001. –45б.
31.Назарбаев Н. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы. - Алматы, 1992. -14
33. Сейсенұлы, Дәулет.Қазақстан - бейбітшілік эпицентрі: Ядролық қарудан азат аймақ туралы шартқа қол қойылды// Егемен Қазақстан
34. Назарбаев, Нұрсұлтан Әбішұлы. Бейбітшілік кіндігі.- Алматы: Атамұра, 2003.-256 б.
35. Құланбай, Ә. Қазақстан ұстанымы – ядролық қарудан азат әлем құру// Егемен Қазақстан.-2010. - 22 қаңтар. - 2 б.
35. Choi Soung-Ah. “Seoul, Washington reaffirm cooperation on North Korea nuke stand off” // Korea now. March 6, 2004 p.57-61.
36. Молодцов Д.С. Международный контроль за нераспространением ядерного оружия. Исторические предпосылки создания // Закон и право. - М.; ЮНИТИ-ДАНА, 2004. - № 10. - 62 б.
37. Круглое А.К., Смирнов Ю.В. Ядерные катастрофы, их последствия и перспективы развития атомной энергетики. М. 2002. – 45 б
38.Ликвидация последствий промышленных аварий, связанных с выбросом радиоактивных отходов: Обзор. М. 2002. – 81 б.
39. Международное атомное право. - М., 2007. – 314 б.
40. Арсенян А.З. Национальная и международная безопасность: понятие, особенности, правовые основы обеспечения // Юриспруденция. - М.; Изд-во РГГУ, 2003. - № 3. - 17 б.
41. Арсенян А.З. Национальная и международная безопасность: понятие, особенности, правовые основы обеспечения // Юриспруденция. - М.; Изд-во РГГУ, 2003. - № 3. - 12 б.
42. Вавилов А.И., Иойрыш А.И., Молодцова Е.С. МАГАТЭ: политико-правовой статус М., 2000. –.71-73 б.].
43. Колтышев М.С. Об органах государственного управления использованием атомной энергии и органах регулирования безопасности при использовании атомной энергии. – М., Спутник. – 2006. – 190 б.
44. Валеев Р.М. Международный контроль в международном ядерном праве. (К Договору о всеобъемлющем запрещении ядерных испытаний от 10/IX 1996 г.) // Московский журнал международного права. - М.; Междунар. отношения, 2000. - № 2. – 176 б.
45. Валеев Р.М. Международный контроль в международном ядерном праве. (К Договору о всеобъемлющем запрещении ядерных испытаний от 10/IX 1996 г.) // Московский журнал международного права. - М.; Междунар. отношения, 2000. - № 2. – 1848 Ликвидация последствий промышленных аварий, связанных с выбросом радиоактивных отходов: Обзор. М. 2002. – 90 б.
46.Тункин Г. И. Теория международного права. - М.: Зерцало, 2000. – 171 б.
47. Невейницын С.В. Правовые основы экспертизы обеспечения радиационной безопасности при использовании атомной энергии. Дис. … канд. юрид. наук. – М., ун-т МВД России. – 2003. – 17 б.
48. Любецкий В. «Эволюция ядерной политики США в 1989-2000 гг.» // Мировая экономика и Международные отношения. - №9. -2001. –45б.
49. Лукашук И.И. Право международной ответственности // Российский ежегодник международного права. 2003. – 238 б.
50. Васина А.И. Международное сотрудничество в обеспечении экологической безопасности в сфере мирного использования атомной энергии. – М., ун-т МВД России. 2005. – 8 б
51. Васина А.И. Международное сотрудничество в обеспечении экологической безопасности в сфере мирного использования атомной энергии. – М., ун-т МВД России. 2005. – 11 б.
52. Невейницын С.В. Правовые основы экспертизы обеспечения радиационной безопасности при использовании атомной энергии. Дис. канд. юрид. наук. – М., ун-т МВД России. – 2003. – 92 б.
53. Абдултапаев С.И. О некоторых вопросах внешней политики РК // Актуальные проблемы межгосударственных отношений: Межвузовский сборник научных трудов. – Алматы, 1998. - С.49-52.
54. Абенов Е.М., Арынов Е.М. Стратегия в области внешней безопасности и оборонная политика РК // Саясат. 1997. № 10. С. 48-63.
55.Казахстан к безъядерному будущему. // Мысль, 2007, –№ 5 – С.41-45.
56. Лаумулин М.Т. Проблемы современной безопасности Казахстана // Казахстан-Спектр. 1998.-№1. С.21-32.
57. Назарбаев Н.А. В потоке истории. - Алматы: «Атамура», 1999.-294 с.
58. Назарбаев Н.А. Казахстан - 2030. Послание президента страны народу Казахстана. – Алматы, 1997 – 26 с.
59. Назарбаев Н.А. Казахстанский прорыв. Интервью Н.Назарбаева.// Казахстанская правда, 2006- 30 декабря. – С.2-3
60. Новейшая история Казахстана: Сборник документов. – Алматы: Санат, 1998. – Т.1.- 320 с.
61. Полигоны в Казахстане – боль народа// Общество, 2008 -№ 2 –7-12б.
62. Поттер У. Оценивая опасность ядерных хищений из государств бывшего Советского Союза // Ядерный контроль- 1996 № 13 –10-14б.
63. Рыжкова Т.Н. Атомная энергетика – глазами энергетиков//Евразия 2002- № 5.23-25б.
64. Токаев К. Свет и тень. – Астана, 2007 – 571 с.
65. Тухватулин Ш.Т., Такибаев Ж.С. Национальный Ядерный центр РК: военное наследие и мирное развитие // Доклад на международной конференции «XXI век – навстречу миру, свободному от ядерного оружия» - 2001.- 11-12б.
66. Назарбаев Н.А. Эпицентр мира. – Астана: Елорда, 2001.- 294 с.
67. Айтхожина А. Политико-правовое обеспечение ядерной безопасности республики Казахстан // Аналитик. 2004,№ 4- 10-16б.
68. Ашимбаев М. К проблеме формирования системы региональной безопасности // Аналитик. 2001,- № 1- 6-8б.
69. Абдулпатаев С.И. Первые шаги казахстанской дипломатии // Акикат.1995 - №3.- 25-32б.
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 91 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 91 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың сипаттамасы. Берілген дипломдық жұмыста ядролық
қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі қоғамдық-саяси ұйымдардың рөлі зерттелген.
Тақырыптың өзектілігі. Ядролық қауіпсіздіті қамтамасыз ету адамзат
баласының алдына қойған басты міндеттерінің бірі болып саналады. Қазіргі
таңда туындаған басты мәселелер қатарында және халықаралық маңызды Біріккен
Ұлттар Ұйымының күн тәртібінде тұрған ең басты мәселе ретінде ядролық
қауіпсіздікті атай аламыз. Соған орай оны шешуде кез-келген мемлекеттің
қарапайым азаматынан барлық мемлекет басшылары тәуелді болып саналатын
баршамызға аян болып саналады. Соған байланысты ядролық қауіпсіздік қоғам
мен мемлекет және жер шарының ядролық қауіпсіздігінің қамтамасыз етілуінің
басты жолы ретінде. Ядролық қауісіздік мәселесімен көптеген халықаралық
үкіметтік және үкіметтік емес ұйымдар айналысады, алайда олардың қосқан
үлесі бар болғанымен көбіне олар мемлекеттің айтып отырған позициясынан
шығып кете алмайды.
Ал қоғамдық-саяси ұйымдар мемлекет тарапында немесе одан тыс
болғанымен де ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің ең оңтайлы жолы
екендігі осы ретте басты болып саналады. Қоғамдық –саяси ұйымдардың өзіндік
атқаратын қызметі мен айналысатын мәселелері бар, оларды ядролық
қауіпсіздік мәселесіне қосатын үлесі мемлекет дамуына және ондағы басты
мақсаты ядролық қаупсіздік болып саналады.
Соған орай оның негіздері мемлекет пен қоғам өмірі барша жер шары
үшін өзекті сол мақсатта осы тақырып өзінің өзектілігін дәлелдеп отыр.
Ядролық қауіпсіздіктегі осындай мәселеллер қоғамдағы басты негізгі
трендтерді анықтау мен оларға көмек көрсетуінде маңыздылығы аса жоғары.
Ядролық қауіпсіздік осындай туындаған жағдайға байланысты маңызды
мәселелерден шет қалмайды және оның орын толтыруға тырысады. Ядролық
қауіпсіздік қоғамдық-саяси ұйымдар тарапынан шешілуі қоғамдық пікірдің
жоғары дамығандығы мен олардың шынайы ресми сипаттарға сәйкестігі мен
азаматтық пікірдің жоғары дәрежедегі дамығандығының көрсеткішіне айналды.
Соған орай бүгінгі қоғам осы мәселелерді қабылдауы міндет, сонда ғана
жағдай жаңа қадамға жылжиды, ол өз кезегінде мемлекет өмірінің жағымсыз
қырларын жоққа шығаруда айтарлықтай рөлі бар. Қазіргі таңдағы әлемдік
қауіпсіздік ядролық қауіпсіздіктің маңызды мәселесі және ондағы негізгі
маңызды міндеттерді орындау тікелей осы негіздер ретінен тарай алады.
Біздің бүгінгі қоғамға ұсынып отырған маңызды мәселелеріміз тікелей
осыларға бағытталады және соның негізінде тарай алады деп атай аламыз.
Ядролық қауіпсіздік мемлекет дамуының негіздерін тарата алатын және
оның басым тұстарын қабылдай алатын маңызды институт болып табылғандықтан,
оған қосатын үлестің көлемі де өсе түседі, соның нәтижесі мемлекет пен
қоғам және барша адамзат үшін өзінің жеке пайдасы бар. Ядролық қауіпсіздік
кең түрде тараған қамтамасыз ету мен ядролық қауіпсіздікке қосқан үлесі
маңызды түрде өлшенеді. Бүгінде ядролық фактор әрі қарай халықаралық
құқықтық базаның дамуына, экологиялық мәселелерді шешу және экономиканың
дамуына тығыз байланысты. Ядролық қауіпсіздік мәселесі экономика, экология,
әлеуметтік саясатпен тікелей байланысты болып, ұлттық қауіпсіздіктің бөлігі
ретінде қала береді. Бұл мәселе, өз кезегінде, саяси шешімдердің
қабылдануын талап етеді.
Кез-келген мемлекет үшін бұл мәселе өзекті болғандықтан ядролық
қауіпсіздік мәселесін көптеген мәселелер негізімен өлшей аламыз және бұл
қоғамның қажеттіліктері мен дамудағы негіздерді анықтай алатын басты
қажеттілік болып саналады. Ядролық қауіпсіздік саласы бұл аса қиын
туындаған жағдайда да мәселелер шешіле алмайды бұл қоғамдық және басқа да
инстиуттарды осыған орай бейімдей алуы мен күресудегі негіздерді табу аса
өзекті болып табылатындығы анық екендігін көре аламыз.
Мемлекеттегі ядролық қауіпсіздік өзінің өлшемі мен дамытылуына
байланысты түлі деңгейі және қарастыратын мәселелері бар екендігі анық
осыған орай бұл жағдай оның барлығын толықтай дәлелдей түседі.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Атомдық энергетика қауіпсіздігін
қамтамасыз ету мәселелері Васина А.И., Вавилов А.И., Колтышев М.С.
ғалымдарының еңбектерінде қарастырылған. Ядролық материалдарды пайдалану
барысындағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері Невейницын С.В.,
Фрейман Э.С., Шупановский В.Д., Калошин В.М ғалымдарының ғылыми
жұмыстарының объектісі болған [1].
Ядролық қауіпсідік және оны жаһандық тұрғыда қамтамасыз ету
мәселесімен Н. Ә. Назарбаевтың арнаған еңбектер аса маңызды және өзекті
болып табылады ондағы көптеген арналынған еңбектері мемлекетің дамуындағы
басты ерекшеліктер болып табылады. Н.Ә.Назарбаевтың бейбітшілік кіндігі
атты еңбегі ондағы маңызды мәселелер бойынша баға беру және оны сараптау
мақсатында аса өзекті болып отыр. Осы еңбегінде Н. Назарбаев қоғам мен
мемлекет үшін өзекті барынша пайдалы еңбектерді талдап қарастырылуына үлкен
жол ашылды. Сонымен бірге бұл еңбегі халықаралық бейбітшілік пен ядролық
қауіпсідіктің Қазақстандық тәжірибесін барынша ескерген негізгі еңбек болып
табылады, Қазақстандағы осы секілді өзгерістер мемлекеттің дамуының басты
құралдары мен қажеттіліктері жайлы берген құнды мәлімет екендігі баршамызға
анық. Соған орай бұл қауіпсіздік түріне пайдасы аса қажет және маңызды
болып табылады.
Зерттеудің мақсаты: Дипломдық жұмыстың мақсаты ретінде ядролық
қауіпсіздікті қамтамасыз ете алу деңгейі басымдық болып саналады. Соған
орай осындай қамтамасыз ету мемлекеттің негіздерін және оны алға қарай
жылжытудағы оның мүдделерін қорғаудағы басты мәселе болып саналады. Осы
мәселелерге байланысты ядролық қауіпсіздік арнайы құралдар және
механимзмдермен қамтамасыз етіледі. Оның жолы ретінде қоғамдық-саяси
ұйымдардың рөлі мен алатын орны көрсетіледі. Осы мақсатты шешу үшін
келесідей міндеттер қойылады:
- ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі халықаралық қоғамдық-саяси
ұйымдардың орнын анықтау;
- қоғамдық-саяси ұйымдардың жалпы негізгі мақсаттары мен олардың
шешілмеген мәселелерін сараптау;
- ядролық қауіпсіздіктің дамуындағы негізгі басты туындаған мәселелер және
оларды шешудің жолдары болып табылады, ядролық қауіпсіздіктің негізгі
маңызды мәселелеріне назар аудару ондағы маңыздылықты арттырады;
- қоғамдық-саяси ұйымдардың ядролық қауіпсіздік мәселесіне байланысты
ұсынылған негізгі мәселелер және оларды шешу ядролық қауіпсіздікке
қосылған үлесті анықтау;
- қоғамдық саяси ұйымдардың басты негізгі міндеттерін шеше алуын Невада
Семей ұйымы негізінде көрсету.
Зерттеудің ғылыми-әдістемелік базасы: Зерттеудің негізгі қолданған
әдістері сандық және сапалық әдістердің жиынтығынан тұрады және ондағы
маңызды мәселелер осымен толықтай анықталады. Ядролық қауіпсіздік негізінен
туындаған жағдайларды есептеу және оның негізінде қарастырылатын әдістерді
ескеру жұмыстың негізгі сапалық бөлігін құрайды, қазіргі негізгі даму
тенденциялары көрсетілген.
Зерттеудің пәні: Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні ретінде ядролық
қауіпсідік мәселесі болып отыр. Оның қамтамасыз етілуі және қазіргі таңдағы
негізгі туындаған қиындықтары мен негізгі мәселелері және маңызды
туындайтын және соның негізінде оған күресуге мәжбүр болатын тақырыптар
шеңберінде диплмодық жұмыстың пәні қарастырылады.
Зерттеудің объектісі: Зерттеу объектісі ретінде ядролық
қауіпсіздіктің қамтамасыз етілуі және оның негізінен туындайтын басты
мәселелер оларға ден қою мен шешудегі негізгі ұсыныстар және маңызды
қажетті мәселелерді шешудің өзектілігі және қоғамдық саяси ұйымдардың
ондағы алатын орнына тоқталуға болады. Соған орай қазіргі негізгі туындаған
мәселелер бойынша біз оның ерекше маңыздылығын барынша арттыруға тырысамыз.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы: Дипломдық жұмыстың
практикалық маңызы бұл қоғамдық ұйымдарың рөлін көрсетуге болашақта
Қазақстанда құрылатын ұйымдар өздеріне нақты мысал ретінде алатын және
қарастыратын мәселесі негізгі ерекшелік ретінде қарастырылған және оған
баға берілген туындаған диплмодық жұмыстан маңыздылық және өзектілік
тұсындағы маңыздылықтарды анықтау өзінің оң бағасын бере алады. Қазіргі
қоғамда туындаған осы секілді мәселелер біздің қоғамдағы негізгі өткір және
өзекті болып табылатын мәселелерге жатады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысы, Кіріспеден , екті
тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Жұмыстың жалпы көлемі 80 беттен тұрады.
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЯДРОЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУІНДЕГІ ҚОҒАМДЫҚ-
САЯСИ ҰЙЫМДАРДЫҢ АЛАТЫН ОРНЫ ТЕОРЕТИКАЛЫҚ-ӘДІСНАМАЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі халықаралық қоғамдық-
саяси ұйымдар
Батыстық социологияда қоғамдық қозғалыстарды зерттеу 50-60 жж.
