Жер асты суларының табиғи режимдері



Әсер етуші факторларға байлапысты жер асты суларының табиғи режимдері климаттық, ғидрологиялық, жер астының үстеме ағысты және кешенді режимдерге бөлінеді.
Климаттық режимдер. Климаттық факторлар ықпалынан грунт суларының теңбе-теңдігі, яғни қоректену мен шығын арасындағы қатынас өзгереді (қоректену шығыннан асып түскенде грунт суларының деңгейі жоғарылайды, шығын қоректенуден асып туссе, су деңгейі төмендейді, ал қоректену мен шығын тең болса, су теңбе-теңдігінде ауытқулар болмайды). Режимнің бұл типімен сипатталатын грунт сулары атмосфералық жауын-шашынның есесінен қоректенеді. Сондықтан грунт сулары деңгейінің маусымдық, жылдық және көпжылдық ауытқулары және тұмалардың өнімі жерге сіңген жауын-шашын мөлшерінің шамасына байланысты болады. Сондықтан инфильтрациялық қоректенудің шамасы тек түскен жауын-шашын мөлшері мен олардың жыл маусымдарына қарай бөлінуінен ғана емес, сонымен қатар буланудың, су өткізгіштіктің, аэрация аймағы қалыңдығы мен оның температуралық режиміне байланысты болу себебінен грунт сулары деңгейінің ауытқу сипаттары да түрліше болуы мүмкін Оңтүстіктің далалық, шөлдік, шөлейттік аймақтарда буланудың төмендеген жағдайларында түскен жауын-шашын және еріген қар мен мұз суларының инфильтрациясы нәтижесінде грунт суларының деңгейі ақпан, наурыз айларында жоғарылайды. Бұдан кейінгі уақытта (күзге дейін) күшейе түскен булану мен транспирация әсерінен су деңгейі төмендейді, тек ерекше мол жауын-шашын түскенде су деңгейі жоғарылай бастайды. Аталған аймақтарда жазғы жауын-шашын грунт суларының деңгейіне дейін барып жетпейді деуге болады. Тау жыныстары тоңының жібуі мен температуралық жоғарылауы едәуір кеш басталатын солтүстік аймақтардың дала, орманды дала, орманды аймақтарында грунт сулары өздерінің ең жоғары деңгейіне тек мамыр мен маусымда, ал көпжылдық тоң дамыған аудандарда шілдеде жетеді. Жазғы жауын-шашын су деңгейін жоғарылатады. Инфильтрацияның тоқтауына байланысты су деңгейі төменде жатады. Ылғал субтропиктер аймағында грунт сулары деңгейінің ауытқулары бүкіл жыл бойы түскен жауын-шашынға сәйкес өзгеріп отырады. Грунт суларының жатыс тереңдігі неғұрлым аз аэрация аймағының су өткізгіштігі жоғары болса, соғұрлым түскен жауын-шашынның көбі су деңгейіне барып жетеді де, су деңгейі шапшаң жоғарылайды. Грунт сулары қозғалысының жылдамдығы артқан сайын инфильтрация кезіндегі су деңгейінің көтерілу шамасы төмендейді. Аэрация аймағылдағы тау жыныстары қанығуының жетімсіздік коэффнциенті неғұрлым аз болған сайын жауын-шашын түскен кезде грунт суларының деңгейі соғұрлым жоғарылайды.

Пән: География
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:   
ЖЕР АСТЫ СУЛАРЫНЫҢ ТАБИҒИ РЕЖИМДЕРІ

