Қазақстан Республикасындағы болжау мен жоспарлаудың дамуын талдау

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . .

1. Болжау мен жоспарлаудың жалпы түсінігі мен мазмұны

1. 1 Болжау мен жоспарлау түсінігі және ұқсастығы мен айырмашылығы . . .

1. 2 Мемлекеттік басқарудағы болжау мен жоспарлау жүйесі, принциптері және әдістері . . .

1. 3 Болжау мен жоспарлаудың шетелдік тәжірибелері . . .

2. Қазақстан Республикасындағы болжау мен жоспарлаудың дамуын талдау.

2. 1 Қазақстан Республикасының Экономика және бюджеттік жоспарлау министірлігіне жалпы сипаттама . . .

2. 2 Елдің 2003 жылғы Әлеуметтік-экономикалық дамуын талдау және 2004 жылға арналған дамуын бағалау . . .

2. 3 2005-2007 жылдардағы Қазақстан Республикасының Әлеуметтік-экономикалық дамуына бағдарламасын талдау . . .

3. Қазақстан Республикасы болжау мен жоспарлаудың жетілдіру жолдары

Қорытынды . . .

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . .

Кіріспе

Экономикалық өсу қарқыны, макроэкономикалық көрсеткіштердің теңдістігі, қаржы ресурстарының берік қоры болуы, мемлекеттік бюджеттің атқарылуы бөлігіндегі экономиканың жай-күйі Үкіметке ағымдағы кезеңдегі проблемаларды шешуді ескере отырып, мақсаттар мен міндеттер қоюды ғана емес, сонымен бірге ұзақ мерзімді міндеттерді орындау жөніндегі жұмысты жүргізуге мүмкіндік береді.

Бағдарлама аясында Үкімет таяудағы үш жылда Мемлекет басшысы қабылдаған стратегиялық бағдарламалық құжаттарды іске асыру жөніндегі жұмысты ұйымдастырады. Сонымен бір мезгілде, олардан таяу уақытта экономикалық және әлеуметтік нәтиже алынатын міндеттер шешіледі.

Осыған байланысты Үкімет өз алдына өз қызметінің барлық бағытындағы жұмысты сапалы түрде жақсартуды қамтамасыз ету міндетін қояды.

Ел экономикасының даму серпіні мен орта мерзімді және ұзақ мерзімді перспективадағы халықтың әл-ауқатының деңгейі, көбінесе орталық жергілікті басқару органдары жұмысының қалай ұйымдастылылғанына, Қазақстанның экономикалық әлеуетіне осы Үкімет құрамы қандай сапалық өзгерістер енгізетініне байланысты болады.

Дүниежүзілік қоғамдастықта Қазақстан экономикалық даму үшін жақсы әлеуеті бар мемлекет ретінде орнықты. Осы әлеуетті неғұрлым тиімді түрде іске қосып әрі экономиканың дамуының жоғары қарқыны негізінде халықтың неғұрлым қалың тобының әл-ауқатын қамтамасыз ету міндеті алда тұр.

Қазақстанның экономикасы көбінесе бағасы едәуір ауытқымалы шикізат экспортына тәуелді. Бұл жағдаят елдің ұлттық және экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған бірқатар міндеттерді шешуді талап етеді.

Осыған байланысты Үкімет бағдарламаны дайындау кезінде экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін сыртқы факторлардың өзгеруіне және ішкі өндірісті әуелетті пайдалану денгейін арттыруға барабар деп қою шараларына ерекше назар аударды.

Үкімет елдің егемендігін, тәуелсіздігін, аумақтық тұтастығын және ұлттыққаупсіздігін нығайту жөніндегі жұмысты жалғастырады.

Біздің мемлекеттің ықпалдастық бастамалары экономикалық өсудің жеделдеуіне ықпал етеді.

Үкімет қазақстанның халықаралық беделін нығайтуға, әлемдегі жетекші елдермен, сондай-ақ халықаралық ұйымдармен өзара тиімді ынтымақтастықты тереңдетуге әрі кеңейтуге бағытталған жұмысты жүзеге асырады. Сыртқы саяси мақсаттарды одан әрі алға бастыруға, республиканың геосаяси және экономикалық мүдделерін қорғауға ерекше назар аударылады.