соңында басталғанымен, бұл мәселеге нағыз қызығушылық 70-жж туындады. Сол
мезетте Еуропа мен АҚШ-тағы азаматтық құқықтар үшін феминистік, студенттік,
антиядролық, жасыл және басқа да жаңа қоғамдық қозғалыстар сарапталды.
Зерттеулер тек оқиғаларды баяндаумен шектелген жоқ. Сараптау барысында
қоғамдық қозғалыстарды түсінуге тырысқан негізгі теоретикалық бағыттар
қалыптасты [2].
Алғашында әрбір теоретикалық схема басқа теорияларға қарсы қойылды,
оның кейбір тұжырымдарын жоққа шығарды, дәлірек айтқанда оның қолдану аясын
айқындады. Алайда, нәтижесінде, мәліметтер жинала берген сайын методология
теориялар плюрализміне, барлық позицияларды ескеретін модельдерге қарай бет
алды [3].
Еуропалық және американдық ғалымдардың еңбектерімен танысу, тиісті
теорияларды сараптау Кеңес Одағындағы қайта құру кезеңдеріне пайда болған
қоғамдық қозғалыстарды терең ұғынуға көмектеседі. Біздің ойымызша, батыстық
социологияда қоғамдық қозғалыстарды түсіндіре алатын үш теоретикалық
модельді бөліп көрсетуге болады. Уақыты бойынша ең ерте пайда болған және
60-жж ортасына қарай қалыптасып болған теория ұжымдық жүріс-тұрыс және
бұқаралық қоғам. Теория өкілдері: Э. Фромм, У. Корнхаузер, Г. Блюмер, С.
Липсетине және т.б. [4].
Қоғамдық қозғалыстар осы концепция шеңберінде ұжымдық тәртіптің бір
түрі ретінде қарастырады, ал ұғымның өзін топ және публика ұғымдарымен
бір қатарға қойядым [5]. П. Блюхер, мысалға, қоғамдық қозғалысты жаңа
әлеуметтік тәртіпті орнатуды мақсатындағы ұжымдық әрекет ретінде
айқындайды [5, 428 б.]. Қозғалыстың сипаты мен қызметі пайда болып және
әрекет ететін қоғамның түріне байланысты қарастырылады. Жалпы алғанда,
ұжымдық жүріс-тұрыс теориялары қоғамдық қозғалыстарды құқықтық
демократиялық қоғамның болу алғышарттарына негізделіп зерттейді.
Бұндай қоғам мен тиісті саяси мәдениет алуан топтардың бір-біріне
қайшы мүддделі топтарды консенсусқа келе алуымен сипатталады; бұндай
жағдайда әлеуметтік мәселелерді билік қатынастар жүйесінде шешу
механизмдері болады. Негізінде, бұндай тұрақты құрылымда революциялық
бағыттағы қозғалыстарға орын жоқ. Бұл топтар халықтың бір бөлігінің
наразылықтары ретінде пайда болып, белгілі партиялардың қарамағына
шоғырланады, партиялар болса демократиялық құрылысқа сәйкес парламентте
өкілдіктерді иемденеді. Дегенмен, әр түрлі пікірлерді шешімге айналдыру
нақты механизмдер болса да, кейбір қозғалыстар институционалды наразылық
топтар ретінде қалыптаспайды, ұжымдық жүріс-тұрыс концепциясы олардың пайда
болу механизмін сипаттайды.
Аталған саяси құрылысқа сай келмейтін және радикалды бағыттағы
қозғалыстардың пайда болуының басты себебі уақытша бұқаралық қоғамның
қасиетттері болып табылады [6].
Бұл қоғамға тән динамизм, бұқаралық коммуникациялардың көптігі
бастапқы әлеуметтік топтардың (мысалы, отбасы) тұрақсыздығын түсіндіреді
және жеке тұлғаның әлеуметтік адаптациясын, демократиялық мәдениеттің
құндылықтарын бойына алуды қиындатады.
Бұл процестер индивидтердің әлеуметтік изоляциясына, саяси
процестерде қатысудан алшақтақтауға алып келеді. Мектеп, еңбек ұжымдары,
кәсіби одақтар секілді қосымша институционалды қоғамдық ұйымдар жағдайды
күрт өзгерте алмайды.
Бұқаралық қоғамның осындай сипаттары білім және мәдениет деңгейі
төмен таптарға әсер етеді, қоғамдағы тамырлардың жоқтығы, демократиялық
шешім қабылдау механизмінің мүмкіндіктерін пайдалана алмау, сәйкесінше бұл
төмен саяси мәдениет деңгейінің себепшісі болады. Дәл осындай таптардан
девианттық мінез-құлықтағы топтар таңдалып алынады, соның ішінде
институционалды емес сипаттағы қоғамдық қозғалыстарды жатқызуға болады.
Ұжымдық жүріс-тұрыс және бұқаралық қоғам теориясы шеңберінде саяси
радикализм экстремизмге теңестіріледі.
Қоғамдық қозғалыстардың өкілдерінен басқа заң бұзушылардан секілді
иррационалды мінез-құлықты күтеді. Бұл саладағы еңбектердің барлығында
қоғамдық қозғалыстардың стихиялық сипатына ерекше көңіл бөлінеді. Олар
бұқара халықпен, тобырмен теңестіріліп, ұжымдық жүріс-тұрыстың түрі ретінде
қарастырылады. Осы теориялар контекстіндегі зерртеулер АҚШ-тағы негрлердің
азаматтық құқықтар үшін қозғалыстары енді жанданып келе жатқанда,
саясаттанушылар мен социологтар олардың потенциалы мен ерекшеліктерін әлі
зерттемеген кезде туындады. Бұл теоретикалық тұжырымдар истэблишментті
қорғады, жақсы интеграцияланған қоғамның қызметінде әлеуметтік элементтің
жеткіліксіздігінен пайда болатын келеңсіздіктер байқалуда.
Студенттік, құқық қорғаушы, антиядролық, феминистік және басқа
қозғалыстар тәжірибесі социологтардың жаңа ұрпақтарын бұл қозғалыстардың
қоғамдағы рөлін, қалыптасу механизмдерін, әлеуметтік құрам, жалпы
ұйымдастырушылық ерекшеліктерді жаңадан бағалауға мәжбүрледі.
Зерттеушілердің пікірінше, 71-жж. қоғамдық қозғалыстар алдынғы онжылдықтағы
радикализмнің бәсеңдеуінен кейін бірқатар жаңа ерекшеліктерге ие болды. Ең
алдымен, олар әлеуметтік-саяси құрылыстың қайта құрылуына талап етпей, жеке-
прагматикалық немесе, керісінше, жаһандық сипатта дамитын болды. Егер бұрын
бұл қозғалыстардың мақсаттары утопиялық және трансұлттық сипатта болса
(мысалға, ндустриалды қоғамның құндылықтарын өзгерту, әйелдер құқықтарын
нығайту), қызмет саласы бойынша мемлекет шеңберімен шектелген болатын.
Әлеуметтік жүйенің өзгеруіне ұмтылмай, қалыптасқан саяси жүйелерге
альтернатива ретінде болып, бұл қозғалыстар ұйымдастырушылық және
институционалды деңгейде жаңа енгізілімдерге жағдай жасады. Қойылған
мақсаттардың алуан түрлілігі, антииерархиялық ұйымдастырушылық құрылым,
қатысушылардың таптық, идеологиялық және жастық гетерогендігі, зорлықсыз
қызмет түрі – социологтар баяндаған 70-жж қоғамдық қозғалыстардың негізгі
ерекшеліктері [7]. Бұқаралық қоғам теориялары бойынша, қозғалыстардың
қатысушылары, жеткілікті қаражаты, білімі бар адамдар емес, төменгі
таптардың өкілдері немесе люмпенлік таптар өкілдері болды. Индустриалды
қоғамдағы бұқаралық коммуникация құралдарының пайда жергілікті топтар
арасындағы ақпараттық байланыстарды дамытпай, керісінше, индивидтің
изоляциясы мен оқшаулануына әкелді [8]. Бұл, өз кезегінде, желілік
ұйымдасқан құрылымның қалыптасуына мүмкіндік берді.
Қозғалыстар фактурасы зерттеудің жаңа теорияларын қалыптастырды. Ж.
Хегедус ескеруінше, 70-жж әқоғамдық қозғалыстардың социологиясын
қалыптастыруда мемлекет шеңберімен шектелген индустриалды қоғамның
парадигмалары әсер етті [9, 21б.]. Сондықтан қоғамдық қозғалыстарды
зерттейтін және болжайтын теориялардың екінші тобы – салыстырмалы
депривация. Депривация айыру, жоқтық дегенді білдіреді, ал деприванттар -
объективті және субъективті мәнінде айрылғандар дегенді білдіреді. Бұл
концепциялар тобының авторлары - Т. Герр, Л. Киллиан, Н. Смелсер және
басқалар наразылық бағыттың пайда болуын тұлғаның объективті және
субъективті депривацияларына байланысты деп түсіндіреді [6, 12-14б.].
Наразылық бағыттар қозғалыстардың пайда болуының маңызды алғышарттары
ретінде қарастырылады.
Осылайша когнитивті дисбаланс және фрустрация-агрессия теорияларымен
жасалған психологиялық механизмдер қоғамдық қозғалыстардың туындау
механизмдері мен дамуы жөніндегі зерттеулерге тарайды. Басқаша айтқанда,
көңіл толмаушылық, қажеттілік пен оны қанағаттандыру мүмкіндігі арасында
ауытқу стрессқа, агрессияға, тұлғаның наразылық бағдарына және осыдан
наразылық қозғалыстарының пайда болуына әкеледі.
Көптеген сыншылардың пікірінше, бұл әлеуметтік-психологиялық
концепция, қозғалысқа қатысудың ынтасын белгілі дәрежеде түсіндіре алса да
қайшылықтарға толы болып келеді. Әлеуметтік-қайта жасаушы потенциалы бар
ұйым немесе ұжым ретінде қозғалыстың пайда болуын түсіндіретін модель
ретінде дәрменсіз болып шықты. Бұл теория әлі күнге дейін белгілі болса да,
көптеген зерттеушілердің пікірінше, ол бірқатар маңызды кемшіліктерге ие
[10].
Біріншіден, салыстырмалы және субъективті депривация көрсеткіштері
арасындағы қатынас белгісіз. Объективті критерийлер ретінде салыстырмалы
кедейлену, еңбекақының төмен деңгейі, дәреженің білім деңгейіне
сәйкессіздігі. Алайда бұл сипаттамалар тұлғаның қанағаттанбаушылық сезімі
мен наралызылық бағытыны әркелкі әсер етеді. Көбіне кері байланыс
байқалады, компенсация механизмдері қосылған жағдайда “ішкі эмиграция”
феномені дамиды. Қоғамдық қозғалыстар, негізінен, бұл типтегі тұлғаларды
қызықтырмайды.
Екіншіден, әлеуметтіе-психологиялық зерттеулер қанағаттанбау деңгейі,
өмір сүру деңгейі және қоғамдық қозғалыстарға қатысу арасындағы қатынастың
әлсіз екендігін анықтады. Расында, жағдайға көңілі толмаған адамдардың саны
көп болуы мүмкін, ал күресушілердің саны - әбден аз. Тоталитарлық жүйеге
қоғамның стагнацияда болуы сәйкес келеді.
Үшіншіден, (ең бастысы!), салыстырмалы депривация теорияларында
американдық социологияға тән тәсіл байқалады: зерттеу фокусы ретінде
әлеуметтік құрылымдар емес, тұлғалар алынады. Осыған орай қоғамдық
қозғалыстардың қалыптасу факторлары ретінде қатысу себептері қарастырылады,
ал әлеуметтік тұтастық қосымша ретінде қарастырылады. Басқаша айтқанда,
біріккен деприванттар қоғамдық ұйымды құрайды немесе наразылық қозғалысына
қосылады деген тұспал жасалады. Бұл жағдайдың өзі түсіндіруді қажет етеді,
себебі барлық мүшелердің қатысу себептері әр түрлі болуы мүмкін, ал
қозғалыстың өзі жеке себептерден жоғары, әлеуметтік заңдылықпен дамуы
мүмкін [11].
Қоғамдық қозғалыстардың генезисін сараптау үшін әлеуметтік-
психологиялық модельдер аясынан шығу қажет. Осылайша, сыншылардың бірқатары
бұл теорияны социологиялық емес деп санайды, себебі салыстырмалы
депривацияның әлеуметтік-құрылымдық детерминанттары сараптама аясынан
шығарылады. Жетпісінші жылдары дамуын алған бұл теорияның белгілілігі
бірінші топ теорияларына қарағанда қозғалыс қатысушыларына толерантты
көзқарасында болуы керек.
Салыстырмалы депривация теоретиктері үшін саяси белсенді адамдар —
бұл аутсайдерлер емес, бұл қалыпты санасы бар, шынайы әлеуметтік
мәселелермен абыржыған адамдар. Бұл теорияның идеологиялық мәні қозғалыс
зерттеушілерінің олардың заңдылығын мойындай алуында жатыр. Алайда осылай
ол әлеуметтік теңсіздік және әділетсіздікпен оның алғышарттарын сараптаудан
алшақтайды. Сыншылардың бірі салыстырмалы депривация теориясын “бұқаралық
қоғам концепциялары жақтаушыларының консервативтік көзқарастырының
либерализациясы” деп сипаттады [10, 47 б.].
Жетпісінші жылдардың ортасында қоғамдық қозғалыстарды түсіндіретін,
алғашқы екеуіне қарама-қайшы сипатта принципиалды жаңа бағыт пайда болды.
Бұл әлі күнге дейін белгілі ресурстар мобилизациясы теориясы. Оның
өкілдері: Дж. Маккарти, М. Зальд, М. Асим, К. Вильсон, А. Обершол және
басқалар [15-20]. Бұл тәсілдемені сипаттай отырып, Дж. Маккарти былай деп
жазады: “Соңғы уақытқа дейін қоғамдық қозғалыстар көшбасшылары дайындаған
іс-әрекетке басшылық - В . Ленин, Мао Цзэ Дун, М. Л. Кинг, пен депривация,
құрылымдық қайшылықтар, ортақ құндылықтар, қозғалыстардың стратегияларын
елемей жазған социологтар арасында алшақтық болды. Жаңа тәсілдеме
социологиялық тұрғыдан қозғалыстардың стратегияларын, олардың даму
мәселелерін, құлдырау және өзгерістерге ұшырауын талдайды” [15, 12б.].
Қоғамдық қозғалыстар социологиясының бұл тармағының мақсаты қозғалыстарды
зерттеумен қатар практика жүзіндегі ұсыныстармен қамтамасыз ету болып
табылады.
Қозғалыс бұқаралық қоғамға тән белгілі ұжымдық жүріс-тұрыстың бір
түрі ретінде ғана қарастырмайды, ішкі және сыртқы даму факторлары мен
ресурстары бар ұйымдасудың ерекше түрі ретінде қарастырады.
Сараптама үшін бұл жағдайда саяси социологияның ұғымдық аппараты,
ұйымның социологиясы және экономикалық теория пайдаланылады. Осы тәсілдеме
шеңберінде қоғамдық қозғалыс айтарлықтай кең мағынада анықталады - белгілі
қоғамға тән әлеуметтік өзгеріске бағытталған нұсқаулар жиынтығы. Қоғамдық-
саяси бағдары бар әлеуметтік ұйымның қалыптасуын аталған нұсқаулар
айқындайды, ал әлеуметтік ұйым ұғымы ресурстар мобилизациясы теориясының
түйіні болып табылады. Әлеуметтік ұйым белгілі әлеуметтік-мәдени жағдайда
қалыптасқан белгілі қоғамдық қозғалыстың құндылықтары мен мақсаттарымен
айқындалады. Әрбір беделді қозғалыстың пайда болуы контрқозғалыстың пайда
болуына әкеледі, оның бағыты мен құндылықтары мүлдем қарама-қарсы болуы
мүмкін. Қозғалыстар, контрқозғалыстар қайшы мүдделері бар топтар социумда
өмір сүреді. Әлеуметтік ұйым басқа ұйым сияқты дәл сондай заңдармен дамиды.
Оның сәтті өмір сүруі үшін ресурстар қажет, кең ауқымды түсініктегі
ресурстардың болуы біріккен наразылық әрекеттерін жасауға, қайта құру
көзделген бағытта өзгерістерге бет бұруға мүмкіндік береді.
Ғалымдар әлеуметтік ұйымның ішкі және сыртқы ресурстарын ажыратады.
Сыртқы ресурстарға: қоғамның құқықтың даму деңгейі, демократиялық
дәстүрлердің болуы, инфраструктураның дамуы, қоғам байлығының жеткілікті
деңгейі, оның қаржы мүмкіндіктері. Ішкі ресурстар - бұл қозғалыс жұмысына
қатысушы адамдар, ұйымға жұмсаған уақыт, иеленетін қаражат. Әрбір ұйым
негізінен ресурстарды сырттан алады, сондықтан да қозғалыстың жетістіктері
мен сәтсіздіктерін түсіндірген кезде сыртқы ресурстардың маңыздылығын
мойындау қажет.