Әсер етуші факторларға байлапысты жер асты суларының табиғи режимдері
климаттық, ғидрологиялық, жер астының үстеме ағысты және кешенді режимдерге
бөлінеді.
Климаттық режимдер. Климаттық факторлар ықпалынан грунт суларының теңбе-
теңдігі, яғни қоректену мен шығын арасындағы қатынас өзгереді (қоректену
шығыннан асып түскенде грунт суларының деңгейі жоғарылайды, шығын
қоректенуден асып туссе, су деңгейі төмендейді, ал қоректену мен шығын тең
болса, су теңбе-теңдігінде ауытқулар болмайды). Режимнің бұл типімен
сипатталатын грунт сулары атмосфералық жауын-шашынның есесінен қоректенеді.
Сондықтан грунт сулары деңгейінің маусымдық, жылдық және көпжылдық
ауытқулары және тұмалардың өнімі жерге сіңген жауын-шашын мөлшерінің
шамасына байланысты болады. Сондықтан инфильтрациялық қоректенудің шамасы
тек түскен жауын-шашын мөлшері мен олардың жыл маусымдарына қарай
бөлінуінен ғана емес, сонымен қатар буланудың, су өткізгіштіктің, аэрация
аймағы қалыңдығы мен оның температуралық режиміне байланысты болу себебінен
грунт сулары деңгейінің ауытқу сипаттары да түрліше болуы мүмкін
Оңтүстіктің далалық, шөлдік, шөлейттік аймақтарда буланудың төмендеген
жағдайларында түскен жауын-шашын және еріген қар мен мұз суларының
инфильтрациясы нәтижесінде грунт суларының деңгейі ақпан, наурыз айларында
жоғарылайды. Бұдан кейінгі уақытта (күзге дейін) күшейе түскен булану мен
транспирация әсерінен су деңгейі төмендейді, тек ерекше мол жауын-шашын
түскенде су деңгейі жоғарылай бастайды. Аталған аймақтарда жазғы жауын-
шашын грунт суларының деңгейіне дейін барып жетпейді деуге болады. Тау
жыныстары тоңының жібуі мен температуралық жоғарылауы едәуір кеш басталатын
солтүстік аймақтардың дала, орманды дала, орманды аймақтарында грунт сулары
өздерінің ең жоғары деңгейіне тек мамыр мен маусымда, ал көпжылдық тоң
дамыған аудандарда шілдеде жетеді. Жазғы жауын-шашын су деңгейін
жоғарылатады. Инфильтрацияның тоқтауына байланысты су деңгейі төменде
жатады. Ылғал субтропиктер аймағында грунт сулары деңгейінің ауытқулары
бүкіл жыл бойы түскен жауын-шашынға сәйкес өзгеріп отырады. Грунт суларының
жатыс тереңдігі неғұрлым аз аэрация аймағының су өткізгіштігі жоғары болса,
соғұрлым түскен жауын-шашынның көбі су деңгейіне барып жетеді де, су
деңгейі шапшаң жоғарылайды. Грунт сулары қозғалысының жылдамдығы артқан
сайын инфильтрация кезіндегі су деңгейінің көтерілу шамасы төмендейді.
Аэрация аймағылдағы тау жыныстары қанығуының жетімсіздік коэффнциенті
неғұрлым аз болған сайын жауын-шашын түскен кезде грунт суларының деңгейі
соғұрлым жоғарылайды.
Климаттық режим суайрық өңірлердің, аллювийлік кең жазықтықтардың, тау
массивтерінің және көптеген басқа аудардардың грунт суларына тән. Климаттық
режимге өз ретінше күн активтігінің өзгерулеріне сәйкес келетін климаттық
факторлардық өзгерулері мен грунт сулары деңгейінің көпжылдық
ауытқуларының арасындағы байланыс жатады.
Гидрологиялық режим жер бетінің ағын сулары мен су қоймаларының
тигізетін ықпалына байланысты. Гидрологиялық факторлар жер асты суларының
режиміне тек олардың теңбе-теңдігін өзгерту жолынан ғана емес, сонымен
қатарларынды гидростатикалық жолмен беру арқылы да әсер етеді.
Жер асты суларының режиміне тигізген өзендер ықпалының түрлері де
айрықша. Грунт сулары мен жер беті суларының арасында гидравликалық
байланыс болған жағдайда, егер өзен террасалары кәріздейтін болса, онда
өзен суы горизонттарының көтерілуі кезінде грунт суларына қосымша арын
беріледі де, олардың декгейі жоғарылайды. Өзен суы горизонттарының
төмендеуі грунт суларының деңгейін төмендетеді. Грунт суларын өзен сулары
қоректендірген жағдайда өзеннен берілетін гидростатикалық, арынға
байланысты грунт суларының деңгейі өзендегі су шығынының өзгерістеріне
сәйкес өзгеріп отырады. Грунт суларынық режиміне өзеннің ықпал ету
аймағының кеңдігі өзен шығынына, оның горизонттарының өзгеру амплитудасына,
өзен жағасының геологиялық құрылысына, пластардың параметрлеріне
байланысты. Ірі өзендердің аңғарларында ықпал аймағының кеңдігі бірнеше
километрге жетеді. Өзеннен алыстаған сайын аймақ ықпалы кеми береді.
Өзендер мен грунт сулары режимінің ерекше тығыз байланысы жайылмалық
террасаларда байқалады.
Өзендер грунт суларымен гидравликалық баланыспаған, бірақ грунт суларын
сүзу жолымен қоректендіретін аудандарда (мысалы, ысырынды конустардың
жоғары бөлігінде) грунт суларының деңгейі айтарлықтай кешеуілдей отырып
(2—3 ай, кейде одан да көп), өзендер шығындарының өзгерістеріне сәйкес
ауытқиды. Сонымен, мұндай аудандарда өзендер тек грунт суларын ғана емес,
сонымен бірге арынды суларды да қоректендіретіндіктен, олардың
пьезометриялық деңгейі түрлі мерзімге кешеуілдеп өзен шығындарының
ауытқуларын қайталайды. Өзендердің ықпалымен анықталатын грунт сулары
денгейінің маусымдық ауытқуларының сипаты көп жағдайда өзендердің қоректену
типіне байланысты. Бұл ауытқулар жаңбырдан, қардан, мұздықтан және аралас
қоректенетін өзендердің бассейндерінде түрліше келеді. Көлдер мен
гидравликалық байланыстағы грунт ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Жер асты суларының құрылу процестері, құрамы және қасиеттері
Су шаруашылығы
Мұнай мен газ кен орындарын игеру мен пайдалану
«Ландшафттану және физикалық географиялық аудандастыру»
Өзен арнасының гидрометриялық сипаттамасы
ҚАЗІРГІ КҮРІШ СУАРУ СУҮНЕМДЕГІШ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ
Қазақстанда шөлдену мәселесі
Мұнай кен орындарын игеру режимдері
Жерасты ағындары
Ақмола облысының су ресурстары
Пәндер