Орталық азияда терроризмнің, діни экстремизмнің, есірткі құралдары заңсыз айналымның, заңсыз көші-қонның таралуына қарсы тұру мақсатында Үкімет Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы, Шанхай ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ), «Орталық Азиядағы ынтымақтастық» ұйымы (ОАЫ) аясындағы белсенді жұмысты жалғастырады.

Үкімет Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңестің процесін одан әрі дамыту және оның институттарын қалыптастыру жөніндегі белсенді жұмысты жалғастырады.

ТМД-ның Терроризмге қарсы орталығының және штаб-пәтері Бішкек қаласында құрылытын ШЫҰ-ның Терроризмге қарсы құрылымның қызіметіне ұдайы назар аударылады.

Ішкі даму басымдықтарымен байланыстыру әрі ықпалдастық процестердің тиімділігін арттыру көзқарасы тұрғысынан аталған ұйымдардың қызметіне Қазақстанның қатысуы жандандырылады.

Қазақстан Республикасының әлеуметтiк-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзiмдi жоспары (бұдан әрi - Жоспар) Қазақстан Республикасының Бюджет кодексiне және Қазақстан Республикасының әлеуметтiк-экономикалық дамуының орта мерзiмдi жоспарын әзiрлеудiң ережесiне сәйкес әзiрлендi.
Жоспар сыртқы және iшкi факторларға қарай 2005-2007 жылдарға арналған экономиканы дамытудың қарқындарын негiздейдi әрi орталық және жергiлiктi органдардың экономиканың жеке және мемлекеттік секторларын дамыту үшiн қолайлы жағдайлар жасау саласындағы iс-қимылын айқындайды.
Жоспар стратегиялық жоспарларда, Қазақстан Республикасы Президентiнiң Қазақстан халқына жолдауларында және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасында айқындалған мақсаттарға қол жеткiзу және басымдықтарды iске асыру үшiн экономика салаларын дамыту саласындағы 2005-2007 жылдарға арналған мiндеттердi және оларды шешу жолдарын айқындайды

1 Болжау мен жоспарлаудың жалпы түсінігі мен мазмұны

1. 1 Болжау мен жоспарлау түсінігі және олардың ұқсастығы мен айырмашылығы

Қазіргі менеджменттің атасының бірі Анри Файоль былай деді: Басқару -алдын ала көру, білу, ал алдын ала көру -қарекет ету.

Қоғамдық өмірдің әлеуметтік және экономикалық сфераларында осы алдын ала көруге сәйкес алдын ала көру мен әрекеттің міндеттері болжау мен жоспарлау жасалды.

Жоспар -экономикалық жүйенің дамуының мақсатты көрсеткіштерінің жүйесі, нақты объектінің қызмет етуі және мыналарды көрсету: 1) оларға жету тәсілі мен кезеңдері; 2) ресурстарды бөлу; 3) күтілетін нәтижені анықтау және оларды қолдану тәсілі жоспарды жасау үрдісі, сонымен қатар жоспар жасау заңдылығы туралы ғылыми пәнді жоспарлау дейді. Басқару қызметінің түрі ретінде жоспарлау шешімдерін тиімді критериіне сәйкес келетінін алады.

Болжау жоспарлау процесінің альтернативті шешімін табу фразасын білдіреді және шешім қабылдау процесіне әсер етеді. Болжаулар болашаққа бағытталған ақпаратты алу үшін қызмет етеді, сол арқылы альтернативтерге баға беруге мүмкіндік туады.

Болжаулар тұжырым болып табылады:

-негізделген бір немесе бірнеше оқиға болу ықтималдығы туралы;

-уақыттың болашақ периоды туралы;

-өткенді бақылауға негізделген мүмкіндік;

-бұл бақылауға түсінік беретін әлсіз теорияға негізделген;

-мүмкін бұл түсініктер болашақта да келісімді болады деген тұжырым.