Әлеуметтік ұйымның сәтті қызметі үшін қажет: қоғамдық пікірде және
құқық деңгейінде легализация, бұқаралық ақпарат құралдарындағы ұйым туралы
ақпарат, және соңғысы, сырттай экономикалық қолдау [21, 20 б.]. Әлеуметтік
ұйымдарға байланысты халықты бірнеше топтарға бөлуге болады. Бірінші топ
ұйымға уақыт немесе қаражатын, кейде екеуін де жұмсайтын белсенді
қатысушыларынан тұрады. Екіншісіне - ұйымның мақсаты мен міндеттерін
қолдайтын жақтаушылар. Үшінші топқа пассивті бақылаушылар, халықтың саяси
белсенді емес бөлігі кіреді. Төртінші топқа қозғалыстың қарсыластары
кіреді. Әрбір ұйымның міндеті аудиторияны топтау арқылы ресурстарды
мобилизациялау: жақтаушылар арқылы қатысушылар санын көбейту, жақтаушылар
санын бақылаушылар арқылы көбейту, ал қарсыластарды бақылаушыларға
айналдыру. Бұл міндетті іске асыру ұйымның әрекеттеріне ғана емес, сыртқы
шарттарға тәуелді, мысалға саяси жүйенің түрі, әлеуметтік процестердің
бағыты, әлеуметтік бақылаудың даму деңгейі және басқалар.
Әлеуметтік-тарихи зерттеулер көрсеткендей, саяси биліктің қозғалысқа
жағымсыз қатынасы жағдайында бақылаушыларды қозғалыстың қатысушыларына
тарту мүмкіндіктері күрт азаяды [15]. Екінші жағынан, бұндай жағдайда
қозғалыс мақсаттарының эскалациясы байқалады, саяси сипатқа ие болады,
конфронтациялық және экстремистік тактикаға ынта пайда болады. Қоғамдық
қозғалыстарды зерттей отырып, ғалымдар жаңадан құрылған қоғамдық
қозғалыстар бұрын өмір сүрген наразылық құрылымдарына негізделетінін
анықтаған.
Ескі және жаңа топтар арасында идеология мен тәсілдер мұрагерлігі
сақталады, наразылық дәстүрлері қайта өмірге келеді [7, 11б.]. Әлеуметтік
базаға байланысты әлеуметтік ұйымның бірнеше түрлері бөлініп шығады. Кең
тараған түрлері “классикалық” және “кәсіби” болып табылады, олар
қозғалыстар өмір сүретін барлық дерлік қоғамдарда кездеседі. “Классикалық”
түр - бұл мүдделі жақтаушыларға бағытталған ұйым. Мысал ретінде жасыл,
феминистік қозғалыстарды және басқаларын келтіруге болады. “Кәсіби” түріне
саналы мүшелеріне бағытталады, олардың жартысы институционалды емес
саясаттың профессионалдары болады. Бұндай ұйымдарға негізінен салыстырмалы
қатаң құрылым, кішігірім әлеуметтік база тән.
Бұндай қозғалыстардың мысалдарын батыс социологтары көбіне бұрынғы
уақыттан табады - бұл парламенттегі өкілеттілік үшін күресуші жасырын
ұйымдар. Әлеуметтік ұйымдардың барлығы қозғалыстың дамуы үшін ресурстарды
тартуға мүдделі.
Кең қолдау таппаған ұйымдар сырттан тәуелсіз спонсорлар -
меценаттарды іздейді. Оларды тартудың амалы өзіндік жарнама болып табылады,
өз басылымдардың, символдарының дамуы, халық арасындағы әйгілі тұлғаларды
қатысуға шақыру (белгілі жазушылар, ғалымдар, әртістер немесе саяси
қайраткерлер, депутаттар).
АҚШ-та, мысалға, экоқорғаушы және антиядролық қозғалыстардың
көсбасшылары ретінде киноактерлер Джейн Фонда мен У. Рэдфорд шыққанда
қозғалыстарды жақтаушылар саны күрт өсті. Әлеуметтік ұйымның маңызды
ресурстарының бірі бос және жеңіл ауыстырылатын капитал мен бос уақыт
қорының болуы. Қоғамдық қозғалыстардың сәттілігіне, сонымен бірге, әр түрлі
қоғамдық фондтардың, спонсорлық мекемелер, қайырымдылық белсенділіктерінің
болуы әсер етеді. Осылайша, әлеуметтік ұйымдар қоғам қалыптастыратын
белгілі атмосферада өмір сүреді.
Бұл қоғамдық қозғалыстарының дамуына мүмкіндік жасайтын немесе
тежейтін жалпы әлеуметтік көрініс. Тоталитарлы режим жағдайында, әлеуметтік
ұйымдар тек кішігірім жасырын топтар ретінде ғана қызмет ете алады, қызмет
ету уақыты айтарлықтай қысқа, әлеуметтік қамту болса шектелген. Бұндай
жағдайда ұйым өмір сүреді, ал қозғалыс өмір сүрмейді деп айтуға болады.
Қоғамның либерализациясы кезінде ашық сипаттағы жаңа қоғамдық қозғалыстар
пайда болады.
Демократиялық мемлекеттерде дәстүрлі түрде әр түрлі бағыттағы
қоғамдық қозғалыстардың кең секторы қызмет етеді. Сектор неғұрлым үлкен
болса, соғұрлым ол динамикалық болып келеді. Егер сектордың көлемі нөлге
таяп қалса, қоғам дамуы тежеледі. Динамикалық қоғамда қозғалыстар мен
контрқозғалыстар саны күрт өседі де, олардың арасында бәсекелестік пайда
болады. Бұл жарыста тарихы бар, қалыптасқан құрылымы бар, қатысушылар мен
жақтаушылардың тұрақты рөлдері бар ұйымның мүмкіндіктері көбірек, дамыған
коммуникациялық желілер, салыстырмалы заңдылық, қозғалыстың қоғамда қызмет
етуінің өзі қоғамдық пікірдегі легитимизация факторы болып есептеледі.
Қоғамдық қозғалыстарды зерттеудің бұндай тәсілдемесі оны белгілі
әлеуметтік құрылым шеңберінде, қоғам контекстінде қарастыруға мүмкіндік
береді. Сөйтіп, құбылыстың социологиялық талдауын жасауға жағдай жасайды.
Сексенінші жылдары Батыстағы қоғамдық қозғалыстар бүкіл қоғам секілді жаңа
қасиеттерге ие болды. Олар жаһандық, трансұлттық, планетарлы сипатты
өздерінің мақсаттары бойынша ғана емес, қамту ауқымы бойынша осындай
сипатқа ие болды. Қозғалыстар бұқаралық сипат алады, бір мемлекет
шеңберінен асады. Нәтижесінде, бұрын жасалған концепциялар қайта
қарастырылып жатыр.
Социологтар алдында постиндустриалды немесе постақпараттық деп
атайтын жаңа қоғамның қозғалыстары дегеніміз не атты сұрақтарға жауап бері
міндеті туындады. Сексенінші жылдары бірқатар социологтар қоғамдық
қозғалыстарды зерттеу мақсатында барлық мүмкін тәсілдемелерді біріктіруге
тырысады. Әркелкі тұжырымдарға қарамастан зерттеушілердің ортақ пафосы бар:
қоғамдық қозғалыстар социологияның басты пәні болуы қажет, себебі олар жаңа
әлеуметтік құрылымдардың пайда болу модельдері, жеке мотивтердідң
әлеуметтік феноменге айналу және кері байланыстың моделі болып табылады.
Басқаша айтқанда, “әлеуметтік қозғалыстар кең ауқымдағы әлеуметтік
структура немесе жүйені құрылымдау үшін өзі құрылымдық өзгеріске ұшырайды”
[22, 10 б.].
Жаңа құрылымдарды құру - қозғалыстардың басты қызметі, ал олардың
модельдерін дайындау мен зерттеу - социологияның басты міндеті.
Модельдердің саны көп болғанымен, олардың жиынтығы ғана қозғалыстардың даму
себептері, қалыптасу механизмдері, қоғамның әлеуметтік-мәдени
контекстіндегі қызметінің қорытындылары туралы тоққынды көрінісін бере
алады.
Қазақстан Республикасы 1992 жылдың 2 наурызында БҰҰ құрамына кірді.
Бұл тарихи жағдай Қазақстанның дүние жүзіне егеменді мемлекет ретінде
танылуына нақты себеп болды. Қауіпсіздік Кеңесі Қазақстан Республикасын БҰҰ
құрамына қабылдауға ұсынған Бас Ассамблеяның қарарын дауыс берусіз-ақ
мақұлдады. Қазақстанмен бірге БҰҰ-на Әзірбайжан, Армения, Қырғызстан,
Молдова, Тәжікстан, Түркменістан және Өзбекстан мүше болды. Қазақстандық
делегация БҰҰ-ны қайта құру жөнінде, дау-жанжалдардан кейінгі кезең
проблемалары жөнінде, бітімгершілік күштерінің қорын құру туралы
бағдарламалық ұсыныстар жасады. БҰҰ Қазақстандағы қызметіне 1993 ж.
кірісті. Өз агенттіктерінің офистерін құрды. Мысалы, атап айтқанда, БҰҰ-ның
даму бағдарламасы — БҰҰ ДБ; Бүкіләлемдік денсаулық сақгау Ұйымы — БДСҰ;
білім, ғылым және мәдениет жөніндегі БҰҰбағдарламасы — БҒМБ БҰҰ-ның
босқындар мәселесі жөніндегі Жоғарғы Комиссар Басқармасы — БЖКБ; өндірістік
даму жөнінде — ӨДҮ; халықаралық еңбек Ұйымы — ХЕҰ; және т.б. Қазақстан БҰҰ-
ның БДҰ, АЭХА, ИКАО, ХДҚБ, ХВК, сияқгы мамандандырылған мекемелерінің
мүшесі болып табылады.Қазақстан БҰҰ-ға әлемдік қоғамдастықтың қатардағы
жаңа мүшесі ретінде ғана емес, сонымен бірге қазіргі заманның ең бір өзекті
халықаралық проблемалары бойынша белсенді позиция ұстанатын, ядролық
қарусыздану жолындағы қозғалыстың алғы шебінде тұрған мемлекет ретінде енді
[23, 57б.].
1991 жылы Семей ядролық сынақ алаңының жабылуы және 1992 жылы
Лиссабоңда ядролық қару жоқ мемлекет ретінде Ядролық қаруды таратпау туралы
шартқа қосылу жөнінде міңдеттеме алуы Қазақстанға үлкен бедел сыйлады және
БҰҰ Бас Ассамблеясының жоғары мінберінен халықаралық қауіпсіздік
саласындағы жеке бастамаларын көтеруте моралдік құқық берді.Әлемдік
қоғамдастықтағы өзгерістерді және әлемдегі БҰҰ-ның жаңа рөлін назарға ала
отырып, Н.Назарбаев былай деп мәлімдеді: ''Болып жатқан Бас Ассамблея
сессиясында қазірдің өзінде әлемнің тұтастығы үшін жаңа күн тәртібін
белгілеуді талап ететін жаңа өмір болмысын түсіну байқалады.
Бұл орайда мен ықтимал шиеленіс ошақтарының отқа айналуын болдырмауға
бағытталған саяси, әлеуметтік-экономикалық шаралар жүйесі ретінде тікелей
жария дипломатияны қолдаймын. Мұндай дипломатияда көзге анық байқалатын,
сондай-ақ пайда болуының өзі жан-жақты болжаудық галдауды талап ететін
проблемалар қоғамдық-саяси тұрақтылықты сақтаудың шарты ретінде маңызды
орын алады".
Осы форумда Н.Назарбаев екі маңызды ұсыныс жасады, екі ұсыныс та
әлемдік қоғамдастыққа біздің еліміздің сырқы саяси бағытының жасампаздық
сипатын паш етті. Біріншіден, қазақстандық басшы барлық үкіметтерге ізгі
ниет білдіру тәртібімен "бір плюс бір" формуласы бойынша БҰҰ-ның
бітімгершілік күш-жігерінің қорын құруды бастауды ұсынды. Бұл формула
төмендегіні білдіреді, әрбір мемлекет оған қорғаныс бюджетінен бір пайыз
бөліп, жыл сайын өзінің ақша аударуын сол баяғы бір пайызға ұлғайтады.
Осындай жолмен 10 жылдан кейін осы бітімгершілік сомасы он есе өседі.
Екіншіден, Қазақстан басшысы Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім
білдіру шаралары жөніндегі кеңесті шақыру туралы бастама көтерді. Азия
құрлығының орасан зор кеңістігінде қауіпсіздік құрылымын құруға бағытталған
осы ұсыныс біздің еліміздің басшысын халықаралық сахнада кеңінен танымал
етіп, Қазақстанның сыртқы саясатының арқауына айналды.Н.Назарбаев өзінің
сөзінде сондай-ақ экология және қоршаған ортаны қорғау сияқты өмірлік
маңызды мәселелерге де тоқталды. Бұл ұғымдар Қазақстан үшін кемінде екі
сөзден — Арал мен Семей сөздерінен мен мұндалап тұрады. Кенезесі кеуіп бара
жатқан Арал теңізі — шұғыл және ауқымды халықаралық көмекті талап ететін
экологиялық апат аймағы. 150 млн. тонна тұзды шаңды аспанға ұшырып, Арал
өңірінің шөлге айналуы экологияның күрт нашарлауына, 3 млн. тұрғын халқы
бар аймақтың экономикасы мен денсаулығы үшін теріс салдарлардың ұлғаюына
әкеліп соғады. Егер бүл бүгін он мыңдаған адамдардың қайғысы болса, онда
ертең
БҰҰ шұғыл түрде араласпаса, миллиондаған адамдардың қайғысына айналуы
мүмкін.Біздің екінші бір экологиялық жан айқайымыз — деп мәлімдеді
Н.Назарбаев, — бұл біздің халқымыздың еркінен тыс Қазақстан жеріне
салынған, әлемдегі екі полигонның біреуі — Семей ядролық полигны. арты
миллионнан астам адам зардап шеккен, ауадағы, жер үстіндегі және жер
астындағы ядролық заряд жарылыстарының жиынтық қуаты —Хиросима мен Нагасаки
қайғысының себепшісі болған құрылғылардың қуатынан жүздеген есе асып
түседі.
Қазақстанның шешімімен осы ажал көзіне құм құйылды, жаңа туған
балаларды сауықтыру үшін орасан зор қаражат қажет. Осыны негізге алатын
болсақ, деп атап көрсетті Н.Назарбаев, — Қазақстандықтар белсенді
халықаралық көмекке зәру.БҰҰ-да қарусыздану және ядролық қаруды таратпау
режимін нығайту саласындағы Қазақстан басшылығының белсенді рөлі, осы
саладағы жасалған барлық халықаралық келісімдерге біздің мемлекетіміздің
адалдығы жоғары бағаланды.Ядролық аруды сынауды толық тоқтату жөніндегі
Қазақстанның табанды позициясы және іс-жүзіндегі қадамдары әлемдік
қоғамдастықтың үлкен құрметіне бөленді.
Қазақстанның СНВ—1 шартына және Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа
қосылуын БҰҰ Бас Ассамблеясының 49-сессиясында, сондай-ақ Ядролық қаруы
таратпау туралы іс-қимылды ұзарту жөнінде БҰҰ конференциясында мемлекеттер
мен үкіметтер басшылары өздерінің сөздерінде құттықтады. БҰҰ Бас
Ассамблеясы қарусыздану және ядролық қаруды таратпау туралы өзі қабылдайтын
барлық қарарларында жоғарыда аталған фактіні қанағаттандықпен атап өтіп жүр
[24, 179б.].2001 жылғы 29-30 тамызда Алматыда өткен "XXI ғасыр: ядролық
қарудан азат әлем жолында" атты халықаралық конференцияда БҰҰ Бас
хатшысының орынбасары В.Петровский: "Халықаралық қоғамдастық үшін Қазақстан
жауапты саяси ерік-жігермен, салмақты сөзбен және нақты істермен адамзат
өзі өзін жоятын құралдардан ғаламшарды қалай азат етуге болатындығының
жарқын мысалын көрсетті",- деп мәлімдеді.1996 жылғы 30 қыркүйекте Сыртқы
істер министірі Қазақстан атынан
Ядролық сынаққа ан-жақты тыйым салу туралы шартқа қол қойды . 160
мемлекет осы шарттың қатысушылары болып табылады. Осы тарихи шарттың
жасалуына Қазақстан да лайықты үлесін қосты, осы мәселедегі біздің
республикамыздың принцпті ұстанымы және нақты қадамдары кеңінен мәлім және
қолдау тауып жүр. Аталған Шартқа қол қойып, біздің еліміз ғаламдық
мониторингтік жүйені құруға елеулі үлес қосты. Сейсмикалық оқиғаларды
қадағалау мақсатында жабдықтарды калибрлік өлшеу үшін бірегей инфрақұрылым
— Семей полигоны пайдаланылды.