Болжаулар толық кепілдікпен беріле алмайды, өйткені тұжырымдалған нәрсе тек болашақта жасалуы мүмкін. Болжау тұжырымы қоршаған ортаның мүмкін өзгерістерінің бәрін есептей алмайды (болжау фоны), яғни болжаудың қателері үшін барлық себептерді шығарып тастауға болмайды.

Теорияда болжау жасау үрдісі болжамдау да, ал болжаудың заңдылықтары туралы пән -прогностика.

Жоспарлау -болашақтағы дамудың және құрылымның ықтимал траекториясының мүмкін альтернативасын зерттеу мен айқындауға бағытталған ғылыми қызмет. Дамудың әрбір альтернативті траекториясы көптеген сыртқы қатысты зерттеуші жүйе шартымен байланысты. Бір объектіні қараушы жоспарлау мен болжамдау өзара байланысты үрдіс болып табылады. Жоспарлау болжамның алғашқы екі кезеңінің мазмұнын анықтайды -болжау бағыты мен болжауға тапсырма жасау жоспарлаудың қажеттілігінен туындаған объект.

1. 2 Мемлекеттік басқарудағы болжау мен жоспарлау жүйесі, принциптері және әдістері

«Жүйе» (система) деген ұғым грек тілінен шыққан, мағынасы -бөліктер мен бөлшектерден тұратын бүтін. Жоспарлау жүйесі қоғамда экономикалық заң талаптарын жүзеге асыру негізінде қолданылатын ұйымдастыру формалары мен әдістерінің жиынтығы болып табылады. Оның құрамына бір бірімен өзара байланысты әлеуметтік-экономикалық дамудың барлық деңгейіндегі болашақ ағымдағы жоспарлары кіреді. Бұл жоспарлардың мақсаты, оларды жасау әдістері және көрсеткіштері өзара сәйкестікте алынады. Нарық жағдайында жоспарлау жүйеі өзара байланысты екі бағытта қамтиды.

Бірінші - республикалық және аймақтық дәрежедегі мемлекеттік индикативтік жоспарлау. Оған тауар өндірушілер мен қызметкерлер көрсетушілерге жөн сілтеуге бағытталған ғылыми болжаулар, бағдарламалар, басқа да жоспарлы құжаттар жатады.

Екінші бағыты - шаруашылық (фирмалық) жоспарлау. Жоспардың бір түрі әрбір қожалық етуші субъектінің және оның өнімдері мен қызметін пайдаланушылардың мүдделерін қарастырады.

Қазақстан Республикасында экономикалық жоспарлау жүйесі ұзақ мерзімді «Қазақстан -2030» стратегиясына негізделген. Осыған сәйкес Үкімет стратегиялық жоспарлау агенттігімен бірлесе отырып, 15 жылға арналған өндіргіш күштерді дамыту және орналастыру үлгісін жасайды.

Теория жүзінде және өмірлік тәжірибеде мазмұнына, мерзіміне және басқа да ерекшеліктеріне қарай жоспардың бірнеше түрі кездеседі.

1. Мазмұнына қарай, экономикалық саясат пен кәсіпкерлік қарекетіне байланысты жоспарлар мынадай түрлерге бөлінеді:

-стратегиялық жоспарлау, мұнда елдің әлеуметтік-экономикалық дамуын жүзеге асыру бағыттары мен әдістері, қожалық етуші субъектілердің мақсаты мен міндеттері көрсетіледі. Олардың даму жолдары, модификациялау мен қайта құру әрекеттері ұзақ мерзімге есептеледі. Ол жаңа шешімдер мен мүмкіндіктер іздестіруге итермелейді;

-тактикалық жоспарлау, бұл нарықтық өзгеру жағдайын ескере отырып, орта мерзімді стратегиялық мақсаттардың шешілуін көздейді;

-қауырт (оперативті) жоспарлау, мұнда қолда бар мүмкіндіктер өте қысқа мерзімде (жыл, маусым, ай, он күн) жүзеге асырылады.

2. Жоспарлау қамту көлеміне қарай төмендегідей болып бөлінеді:

-қойылған мәселеге қатыстылардың бәрін қамтитын жоспарлау (кешен немесе халық шаруашылығы бойынша) ;

тек белгілі мәселені не мөлшерді, жеке территорияны қамтитын бөлшектік дәрежесіндегі жоспарлау.

3. Жоспарлау орындалу мерзіміне байланысты:

қысқа мерзімді (оперативті) жоспарлау (жыл, жарты жыл, тоқсан, маусым, ай, апта) ;

-орта мерзімді (тактикалық) жоспарлау (2 жылдан 5жылға дейін) ;

-ұзақ мерзімді (стратегиялық) жоспарлау (5 жылдан аса) ;

4. Жоспарлау сипатына қарай:

-жан-жақты;

-нұсқалы;

-шектелген;

-егжей-тегжейлі;

5. Қызмет салаларына қарай:

-өндірісті жоспарлау;

-кадрларды (персоналды) жоспарлау;

-қаржыны жоспарлау;

-ғылыми жаңалықтарды жоспарлау;

-дайындау мен өткізуді жоспарлау, т. Б. ;

6. Мәліметтер мен жағдайлардың өзгеруін есепке алуға байланысты:

-қатаң (жоспарды орындау барысында көрсеткіштерді өзгертпеу) ;

-икемді (жағдайлардың өзгеруін есепке ала отырып, кезеңдік өзгерістер енгізу) ;

7. Уақыт кезеңіне қарай:

-тәртіптелген, ағымдағы жоспарлау (мерзім өткеннен кейін ұзартылады) ;

-жылжымалы жоспарлау;

8. Тәсіліне қарай:

-«төменнен жоғары» жоспарлау (прогресті әдіс) ;

-«жоғарыдан төмен» жоспарлау (ретроградты әдіс) ;

-айналма әдіс (қарама қарсы жоспарлау) болып бөлінеді.

Болжау жүйесі сонымен бірге жобалаудың негізгі формалары мен әдістерін де қамтиды. Болжау типологиясының негізгі белгілері мыналар: болжау көлемі, бекітілген мерзімі, нысанының сипаты, жобалаудың қызметі.

Болжау көлеміне қарай былайша айқындалады: макроэкономикалық (халық шаруашылығы) және құрылымдық (салалық және аймақтық) жобалар, халық шаруашылығы кешендерінің (отын-энергетикалық, агроөнеркәсіптік, инвестициялық өндіріс инфрақұрылымы, халыққа қызмет көрсету, т. б. ) дамуын болжау, салалық және аймақтық болжау, халық шаруашылығының негізін қалаушы кәсіпорындар мен өндірістік бірлестіктердің жұмысын болжау, сонымен қатар жекелеген өндірістер мен қызметтерді болжау.

Мерзіміне қарай жобалау: қауырт, қысқа мерзімді, орта мерзімді, ұзақ мерзімді болып бөлінеді. Қауырт жобалау -бір айға дейінг, қысқа мерзімді -бір айдан бір жылға дейінгі, орта мерзімді -екі жылдан бес жылға дейінгі, ұзақ мерзімді -бес жылдан 15-20 жылға дейінгі уақытты қамтиды.

Аталған болжаулар бір-бірінен өздері зерттейтін процестердің мазмұны мен сипатына қарай да ерекшеленеді. Қауырт жобалау зерттейтін нысанда күрделі сынақ және сапалық өзгерістердің болмауына негізделеді. Оларды күтілетін жағдайларға тән нақтылы сандық бағалар басым болады. Қысқа мерзімді болжауларда күтілетін жағдайлардың тек сандық өзгерістері ескеріледі. Орта және ұзақ мерзімді болжауларда зерттелетін нысанының сандық та, сапалық та өзгерістері есепке алынады. Орта мерзімді жобалауларда жағдайлар - сандық-сапалық, ұзақ мерзіміне сапалық-сандық түрде бағаланады.