Бұл қазақстандық мамандардың осы саладағы халықаралық жұмысқа толық
деңгейде қатысуына мүмкіндік береді.Біздің еліміз Орталық Азияда
бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтауға зор маңыз береді және осы
географиялық аумақта ядролық қарудан азат аймақ құру жөнінде бастаманы іске
асыруға мүдделі. Қазақстан осындай аймақ кұруға қатысты келіссөздер
процесіне сындарлы түрде қатысып жүр.
БҰҰ-ның жәрдем көрсетуімен қазірдің өзінде болашақ шарттың мәтінін
келісу жөнінде бес Орталық Азия елдерінің сарапшылар тобы елеулі жұмыс
жүргізді. Орталық Азияда осындай аймақгың болуы ядролық қаруды таратпау
және ғаламдық қауіпсіздік режимін нығайтады.
Қазақстан халықаралық қауіпсіздікті қамтамассыз ету жөніндегі
шаралардың тиімділігін арттыруға зор маңыз бере отырып, БҰҰ-ның
бітімгершілік қызметін белсенді түрде қолдайды. Ұйымға мүше мемлекеттердің
БҰҰ-ның бітімгершілік күш-жігерін кеңейту және нығайту қажеттілігі туралы
пікірлерін бөлісе отырып, Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекістан 1995 жылы
желтоқсанда БҰҰ аясыңда Орталық Азия бірлескен бітімгершілік батальонын
құру туралы келісімге қол қойды.
Үш Оталық Азия мемлекеттерінің басшылары БҰҰ Бас хатшысына жазған
өздерінің өтінішінде бірлескен батальонның БҰҰ-ның болашақтағы
бітімгершілік операцияларына қатысу мүмкіндігі туралы мәселені қарауды
ұсынды.Орталық Азияның бітімгершілік батальонының құрылуы БҰҰ-дан қолдау
тапты және Бас хатшы мұны халықаралық қауіпсіздікті қамтамассыз етудегі
аймақ мемлекеттерінің үлесі ретінде бағалады.
1996 жылдың басында Қазақстан бейбітшілікті қолдау жөніндегі
операцияларға қатысу мүмкіндігімен БҰҰ-ның резервтік келісімдер жүйесіне
қосылған 51-ші мемлекет болды. Бүгінгі күні ұйымға мүше 65 мемлекеттер
резервтік келісімдерге қатысады және олар БҰҰ-ның бітімгершілік
операциялары үшін ресурстар ұсынуға өздерінің дайын екендіктерін білдірді.
БҰҰ-ға мүше бола отырып, Қазақстан көптеген саяси проблемалардың, бірінші
кезекте
Орталық Азия аймағының қауіпсіздігін қозғайтын проблемалардың шешімін
іздестіруге тартылды. Ауғаныстандағы жағдайдың Іпиеленісуіне байланысты
1996 жылғы қазанда Алматыда Қазақстанның, Ресейдің, Өзбекістанның,
Қырғызстанның және Тәжікістаның саяси басшыларының кездесуі өтті, олар
аталған мәселе бойынша бірлескен мәлімдеме қабылдады. Саммитте қабылданған
шешімге сәйкес біздің еліміз аталған мемлекеттермен бірге Ауғаныстандағы
жағдай туралы мәселе бойынша БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің арнайы мәжілісін
өткізуге бастамашы болды.
Оның қортындысы бойынша БҰҰ ҚК 1076 белгілі қарары қабылданды,
қарардың тең авторлары Алматы кездесуіне қатысушы мемлекеттер және АҚШ-ты,
Германияны, Италияны, Чилиді және Корея Республикасын қоса алғанда,
бірқатар басқа да мемлекеттер болды.Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан,
Тәжікістан басшыларының және Ресей Президентінің арнайы өкілінің тағы бір
кездесуі 2000 жылғы тамызда өтті.
Онда ауған жанжалының Орталық Азияга таралуына және аймақ елдерінің
аумағына қарулы бандалық құрылымдардың енуіне байланысты қалыптасқан жағдай
қаралды. Кездесуге қатысушылар Орталық Азияның қауіпсіздік саласындағы
жағдайын нашарлататын ауған проблемасын шешу жөнінде шұғыл шаралар
қабылдауға шақырып ЕҚЫҰ және басқа да халықаралық және аймақтық ұйымдарға
арналған үндеу қабылдады.
Ауған мәселесін реттеу ісіңде тиімді нәтижелердің болмай тырғандығына
алаңцаушылық білдірген Президент Н.Назарбаев 2000 жылғы қыркүйекте өткен
БҰҰ мыңжылдығының саммиті кезінде ауған мәселесін тұрақтандыру жөніндегі
нақты іс-шараларды әзірлеу үшін Ауғаныстан мен Орталық Азиядағы жағдайды
қарауға арналған Қауіпсіздік Кеңесінің анайы отырысын шақыруды сұрады.
Мұндай отырыс халықаралық қоғамдастықтың бірқатар кең ауқымды саяси,
экономикалық және гуманитарлық шараларын қабылдауының басы болар еді,
мүдделі елдердің ауған проблемасына жаңаша көзқараспен қарауына,
халықаралық қоғамдастықтың тарапынан қолға алынбай отырғын кейбір істерді
көрсетуге, сондай-ақ Ауғаныстандағы жағдайды реттеу процесін бейбіт жолға
шығару үшін қосымша мүмкіндіктерді анықтаған болар еді.
Қазақстан Ауғаныстанның соғыс қиратқан экономикасын қалпына келтіруде
әлемдік қоғамдастық тарапынан кең ауқымды көмек көрсету мүмкіндігіне
қатысты ауған халқында сенім қалыптасуы керек деп есептейді. Қаруды
жеткізуге тыйым салу немесе есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі ар-тұра
болатын іс-қимыл сияқты жекелеген шаралар ұзақ мерзімді тиімділік бермейді.
Мұндай шаралар Ауғаныстанда экономикалық оңалтудың жалпы жоспарының бөлігі
болуы тиіс.
Жалпы жоспар тікетіресіп жатқан ауған топтарының арасындағы атысты
шұғыл тоқтаумен қатар, халықаралық экономикалық көмекті тартумен қатар
эмиграцияға кеткен экономикалық,саяси және интеллектуалдық ел илитасының
әлеуетін мемлекеттік басқару жүйесін қалпына келтіруді пайдалануды қамтиды.
Мұның өзі білімге, денсаулық сақтауға және тарихи сондай-ақ мәдени мұраны
қалпына келтіруге байланысты проблемаларды дербес түрде шешуге мүмкіндік
береді.
Болашақта Қазақстан өзінің төңірегіне ауған хальдын нақты
доғарландыра алатын, Ауғаныстанды мекендейтін барлық ұлттардың құқығы мен
бостандығын сақтауды қамтамассыз ететін, елдің ішкі проблемаларын
жауапкершілікпен шешетін және бейбіт сыртқы саясат жүргізетін Ауғаныстан
үкіметін ресми тануға дайын.
Кейінірек Ауғаныстандағы жағдайды реттеуге қатысты Қазақстанның
тұжырымдық көзқарасы 2001 жылғы сәуірдегі Қауіпсіздік Кеңесі мен Бас
Ассамблеясының 55-сессиясында ресми құжат таратылды.Әлемнің саяси
проблемаларға Қазақстанның тепе-теңдік сақтаған және шынайы көзқарасы БҰҰ
БА-ның күн тәртібіндегі өтьсір мәселелер бойынша дауыс берген кезде осы
халықаралық форумда оң бағаланып жүр. Біздің еліміз Еуропадағы қауіпсіздік
пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның, Ислам Конференциясы Ұйымының,
Парламентаралық Одақпен Экономикалық ынтымақтастық ұйымының мүшесі
болғандықтан осы бірлестіктердің БҰҰ-мен ынтымақтастығын нығайтута
бағытталған Бас Ассамблея қабылдайтын қарарлардың тең авторы болып табылады
[25, 78б.].
БҰҰ-дағы біздің мемлекетіміздің ұстанымы БҰҰ қарайтын әселелердің
бүкіл кешені бойынша Қазақстанның мүдделерін ескерудің негізінде
қалыптасады. Бұл орайда экономика, экология, әлеуметтік даму, халықаралық
құқықғы прогрессивті дамыту, адам құқығын сақтау саласында, йымдасқан
қылмыс пен есірткі бизнесіне қарсы күрес саласында БҰҰ-мен өзара іс-қимылды
нығайтуға айрықша көңіл бөлінеді [26, 2б.].Қазақстанның сыртқы саясатында
Орталық Азия аймағының көлік жүйелерін және тауар өткізудің әлемдік
рыноктарына шығудың балама жолдарын одан әрі дамыту жөнінде басқа да
азиялық елдермен күш-жігерді үйлестіруге ерекше маңыз беріледі.
БҰҰ Бас Ассамблеясының 53-сессиясында Қазақстан Орталық Азиядағы
транзит мәселесі бойынша қарар қабылдауға бастамашы болды. Еуропа мен Азия
елдерінің арасында ынтымақтастықты кеңейту үшін өзара байланысты ұлттық
және аймақтық көліктік инфрақұрылымды дамыту проблемасы уақыт озған сайын
маңызды бола түсуде.Қарарда қозғалатын мәселелерге қатысты БҰҰ-ға мүше
мемлекеттер тарапынан өсе түсіп отырған мүдделіктің, сондай-ақ аймақга
тиімді транзит жүйесін қалыптастыру проблемасының маңыздылығын түсүнудің
куәсі —бірқатар Шығыс Еуропа елдерінің БҰҰ БА-ның 53-сессиясында осы
қарардың тең авторларының қатарына қосылуы болды. Қазақстан мен бірге БҰҰ-
ға мүше 13 мемлекет осы кркаттың тең авторлары атанды, олар: Әзербайжан,
Армения, Ауғаныстан, Беларусь, Болгария, бұрынғы Югославия, Македония,
Грузия, Иран, Қырғызстан, Монғолия, Польша, Молдава, Ресей, Тәжікстан,
Түрікменстан, Түркия, Өзбекістан және Украйна. Қарар екінші комитеттің
жалпы мәжілісінде дауыс берместен-ақ қабылданды.
Орталық Азия аймағындағы транзит жүйесі бойынша БҰҰ Бас Ассамблеясы
қарарының қабылдануы — БҰҰ мамандандырылған мекемелерінің, басқа да
халықаралық ұйымдардың және біздің аймағымыздағы транзиттік көлік жүйесін,
сондай-ақ Еуропа мен Азия арасындағы көлік қатынастарын дамыту
бағдарламаларын әзірлеу мен іске асыру жөніндегі донор елдердің тарапынан
болатын іс-шараларын халықаралық құқықтық негізін құрды. Қарардың
ережелерін Қазақстан Өкіметі, тиісті министрліктер мен ведомствалар
халықаралық ұйымдар мен, донор елдермен және басқа да мүддел тараптармен
келіссөздер барысында пайдалануы мүмкін.БҰҰ — халықаралық бейбітшілікті
қамтамассыз етуде де,сондай-ақ тұрақты дамуға жәрдемдесуде де жауапкершілік
жүктелген бірден бір халықаралық ұйым.
Тұрақты даму тұжырымдамасы 1992 жылы Рио-де-Жанейрода өткізілге БҰҰ-
ның қоршаған орта мен даму жөніндегі конференциясында әзірленді. Қазақстан
үшін осы тұжырымдаманың маңыздылығын ұғына отырып, ҚР Үкіметі,
Конференцияның қорытынды құжатының— "XXI ғасырға арналған күн тәртібінің"
ұсыныстарын іске асыру жөнінде жоспар жасады.
Осы құжатқа сәйкес әзірленген ұлттық бағдарламаларды, сондай-ақ
экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасын Қазақстан Республикасының қабылдауын
БҰҰ-да экология мен тұрақты даму саласындағы халықаралық уағдаластыққа
біздің еліміздің басшылығының кешенді және байсалды көз қарасының нәтижесі
ретінде бағаланды.Семей аймағындағы жағдай туралы БҰҰ Бас хатшысының
баяндамасына материалдар әзірлеу, денсаулық сақтау, экономика, экология,
ақпарат сияқты негізгі төрт салада жобалық ұсыныстар әзірлеу халықаралық
және ұлттық сарапшылардың бірлескен жұмысының нәтижесі болды.
Баяндама БҰҰ БА-ның 53-сессиясында қаралды.1997 жылғы 16 желтоқсанда
БҰҰ Бас Ассамблеясының Семей аймағы бойынша қарар қабылдауына байланысты
Қазақстан Үкіметі Семей амағына қатысты мәселелерді қарау үшін 1998 жылдың
басында Ведомствоаралық комиссия құрды. Комиссияның құрамына министрліктер
мен ведомстволардың, жергілі басқару органдарының, Ұлттық ядролық
орталықтың және екі үкіметтік емес ұйымдардың ("Невада-Семей" және "Полигон-
23") өкілдері кірді.Ең маңызды міндет Семей полигонындағы ядролық
сынақтардың салдарын жою.
Осы мақсаттармен БҰҰ сарапшылары аймақ үшін бұдан былайғы қатерді
болдырмауға жәрдемдесетін, ұлттық және халықаралық күш-жігерді жұмсаудың
бес басымдық берілетін секторын белгіледі,олар: денсаулық сақтау, экология,
экономиканы қалпына келтіру, гуманитарлық көмек және ақпарат тарату. Осы
аталған басымдықгарды тандап алу
Семей аймағының халқы ұшырасып отырған күрделі жағдаймен және өзара
байланысты қиыншылықгармен түсіндіріледі. Қазақстанның мемлекеттік
құрылымдары бүгінгі күні қаржылық қиындықтарға байланысты аталған аймақ пен
оның халқына толық ауқымды көмек көрсетуге мүмкіндігі жоқ. Сарапшылардың
бағалауы бойынша аталған бес басымдық берілетін бағыттарды іске асыру үшін
43 млн. доллар талап етіледі.
Семей аймағының халқы мен экологиясын оңалтуды халықаралық әріптестік
негізінде тиімді түрде жүргізуге болады. 1998 жылғы 16 қарашада БҰҰ Бас
Ассамблеясының 53-сессиясында "Қазақстандағы Семей аймағының халқын,
экологиясын және экономикалық дамуын оңалту мақсатындағы халықаралық
ынтымақтастық пен қызметті үйлестіру" атты қарар қабылданды.
Біріккен Ұлттар Ұйымына ірқатар мемлекеттердің делегацияларымен
тұрақты консультациялар жүргізудің нәтижесінде БҰҰ жанындағы Қазақстанның
Тұрақты Өкілі аталған қарардың мәтінін келісті. БҰҰ-ның дипломатиялық
топтарында Ұйымға мүше 54 мемлекеттің осы қарарға тең автор болуы әлемдік
қоғамдастықтың тарапынан Қазақстанды кеңінен қолдауы, біздің
мемлекетіміздің халықаралық беделінің елеулі түрде өскендігі туралы
куәландырылды. Қарарда Бас хатшыға бағытталған ұсыныс бар, онда Семей
аймағын қолдау және БҰҰ Бас Ассамблеясының 55-сессиясына тиісті баяндама
әзірлеу мақсатында БҰҰ-ның тиісті бағдарламаларын қатыстыра отырып,
консульацияларды жалғастыра беру айтылды.
Тұрақты дамудың кең ауқымды мәселелерін қарауға БҰҰ-ның жан-жақты
тартылуы жоғары деңгейдегі бүкіләлемдік конференцияларды өткізуден
байқалады; олар: Адам құқығы туралы-Вена (1993 ж.), Халықтың қоныстануы мен
дамуы туралы-Кайр (1915 ж.), Әлеуметтік даму туралы-Копенгаген(1995 ж.),
Әйелдердің ахуалы туралы-Пекин (1995 ж.), Тұрғын елді мекендер және даму
туралы-Стамбул (1996 ж.).
Қазақстан құжаттардың бастапқы жобаларына ұсыныстар енгізу арқылы
ғана емес, сонымен бірге олардың ережелерін ұлттық деңгейде іске асыруға
кірісіп, осы форумдардың жұмысына белсенді түрде қатысты [27,
111б.].Қазақстанның барлық халықтарының теңдігін, нәсіліне, жынысына,
тіліне, дініне, саяси және өзге де көзқарастарына қарамастан адамның
негізгі құқықтары мен бостандығын жария еткен біздің еліміздің
Конституциясы Вена Деклорациясының шешімдеріне және Адам құқығы саласындағы
іс-қимыл тұғырнамасына толық сәйкес келеді. ҚР Президенті жанынан Адам
құқығы жөніндегі комиссияның құрылуын БҰҰ-да адам құқығын қорғау
саласындағы халықаралық қүжаттарды іске асыруға бағытталған нақты қадам
ретінде бағалды.Отбасын, әйелдерді және балаларды әлеуметтік қорғау
Қазақстандағы мемлекеттік саясаттың басымдық берілетін бағыттарының бірі.