Зерттелетін нысанның сипатына сай болжауды бөлу үдемелі процесіне түрлі аспектісіне байланысты. Осы белгілеріне қарай халық шаруашылығын болжаудың мынадай түрлеріне айқындалады: өндірістік қарым -қатынастардың дамуы, әлеуметтік экономикалық алғышарттар және ғылыми-техникалық прогрестің салдарлары, халық шаруашылығының дамуы, оның қарқыны, факторлары мен құрылымдық өзгерістері, еңбек ресурстарының өзгерістері, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, негізгі қорлар мен күрделі салымдардың айналымы, тұрғындардың өмір сүру деңгейі, қаржыландыру, табыс пен бағалардың өзгерісі, сыртқы экономикалық байланыс динамикасы және т. б. Аталған бағыттардың әрқайсысының мәні бар және өз негіздерінде дами алады. Сонымен бірге олардың арасында методологиялық байланыс және бірлік орныққан, ол халық шаруашылағын болжаудың ғылыми сапасын қамтамасыз етеді.

Экономикалық және әлеуметтік болжамдар жүйесі өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың біртұтас жобасын қалыптастырады. Оның құрамына табиғи, өндірістік және еңбек ресурстары, олардың құрамы мен тиімді пайдалану жолдары, демографиялық процестердің жай-күйі және халықтың тұрмыс дәрежесін көтеру бағыттары, өндірістегі құрылымдық өзгерістер мен экономиканың даму қарқыны, ғылыми техникалық прогрестің жетістіктерін игеру, халық шаруашылығын басқару, экономикалық механизм әдістерін жетілдіру, әлемдік экономика мен сыртқы экономикалық байланыстар және мемлекет деңгейінде шешілетін тағы басқа мәселелер кіреді.

Өз кезегінде экономикалық және әлеуметтік болжамдар жобалау мен жоспарлаудың, т. б қоғамдық процестердің ажырамас бір бөлігі болып табылады.

Атқаратын қызметіне қарай болжамдар екіге (екі типке) бөлінеді: ізденістік және нормативтік.

Бірінші -ізденістік болжам, ол оқиғаның себеп -салдарын анықтап, оның байланысын, өзгерісін айқындау негізінде болашақтағы құбылыстардың өзгерісін білдіреді. Басқаша айтқанда, оқиғаның байланыстары мен өзгерістері қазіргі кезден келешекке көз жіберіле отырып зерттеледі.

Екіншісі -нормативтік (мақсаты) . Мұның біріншіден айырмашылығы -ең алдымен мақсат (ориентир) белгіленіп алынады. Процестер келешектен бүгінгі күнге үңілу бағытында зерттеліп, болашақта қандай өзгерістер болады және көздеген нәтижеге жету үшін не істеу керек деген сауалдар негізге алынады.

Ізденістік болжам зерттелетін нысанның даму тенденсиясын келешегін шартты түрде қарастыруға негізделген, ол аталған тенденцияларды өзгертуге қабілетті шарттардан бас тартады. Оның мақсаты-зерттеліп отырған нысанның қазіргі тенденсияларға сәйкес қалай дамитындығын анықтау.

Нормативтік болжамның ізденістік болжамнан айырмашылығы -ол алдын ала анықталған мақсат негізінде жасалады. Оның міндеті нысанның келешекте жететін нәтижесінің жолдары мен мерзімін болжап, мақсатын айқындау. Аталған болжамның түрлері практикада блгілі бағыт ретінде бір уақытта қолданылады.

Экономикалық әдебиеттерден өткен ғасырдың 20-жылдарының ірі экономист ғалымы Н. Д. Кондратьевтің тұжырымдамасы белгілі. Онда болжамдар мен болжамдық бағаларға негізделген жоспарлар кешені жасалған. Мұнда болжамның үш түрі бөліп көрсетіреті. Бұл болжамдар классификациясында белгілі бір жағдайларға сәйкес оқиғалардың ретті түрде қайталануы негізге арналған. Ол, бір жағынан, ықтималдықтар теориясы мен болжамдардың бір-біріне әрекет ету факторы, екінші жағынан, статистикалық, яғни нақты мәліметтермен байланысты фактор болып табылады.

Бірінші түрі берілген белгілі бір ақпараттар мен білімнің дәрежесіне сәйкес қайталанып отыратын оқиғаларды білдіреді. Басқаша айтқанда, олар бір реттік қана, белгілі бір заңдар мен заңдылықтар қатарына кірмейді.

Болжамның екінші түрі-қайталанып отыратын оқиғаларды, яғни конъюктураның (жағдайдың) белгілі мерзімге сай ауытқуына байланысты капиталистік экономикалық кризистер мен құбылыстардың болып отыруын алдын ала көре білу. Бұл болжамның біріншіден айырмашылығы -нақты сандық форма қабылдамайды, ол белгілі уақытта өзгерістің болу және болмау мүмкіндігін, яғни жүйелі түрде болып тұратын оқиғаларды көрсетеді, сондықтан ол біріншіге қарағанда болжамның қарапайым түрі болып табылады.

Болжамның үшінші түрі- әлеуметтік-экономикалық тенденсиялардың жалпы нұсқасын ғана болжай білу. Ол оқиғаның нақты анықтамасын да, сандық формсын да білдірмейді.

Біздің еліміздің тарихында бірінші рет Республика Президентінің басшылығымен 1997 жылғы қазан айында қоғам мен экономиканың 2030 жылға дейінгі даму тенденциясының ғылыми болжамы жасалып, баспасөзде жарияланды. «Қазақстан-2030» стратегиясы гүлденудің, қауіпсіздікті сақтаудың және бүкіл қазақстандықтардың әл-ауқатын жақсартудың тура жолы, қоғамның даму идеологиясының негізі. Онда дүниежүзілік және өз тәжірибемізді, ұзақ мерзімді ағымдағы әлеуметтік-экономикалық жағдайды, оның күшті және әлсіз жақтарын әділ талдау, ішкі мүмкіндіктерді ұзақ мерзімді зерттеу негізінде еліміздің стратегиялық мақсаты айқындалған. Ол - «тәуелсіз, гүлденген, саяси тұрақты, өзіне тән ұлттық бірлігі, әлеуметтік әділеттігі, барлық тұрғындардың экономикалық әл ауқаты сақталған Қазақстан құру».

Еуразияның орталығында орналысқан, әсіресе энергетикалық ресурсы мол ғылыми және шығармашылық әлеуетті жоғары Қазақстан Орталық Азияда Барыс деңгейіне көтеріліп, басқа дамушы елделге үлгі бола алады.

Дамудың жоғары қарқынына жету жолдары мыналар болып табылады: еркін нарық, қатал қаржы саясаты, мемлекеттің нарықтық күштерге араласуы, шетел инвестициясының, жаңа технология мен білімнің, қазіргі инфрақұрылым мен технология кеңінен енуі. Осыған сәйкес «Қазақстан-2030» да келесі үш онжылдықта жүзеге асыратын 7 ұзақ мерзімді басымдық істер қарастырлады:

1. Ұлттық қауіпсіздік. Аумақтың тұтастығын толық сақтау жағдайында тәуелсіз, егемен мемлекет ретінде даму.

2. Ішкі саяси тұрақтылық және қоғамның топтасуы.

3. Экономиканы жоғары шетелдік инвестицияға және өз қаражатына сүйенген ашық экономикалық нарық ретінде дамыту. Экономиканың нақты, тұрақты және әрқашан өсіп отыратын макроэкономикалық даму қарқынына қол жеткізу (инфляцияның төмендеуі, бюджет дифицитін азайту, ұлттық валютаның тұрақтылыға және жинақтық жоғары нормасы) .

4. Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі және әл-ауқаты. Барлық қазақстандықтардың өмір сүру жағдайын, денсаулығын, экологиялық ордасын жақсартып отыру.

5. Энергетикалық ресурстар. Қазақстанның энергетикалық ресурстарын тез өндіру ұлғайту және мұнай мен газды сыртқа шығаруды тиімді пайдалану арқылы пайда табу, ол өз кезегінде экономиканың тұрақтылығына және халықтың жағдайының жақсаруына жол ашады.

6. Инфрақұрылым, әсіресе көлік және байланыс салалары. Осы шешуші секторларды ұлттық қауіпсіздікті нығайтуға, саяси тұрақтылық пен экономикалық өрлеуге жәрдемдесетіндей дәрежеге дамыту.