Біздің еліміз қатысушы болып табылатын әмбебап халықаралық шарттардың
алғашқыларының бірі Бала құқығы туралы конвенция болды. 1994 жылы аталған
Конвенцияға Президент Н.Назарбаевтың қол қоюы және оны кейінірек
Парламенттің бекітуі Қазақстанның БҰҰ-ны Балалар Қорымен тиісті
ынтымақтастықты орнатуына және оны кеңейтуіне мүмкіндік берді.БҰҰ
қызметіндегі басымдықтардың бірі халықаралық құқықтың принциптері мен
нормаларын бекіту, оны прогрессивті түрде дамыту және жүйелеу болып
табылады.
Міне, сондықтан да БҰҰ Бас Ассамблеясының 1989 жылғы 17 қарашадағы
4423 қарарымен 1990-1999 жылдар кезеңі Біріккен Ұлттар Ұйымы халықаралық
құқығының онжылдығы болып жарияланды. Онжылдық шеңберінде 1995 жылы БҰҰ
Ұйымының штаб пәтерінде халықаралық көпшілік құқығы бойынша БҰҰ Конгресі
өткізілді, онда халықаралық проблемаларды құқықтық құралдармен реттеу
жөнінде қызу пікір алмасу өткізілді. Пікірталасқа әлемнің 150-ден астам
мемлекетінен өкілдер қатысты [28, 34б.].
Сонымен, Қазақстан Республикасының БҰҰ-ның аясындағы қызметі БҰҰ
Жарғысының көпшілік таныған нормалары мен қағидаларына сай келеді.
Қазақстан БҰҰ жүйесіне кіретін халықаралық ұйымдармен тығыз ынтымақтастықты
жалғастыра береді және олардың жасайтын жобаларына да белсенді қатысатын
болады.
1.2 Ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде қоғамдық-саяси ұйымдардың
басты қызметі, қарастыратын мәселелері
Адамзаттың XXІ ғасырдағы тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын
қамтамасыз етуде және энергетикалық сұраныстарын қанағаттандыруда ядролық
энергетика айтарлықтай үлес қосуға тиіс. ХХІ ғасырда уран жаһандық
экономиканың стратегиялық өніміне айналды. Бүгінде өндірілетін әлемдік
электр энергиясының 15% уранның үлесінде.
Дүние жүзілік ядролық қауымдастықтың мәліметтерінше, 2009 жылы әлем
бойынша 438 ядролық реактор жұмыс істеп тұрса, ал болашақта жаңадан 417
реактор салу жоспарланған [29,159]. яғни ядролық реакторлар саны екі есеге
артпақ. Атом энергетикасы бойынша халықаралық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жұмыстың сипаттамасы. Берілген дипломдық жұмыста ядролық
қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі қоғамдық-саяси ұйымдардың рөлі зерттелген.
Тақырыптың өзектілігі. Ядролық қауіпсіздіті қамтамасыз ету адамзат
баласының алдына қойған басты міндеттерінің бірі болып саналады. Қазіргі
таңда туындаған басты мәселелер қатарында және халықаралық маңызды Біріккен
Ұлттар Ұйымының күн тәртібінде тұрған ең басты мәселе ретінде ядролық
қауіпсіздікті атай аламыз. Соған орай оны шешуде кез-келген мемлекеттің
қарапайым азаматынан барлық мемлекет басшылары тәуелді болып саналатын
баршамызға аян болып саналады. Соған байланысты ядролық қауіпсіздік қоғам
мен мемлекет және жер шарының ядролық қауіпсіздігінің қамтамасыз етілуінің
басты жолы ретінде. Ядролық қауісіздік мәселесімен көптеген халықаралық
үкіметтік және үкіметтік емес ұйымдар айналысады, алайда олардың қосқан
үлесі бар болғанымен көбіне олар мемлекеттің айтып отырған позициясынан
шығып кете алмайды.
Ал қоғамдық-саяси ұйымдар мемлекет тарапында немесе одан тыс
болғанымен де ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің ең оңтайлы жолы
екендігі осы ретте басты болып саналады. Қоғамдық –саяси ұйымдардың өзіндік
атқаратын қызметі мен айналысатын мәселелері бар, оларды ядролық
қауіпсіздік мәселесіне қосатын үлесі мемлекет дамуына және ондағы басты
мақсаты ядролық қаупсіздік болып саналады.
Соған орай оның негіздері мемлекет пен қоғам өмірі барша жер шары
үшін өзекті сол мақсатта осы тақырып өзінің өзектілігін дәлелдеп отыр.
Ядролық қауіпсіздіктегі осындай мәселеллер қоғамдағы басты негізгі
трендтерді анықтау мен оларға көмек көрсетуінде маңыздылығы аса жоғары.
Ядролық қауіпсіздік осындай туындаған жағдайға байланысты маңызды
мәселелерден шет қалмайды және оның орын толтыруға тырысады. Ядролық
қауіпсіздік қоғамдық-саяси ұйымдар тарапынан шешілуі қоғамдық пікірдің
жоғары дамығандығы мен олардың шынайы ресми сипаттарға сәйкестігі мен
азаматтық пікірдің жоғары дәрежедегі дамығандығының көрсеткішіне айналды.
Соған орай бүгінгі қоғам осы мәселелерді қабылдауы міндет, сонда ғана
жағдай жаңа қадамға жылжиды, ол өз кезегінде мемлекет өмірінің жағымсыз
қырларын жоққа шығаруда айтарлықтай рөлі бар. Қазіргі таңдағы әлемдік
қауіпсіздік ядролық қауіпсіздіктің маңызды мәселесі және ондағы негізгі
маңызды міндеттерді орындау тікелей осы негіздер ретінен тарай алады.
Біздің бүгінгі қоғамға ұсынып отырған маңызды мәселелеріміз тікелей
осыларға бағытталады және соның негізінде тарай алады деп атай аламыз.
Ядролық қауіпсіздік мемлекет дамуының негіздерін тарата алатын және
оның басым тұстарын қабылдай алатын маңызды институт болып табылғандықтан,
оған қосатын үлестің көлемі де өсе түседі, соның нәтижесі мемлекет пен
қоғам және барша адамзат үшін өзінің жеке пайдасы бар. Ядролық қауіпсіздік
кең түрде тараған қамтамасыз ету мен ядролық қауіпсіздікке қосқан үлесі
маңызды түрде өлшенеді. Бүгінде ядролық фактор әрі қарай халықаралық
құқықтық базаның дамуына, экологиялық мәселелерді шешу және экономиканың
дамуына тығыз байланысты. Ядролық қауіпсіздік мәселесі экономика, экология,
әлеуметтік саясатпен тікелей байланысты болып, ұлттық қауіпсіздіктің бөлігі
ретінде қала береді. Бұл мәселе, өз кезегінде, саяси шешімдердің
қабылдануын талап етеді.
Кез-келген мемлекет үшін бұл мәселе өзекті болғандықтан ядролық
қауіпсіздік мәселесін көптеген мәселелер негізімен өлшей аламыз және бұл
қоғамның қажеттіліктері мен дамудағы негіздерді анықтай алатын басты
қажеттілік болып саналады. Ядролық қауіпсіздік саласы бұл аса қиын
туындаған жағдайда да мәселелер шешіле алмайды бұл қоғамдық және басқа да
инстиуттарды осыған орай бейімдей алуы мен күресудегі негіздерді табу аса
өзекті болып табылатындығы анық екендігін көре аламыз.
Мемлекеттегі ядролық қауіпсіздік өзінің өлшемі мен дамытылуына
байланысты түлі деңгейі және қарастыратын мәселелері бар екендігі анық
осыған орай бұл жағдай оның барлығын толықтай дәлелдей түседі.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Атомдық энергетика қауіпсіздігін
қамтамасыз ету мәселелері Васина А.И., Вавилов А.И., Колтышев М.С.
ғалымдарының еңбектерінде қарастырылған. Ядролық материалдарды пайдалану
барысындағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері Невейницын С.В.,
Фрейман Э.С., Шупановский В.Д., Калошин В.М ғалымдарының ғылыми
жұмыстарының объектісі болған [1].
Ядролық қауіпсідік және оны жаһандық тұрғыда қамтамасыз ету
мәселесімен Н. Ә. Назарбаевтың арнаған еңбектер аса маңызды және өзекті
болып табылады ондағы көптеген арналынған еңбектері мемлекетің дамуындағы
басты ерекшеліктер болып табылады. Н.Ә.Назарбаевтың бейбітшілік кіндігі
атты еңбегі ондағы маңызды мәселелер бойынша баға беру және оны сараптау
мақсатында аса өзекті болып отыр. Осы еңбегінде Н. Назарбаев қоғам мен
мемлекет үшін өзекті барынша пайдалы еңбектерді талдап қарастырылуына үлкен
жол ашылды. Сонымен бірге бұл еңбегі халықаралық бейбітшілік пен ядролық
қауіпсідіктің Қазақстандық тәжірибесін барынша ескерген негізгі еңбек болып
табылады, Қазақстандағы осы секілді өзгерістер мемлекеттің дамуының басты
құралдары мен қажеттіліктері жайлы берген құнды мәлімет екендігі баршамызға
анық. Соған орай бұл қауіпсіздік түріне пайдасы аса қажет және маңызды
болып табылады.
Зерттеудің мақсаты: Дипломдық жұмыстың мақсаты ретінде ядролық
қауіпсіздікті қамтамасыз ете алу деңгейі басымдық болып саналады. Соған
орай осындай қамтамасыз ету мемлекеттің негіздерін және оны алға қарай
жылжытудағы оның мүдделерін қорғаудағы басты мәселе болып саналады. Осы
мәселелерге байланысты ядролық қауіпсіздік арнайы құралдар және
механимзмдермен қамтамасыз етіледі. Оның жолы ретінде қоғамдық-саяси
ұйымдардың рөлі мен алатын орны көрсетіледі. Осы мақсатты шешу үшін
келесідей міндеттер қойылады:
- ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі халықаралық қоғамдық-саяси
ұйымдардың орнын анықтау;
- қоғамдық-саяси ұйымдардың жалпы негізгі мақсаттары мен олардың
шешілмеген мәселелерін сараптау;
- ядролық қауіпсіздіктің дамуындағы негізгі басты туындаған мәселелер және
оларды шешудің жолдары болып табылады, ядролық қауіпсіздіктің негізгі
маңызды мәселелеріне назар аудару ондағы маңыздылықты арттырады;
- қоғамдық-саяси ұйымдардың ядролық қауіпсіздік мәселесіне байланысты
ұсынылған негізгі мәселелер және оларды шешу ядролық қауіпсіздікке
қосылған үлесті анықтау;
- қоғамдық саяси ұйымдардың басты негізгі міндеттерін шеше алуын Невада
Семей ұйымы негізінде көрсету.
Зерттеудің ғылыми-әдістемелік базасы: Зерттеудің негізгі қолданған
әдістері сандық және сапалық әдістердің жиынтығынан тұрады және ондағы
маңызды мәселелер осымен толықтай анықталады. Ядролық қауіпсіздік негізінен
туындаған жағдайларды есептеу және оның негізінде қарастырылатын әдістерді
ескеру жұмыстың негізгі сапалық бөлігін құрайды, қазіргі негізгі даму
тенденциялары көрсетілген.
Зерттеудің пәні: Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні ретінде ядролық
қауіпсідік мәселесі болып отыр. Оның қамтамасыз етілуі және қазіргі таңдағы
негізгі туындаған қиындықтары мен негізгі мәселелері және маңызды
туындайтын және соның негізінде оған күресуге мәжбүр болатын тақырыптар
шеңберінде диплмодық жұмыстың пәні қарастырылады.
Зерттеудің объектісі: Зерттеу объектісі ретінде ядролық
қауіпсіздіктің қамтамасыз етілуі және оның негізінен туындайтын басты
мәселелер оларға ден қою мен шешудегі негізгі ұсыныстар және маңызды
қажетті мәселелерді шешудің өзектілігі және қоғамдық саяси ұйымдардың
ондағы алатын орнына тоқталуға болады. Соған орай қазіргі негізгі туындаған
мәселелер бойынша біз оның ерекше маңыздылығын барынша арттыруға тырысамыз.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы: Дипломдық жұмыстың
практикалық маңызы бұл қоғамдық ұйымдарың рөлін көрсетуге болашақта
Қазақстанда құрылатын ұйымдар өздеріне нақты мысал ретінде алатын және
қарастыратын мәселесі негізгі ерекшелік ретінде қарастырылған және оған
баға берілген туындаған диплмодық жұмыстан маңыздылық және өзектілік
тұсындағы маңыздылықтарды анықтау өзінің оң бағасын бере алады. Қазіргі
қоғамда туындаған осы секілді мәселелер біздің қоғамдағы негізгі өткір және
өзекті болып табылатын мәселелерге жатады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысы, Кіріспеден , екті
тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Жұмыстың жалпы көлемі 80 беттен тұрады.
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЯДРОЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУІНДЕГІ ҚОҒАМДЫҚ-
САЯСИ ҰЙЫМДАРДЫҢ АЛАТЫН ОРНЫ ТЕОРЕТИКАЛЫҚ-ӘДІСНАМАЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі халықаралық қоғамдық-
саяси ұйымдар
Батыстық социологияда қоғамдық қозғалыстарды зерттеу 50-60 жж.
соңында басталғанымен, бұл мәселеге нағыз қызығушылық 70-жж туындады. Сол
мезетте Еуропа мен АҚШ-тағы азаматтық құқықтар үшін феминистік, студенттік,
антиядролық, жасыл және басқа да жаңа қоғамдық қозғалыстар сарапталды.
Зерттеулер тек оқиғаларды баяндаумен шектелген жоқ. Сараптау барысында
қоғамдық қозғалыстарды түсінуге тырысқан негізгі теоретикалық бағыттар
қалыптасты [2].
Алғашында әрбір теоретикалық схема басқа теорияларға қарсы қойылды,
оның кейбір тұжырымдарын жоққа шығарды, дәлірек айтқанда оның қолдану аясын
айқындады. Алайда, нәтижесінде, мәліметтер жинала берген сайын методология
теориялар плюрализміне, барлық позицияларды ескеретін модельдерге қарай бет
алды [3].
Еуропалық және американдық ғалымдардың еңбектерімен танысу, тиісті
теорияларды сараптау Кеңес Одағындағы қайта құру кезеңдеріне пайда болған
қоғамдық қозғалыстарды терең ұғынуға көмектеседі. Біздің ойымызша, батыстық
социологияда қоғамдық қозғалыстарды түсіндіре алатын үш теоретикалық
модельді бөліп көрсетуге болады. Уақыты бойынша ең ерте пайда болған және
60-жж ортасына қарай қалыптасып болған теория ұжымдық жүріс-тұрыс және
бұқаралық қоғам. Теория өкілдері: Э. Фромм, У. Корнхаузер, Г. Блюмер, С.
Липсетине және т.б. [4].
Қоғамдық қозғалыстар осы концепция шеңберінде ұжымдық тәртіптің бір
түрі ретінде қарастырады, ал ұғымның өзін топ және публика ұғымдарымен
бір қатарға қойядым [5]. П. Блюхер, мысалға, қоғамдық қозғалысты жаңа
әлеуметтік тәртіпті орнатуды мақсатындағы ұжымдық әрекет ретінде
айқындайды [5, 428 б.]. Қозғалыстың сипаты мен қызметі пайда болып және
әрекет ететін қоғамның түріне байланысты қарастырылады. Жалпы алғанда,
ұжымдық жүріс-тұрыс теориялары қоғамдық қозғалыстарды құқықтық
демократиялық қоғамның болу алғышарттарына негізделіп зерттейді.
Бұндай қоғам мен тиісті саяси мәдениет алуан топтардың бір-біріне
қайшы мүддделі топтарды консенсусқа келе алуымен сипатталады; бұндай
жағдайда әлеуметтік мәселелерді билік қатынастар жүйесінде шешу
механизмдері болады. Негізінде, бұндай тұрақты құрылымда революциялық
бағыттағы қозғалыстарға орын жоқ. Бұл топтар халықтың бір бөлігінің
наразылықтары ретінде пайда болып, белгілі партиялардың қарамағына
шоғырланады, партиялар болса демократиялық құрылысқа сәйкес парламентте
өкілдіктерді иемденеді. Дегенмен, әр түрлі пікірлерді шешімге айналдыру
нақты механизмдер болса да, кейбір қозғалыстар институционалды наразылық
топтар ретінде қалыптаспайды, ұжымдық жүріс-тұрыс концепциясы олардың пайда
болу механизмін сипаттайды.
Аталған саяси құрылысқа сай келмейтін және радикалды бағыттағы
қозғалыстардың пайда болуының басты себебі уақытша бұқаралық қоғамның
қасиетттері болып табылады [6].
Бұл қоғамға тән динамизм, бұқаралық коммуникациялардың көптігі
бастапқы әлеуметтік топтардың (мысалы, отбасы) тұрақсыздығын түсіндіреді
және жеке тұлғаның әлеуметтік адаптациясын, демократиялық мәдениеттің
құндылықтарын бойына алуды қиындатады.
Бұл процестер индивидтердің әлеуметтік изоляциясына, саяси
процестерде қатысудан алшақтақтауға алып келеді. Мектеп, еңбек ұжымдары,
кәсіби одақтар секілді қосымша институционалды қоғамдық ұйымдар жағдайды
күрт өзгерте алмайды.
Бұқаралық қоғамның осындай сипаттары білім және мәдениет деңгейі
төмен таптарға әсер етеді, қоғамдағы тамырлардың жоқтығы, демократиялық
шешім қабылдау механизмінің мүмкіндіктерін пайдалана алмау, сәйкесінше бұл
төмен саяси мәдениет деңгейінің себепшісі болады. Дәл осындай таптардан
девианттық мінез-құлықтағы топтар таңдалып алынады, соның ішінде
институционалды емес сипаттағы қоғамдық қозғалыстарды жатқызуға болады.
Ұжымдық жүріс-тұрыс және бұқаралық қоғам теориясы шеңберінде саяси
радикализм экстремизмге теңестіріледі.
Қоғамдық қозғалыстардың өкілдерінен басқа заң бұзушылардан секілді
иррационалды мінез-құлықты күтеді. Бұл саладағы еңбектердің барлығында
қоғамдық қозғалыстардың стихиялық сипатына ерекше көңіл бөлінеді. Олар
бұқара халықпен, тобырмен теңестіріліп, ұжымдық жүріс-тұрыстың түрі ретінде
қарастырылады. Осы теориялар контекстіндегі зерртеулер АҚШ-тағы негрлердің
азаматтық құқықтар үшін қозғалыстары енді жанданып келе жатқанда,
саясаттанушылар мен социологтар олардың потенциалы мен ерекшеліктерін әлі
зерттемеген кезде туындады. Бұл теоретикалық тұжырымдар истэблишментті
қорғады, жақсы интеграцияланған қоғамның қызметінде әлеуметтік элементтің
жеткіліксіздігінен пайда болатын келеңсіздіктер байқалуда.
Студенттік, құқық қорғаушы, антиядролық, феминистік және басқа
қозғалыстар тәжірибесі социологтардың жаңа ұрпақтарын бұл қозғалыстардың
қоғамдағы рөлін, қалыптасу механизмдерін, әлеуметтік құрам, жалпы
ұйымдастырушылық ерекшеліктерді жаңадан бағалауға мәжбүрледі.
Зерттеушілердің пікірінше, 71-жж. қоғамдық қозғалыстар алдынғы онжылдықтағы
радикализмнің бәсеңдеуінен кейін бірқатар жаңа ерекшеліктерге ие болды. Ең
алдымен, олар әлеуметтік-саяси құрылыстың қайта құрылуына талап етпей, жеке-
прагматикалық немесе, керісінше, жаһандық сипатта дамитын болды. Егер бұрын
бұл қозғалыстардың мақсаттары утопиялық және трансұлттық сипатта болса
(мысалға, ндустриалды қоғамның құндылықтарын өзгерту, әйелдер құқықтарын
нығайту), қызмет саласы бойынша мемлекет шеңберімен шектелген болатын.
Әлеуметтік жүйенің өзгеруіне ұмтылмай, қалыптасқан саяси жүйелерге
альтернатива ретінде болып, бұл қозғалыстар ұйымдастырушылық және
институционалды деңгейде жаңа енгізілімдерге жағдай жасады. Қойылған
мақсаттардың алуан түрлілігі, антииерархиялық ұйымдастырушылық құрылым,
қатысушылардың таптық, идеологиялық және жастық гетерогендігі, зорлықсыз
қызмет түрі – социологтар баяндаған 70-жж қоғамдық қозғалыстардың негізгі
ерекшеліктері [7]. Бұқаралық қоғам теориялары бойынша, қозғалыстардың
қатысушылары, жеткілікті қаражаты, білімі бар адамдар емес, төменгі
таптардың өкілдері немесе люмпенлік таптар өкілдері болды. Индустриалды
қоғамдағы бұқаралық коммуникация құралдарының пайда жергілікті топтар
арасындағы ақпараттық байланыстарды дамытпай, керісінше, индивидтің
изоляциясы мен оқшаулануына әкелді [8]. Бұл, өз кезегінде, желілік
ұйымдасқан құрылымның қалыптасуына мүмкіндік берді.
Қозғалыстар фактурасы зерттеудің жаңа теорияларын қалыптастырды. Ж.
Хегедус ескеруінше, 70-жж әқоғамдық қозғалыстардың социологиясын
қалыптастыруда мемлекет шеңберімен шектелген индустриалды қоғамның
парадигмалары әсер етті [9, 21б.]. Сондықтан қоғамдық қозғалыстарды
зерттейтін және болжайтын теориялардың екінші тобы – салыстырмалы
депривация. Депривация айыру, жоқтық дегенді білдіреді, ал деприванттар -
объективті және субъективті мәнінде айрылғандар дегенді білдіреді. Бұл
концепциялар тобының авторлары - Т. Герр, Л. Киллиан, Н. Смелсер және
басқалар наразылық бағыттың пайда болуын тұлғаның объективті және
субъективті депривацияларына байланысты деп түсіндіреді [6, 12-14б.].
Наразылық бағыттар қозғалыстардың пайда болуының маңызды алғышарттары
ретінде қарастырылады.
Осылайша когнитивті дисбаланс және фрустрация-агрессия теорияларымен
жасалған психологиялық механизмдер қоғамдық қозғалыстардың туындау
механизмдері мен дамуы жөніндегі зерттеулерге тарайды. Басқаша айтқанда,
көңіл толмаушылық, қажеттілік пен оны қанағаттандыру мүмкіндігі арасында
ауытқу стрессқа, агрессияға, тұлғаның наразылық бағдарына және осыдан
наразылық қозғалыстарының пайда болуына әкеледі.
Көптеген сыншылардың пікірінше, бұл әлеуметтік-психологиялық
концепция, қозғалысқа қатысудың ынтасын белгілі дәрежеде түсіндіре алса да
қайшылықтарға толы болып келеді. Әлеуметтік-қайта жасаушы потенциалы бар
ұйым немесе ұжым ретінде қозғалыстың пайда болуын түсіндіретін модель
ретінде дәрменсіз болып шықты. Бұл теория әлі күнге дейін белгілі болса да,
көптеген зерттеушілердің пікірінше, ол бірқатар маңызды кемшіліктерге ие
[10].
Біріншіден, салыстырмалы және субъективті депривация көрсеткіштері
арасындағы қатынас белгісіз. Объективті критерийлер ретінде салыстырмалы
кедейлену, еңбекақының төмен деңгейі, дәреженің білім деңгейіне
сәйкессіздігі. Алайда бұл сипаттамалар тұлғаның қанағаттанбаушылық сезімі
мен наралызылық бағытыны әркелкі әсер етеді. Көбіне кері байланыс
байқалады, компенсация механизмдері қосылған жағдайда “ішкі эмиграция”
феномені дамиды. Қоғамдық қозғалыстар, негізінен, бұл типтегі тұлғаларды
қызықтырмайды.
Екіншіден, әлеуметтіе-психологиялық зерттеулер қанағаттанбау деңгейі,
өмір сүру деңгейі және қоғамдық қозғалыстарға қатысу арасындағы қатынастың
әлсіз екендігін анықтады. Расында, жағдайға көңілі толмаған адамдардың саны
көп болуы мүмкін, ал күресушілердің саны - әбден аз. Тоталитарлық жүйеге
қоғамның стагнацияда болуы сәйкес келеді.
Үшіншіден, (ең бастысы!), салыстырмалы депривация теорияларында
американдық социологияға тән тәсіл байқалады: зерттеу фокусы ретінде
әлеуметтік құрылымдар емес, тұлғалар алынады. Осыған орай қоғамдық
қозғалыстардың қалыптасу факторлары ретінде қатысу себептері қарастырылады,
ал әлеуметтік тұтастық қосымша ретінде қарастырылады. Басқаша айтқанда,
біріккен деприванттар қоғамдық ұйымды құрайды немесе наразылық қозғалысына
қосылады деген тұспал жасалады. Бұл жағдайдың өзі түсіндіруді қажет етеді,
себебі барлық мүшелердің қатысу себептері әр түрлі болуы мүмкін, ал
қозғалыстың өзі жеке себептерден жоғары, әлеуметтік заңдылықпен дамуы
мүмкін [11].
Қоғамдық қозғалыстардың генезисін сараптау үшін әлеуметтік-
психологиялық модельдер аясынан шығу қажет. Осылайша, сыншылардың бірқатары
бұл теорияны социологиялық емес деп санайды, себебі салыстырмалы
депривацияның әлеуметтік-құрылымдық детерминанттары сараптама аясынан
шығарылады. Жетпісінші жылдары дамуын алған бұл теорияның белгілілігі
бірінші топ теорияларына қарағанда қозғалыс қатысушыларына толерантты
көзқарасында болуы керек.
Салыстырмалы депривация теоретиктері үшін саяси белсенді адамдар —
бұл аутсайдерлер емес, бұл қалыпты санасы бар, шынайы әлеуметтік
мәселелермен абыржыған адамдар. Бұл теорияның идеологиялық мәні қозғалыс
зерттеушілерінің олардың заңдылығын мойындай алуында жатыр. Алайда осылай
ол әлеуметтік теңсіздік және әділетсіздікпен оның алғышарттарын сараптаудан
алшақтайды. Сыншылардың бірі салыстырмалы депривация теориясын “бұқаралық
қоғам концепциялары жақтаушыларының консервативтік көзқарастырының
либерализациясы” деп сипаттады [10, 47 б.].
Жетпісінші жылдардың ортасында қоғамдық қозғалыстарды түсіндіретін,
алғашқы екеуіне қарама-қайшы сипатта принципиалды жаңа бағыт пайда болды.
Бұл әлі күнге дейін белгілі ресурстар мобилизациясы теориясы. Оның
өкілдері: Дж. Маккарти, М. Зальд, М. Асим, К. Вильсон, А. Обершол және
басқалар [15-20]. Бұл тәсілдемені сипаттай отырып, Дж. Маккарти былай деп
жазады: “Соңғы уақытқа дейін қоғамдық қозғалыстар көшбасшылары дайындаған
іс-әрекетке басшылық - В . Ленин, Мао Цзэ Дун, М. Л. Кинг, пен депривация,
құрылымдық қайшылықтар, ортақ құндылықтар, қозғалыстардың стратегияларын
елемей жазған социологтар арасында алшақтық болды. Жаңа тәсілдеме
социологиялық тұрғыдан қозғалыстардың стратегияларын, олардың даму
мәселелерін, құлдырау және өзгерістерге ұшырауын талдайды” [15, 12б.].
Қоғамдық қозғалыстар социологиясының бұл тармағының мақсаты қозғалыстарды
зерттеумен қатар практика жүзіндегі ұсыныстармен қамтамасыз ету болып
табылады.
Қозғалыс бұқаралық қоғамға тән белгілі ұжымдық жүріс-тұрыстың бір
түрі ретінде ғана қарастырмайды, ішкі және сыртқы даму факторлары мен
ресурстары бар ұйымдасудың ерекше түрі ретінде қарастырады.
Сараптама үшін бұл жағдайда саяси социологияның ұғымдық аппараты,
ұйымның социологиясы және экономикалық теория пайдаланылады. Осы тәсілдеме
шеңберінде қоғамдық қозғалыс айтарлықтай кең мағынада анықталады - белгілі
қоғамға тән әлеуметтік өзгеріске бағытталған нұсқаулар жиынтығы. Қоғамдық-
саяси бағдары бар әлеуметтік ұйымның қалыптасуын аталған нұсқаулар
айқындайды, ал әлеуметтік ұйым ұғымы ресурстар мобилизациясы теориясының
түйіні болып табылады. Әлеуметтік ұйым белгілі әлеуметтік-мәдени жағдайда
қалыптасқан белгілі қоғамдық қозғалыстың құндылықтары мен мақсаттарымен
айқындалады. Әрбір беделді қозғалыстың пайда болуы контрқозғалыстың пайда
болуына әкеледі, оның бағыты мен құндылықтары мүлдем қарама-қарсы болуы
мүмкін. Қозғалыстар, контрқозғалыстар қайшы мүдделері бар топтар социумда
өмір сүреді. Әлеуметтік ұйым басқа ұйым сияқты дәл сондай заңдармен дамиды.
Оның сәтті өмір сүруі үшін ресурстар қажет, кең ауқымды түсініктегі
ресурстардың болуы біріккен наразылық әрекеттерін жасауға, қайта құру
көзделген бағытта өзгерістерге бет бұруға мүмкіндік береді.
Ғалымдар әлеуметтік ұйымның ішкі және сыртқы ресурстарын ажыратады.
Сыртқы ресурстарға: қоғамның құқықтың даму деңгейі, демократиялық
дәстүрлердің болуы, инфраструктураның дамуы, қоғам байлығының жеткілікті
деңгейі, оның қаржы мүмкіндіктері. Ішкі ресурстар - бұл қозғалыс жұмысына
қатысушы адамдар, ұйымға жұмсаған уақыт, иеленетін қаражат. Әрбір ұйым
негізінен ресурстарды сырттан алады, сондықтан да қозғалыстың жетістіктері
мен сәтсіздіктерін түсіндірген кезде сыртқы ресурстардың маңыздылығын
мойындау қажет.
Әлеуметтік ұйымның сәтті қызметі үшін қажет: қоғамдық пікірде және
құқық деңгейінде легализация, бұқаралық ақпарат құралдарындағы ұйым туралы
ақпарат, және соңғысы, сырттай экономикалық қолдау [21, 20 б.]. Әлеуметтік
ұйымдарға байланысты халықты бірнеше топтарға бөлуге болады. Бірінші топ
ұйымға уақыт немесе қаражатын, кейде екеуін де жұмсайтын белсенді
қатысушыларынан тұрады. Екіншісіне - ұйымның мақсаты мен міндеттерін
қолдайтын жақтаушылар. Үшінші топқа пассивті бақылаушылар, халықтың саяси
белсенді емес бөлігі кіреді. Төртінші топқа қозғалыстың қарсыластары
кіреді. Әрбір ұйымның міндеті аудиторияны топтау арқылы ресурстарды
мобилизациялау: жақтаушылар арқылы қатысушылар санын көбейту, жақтаушылар
санын бақылаушылар арқылы көбейту, ал қарсыластарды бақылаушыларға
айналдыру. Бұл міндетті іске асыру ұйымның әрекеттеріне ғана емес, сыртқы
шарттарға тәуелді, мысалға саяси жүйенің түрі, әлеуметтік процестердің
бағыты, әлеуметтік бақылаудың даму деңгейі және басқалар.
Әлеуметтік-тарихи зерттеулер көрсеткендей, саяси биліктің қозғалысқа
жағымсыз қатынасы жағдайында бақылаушыларды қозғалыстың қатысушыларына
тарту мүмкіндіктері күрт азаяды [15]. Екінші жағынан, бұндай жағдайда
қозғалыс мақсаттарының эскалациясы байқалады, саяси сипатқа ие болады,
конфронтациялық және экстремистік тактикаға ынта пайда болады. Қоғамдық
қозғалыстарды зерттей отырып, ғалымдар жаңадан құрылған қоғамдық
қозғалыстар бұрын өмір сүрген наразылық құрылымдарына негізделетінін
анықтаған.
Ескі және жаңа топтар арасында идеология мен тәсілдер мұрагерлігі
сақталады, наразылық дәстүрлері қайта өмірге келеді [7, 11б.]. Әлеуметтік
базаға байланысты әлеуметтік ұйымның бірнеше түрлері бөлініп шығады. Кең
тараған түрлері “классикалық” және “кәсіби” болып табылады, олар
қозғалыстар өмір сүретін барлық дерлік қоғамдарда кездеседі. “Классикалық”
түр - бұл мүдделі жақтаушыларға бағытталған ұйым. Мысал ретінде жасыл,
феминистік қозғалыстарды және басқаларын келтіруге болады. “Кәсіби” түріне
саналы мүшелеріне бағытталады, олардың жартысы институционалды емес
саясаттың профессионалдары болады. Бұндай ұйымдарға негізінен салыстырмалы
қатаң құрылым, кішігірім әлеуметтік база тән.