7. Кәсіби мемлекет. Ісіне адал және қабілетті адамдардан үкімет құру, сыбайлас жемқорлыққа және қылмысқа қарсы батыл күрес жүргізу.

Бұл міндеттердің әрқайсысына сай келетін стратегия жасау арқылы мемлекет бюджетті мен дамуы бір жылдық, үш жылдық, соңында бес жылдық жоспарлар негізінде бірте-бірте жүзеге асырылады.

Жоспарлауға объективті экономикалық заңдылықтарды білу және саналы қолдану негіз болады. Экономикалық заңдылықтар экономика дамуының негізгі тенденцияларын бағыттарын, мазмұнын, сипатын анықтайды, дегенмен олар бұл тенденциялардың нақты сандық көлемін көрсете алмайды. Шаруашылық дамуының тиімді вариантын саналы таңдау мүмкіндгін, кеңітілген ұдайы өндірістің пропорциясы мен қарқынын анықтау, оның нәтижесін бөлу ғылыми методология, әдістеме және жоспарды ұйымдастыру арқылы жүзеге асады. Жоспарлаудың әдістемесі әдістемелер жиынтығынан, нақты тәсілдерден, техникалық-экономикалық және экономикалық-математикалық есептеулерден тұрады. Олар жоспардың жеке тараулары мен көрсеткіштерін үйлестіру, байланыстыру және талдау үшін қажет. Тәжірибеде баланстық, нормативтік, сарапшылдық баға, экономикалық-статистикалық, экономикалық математикалық және басқа әдістер жоспарлаудың ең маңызды тәсілдері болып табылады.

1. 3 Болжау мен жоспарлаудың шетелдік тәжірибелері

Нарықтық қатынастар дамыған шетелдерде әлеуметтік-экономикалық процестер (үрдістер) барысында әкімшілік басқару тұрғысындағы директивтік жоспарлар қолданылмайды. Оларда мемлекеттік экономикалық реттеу негізінен демократиялық тәсілмен әр түрлі индикативтік (ұсынымдық), стратегиялық жоспарлар құру арқылы жүзеге асырылады. Осындай болжамдар мен жоспарларда мемлекет пен жеке мешік кәсіпкерлер арасындағы экономикалық қатынастар өзара байланысып, өз мүдделерін жүзеге асыруға бейімделеді. Оның бірден бір себебі: нарықтық экономика жағдайында жеке меншік негізінде кәсіпорындар көптеген қоғамдық мәселелерді шеше алмайды. Сондықтан инфрақұрылымды дамыту, өнеркәсіп салаларын жаңарту және қайта құру, халық шаруашылығын қажетті арзан шикізат және электр энергиясымен қамтамассыз ету, ұлттық деңгейде ғылыми-техникалық, эксперименттік және конструкциялық тәжірибелік зерттеу жұмыстарын жүргізу, тағы басқа да проблемаларды шешуді мемлекет өз мойнына алу керек. Бұл бағыт әсіресе өткен ғасырдың отызыншы жылдарындағы «ұлы тоқыраудан» (1929-1993 жылдардағы экономикалық қалпына келтіру және нарықтық қатынастарды дамыту үшін қажет болады. Капиталистік елдер дағдарыстан шығудан бірден-бір жолы ретінде, экономикалық реттеуші құрал негізінде ұлттық жоспарлар мен бағдарламалар, салықтық және банктік, тағы басқа қосымша тұтқаларды қолдануға мәжбүр болды. Оның негізінде бір себебі: нарықтық экономикада әрбір кәсіпорын, фирма, кәсіпкер өз пайдасын көздеп жұмыс істейді, ал жалпы халық шаруашылығының дамуы, өндіріс және әлеуметтік инфрақұрылымдар, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік жұмыстар, халықтың әлеуметтік жағдайлары мемлект тұрғысынан қамқорлыққа алуды қажет етеді. Осыған байланысты елдің жағдайы мен болашағын ойлаған мемлекет әлеуметтік экономикалық дамуды қадағалап отырады және оның басым бағыттарын анықтайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.