Бұндай қозғалыстардың мысалдарын батыс социологтары көбіне бұрынғы
уақыттан табады - бұл парламенттегі өкілеттілік үшін күресуші жасырын
ұйымдар. Әлеуметтік ұйымдардың барлығы қозғалыстың дамуы үшін ресурстарды
тартуға мүдделі.
Кең қолдау таппаған ұйымдар сырттан тәуелсіз спонсорлар -
меценаттарды іздейді. Оларды тартудың амалы өзіндік жарнама болып табылады,
өз басылымдардың, символдарының дамуы, халық арасындағы әйгілі тұлғаларды
қатысуға шақыру (белгілі жазушылар, ғалымдар, әртістер немесе саяси
қайраткерлер, депутаттар).
АҚШ-та, мысалға, экоқорғаушы және антиядролық қозғалыстардың
көсбасшылары ретінде киноактерлер Джейн Фонда мен У. Рэдфорд шыққанда
қозғалыстарды жақтаушылар саны күрт өсті. Әлеуметтік ұйымның маңызды
ресурстарының бірі бос және жеңіл ауыстырылатын капитал мен бос уақыт
қорының болуы. Қоғамдық қозғалыстардың сәттілігіне, сонымен бірге, әр түрлі
қоғамдық фондтардың, спонсорлық мекемелер, қайырымдылық белсенділіктерінің
болуы әсер етеді. Осылайша, әлеуметтік ұйымдар қоғам қалыптастыратын
белгілі атмосферада өмір сүреді.
Бұл қоғамдық қозғалыстарының дамуына мүмкіндік жасайтын немесе
тежейтін жалпы әлеуметтік көрініс. Тоталитарлы режим жағдайында, әлеуметтік
ұйымдар тек кішігірім жасырын топтар ретінде ғана қызмет ете алады, қызмет
ету уақыты айтарлықтай қысқа, әлеуметтік қамту болса шектелген. Бұндай
жағдайда ұйым өмір сүреді, ал қозғалыс өмір сүрмейді деп айтуға болады.
Қоғамның либерализациясы кезінде ашық сипаттағы жаңа қоғамдық қозғалыстар
пайда болады.
Демократиялық мемлекеттерде дәстүрлі түрде әр түрлі бағыттағы
қоғамдық қозғалыстардың кең секторы қызмет етеді. Сектор неғұрлым үлкен
болса, соғұрлым ол динамикалық болып келеді. Егер сектордың көлемі нөлге
таяп қалса, қоғам дамуы тежеледі. Динамикалық қоғамда қозғалыстар мен
контрқозғалыстар саны күрт өседі де, олардың арасында бәсекелестік пайда
болады. Бұл жарыста тарихы бар, қалыптасқан құрылымы бар, қатысушылар мен
жақтаушылардың тұрақты рөлдері бар ұйымның мүмкіндіктері көбірек, дамыған
коммуникациялық желілер, салыстырмалы заңдылық, қозғалыстың қоғамда қызмет
етуінің өзі қоғамдық пікірдегі легитимизация факторы болып есептеледі.
Қоғамдық қозғалыстарды зерттеудің бұндай тәсілдемесі оны белгілі
әлеуметтік құрылым шеңберінде, қоғам контекстінде қарастыруға мүмкіндік
береді. Сөйтіп, құбылыстың социологиялық талдауын жасауға жағдай жасайды.
Сексенінші жылдары Батыстағы қоғамдық қозғалыстар бүкіл қоғам секілді жаңа
қасиеттерге ие болды. Олар жаһандық, трансұлттық, планетарлы сипатты
өздерінің мақсаттары бойынша ғана емес, қамту ауқымы бойынша осындай
сипатқа ие болды. Қозғалыстар бұқаралық сипат алады, бір мемлекет
шеңберінен асады. Нәтижесінде, бұрын жасалған концепциялар қайта
қарастырылып жатыр.
Социологтар алдында постиндустриалды немесе постақпараттық деп
атайтын жаңа қоғамның қозғалыстары дегеніміз не атты сұрақтарға жауап бері
міндеті туындады. Сексенінші жылдары бірқатар социологтар қоғамдық
қозғалыстарды зерттеу мақсатында барлық мүмкін тәсілдемелерді біріктіруге
тырысады. Әркелкі тұжырымдарға қарамастан зерттеушілердің ортақ пафосы бар:
қоғамдық қозғалыстар социологияның басты пәні болуы қажет, себебі олар жаңа
әлеуметтік құрылымдардың пайда болу модельдері, жеке мотивтердідң
әлеуметтік феноменге айналу және кері байланыстың моделі болып табылады.
Басқаша айтқанда, “әлеуметтік қозғалыстар кең ауқымдағы әлеуметтік
структура немесе жүйені құрылымдау үшін өзі құрылымдық өзгеріске ұшырайды”
[22, 10 б.].
Жаңа құрылымдарды құру - қозғалыстардың басты қызметі, ал олардың
модельдерін дайындау мен зерттеу - социологияның басты міндеті.
Модельдердің саны көп болғанымен, олардың жиынтығы ғана қозғалыстардың даму
себептері, қалыптасу механизмдері, қоғамның әлеуметтік-мәдени
контекстіндегі қызметінің қорытындылары туралы тоққынды көрінісін бере
алады.
Қазақстан Республикасы 1992 жылдың 2 наурызында БҰҰ құрамына кірді.
Бұл тарихи жағдай Қазақстанның дүние жүзіне егеменді мемлекет ретінде
танылуына нақты себеп болды. Қауіпсіздік Кеңесі Қазақстан Республикасын БҰҰ
құрамына қабылдауға ұсынған Бас Ассамблеяның қарарын дауыс берусіз-ақ
мақұлдады. Қазақстанмен бірге БҰҰ-на Әзірбайжан, Армения, Қырғызстан,
Молдова, Тәжікстан, Түркменістан және Өзбекстан мүше болды. Қазақстандық
делегация БҰҰ-ны қайта құру жөнінде, дау-жанжалдардан кейінгі кезең
проблемалары жөнінде, бітімгершілік күштерінің қорын құру туралы
бағдарламалық ұсыныстар жасады. БҰҰ Қазақстандағы қызметіне 1993 ж.
кірісті. Өз агенттіктерінің офистерін құрды. Мысалы, атап айтқанда, БҰҰ-ның
даму бағдарламасы — БҰҰ ДБ; Бүкіләлемдік денсаулық сақгау Ұйымы — БДСҰ;
білім, ғылым және мәдениет жөніндегі БҰҰбағдарламасы — БҒМБ БҰҰ-ның
босқындар мәселесі жөніндегі Жоғарғы Комиссар Басқармасы — БЖКБ; өндірістік
даму жөнінде — ӨДҮ; халықаралық еңбек Ұйымы — ХЕҰ; және т.б. Қазақстан БҰҰ-
ның БДҰ, АЭХА, ИКАО, ХДҚБ, ХВК, сияқгы мамандандырылған мекемелерінің
мүшесі болып табылады.Қазақстан БҰҰ-ға әлемдік қоғамдастықтың қатардағы
жаңа мүшесі ретінде ғана емес, сонымен бірге қазіргі заманның ең бір өзекті
халықаралық проблемалары бойынша белсенді позиция ұстанатын, ядролық
қарусыздану жолындағы қозғалыстың алғы шебінде тұрған мемлекет ретінде енді
[23, 57б.].
1991 жылы Семей ядролық сынақ алаңының жабылуы және 1992 жылы
Лиссабоңда ядролық қару жоқ мемлекет ретінде Ядролық қаруды таратпау туралы
шартқа қосылу жөнінде міңдеттеме алуы Қазақстанға үлкен бедел сыйлады және
БҰҰ Бас Ассамблеясының жоғары мінберінен халықаралық қауіпсіздік
саласындағы жеке бастамаларын көтеруте моралдік құқық берді.Әлемдік
қоғамдастықтағы өзгерістерді және әлемдегі БҰҰ-ның жаңа рөлін назарға ала
отырып, Н.Назарбаев былай деп мәлімдеді: ''Болып жатқан Бас Ассамблея
сессиясында қазірдің өзінде әлемнің тұтастығы үшін жаңа күн тәртібін
белгілеуді талап ететін жаңа өмір болмысын түсіну байқалады.
Бұл орайда мен ықтимал шиеленіс ошақтарының отқа айналуын болдырмауға
бағытталған саяси, әлеуметтік-экономикалық шаралар жүйесі ретінде тікелей
жария дипломатияны қолдаймын. Мұндай дипломатияда көзге анық байқалатын,
сондай-ақ пайда болуының өзі жан-жақты болжаудық галдауды талап ететін
проблемалар қоғамдық-саяси тұрақтылықты сақтаудың шарты ретінде маңызды
орын алады".
Осы форумда Н.Назарбаев екі маңызды ұсыныс жасады, екі ұсыныс та
әлемдік қоғамдастыққа біздің еліміздің сырқы саяси бағытының жасампаздық
сипатын паш етті. Біріншіден, қазақстандық басшы барлық үкіметтерге ізгі
ниет білдіру тәртібімен "бір плюс бір" формуласы бойынша БҰҰ-ның
бітімгершілік күш-жігерінің қорын құруды бастауды ұсынды. Бұл формула
төмендегіні білдіреді, әрбір мемлекет оған қорғаныс бюджетінен бір пайыз
бөліп, жыл сайын өзінің ақша аударуын сол баяғы бір пайызға ұлғайтады.
Осындай жолмен 10 жылдан кейін осы бітімгершілік сомасы он есе өседі.
Екіншіден, Қазақстан басшысы Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім
білдіру шаралары жөніндегі кеңесті шақыру туралы бастама көтерді. Азия
құрлығының орасан зор кеңістігінде қауіпсіздік құрылымын құруға бағытталған
осы ұсыныс біздің еліміздің басшысын халықаралық сахнада кеңінен танымал
етіп, Қазақстанның сыртқы саясатының арқауына айналды.Н.Назарбаев өзінің
сөзінде сондай-ақ экология және қоршаған ортаны қорғау сияқты өмірлік
маңызды мәселелерге де тоқталды. Бұл ұғымдар Қазақстан үшін кемінде екі
сөзден — Арал мен Семей сөздерінен мен мұндалап тұрады. Кенезесі кеуіп бара
жатқан Арал теңізі — шұғыл және ауқымды халықаралық көмекті талап ететін
экологиялық апат аймағы. 150 млн. тонна тұзды шаңды аспанға ұшырып, Арал
өңірінің шөлге айналуы экологияның күрт нашарлауына, 3 млн. тұрғын халқы
бар аймақтың экономикасы мен денсаулығы үшін теріс салдарлардың ұлғаюына
әкеліп соғады. Егер бүл бүгін он мыңдаған адамдардың қайғысы болса, онда
ертең
БҰҰ шұғыл түрде араласпаса, миллиондаған адамдардың қайғысына айналуы
мүмкін.Біздің екінші бір экологиялық жан айқайымыз — деп мәлімдеді
Н.Назарбаев, — бұл біздің халқымыздың еркінен тыс Қазақстан жеріне
салынған, әлемдегі екі полигонның біреуі — Семей ядролық полигны. арты
миллионнан астам адам зардап шеккен, ауадағы, жер үстіндегі және жер
астындағы ядролық заряд жарылыстарының жиынтық қуаты —Хиросима мен Нагасаки
қайғысының себепшісі болған құрылғылардың қуатынан жүздеген есе асып
түседі.
Қазақстанның шешімімен осы ажал көзіне құм құйылды, жаңа туған
балаларды сауықтыру үшін орасан зор қаражат қажет. Осыны негізге алатын
болсақ, деп атап көрсетті Н.Назарбаев, — Қазақстандықтар белсенді
халықаралық көмекке зәру.БҰҰ-да қарусыздану және ядролық қаруды таратпау
режимін нығайту саласындағы Қазақстан басшылығының белсенді рөлі, осы
саладағы жасалған барлық халықаралық келісімдерге біздің мемлекетіміздің
адалдығы жоғары бағаланды.Ядролық аруды сынауды толық тоқтату жөніндегі
Қазақстанның табанды позициясы және іс-жүзіндегі қадамдары әлемдік
қоғамдастықтың үлкен құрметіне бөленді.
Қазақстанның СНВ—1 шартына және Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа
қосылуын БҰҰ Бас Ассамблеясының 49-сессиясында, сондай-ақ Ядролық қаруы
таратпау туралы іс-қимылды ұзарту жөнінде БҰҰ конференциясында мемлекеттер
мен үкіметтер басшылары өздерінің сөздерінде құттықтады. БҰҰ Бас
Ассамблеясы қарусыздану және ядролық қаруды таратпау туралы өзі қабылдайтын
барлық қарарларында жоғарыда аталған фактіні қанағаттандықпен атап өтіп жүр
[24, 179б.].2001 жылғы 29-30 тамызда Алматыда өткен "XXI ғасыр: ядролық
қарудан азат әлем жолында" атты халықаралық конференцияда БҰҰ Бас
хатшысының орынбасары В.Петровский: "Халықаралық қоғамдастық үшін Қазақстан
жауапты саяси ерік-жігермен, салмақты сөзбен және нақты істермен адамзат
өзі өзін жоятын құралдардан ғаламшарды қалай азат етуге болатындығының
жарқын мысалын көрсетті",- деп мәлімдеді.1996 жылғы 30 қыркүйекте Сыртқы
істер министірі Қазақстан атынан
Ядролық сынаққа ан-жақты тыйым салу туралы шартқа қол қойды . 160
мемлекет осы шарттың қатысушылары болып табылады. Осы тарихи шарттың
жасалуына Қазақстан да лайықты үлесін қосты, осы мәселедегі біздің
республикамыздың принцпті ұстанымы және нақты қадамдары кеңінен мәлім және
қолдау тауып жүр. Аталған Шартқа қол қойып, біздің еліміз ғаламдық
мониторингтік жүйені құруға елеулі үлес қосты. Сейсмикалық оқиғаларды
қадағалау мақсатында жабдықтарды калибрлік өлшеу үшін бірегей инфрақұрылым
— Семей полигоны пайдаланылды.
Бұл қазақстандық мамандардың осы саладағы халықаралық жұмысқа толық
деңгейде қатысуына мүмкіндік береді.Біздің еліміз Орталық Азияда
бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтауға зор маңыз береді және осы
географиялық аумақта ядролық қарудан азат аймақ құру жөнінде бастаманы іске
асыруға мүдделі. Қазақстан осындай аймақ кұруға қатысты келіссөздер
процесіне сындарлы түрде қатысып жүр.
БҰҰ-ның жәрдем көрсетуімен қазірдің өзінде болашақ шарттың мәтінін
келісу жөнінде бес Орталық Азия елдерінің сарапшылар тобы елеулі жұмыс
жүргізді. Орталық Азияда осындай аймақгың болуы ядролық қаруды таратпау
және ғаламдық қауіпсіздік режимін нығайтады.
Қазақстан халықаралық қауіпсіздікті қамтамассыз ету жөніндегі
шаралардың тиімділігін арттыруға зор маңыз бере отырып, БҰҰ-ның
бітімгершілік қызметін белсенді түрде қолдайды. Ұйымға мүше мемлекеттердің
БҰҰ-ның бітімгершілік күш-жігерін кеңейту және нығайту қажеттілігі туралы
пікірлерін бөлісе отырып, Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекістан 1995 жылы
желтоқсанда БҰҰ аясыңда Орталық Азия бірлескен бітімгершілік батальонын
құру туралы келісімге қол қойды.
Үш Оталық Азия мемлекеттерінің басшылары БҰҰ Бас хатшысына жазған
өздерінің өтінішінде бірлескен батальонның БҰҰ-ның болашақтағы
бітімгершілік операцияларына қатысу мүмкіндігі туралы мәселені қарауды
ұсынды.Орталық Азияның бітімгершілік батальонының құрылуы БҰҰ-дан қолдау
тапты және Бас хатшы мұны халықаралық қауіпсіздікті қамтамассыз етудегі
аймақ мемлекеттерінің үлесі ретінде бағалады.
1996 жылдың басында Қазақстан бейбітшілікті қолдау жөніндегі
операцияларға қатысу мүмкіндігімен БҰҰ-ның резервтік келісімдер жүйесіне
қосылған 51-ші мемлекет болды. Бүгінгі күні ұйымға мүше 65 мемлекеттер
резервтік келісімдерге қатысады және олар БҰҰ-ның бітімгершілік
операциялары үшін ресурстар ұсынуға өздерінің дайын екендіктерін білдірді.
БҰҰ-ға мүше бола отырып, Қазақстан көптеген саяси проблемалардың, бірінші
кезекте
Орталық Азия аймағының қауіпсіздігін қозғайтын проблемалардың шешімін
іздестіруге тартылды. Ауғаныстандағы жағдайдың Іпиеленісуіне байланысты
1996 жылғы қазанда Алматыда Қазақстанның, Ресейдің, Өзбекістанның,
Қырғызстанның және Тәжікістаның саяси басшыларының кездесуі өтті, олар
аталған мәселе бойынша бірлескен мәлімдеме қабылдады. Саммитте қабылданған
шешімге сәйкес біздің еліміз аталған мемлекеттермен бірге Ауғаныстандағы
жағдай туралы мәселе бойынша БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің арнайы мәжілісін
өткізуге бастамашы болды.
Оның қортындысы бойынша БҰҰ ҚК 1076 белгілі қарары қабылданды,
қарардың тең авторлары Алматы кездесуіне қатысушы мемлекеттер және АҚШ-ты,
Германияны, Италияны, Чилиді және Корея Республикасын қоса алғанда,
бірқатар басқа да мемлекеттер болды.Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан,
Тәжікістан басшыларының және Ресей Президентінің арнайы өкілінің тағы бір
кездесуі 2000 жылғы тамызда өтті.
Онда ауған жанжалының Орталық Азияга таралуына және аймақ елдерінің
аумағына қарулы бандалық құрылымдардың енуіне байланысты қалыптасқан жағдай
қаралды. Кездесуге қатысушылар Орталық Азияның қауіпсіздік саласындағы
жағдайын нашарлататын ауған проблемасын шешу жөнінде шұғыл шаралар
қабылдауға шақырып ЕҚЫҰ және басқа да халықаралық және аймақтық ұйымдарға
арналған үндеу қабылдады.
Ауған мәселесін реттеу ісіңде тиімді нәтижелердің болмай тырғандығына
алаңцаушылық білдірген Президент Н.Назарбаев 2000 жылғы қыркүйекте өткен
БҰҰ мыңжылдығының саммиті кезінде ауған мәселесін тұрақтандыру жөніндегі
нақты іс-шараларды әзірлеу үшін Ауғаныстан мен Орталық Азиядағы жағдайды
қарауға арналған Қауіпсіздік Кеңесінің анайы отырысын шақыруды сұрады.
Мұндай отырыс халықаралық қоғамдастықтың бірқатар кең ауқымды саяси,
экономикалық және гуманитарлық шараларын қабылдауының басы болар еді,
мүдделі елдердің ауған проблемасына жаңаша көзқараспен қарауына,
халықаралық қоғамдастықтың тарапынан қолға алынбай отырғын кейбір істерді
көрсетуге, сондай-ақ Ауғаныстандағы жағдайды реттеу процесін бейбіт жолға
шығару үшін қосымша мүмкіндіктерді анықтаған болар еді.
Қазақстан Ауғаныстанның соғыс қиратқан экономикасын қалпына келтіруде
әлемдік қоғамдастық тарапынан кең ауқымды көмек көрсету мүмкіндігіне
қатысты ауған халқында сенім қалыптасуы керек деп есептейді. Қаруды
жеткізуге тыйым салу немесе есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі ар-тұра
болатын іс-қимыл сияқты жекелеген шаралар ұзақ мерзімді тиімділік бермейді.
Мұндай шаралар Ауғаныстанда экономикалық оңалтудың жалпы жоспарының бөлігі
болуы тиіс.
Жалпы жоспар тікетіресіп жатқан ауған топтарының арасындағы атысты
шұғыл тоқтаумен қатар, халықаралық экономикалық көмекті тартумен қатар
эмиграцияға кеткен экономикалық,саяси және интеллектуалдық ел илитасының
әлеуетін мемлекеттік басқару жүйесін қалпына келтіруді пайдалануды қамтиды.
Мұның өзі білімге, денсаулық сақтауға және тарихи сондай-ақ мәдени мұраны
қалпына келтіруге байланысты проблемаларды дербес түрде шешуге мүмкіндік
береді.
Болашақта Қазақстан өзінің төңірегіне ауған хальдын нақты
доғарландыра алатын, Ауғаныстанды мекендейтін барлық ұлттардың құқығы мен
бостандығын сақтауды қамтамассыз ететін, елдің ішкі проблемаларын
жауапкершілікпен шешетін және бейбіт сыртқы саясат жүргізетін Ауғаныстан
үкіметін ресми тануға дайын.
Кейінірек Ауғаныстандағы жағдайды реттеуге қатысты Қазақстанның
тұжырымдық көзқарасы 2001 жылғы сәуірдегі Қауіпсіздік Кеңесі мен Бас
Ассамблеясының 55-сессиясында ресми құжат таратылды.Әлемнің саяси
проблемаларға Қазақстанның тепе-теңдік сақтаған және шынайы көзқарасы БҰҰ
БА-ның күн тәртібіндегі өтьсір мәселелер бойынша дауыс берген кезде осы
халықаралық форумда оң бағаланып жүр. Біздің еліміз Еуропадағы қауіпсіздік
пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның, Ислам Конференциясы Ұйымының,
Парламентаралық Одақпен Экономикалық ынтымақтастық ұйымының мүшесі
болғандықтан осы бірлестіктердің БҰҰ-мен ынтымақтастығын нығайтута
бағытталған Бас Ассамблея қабылдайтын қарарлардың тең авторы болып табылады
[25, 78б.].
БҰҰ-дағы біздің мемлекетіміздің ұстанымы БҰҰ қарайтын әселелердің
бүкіл кешені бойынша Қазақстанның мүдделерін ескерудің негізінде
қалыптасады. Бұл орайда экономика, экология, әлеуметтік даму, халықаралық
құқықғы прогрессивті дамыту, адам құқығын сақтау саласында, йымдасқан
қылмыс пен есірткі бизнесіне қарсы күрес саласында БҰҰ-мен өзара іс-қимылды
нығайтуға айрықша көңіл бөлінеді [26, 2б.].Қазақстанның сыртқы саясатында
Орталық Азия аймағының көлік жүйелерін және тауар өткізудің әлемдік
рыноктарына шығудың балама жолдарын одан әрі дамыту жөнінде басқа да
азиялық елдермен күш-жігерді үйлестіруге ерекше маңыз беріледі.
БҰҰ Бас Ассамблеясының 53-сессиясында Қазақстан Орталық Азиядағы
транзит мәселесі бойынша қарар қабылдауға бастамашы болды. Еуропа мен Азия
елдерінің арасында ынтымақтастықты кеңейту үшін өзара байланысты ұлттық
және аймақтық көліктік инфрақұрылымды дамыту проблемасы уақыт озған сайын
маңызды бола түсуде.Қарарда қозғалатын мәселелерге қатысты БҰҰ-ға мүше
мемлекеттер тарапынан өсе түсіп отырған мүдделіктің, сондай-ақ аймақга
тиімді транзит жүйесін қалыптастыру проблемасының маңыздылығын түсүнудің
куәсі —бірқатар Шығыс Еуропа елдерінің БҰҰ БА-ның 53-сессиясында осы
қарардың тең авторларының қатарына қосылуы болды. Қазақстан мен бірге БҰҰ-
ға мүше 13 мемлекет осы кркаттың тең авторлары атанды, олар: Әзербайжан,
Армения, Ауғаныстан, Беларусь, Болгария, бұрынғы Югославия, Македония,
Грузия, Иран, Қырғызстан, Монғолия, Польша, Молдава, Ресей, Тәжікстан,
Түрікменстан, Түркия, Өзбекістан және Украйна. Қарар екінші комитеттің
жалпы мәжілісінде дауыс берместен-ақ қабылданды.
Орталық Азия аймағындағы транзит жүйесі бойынша БҰҰ Бас Ассамблеясы
қарарының қабылдануы — БҰҰ мамандандырылған мекемелерінің, басқа да
халықаралық ұйымдардың және біздің аймағымыздағы транзиттік көлік жүйесін,
сондай-ақ Еуропа мен Азия арасындағы көлік қатынастарын дамыту
бағдарламаларын әзірлеу мен іске асыру жөніндегі донор елдердің тарапынан
болатын іс-шараларын халықаралық құқықтық негізін құрды. Қарардың
ережелерін Қазақстан Өкіметі, тиісті министрліктер мен ведомствалар
халықаралық ұйымдар мен, донор елдермен және басқа да мүддел тараптармен
келіссөздер барысында пайдалануы мүмкін.БҰҰ — халықаралық бейбітшілікті
қамтамассыз етуде де,сондай-ақ тұрақты дамуға жәрдемдесуде де жауапкершілік
жүктелген бірден бір халықаралық ұйым.
Тұрақты даму тұжырымдамасы 1992 жылы Рио-де-Жанейрода өткізілге БҰҰ-
ның қоршаған орта мен даму жөніндегі конференциясында әзірленді. Қазақстан
үшін осы тұжырымдаманың маңыздылығын ұғына отырып, ҚР Үкіметі,
Конференцияның қорытынды құжатының— "XXI ғасырға арналған күн тәртібінің"
ұсыныстарын іске асыру жөнінде жоспар жасады.
Осы құжатқа сәйкес әзірленген ұлттық бағдарламаларды, сондай-ақ
экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасын Қазақстан Республикасының қабылдауын
БҰҰ-да экология мен тұрақты даму саласындағы халықаралық уағдаластыққа
біздің еліміздің басшылығының кешенді және байсалды көз қарасының нәтижесі
ретінде бағаланды.Семей аймағындағы жағдай туралы БҰҰ Бас хатшысының
баяндамасына материалдар әзірлеу, денсаулық сақтау, экономика, экология,
ақпарат сияқты негізгі төрт салада жобалық ұсыныстар әзірлеу халықаралық
және ұлттық сарапшылардың бірлескен жұмысының нәтижесі болды.
Баяндама БҰҰ БА-ның 53-сессиясында қаралды.1997 жылғы 16 желтоқсанда
БҰҰ Бас Ассамблеясының Семей аймағы бойынша қарар қабылдауына байланысты
Қазақстан Үкіметі Семей амағына қатысты мәселелерді қарау үшін 1998 жылдың
басында Ведомствоаралық комиссия құрды. Комиссияның құрамына министрліктер
мен ведомстволардың, жергілі басқару органдарының, Ұлттық ядролық
орталықтың және екі үкіметтік емес ұйымдардың ("Невада-Семей" және "Полигон-
23") өкілдері кірді.Ең маңызды міндет Семей полигонындағы ядролық
сынақтардың салдарын жою.
Осы мақсаттармен БҰҰ сарапшылары аймақ үшін бұдан былайғы қатерді
болдырмауға жәрдемдесетін, ұлттық және халықаралық күш-жігерді жұмсаудың
бес басымдық берілетін секторын белгіледі,олар: денсаулық сақтау, экология,
экономиканы қалпына келтіру, гуманитарлық көмек және ақпарат тарату. Осы
аталған басымдықгарды тандап алу
Семей аймағының халқы ұшырасып отырған күрделі жағдаймен және өзара
байланысты қиыншылықгармен түсіндіріледі. Қазақстанның мемлекеттік
құрылымдары бүгінгі күні қаржылық қиындықтарға байланысты аталған аймақ пен
оның халқына толық ауқымды көмек көрсетуге мүмкіндігі жоқ. Сарапшылардың
бағалауы бойынша аталған бес басымдық берілетін бағыттарды іске асыру үшін
43 млн. доллар талап етіледі.
Семей аймағының халқы мен экологиясын оңалтуды халықаралық әріптестік
негізінде тиімді түрде жүргізуге болады. 1998 жылғы 16 қарашада БҰҰ Бас
Ассамблеясының 53-сессиясында "Қазақстандағы Семей аймағының халқын,
экологиясын және экономикалық дамуын оңалту мақсатындағы халықаралық
ынтымақтастық пен қызметті үйлестіру" атты қарар қабылданды.
Біріккен Ұлттар Ұйымына ірқатар мемлекеттердің делегацияларымен
тұрақты консультациялар жүргізудің нәтижесінде БҰҰ жанындағы Қазақстанның
Тұрақты Өкілі аталған қарардың мәтінін келісті. БҰҰ-ның дипломатиялық
топтарында Ұйымға мүше 54 мемлекеттің осы қарарға тең автор болуы әлемдік
қоғамдастықтың тарапынан Қазақстанды кеңінен қолдауы, біздің
мемлекетіміздің халықаралық беделінің елеулі түрде өскендігі туралы
куәландырылды. Қарарда Бас хатшыға бағытталған ұсыныс бар, онда Семей
аймағын қолдау және БҰҰ Бас Ассамблеясының 55-сессиясына тиісті баяндама
әзірлеу мақсатында БҰҰ-ның тиісті бағдарламаларын қатыстыра отырып,
консульацияларды жалғастыра беру айтылды.
Тұрақты дамудың кең ауқымды мәселелерін қарауға БҰҰ-ның жан-жақты
тартылуы жоғары деңгейдегі бүкіләлемдік конференцияларды өткізуден
байқалады; олар: Адам құқығы туралы-Вена (1993 ж.), Халықтың қоныстануы мен
дамуы туралы-Кайр (1915 ж.), Әлеуметтік даму туралы-Копенгаген(1995 ж.),
Әйелдердің ахуалы туралы-Пекин (1995 ж.), Тұрғын елді мекендер және даму
туралы-Стамбул (1996 ж.).
Қазақстан құжаттардың бастапқы жобаларына ұсыныстар енгізу арқылы
ғана емес, сонымен бірге олардың ережелерін ұлттық деңгейде іске асыруға
кірісіп, осы форумдардың жұмысына белсенді түрде қатысты [27,
111б.].Қазақстанның барлық халықтарының теңдігін, нәсіліне, жынысына,
тіліне, дініне, саяси және өзге де көзқарастарына қарамастан адамның
негізгі құқықтары мен бостандығын жария еткен біздің еліміздің
Конституциясы Вена Деклорациясының шешімдеріне және Адам құқығы саласындағы
іс-қимыл тұғырнамасына толық сәйкес келеді. ҚР Президенті жанынан Адам
құқығы жөніндегі комиссияның құрылуын БҰҰ-да адам құқығын қорғау
саласындағы халықаралық қүжаттарды іске асыруға бағытталған нақты қадам
ретінде бағалды.Отбасын, әйелдерді және балаларды әлеуметтік қорғау
Қазақстандағы мемлекеттік саясаттың басымдық берілетін бағыттарының бірі.
Біздің еліміз қатысушы болып табылатын әмбебап халықаралық шарттардың
алғашқыларының бірі Бала құқығы туралы конвенция болды. 1994 жылы аталған
Конвенцияға Президент Н.Назарбаевтың қол қоюы және оны кейінірек
Парламенттің бекітуі Қазақстанның БҰҰ-ны Балалар Қорымен тиісті
ынтымақтастықты орнатуына және оны кеңейтуіне мүмкіндік берді.БҰҰ
қызметіндегі басымдықтардың бірі халықаралық құқықтың принциптері мен
нормаларын бекіту, оны прогрессивті түрде дамыту және жүйелеу болып
табылады.
Міне, сондықтан да БҰҰ Бас Ассамблеясының 1989 жылғы 17 қарашадағы
4423 қарарымен 1990-1999 жылдар кезеңі Біріккен Ұлттар Ұйымы халықаралық
құқығының онжылдығы болып жарияланды. Онжылдық шеңберінде 1995 жылы БҰҰ
Ұйымының штаб пәтерінде халықаралық көпшілік құқығы бойынша БҰҰ Конгресі
өткізілді, онда халықаралық проблемаларды құқықтық құралдармен реттеу
жөнінде қызу пікір алмасу өткізілді. Пікірталасқа әлемнің 150-ден астам
мемлекетінен өкілдер қатысты [28, 34б.].
Сонымен, Қазақстан Республикасының БҰҰ-ның аясындағы қызметі БҰҰ
Жарғысының көпшілік таныған нормалары мен қағидаларына сай келеді.
Қазақстан БҰҰ жүйесіне кіретін халықаралық ұйымдармен тығыз ынтымақтастықты
жалғастыра береді және олардың жасайтын жобаларына да белсенді қатысатын
болады.
1.2 Ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде қоғамдық-саяси ұйымдардың
басты қызметі, қарастыратын мәселелері
Адамзаттың XXІ ғасырдағы тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын
қамтамасыз етуде және энергетикалық сұраныстарын қанағаттандыруда ядролық
энергетика айтарлықтай үлес қосуға тиіс. ХХІ ғасырда уран жаһандық
экономиканың стратегиялық өніміне айналды. Бүгінде өндірілетін әлемдік
электр энергиясының 15% уранның үлесінде.
Дүние жүзілік ядролық қауымдастықтың мәліметтерінше, 2009 жылы әлем
бойынша 438 ядролық реактор жұмыс істеп тұрса, ал болашақта жаңадан 417
реактор салу жоспарланған [29,159]. яғни ядролық реакторлар саны екі есеге
артпақ. Атом энергетикасы бойынша халықаралық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz