Биология пәнінен сыныптан тыс тәрбиелік жұмыстарды өткізу әдістемелері
РЕФЕРАТ
ГЛОССАРИЙ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1. Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2Биология пәнінен сыныптан тыс жүргізілетін тәрбиелік жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.3 Биологиялық ойындар өткізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.4 Танымжорықтың маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
1.4.1Танымжорық.тұлғаның шығармашылық қабілетігін қалыптастырудың бірден.бір формасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
1.4.2 Биологтялық танымжорық қалыптастыру негізінде,табиғат кешенінің бағытыг зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2 . Сыныптан тыс жұмыстарды өткізу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2.1 Биологиялық ойындар өткізу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.2 Танымжорықты өткізу әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3. Сыныптан тыс жұмыстарды өткізудің нәтижесі және талдау ... ... ... 30
3.1 Тәрбие сағаты «СПИД .XXI ғасыр дерті» ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
3.2 Тәрбие сағаты «Салауаттылық.денсаулық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
3.3 Ашық тәрбие сағаты «Ұлыстың ұлы күні. Наурыз ... ... ... ... ... ... ... ... .38
4. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
5 . ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
ГЛОССАРИЙ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1. Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2Биология пәнінен сыныптан тыс жүргізілетін тәрбиелік жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.3 Биологиялық ойындар өткізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.4 Танымжорықтың маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
1.4.1Танымжорық.тұлғаның шығармашылық қабілетігін қалыптастырудың бірден.бір формасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
1.4.2 Биологтялық танымжорық қалыптастыру негізінде,табиғат кешенінің бағытыг зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2 . Сыныптан тыс жұмыстарды өткізу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2.1 Биологиялық ойындар өткізу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.2 Танымжорықты өткізу әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3. Сыныптан тыс жұмыстарды өткізудің нәтижесі және талдау ... ... ... 30
3.1 Тәрбие сағаты «СПИД .XXI ғасыр дерті» ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
3.2 Тәрбие сағаты «Салауаттылық.денсаулық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
3.3 Ашық тәрбие сағаты «Ұлыстың ұлы күні. Наурыз ... ... ... ... ... ... ... ... .38
4. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
5 . ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
Бітіру жұмысының өзектілігі: Сыныптан тыс тәрбиелік жұмыстар әдетте ұйымдастыру мәселелерін шешуден басталады.Биология пәнінен сыныптан тыс тәрбиелік жұмыстарды қызықты және оқушылардың қызығушылықтарын дамыту арқылы,ойлау,танымдық қабілеттіліктерін одан әрі толықтырып жетілдіруге мүмкіндік береді.Ал онда өткізілетін сыныптан тыс тәрбиелік жұмыстарды қалай қызықты да мазмұнды етуге,биологияға арналған шараларға дайындауға және оны өткізеуге оқушыларды қалай көбірек тартуға болады? Міне, бұл жерде мұғалім ынта көрсете білуі керек. Тәрбие ұғымы кең мағанада әлеуметтік қоғамдық құрылыс ретінде барлық салаларын қамтиды:жанұя,мектепке дейінгі мекеме,оқу,тәрбие орындары,еңбек ұжымы,информатика құралдары және басқа орындар.Тәрбие-балалардың жас және дербес ерекшеліктеріне дайындығы мен даму дәрежесіне лайық іске асырылады.[1]
Биология пәнінің мұғалімі сыныптан тыс тәрбиелік жұмысты ұйымдастырғанда оқушылардың тек көркем әдебиеттерді,шытырман оқиғалы әдебиеттерді ғана емес,содай ақ биологияға арналған ғылыми көпшілік әдебиеттерді де оқуына мүмкіндік жасай білуі керек.
Жұмыстың мақсаты: Оқушылардың ойлау қабілетін пәннен алған теориялық білімін іс жүзінде қолдану,білімін,іскерлігін,дағдысын жан-жақты қалыптастыру.
Жұмыстың міндеттері:
Пәннің басты міндеті-сыныптан тыс жұмыстарды жандандыру,оны жаңа мазмұнмен байытып,тиімді өткізу.
Сабақ үстінде қолданылатын жаңа-әдіс тәсілдердің тиімділігін зерттеу.
Жұмыстың жаңалығы:Сыныптан тыс тәрбиелік жұмыста ғылыми көпшілікке арналған әдебиеттерді оқу табиғат туралы білімді кеңейтіп, ғылымның дамуы,ұлы ғылыми жаратылыс зерттелушілердің өмірі туралы таныса аламыз.Биологиядан сыныптан тыс сабақтарды жүргізгенде танымдық құштарлықты дамытуда биологилық ойындардың маңызы өте зор.Олар назар салуға, көргенін есте сақтауға,есту,иіс сезімін дамытуға және қоршаған табиғатты бар ықыласымен толық қабылдауға мүмкіндік береді.Оқушыларға сыныптан тыс жұмыс ретінде ұсынылатын көптеген тәжірбиелер мен бақылауларды ботаника және зоология сабақтарында кеңінен пайдалануға болады.[1]
Қорғауға қойылатын басты қағидалар:1)Э.Б Эльконинің айтуы бойынша «Ойын арқылы іс әркет пайда болады және адамгершілік артады» демекші, ойын арқылы оқушылардың психикасын, тұлғасын дамыту барысында көмегі зор.2)Мектеп оқушыларына крассвордтар,ребустар мен әр түрлі бас қатыратын шытырман ойындар да қызықты болып есептеледі.Оны жасау методикасы ойынның ерекшелігіне байланысты. [1]
Биология пәнінің мұғалімі сыныптан тыс тәрбиелік жұмысты ұйымдастырғанда оқушылардың тек көркем әдебиеттерді,шытырман оқиғалы әдебиеттерді ғана емес,содай ақ биологияға арналған ғылыми көпшілік әдебиеттерді де оқуына мүмкіндік жасай білуі керек.
Жұмыстың мақсаты: Оқушылардың ойлау қабілетін пәннен алған теориялық білімін іс жүзінде қолдану,білімін,іскерлігін,дағдысын жан-жақты қалыптастыру.
Жұмыстың міндеттері:
Пәннің басты міндеті-сыныптан тыс жұмыстарды жандандыру,оны жаңа мазмұнмен байытып,тиімді өткізу.
Сабақ үстінде қолданылатын жаңа-әдіс тәсілдердің тиімділігін зерттеу.
Жұмыстың жаңалығы:Сыныптан тыс тәрбиелік жұмыста ғылыми көпшілікке арналған әдебиеттерді оқу табиғат туралы білімді кеңейтіп, ғылымның дамуы,ұлы ғылыми жаратылыс зерттелушілердің өмірі туралы таныса аламыз.Биологиядан сыныптан тыс сабақтарды жүргізгенде танымдық құштарлықты дамытуда биологилық ойындардың маңызы өте зор.Олар назар салуға, көргенін есте сақтауға,есту,иіс сезімін дамытуға және қоршаған табиғатты бар ықыласымен толық қабылдауға мүмкіндік береді.Оқушыларға сыныптан тыс жұмыс ретінде ұсынылатын көптеген тәжірбиелер мен бақылауларды ботаника және зоология сабақтарында кеңінен пайдалануға болады.[1]
Қорғауға қойылатын басты қағидалар:1)Э.Б Эльконинің айтуы бойынша «Ойын арқылы іс әркет пайда болады және адамгершілік артады» демекші, ойын арқылы оқушылардың психикасын, тұлғасын дамыту барысында көмегі зор.2)Мектеп оқушыларына крассвордтар,ребустар мен әр түрлі бас қатыратын шытырман ойындар да қызықты болып есептеледі.Оны жасау методикасы ойынның ерекшелігіне байланысты. [1]
1. Д.И. Трайтак «Биологияға арналған кластын тыс жұмыстарды қалай
қызықты өткізуге болады» Алматы «Мектеп» 1984.
2 .П.И. Боровицкий, П.Ф. Винниченко, Д.Я. Крамаров, Г.М. Туляков,
О.С. Яковлева «Методика Преподавания Биологии».
Государственное издательство «Высшая школа» Москва -1962.82-88
3. С.Т.Мұратова.//«Биология және салауаттылық негізі, ғылыми-
педагогикалық журнал», «Қоршаған орта және өзіңді тану»Алматы,2005 №6 64-68 бб.
4. З.Б.Дәулетова.// «Биология және салауаттылық негізі,ғылыми-
педагогикалық журнал» «Ойын тәсілдерін қолдану» Алматы,№1 2010.
23-26 бб.
5. Р.С.Қабылбаева.//«Биология және салауаттылық негізі,ғылыми-
педагогикалық журнал», «Экологиялық танымжорық және үйірме»
Алматы,2004 №5 74-45бб.
6. C.Л.Болсынбаева.// «Биология және салауаттылық негізі, ғылыми-
педагогикалық журнал», «Топтық сайыс» Алматы,2006 №1 28-29 бб.
7. Қ.Әбділдаева.// «Қазақстан мектебі журнал»,«Сыныптан тыс іс-
шаралардың тәрбиелік мәні»Алматы, 2009 №8 56-59 бб.
8. З.Р.Көкшеева.//«Қазақстан мектебі журнал»,«Ойын арқылы
психикалық ерекшеліктерді қалыптастыру»Алматы, 2009 № 9 23-25бб.
9. Л.С. Рысжанова.// «Жалпы биология:мектепте оқыту», «Оқу мен
жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту»жобасы биология сабағында.Алматы, 2009 № 5, 14-17 бб.
10. Н.Т. Торманов, Л.Ү. Абшенова, «Биологияны оқыту әдістемесі»
Алматы, 1998. 150-154 бб.
11. С.Амантаева.// «Биология және салауаттылық негізі,ғылыми-
педагогикалық журнал», «Ой дамыту тапсырмалары» Алматы,2010
№1 42-44 бб.
12. М.Мұқашева.// «Биология және салауаттылық негізі,ғылыми-
педагогикалық журнал», «Танымдық ойындар» Алматы,2010 №1
39-42 бб.
13. Б. Төтенова / «Қазақтың ұлттық ойындары» Алматы,1991 ж 56-59 бб.
14. Т. Маткаликова // «Экология және біз» Алматы,2006 № 2 70-71 бб.
15. Г. Будинова // «Белсенді сабақ түрлерін ұйымдастыру»
Алматы,2010 № 1 25-27 бб.
16. Г.П.Бексейітова // «Рөлдік ойындар» Алматы, 2001 № 1 8-9 бб.
17. Н.Сайлауқызы / «Айқын апта» «СПИД;Алматыға алға шықты»
№112{808} 21.06.2007. 7бб.
18. АҚТҚ/ЖҚТБ-ның алдын алу үшін қажетті білімдер мен дағдылар
«мұғалімдерге арналған әдістемелік ұсынымдар»,Алматы,2007 5-6 б.
19. Н.М.Мамедов // «Биология в школе», «Культура устойчивого
развития» Алматы, 2004 № 1 2-4 бб.
46
20. А.В. Марина // «Биология в школе», «Биологические экскурсии как
форма реализации комплексного подхода к изучению природы»
Алматы,2007 №6 24-31 бб.
21. Я.С.Шапиро // «Биология в школе», « Урок-конференция “CПИД”-
глобальная проблема человечества» Алматы 2008 №2 28-32 бб.
22. Л.А. Беленина // «Биология в школе», «Эскурсия- одна из форм
развития творческих способностей личности» Алматы 2008 №2 44-49бб.
23. Н.Е. Шурковой // «Биология в школе», «Классификация видов
внеклассной работы» Алматы 2005 №8 55-59 бб.
24. Т.В. Иваченко, Е.В. Авдеева // «Биология в школе», «Патриотическое
воспитание школьников:назад в прошлое или шаг в будущее?» Алматы 2008 №3 14-21 бб.
25. Т.В. Василова // «Биология в школе», «Организация внеклассной
работы по биологии» Алматы 2006 №4 42-45 бб.
26. Б.Е. Ерназаров // «Валеология», «СПИД-XXI ғасыр дерті» 2008 №2
45-48 бб.
27. Н.Ш. Әлжанова // «Валеология», «Жұқпалы аурулардың таралу
жолдары,алдын алу шаралары» Алматы 2008 №1 9-10 б.
28. Б. А.Тұрлығожаева // «Өзіндік іс-әрекетті дамыту».Алматы 2005 №6
37-38 бб.
29. http://yandex:kz./referatoff.kz...pedogogika-psihologiya/klastan-tys
zhmystar.
қызықты өткізуге болады» Алматы «Мектеп» 1984.
2 .П.И. Боровицкий, П.Ф. Винниченко, Д.Я. Крамаров, Г.М. Туляков,
О.С. Яковлева «Методика Преподавания Биологии».
Государственное издательство «Высшая школа» Москва -1962.82-88
3. С.Т.Мұратова.//«Биология және салауаттылық негізі, ғылыми-
педагогикалық журнал», «Қоршаған орта және өзіңді тану»Алматы,2005 №6 64-68 бб.
4. З.Б.Дәулетова.// «Биология және салауаттылық негізі,ғылыми-
педагогикалық журнал» «Ойын тәсілдерін қолдану» Алматы,№1 2010.
23-26 бб.
5. Р.С.Қабылбаева.//«Биология және салауаттылық негізі,ғылыми-
педагогикалық журнал», «Экологиялық танымжорық және үйірме»
Алматы,2004 №5 74-45бб.
6. C.Л.Болсынбаева.// «Биология және салауаттылық негізі, ғылыми-
педагогикалық журнал», «Топтық сайыс» Алматы,2006 №1 28-29 бб.
7. Қ.Әбділдаева.// «Қазақстан мектебі журнал»,«Сыныптан тыс іс-
шаралардың тәрбиелік мәні»Алматы, 2009 №8 56-59 бб.
8. З.Р.Көкшеева.//«Қазақстан мектебі журнал»,«Ойын арқылы
психикалық ерекшеліктерді қалыптастыру»Алматы, 2009 № 9 23-25бб.
9. Л.С. Рысжанова.// «Жалпы биология:мектепте оқыту», «Оқу мен
жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту»жобасы биология сабағында.Алматы, 2009 № 5, 14-17 бб.
10. Н.Т. Торманов, Л.Ү. Абшенова, «Биологияны оқыту әдістемесі»
Алматы, 1998. 150-154 бб.
11. С.Амантаева.// «Биология және салауаттылық негізі,ғылыми-
педагогикалық журнал», «Ой дамыту тапсырмалары» Алматы,2010
№1 42-44 бб.
12. М.Мұқашева.// «Биология және салауаттылық негізі,ғылыми-
педагогикалық журнал», «Танымдық ойындар» Алматы,2010 №1
39-42 бб.
13. Б. Төтенова / «Қазақтың ұлттық ойындары» Алматы,1991 ж 56-59 бб.
14. Т. Маткаликова // «Экология және біз» Алматы,2006 № 2 70-71 бб.
15. Г. Будинова // «Белсенді сабақ түрлерін ұйымдастыру»
Алматы,2010 № 1 25-27 бб.
16. Г.П.Бексейітова // «Рөлдік ойындар» Алматы, 2001 № 1 8-9 бб.
17. Н.Сайлауқызы / «Айқын апта» «СПИД;Алматыға алға шықты»
№112{808} 21.06.2007. 7бб.
18. АҚТҚ/ЖҚТБ-ның алдын алу үшін қажетті білімдер мен дағдылар
«мұғалімдерге арналған әдістемелік ұсынымдар»,Алматы,2007 5-6 б.
19. Н.М.Мамедов // «Биология в школе», «Культура устойчивого
развития» Алматы, 2004 № 1 2-4 бб.
46
20. А.В. Марина // «Биология в школе», «Биологические экскурсии как
форма реализации комплексного подхода к изучению природы»
Алматы,2007 №6 24-31 бб.
21. Я.С.Шапиро // «Биология в школе», « Урок-конференция “CПИД”-
глобальная проблема человечества» Алматы 2008 №2 28-32 бб.
22. Л.А. Беленина // «Биология в школе», «Эскурсия- одна из форм
развития творческих способностей личности» Алматы 2008 №2 44-49бб.
23. Н.Е. Шурковой // «Биология в школе», «Классификация видов
внеклассной работы» Алматы 2005 №8 55-59 бб.
24. Т.В. Иваченко, Е.В. Авдеева // «Биология в школе», «Патриотическое
воспитание школьников:назад в прошлое или шаг в будущее?» Алматы 2008 №3 14-21 бб.
25. Т.В. Василова // «Биология в школе», «Организация внеклассной
работы по биологии» Алматы 2006 №4 42-45 бб.
26. Б.Е. Ерназаров // «Валеология», «СПИД-XXI ғасыр дерті» 2008 №2
45-48 бб.
27. Н.Ш. Әлжанова // «Валеология», «Жұқпалы аурулардың таралу
жолдары,алдын алу шаралары» Алматы 2008 №1 9-10 б.
28. Б. А.Тұрлығожаева // «Өзіндік іс-әрекетті дамыту».Алматы 2005 №6
37-38 бб.
29. http://yandex:kz./referatoff.kz...pedogogika-psihologiya/klastan-tys
zhmystar.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Биология факультеті
Адам мен жануарлар физиологиясы және биофизика кафедрасы
Бітіру жұмысы
Биология пәнінен сыныптан тыс тәрбиелік жұмыстарды өткізу әдістемелері
Орындаған:4 курс студенті__________________________Ш ырынбекова.М.М
_______2010ж. (қолы)
Ғылыми жетекшісі,
б.ғ.д,.профессор:__________________ __________________Торманов Н.Т.
_______2010ж. (қолы)
Норма бақылаушы:_________________________ ________Гумарова Л.Ж.
_______2010ж. (қолы)
Кафедра меңгерушісінің
рұқсатымен қорғауға
жіберілді:б.ғ.д.,профессор:________ ____________________Төлеуханов С.Т.
_______2010ж. (қолы)
Алматы,
2010
МАЗМҰНЫ
РЕФЕРАТ
ГЛОССАРИЙ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 6
1. Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .6
1.1 Сыныптан тыс жұмыстарды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2Биология пәнінен сыныптан тыс жүргізілетін тәрбиелік
жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.3 Биологиялық ойындар
өткізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.4 Танымжорықтың маңызы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.4.1Танымжорық-тұлғаның шығармашылық қабілетігін қалыптастырудың бірден-
бір формасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
1.4.2 Биологтялық танымжорық қалыптастыру негізінде,табиғат кешенінің
бағытыг
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...21
2 . Сыныптан тыс жұмыстарды өткізу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.1 Биологиялық ойындар өткізу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
2.2 Танымжорықты өткізу
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3. Сыныптан тыс жұмыстарды өткізудің нәтижесі және
талдау ... ... ... 30
3.1 Тәрбие сағаты СПИД –XXI ғасыр
дерті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .30
3.2 Тәрбие сағаты Салауаттылық-денсаулық
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ..34
3.3 Ашық тәрбие сағаты Ұлыстың ұлы күні-
Наурыз ... ... ... ... ... ... ... . ... 38
4.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..43
5 . ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...47
Р Е Ф Е Р А Т
Бітіру жұмысы 47-беттен, 7-кестеден, 3-суреттен, 29-әдебиеттер тізімінен
тұрады.
Зерттеу жұмыстың актуалдығы келесі мәселелермен байланысты.
✓ Табиғат пен қоғам арасындағы байланысқа деген диалектика-
материалистік көзқарастары қалаптасады.
✓ Теориялық білімдерін өмір көріністерімен ұштастыруға себебші бола
алады.
✓ Оқушылардың мамандаққа байланысты қызығушылықтарын арттырады.
✓ Пәнге байланысты тұрақты қызығушылықтармен шығармашылық
қабілеттерінің дамуын қамтамасыз етеді.
Жұмыстың мақсаты: Оқушылардың ойлау қабілетін пәннен алған теориялық
білімін іс жүзінде қолдану,білімін,біліктілігін,іскерл ігін,дағды-сын жан-
жақты қалыптастыру.
Жұмыстың міндеттері:
1. Пәннің басты міндеті- сыныптан тыс жұмыстарды жандандыру,оны жаңа
мазмұнмен байытып,тиімді өткізу.
2. Сабақ үстінде қолданылатын жаңа-әдіс тәсілдердің тиімділігін зерттеу.
Жұмыстың нәтижесі:
1. Сыныптан тыс тәрбиелік жұмыстардың көптеген әдістерімен маңызын аша
білдік.
2. Әртүрлі биологиялық ойындар арқылы оқушылардың пәнге деген
қызығушылықтары басым екені анықталды.
Ғылыми және практикалық маңыздылығы:
Биология пәнінен сыныптан тыс тәрбиелік жұмыстарды өткізуде жаңа әдіс
тәсілдердің деңгейін көтеру және оқушылардың сол методикалық әдістерді
қолдануларына мүмкіндік жасау.
ГЛОССАРИЙ
Биология-ұғымы грек тілінен аударғанда биос - тіршілік,ал логос-ғылым
деген мағананы білдіреді,яғни тіршілікті зерттейтін білім саласы.Сыныптан
тыс жұмыстар-дегеніміз оқушылардың сабақтан тыс жүргізілетін тәрбие
жұмыстарын айтымыз.Экскурсия - латын тілінен аударғанда (excursio)-
серуендеу,саяхаттау деген мағананы білдіреді.
Дидактика – грек тілінен аударғанда (didaktikos) – үйретуші,түсіндіруші
деген мағананы білдіреді.Инициатив – латын тілінен (initiative) – істің
басы,қандай іс болмасын соған алғашқы қадам жасау деген мағананы білдіреді.
КІРІСПЕ
Бітіру жұмысының өзектілігі: Сыныптан тыс тәрбиелік жұмыстар
әдетте ұйымдастыру мәселелерін шешуден басталады.Биология пәнінен сыныптан
тыс тәрбиелік жұмыстарды қызықты және оқушылардың қызығушылықтарын дамыту
арқылы,ойлау,танымдық қабілеттіліктерін одан әрі толықтырып жетілдіруге
мүмкіндік береді.Ал онда өткізілетін сыныптан тыс тәрбиелік жұмыстарды
қалай қызықты да мазмұнды етуге,биологияға арналған шараларға дайындауға
және оны өткізеуге оқушыларды қалай көбірек тартуға болады? Міне, бұл жерде
мұғалім ынта көрсете білуі керек. Тәрбие ұғымы кең мағанада әлеуметтік
қоғамдық құрылыс ретінде барлық салаларын қамтиды:жанұя,мектепке дейінгі
мекеме,оқу,тәрбие орындары,еңбек ұжымы,информатика құралдары және басқа
орындар.Тәрбие-балалардың жас және дербес ерекшеліктеріне дайындығы мен
даму дәрежесіне лайық іске асырылады.[1]
Биология пәнінің мұғалімі сыныптан тыс тәрбиелік жұмысты
ұйымдастырғанда оқушылардың тек көркем әдебиеттерді,шытырман оқиғалы
әдебиеттерді ғана емес,содай ақ биологияға арналған ғылыми көпшілік
әдебиеттерді де оқуына мүмкіндік жасай білуі керек.
Жұмыстың мақсаты: Оқушылардың ойлау қабілетін пәннен алған теориялық
білімін іс жүзінде қолдану,білімін,іскерлігін,дағдысын жан-жақты
қалыптастыру.
Жұмыстың міндеттері:
▪ Пәннің басты міндеті-сыныптан тыс жұмыстарды жандандыру,оны жаңа
мазмұнмен байытып,тиімді өткізу.
▪ Сабақ үстінде қолданылатын жаңа-әдіс тәсілдердің тиімділігін
зерттеу.
Жұмыстың жаңалығы:Сыныптан тыс тәрбиелік жұмыста ғылыми көпшілікке
арналған әдебиеттерді оқу табиғат туралы білімді кеңейтіп, ғылымның
дамуы,ұлы ғылыми жаратылыс зерттелушілердің өмірі туралы таныса
аламыз.Биологиядан сыныптан тыс сабақтарды жүргізгенде танымдық құштарлықты
дамытуда биологилық ойындардың маңызы өте зор.Олар назар салуға, көргенін
есте сақтауға,есту,иіс сезімін дамытуға және қоршаған табиғатты бар
ықыласымен толық қабылдауға мүмкіндік береді.Оқушыларға сыныптан тыс жұмыс
ретінде ұсынылатын көптеген тәжірбиелер мен бақылауларды ботаника және
зоология сабақтарында кеңінен пайдалануға болады.[1]
Қорғауға қойылатын басты қағидалар:1)Э.Б Эльконинің айтуы бойынша
Ойын арқылы іс әркет пайда болады және адамгершілік артады демекші, ойын
арқылы оқушылардың психикасын, тұлғасын дамыту барысында көмегі
зор.2)Мектеп оқушыларына крассвордтар,ребустар мен әр түрлі бас қатыратын
шытырман ойындар да қызықты болып есептеледі.Оны жасау методикасы ойынның
ерекшелігіне байланысты. [1]
5
1. Әдебиеттке шолу.
1.1Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру.
Оқушылардың дүниетанымын ғылыми негізде қалыптастыруда мектептегі
биологиялық пәннің маңызы зор. Табиғаттың біртұтастығы,оның дамуының
үздіксіздігі,өзара байланыстарының күрделілігі,адам пайда болуға тіреген
тіршілік дамуының жоғары формалары,табиғи құбылыстардың үзіліссіз
байланыстар дүниетанымын қалыптастыратын түсініктерге жатады.
Биологияны оқыту барысында тәрбие беру элементтерінің жүйесі
қазіргі қоғаманың жалпы талаптарына сай келеді.Бұл жүйе тәрбиелеудің
мынадай элементтерінен тұрады;
1. ғылыми дүниетанымды қалыптастыру;
2. патриоттық тәрбие;
3. еңбек және экологиялық тәрбие;
4. гигиеналық, жыныстық және дене тәрбие;
5. эстетикалық және әдептілік тәрбие;
Биологияны оқытуда мұғалім жан-жақты тәрбиелеудің барлық
мүмкіндіктерін қолдана алады. Сонымен бірге,мұғалім өз пәнінің спецификалық
ерекшеліктерін ескере отырып, тәрбие жұмысын жүргізеді.
Оған көптеген мүмкіншіліктер бар.Мысалы,биологияны оқытудағы көптеген түрлі
формалар:сабақ,сабақтан тыс және сыныптан тыс жұмыстар, мектепшілік және
мектепаралық жұмыстар, танымжорықтар,оқу-тәжірибе учаскесіндегі
жұмыстар,оқушылардың жазғы экологиялық лагерде демалуымен қатар табиғаттағы
құбылыстарды,тірі организмдерді зерттеу жұмыстары т.б.[25]
Оқыту мен тәрбиелеу - бір-бірімен байланысты күрделі
процесс.Сондықтан да,оны жүзеге асыру мұғалімнен көп біліктілік пен
шеберлікті талап етеді.Тәрбие беру дегеніміз-оқушының пәннен алған
білімінің сенімге айналуы ,ал сенім одан әрі жүйеге,көзқарасқа қалыптасады.
Сыныптан тыс сабақтарды дұрыс ұйымдастырған кезде оқушылардың
биологиялық мәселелерді оқып үйренуге деген танымдық құштарлығы көптеген
сұрақтарға жауап іздестіруге қозғаушы күш ретінде жұмсалады.Мұғалім
сыныптан тыс сабақтарды өткізудің методикасы мен мазмұнын оқушылардың
танымдық әрекетін барынша дамыта алатындай етіп ойластыруы қажет.Жоспар
жасағанда мұғалімнің басшылығымен өткізілетін жас натуралистер үйірмесіне
алуан түрлі: жеке жұмыстар (бақылау), тәжірибелер,
баяандамалар, рефераттар, коллекция жасау,коллективтік жұмыстар
(өсімдіктерді күтіп баптау), жаппай орындалатын жұмыстар (биологиялық
науқандар: Орман апталығы,биологиялық олимпиадалар), басқа да натуралистік
жұмыстар жүргізіледі. [1]
6
Биология мұғалімі үйірмеге жалпы басшылық жасай отырып,жас
натуралистердің творчестволық және ұйымдастырушылық қабілетін дамытуға
жағдай жасайды.Үйірме жұмысын жоспарлағанда топта істелетін және жеке
істелетін жұмыстардың тақырыптарын аса мұхият іріктеп алуы керек.Жұмыс
жоспарын жасаған кезде жетекші оның бүкіл оқу жылына немесе жарты жылға
арналған мақсатын айқын көрсетеді және жұмыстың тақырыптарын іріктейді.Осы
негізде мынадай тақырыптарды жоспарлауға болады:
1 ) Туған өлкенің табиғатын қорғау :
• қорғауға жататын объектілерді айқындау ( ұзақ жасайтын
емен,сирек кездесетін өсімдіктер немесе жануарлар,бақ
архитектурасының ескерткіштері,т.б);
• құстарды, балықтарды,аңдарды және басқа пайдалы жануарларды
қорғауды ұйымдастыру ,үлкендерге көмек беру т.б туралы бастауыш
класс оқушыларымен әңгіме өткізу.
2) Туған өлкенің табиғатын зерттеу:
• туған өлкеге экскурсия ұйымдастырып өткізу ( жылдың әр
маусымында – күзде,қыста,жазда және көктемде);
• мектептің өлкетану музейін құру ( ботаника және зоологияға
арналған препараттар,гербарийлер даяарлау,т.б).
Бұл үшін тақырыптың да жалпы идеясы бір,бір мақсатты
көздейді,сондықтан жергілікті жердің жағдайын ескере отырып,кез келген
мектеп,оны сабақтан тыс үйірме жұмысының жоспарына арқау етіп пайдалана
алады.Табиғатқа экскурсия жасаған кезде патриоттық сезім,сондай-ақ туған
өлкеге деген сүйіспеншілік көбейе түседі.Жас натуралистер сабақтан тыс
жұмыстарда жинаған экспонаттарын мектептің өлкетану музейіне қоюға
ыңғайлап реттейді немесе биология кабинетіне көрнекі құралдар әзірлейді.
Биологияны оқыту арқылы тәрбиелеудің барлық мүмкіндіктерін бір-
бірімен байланысқан белгілі элементтерге жатқызуға болады.Тәрбие
элементтерінің бір-бірімен байланысты:әлемдік көзқарасты тәрбиелеу
оқушының дербес ойлау қабілетінің дамуы мен қоршаған әлемге дұрыс
көзқарасымен тығыз байланысты болуы;ойлауды тәрбиелеу - практикада
қолдану және эстетикамен байланысты;эстетикалық тәрбие-
табиғаттақа,еңбекке және тұрмысқа әрекеті қатынаста болатын,таным мен
этикаға байланысты;этикалық тәрбие- әлемдік көзқарас,ұжымдағы танымдылық
қызметі мен еңбек,табиғаттағы және отбасындағы іс-әрекетімен
байланысты.Әрбір тәрбие элементтері түсініктердің жүйелілігімен,әдістер
және әдістемелік жүзеге асырылады.[1]
7
8
Оқушыларға білім және тәрбие беруде басты рөлін атқаратын оқу
процесінің формаларының бірі сабақтан тыс және сыныптан тыс жұмыстар болып
саналады.Жоспар жасағанда мұғалім мына мәселелерге ерекше көңіл
бөліп:үйірме жұмыстарында және жас натуралистермен жеке жұмыс үстінде
қандай істер атқара алады;бақылау үшін қандай объектілер таңдаған
дұрыс;қарапайым тәжірибелер қою үшін қайсысын алған жөн; биологиялық кештер
немесе басқа да көпшілік жұмыс шараларын қалай жақсы ұйымдастырып,өткізу
қажеттігін ойластыру тиіс.
Биология сабақтарында және сыныптан тыс тәрбиелік жұмыс
жүргізгізуде биологиялық ойындардың маңызы зор.Олар тез ойлануға,білгенін
еске түсіруге,көргенін есте сақтауға,сезім мүшелерінің жұмысын дамытуға
мүмкіндік туғызады.Мұндай ойындарды биология
сабақғында,кештерде,биологиялық апталықтарда қолданудың маңызы зор.Осы
ойындар арқылы оқушылардың пәнге деген қызығуы арта түседі.
Сонымен қатар , ойын түрінде жұмбақтарды,
жаңылтпаш, мақыл-мәтелдерді пайдалану оқушылардың ,алғыр-
лығын,бақылағыштығын,тапқырлығын,дү ниетаным шеңберінің өсуіне
көмектеседі.Қазіргі таңда білім беру жүйесінің алдында тұрған негізгі
міндет-білімді де білікті жас ұрпақтар тәрбиелеу.Ол үшін оқушылардың
логикалық ойлау қабілеті жоғары болуы керек.Қазіргі мектеп оқушыларының
логикалық ойлау қабілеті,өздігінен іздену деңгейі төмен.Оқушылар тек қана
тыңдаушының рөлін ғана емес,ізденушінің рөлін де атқаруы қажет.Оқушылардың
білуге деген қызығуын арттыру үшін:
• оқушылардың өздерінің ізденістерін ұйымдастыру кажет;
• өткен сабақ пен жаңа сабақты байланыстарып отыру қажет;
• оқушылардың білімі мен білігін тексергенде әр түрлі жұмыс
формаларын пайдалану керек;
• сабақта жаңа әдістермен белсенді сабақ түрлерін пайдаланған жөн.
Оқытудың нәтижесі көбінесе оқушылардың сол пәнге деген қызығуынан
туындайды.Биология пәніне қызығуды тек сабақ үстінде түрлі кестелерді,сурет-
терді,нақпішіндерді,ылғалды препараттарды,т.б көрсету ғана емес,сондай –ақ
оқушылардың тірі табиғатпен,қоршаған ортамен қарым-қатынасы арқылы да
оятуға болады.
Сабақты әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолданып,түрлендіріп өткізу
оқушылардың білімге,оқып-үйренуге деген құштарлығын арттыратыны анық. Оқушы
белсенділігін,ізденушілік қабілетін дамытатын сабақтардың бірі- сыныптан
тыс тәрбиелік жұмыстарды өткізу.Егер сыныптан тыс сабақтарды рөлдік ойын
ретінде өткізсе,оқушылар сабақта белсенділікпен жұмыс жасап,өз бетінше
ізденуге,қортында шығаруға,іскерлікке дағдыланады.[10]
9
1.2 Биология пәнінен жүргізілетін сыныптан тыс тәрбиелік жұмыстар.
Сыныптан тыс жұмыстар оқушылармен еркін түрде,өз қалаулары бойынша
жүргізілетін сабақтың формасының бір түрі болып есептеледі.Мұғалімнің
басқаруымен оқушылардың биология пәніне деген қызығушылығын арттыруға үлкен
әсерін тигізеді.Сабақтан тыс жұмыстар биология кабинетінде,тірі табиғат
аясында,табиғат аясында оқу-тәжірибе участогінде орындалады. Жұмыс
тәжірибе, өсімдіктердің коллекцияларын,гербарийлердің бақылау арқылы
жүргізіледі.Биология пәнінен жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстардың
формалары алуан түрлі: топтасып жүргізілетін жұмыс,жеке түрде жүргізілетін
жұмыстар.Топтасып өткізілетін жұмыстарға мыналар жатады:жас натуралистер
үйірмесіндегі жүргізілетін жұмыс,биология кабинетінде ассистенттік жұмыс
атқарып,оны жабдықтауға,безендіруге қатысады.Оның ішіндегі жас натуралистер
үйірмесінің алдына қойылатын мақсаты – биологияны қызығып оқитын
талапкерлердің білімін тереңдету,олардың шеберлігін және іскерлігін арттыра
отырып,табиғаттың даму заңдылығына деген материалистік
көзқарастарын қалыптастыру. [1]
Үйірме жұмысы бір жүйелі түрде өзінің жоспарланған бағдарламасы
бойынша өзеркімен қызығып қатысушы оқушылардың белгілі бір тобымен
жүргізіледі.Әрбір сыныпта биология пәнінің салаларынан арнаулы мынандай
үйірмелерді ұйыдастыруға болады.VI-кластарға жас ботаниктер үйірмесі,VII
класта – жас зоологтер үйірмесі,VIIІ-IX кластарда жас физиологтар, X-XI
кластарда бас биологтар үйірмесін ұйымдастыруға болады.Үйірмелердің былай
бөлінуі біріншіден оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты
болса,екіншіден олардың білім деңгейінеде байланысты.Әрбір оқушы өзінің
қызығуына қарай қалаған үйірмелеріне қатысуына болады.Мысалы,жоғарғы класс
оқушылары ботаника немесе зоология үйірмесіне қатысуына болады.
Жалпы биологиялық сынаптан тыс жұмысқа юнаттар үйірмесіне аз ғана
оқушыларды тарта отырып,оқытушы оқушылар ұжымы мен жалпы жұмыс
өткізеді.Мысал,кинофильмдер көрсету арқылы лекция және демонстрациялық
сабақтар өткізу,табиғатта немесе басқа өндіріс орындарында,көрмеге
саяхаттар жасау,ғылыми кештер және конференциялар өткізу.Оқушылардың өнер-
шеберлік көрмесін ұйымдастыру,әртүрлі тематикалық кештер ұйымдастыру Алтын
күз, Бақ аптасы, Құсытар күні газеттер мен альбомдардың көрмесін
ұйымдастыру,т.б.Жекелеп жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстарға
жататындар:тірі табиғат бұрышында істелетін жұмыс,оқу тәжірибе участогінде
істелетін жұмыс,табиғатта істелетін жұмыс және сыныптан тыс әдебиеттерді
оқу.Барлық уақытта әрбір сыныпта биологияға деген ынтасын,қызығушылығы бар
жеке тұлғалар болады.Оқушы-лардың бақылау жүргізуіне,қарапайым тәжірибелер
жасай білуіне,белгіленген әдебиеттерді оқуға мүмкіндік жасау.[1]
10
Оқушылар Біздің қаланың табиғаты деген тақырыпта көпшіліке
арналған шаралар өткізу арқылы табиғатты зерттеуге шамаға шақ көмек көрсете
алады.Бұл жұмысты зерттеу сипатындағы іс деп есептеу керек.Сөйтіп,бір отряд
парктегі өсімдіктер мен жануарлар әлемін бақыласа,екіншісі – қала
гүлзарларындағы сәндік өсімдіктерді,үшіншісі – жеміс- жидек
өсімдіктерді,төртіншісі- қаланың сортаң өсімдікті аудандарын зерттейді.Жер
жерлердің бәрінде де өсімдіктер бар,олар ашық алаңдарды жасыл кілеммен
бүркейді,кейде жасыл желек өскіндері асфальтты да жарып кетеді.Мұндай
жұмыстың нәтижесін жас натуралистер мерекесінде қортындылап отырған
пайдалы,әдетте бұл істі бір ғана мектеп мұғалімі ұйымдастыра
алады.Тақырыпты түрлендіріп отыру Жас натуралистер мерекесін өткізіп.оған
даяарлану кезіндегі бар сарындылықтан арылуға мүмкіндік береді.Бір атап
көрсететін нәрсе,тақырыптың аты оқушыларды әр кезде қызықтыра
бермейді,Мұның барлығы нақтылы тапсырманы орындау барысында және
ұйымдастыру тәсілдеріне байланысты.
Мектеп практикансында кеңінен пайдаланып жүрген сыныптан тыс
жұмыстардың бір түрі –биологиялық кеш.Осы арқылы оқушылар алдында биология
ғылымының жетістіктерін және ауыл шаруашылығы практикасын кеңінен ашуға
болады.Мұндай кештерге даярлануда мектеп оқушыларын хабарлама немесе
баяндама үшін қажетті материалды табуға үйрету,баяндама немесе хабарламаны
қалай даярлайтынын және оған таблица немесе табиғи үлгіні отырып,тыңдаушыға
қалай жеткізу жолдарын көрсетіп беру өте қажет сай саналы,ұлтжанды
жастарды.
Қазіргі заманғы қоғамның талабына тәрбиелеу ісінде жалпы білім
беретін мектептердегі ғылым негіздерін үйрететін жеке пәндердің маңызы
зор. Өйткені,әр ғылым саласынан жеке пәндер ғана толық,терең білім бере
алады.Жас ұрпақты оқытуда және тәрбиелеуде сабақтан тыс жұмыстарды
ұйымдастырамыз.Ұйымдастырған сабақтан тыс жұмыстар мен сабақтар бірін-бір
толықтырып,дамытып отыруы қажет.Сабақтан тыс жұмыстардың мақсаты
әлдеқайда кеңірек,олар оқушыларды жан-жақты дамытуға бағытталып сабақтағы
материалды саналы,тез ұғып қабылдауына жетелейді.Белгіленген жоспар бойынша
жүргізілген сабақ әр уақытта оқушыларды қызықтырып,ойландыратын сұрақтардың
барлық жағын ажыратып көрсете алмайды. Сондықтан сабақта өтілген материалды
кеңір ек оқып үйрену үшін сабақтан тыс жұмыстарды өткізудің маңызы зор.[1]
Биология пәні –оқушыларды табиғат ерекшеліктерін дұрыс
түсінетін,жан дүниесі таза адам болуға тәрбиелейді.Сабақтан тыс жұмыстар
оқушылардың биология пәндерінен алған білімдерін дамытуға және
тереңдетуге,оқу іс-әрекеттерінде белсенділіктерін арттыруға,материалды тез
меңгеруге мүмкіндік береді.[7]
11
Сабақтан тыс жұмыстар оқушылардың жан-жақты ойлау мен іскерлігін
арттыру бағытында жүргізілетін педагогикабілім,экологиялық тәрбие беруде
басты орын алатын жұмыстардың басты салаларының бірі.
Сабақтан тыс уақыттарда оқушыларды танымжорыққа шығаруға болады.
Танымжорық - әлеуметтік, этикалық, эстетикалық ,еңбекке баулу,сабақта
өтілетін материалдарды пысықтауда,дамытуда үлкен рөл ат-қарып, экологиялық
және өлкетанулық тәрбие береді.Оқушылар табиғи орта жағдайында мінез-
құлық дағдыларын қалыптастырады.
Танымжорықтар кезінде сабақтан тыс уақытта мектеп
бағдарламасына байланысты жұмыстарды ұйымдастыру өз алдына жеке қаралуы
тиісті және табиғи ортада байқау жұмыстары,табиғат объектілеріне бақылау
ұйымдастырылуы тиімді,әр жақсы нәтиже береді.Жорықтарға,танымжорықтарға
шыққанда оқушылар денсау-лығына өте абай болуы керек.Жаз айларында улы
жәндіктердің улары күшейе түседі.Улы жәндіктерге
жылан,шаян,қарақұрт,бүйі,т.б. жатады.Улы жәндіктерді орынсыз қырып–жоя
беруге болмайды.Себебі олардың табиғатқа,адамға тигізетін пайдасы
мол.Жыландар ауылшаруашылық зиянкестерін,тышқандарды т.б жануарларды
құртып,пайда келтіреді.[16]
Жеке оқушыны жан-жақты дамыту мен тәрбиелеуде сабақты және сыныптан
тыс жұмыстарды дұрыс ұйымдас-тырғанда ғана белгілі бір нәтижеге жетуге
болады.Сабақтар мен сыныптан тыс жұмыстар бірін –бір толықтырып,дамытып
отыруы қажет.Сыныптан тыс уақытта сабақта өтілген тақырыптарға байланысты
жергілікті жерге,табиғат аясына осындай танымжорықтарға апаруға,табиғат
нысандарына бақылау ұйымдастырып,күнделікті оның нәтижелері жөнінде
пікірталасумен бірге оқушыларды туған жерін сүюге,оны қорғауға,аялауға
баулиды.
Сыныптан тыс жұмыстың түрінің бірі мұғалімнің үлкен ұйымдастырушылық
шеберлікті талап ететін биологиялық науқандар болып
табылады.Мысалы,көктемде,топырақ қызысымен,яғни,ағаштар мен бұталарды
отырғызу басталысымен,көктемде Бақ апталығы,Орман апталығы немесе Орман
айлығы жарияланады.
Мектеп оқушылары алғашқы күннен бастап жеміс бақтарын және жеміс-
жидек отырғызады,егер олар бұрын отырғызылған болса,бақты күтіп-баптауға
кіріседі.Бақ апталығы күндерінде мектеп оқушылары тек мектеп айналасына
ғана емес,жол бойына,қала мен ауылдарда ағаштар мен бұталар отырғызылып
жаңадан жасыл бақ жасайды.
Оқушылар Бақ апталағына белсенді қатысуы үшін мектеп директоры
мен биология пәнінің мұғалімі учаскамен дер кезінде танысып,ағаштар мен
бұталы өсімдіктер қай жерге отырғызылатынын біледі,құрал-жабдықтар мен
отырғызылатын қажетті материалдар әзірлеп,нақтылы жұмыс жоспарын
жасайды.[15]
12
Сыныптан тыс жұмыстардың түрлері.
1)Сабақтан тыс жұмыстар түрлері балалардың және педагогтардың негізгі
кеңістігіне қарай бөлінуі:
• табиғат аясында (Сәлем,жылға!);
• қала көшелерінде (көше беті);
• мұражайда,көшелерде ( сурет көрмелерінде);
• денешынықтыру алаңында (достардың футболдық кеші);
• бала бақшада ( балалармен қалай өмір сүруге болады);
2)Егер сыныптан тыс жұмыстарды тәрбиешінің нәтижелік жоспарымен қарайтын
болсақ,пәндік нәтижесіне байланысты топтық жұмыстар:
• әлем туралы ойларын дамыту ( қандай алуан түрлі әдемі әлем);
• әуенді тыңдап және естуді үйрену ( басқасы- қасымда)
3)Сыныптан тыс жұмысты кең көлеміне қарай:
• кітаппен жұмыс (католог- біздің көмекшіміз);
• табиғат құбылысына қарай (күзге қараймын);
• адамдармен тез тіл табысу (пәндік тіліне қарай);[23]
Мектептегі патриоттық тәрбие:өткенге артқа қарай немесе болашаққа
бір қадам.
Патриотизм - отанға деген сүйіспеншіліе сезім және бірден бір
терең ұғым.Патриотизмге тәрбиелеу бұл педагогикалық шеберлікті қажет
етеді.Мектептегі тәрбие берудің негізгі патриоттық бағыты оқушылардың ой
өрісінің арықарай дамуына көптеген септігін тигізеді.Болашаққа қадам жасау
үшін ең алдымен оқушыларға дұрыс тірбие бере білу керек,ол үшін мұғалімнің
өзі сабақты өту барысында дұрыс ұйымдастыра алу керек.Сыныптан тыс
жұмыстарды ұйымдастыру кезінде,оқушылар белгілі бір тақырыпқа сай келетін
сабақ жоспарын алып оның өту маңызын біле білуі керек.
Жалпы патриотизм мектеп оқушыларының маңызды шешім
қабылдауына,алдағы уақыттарда болашаққа жоспар жасауына көмектесе
алады.Сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыру мұғалімнің шеберлігін өте қажет
етеді.Жоспар жақсы құрылған жағдайда оқушылардың ойын әдістерін кеңінен
қолдануға мүмкіндік береді.Мұнда мұғалім ең басты мәселеге яғни
оқушылардың ой өрісінің дамуына көптеген септігін тигізетін әдістерді
қолдануларына жағдай жасау.
Сыныптан тыс жұмыстарда көптеген әдістерді қолдану арқылы,өткен
тақырып бойынша білімдерін толықтыруға үлкен септігін тигізеді.Сабақта
мұғалімдердің оқушыларға ерекше көңіл аударуы ең басты мәселе болып
саналады.Әдістердің негізгі жүйелері сыныптан тыс жұмыстардың басты
бағыттар бойынша жұмыс істеуіне және де оқушылардың мінез-құлықтарын
жақсартуға көмектеседі.Тәрбиешінің көмегі арқылы балалар өз ойларын толық
жеткізе алады және де еркін сөйлеуге үйретеді.[24]
13
[24]
14
1.3 Биологиялық ойындар өткізу
Биологиядан сыныптан тыс жұмыстарды жүргізгенде танымдық құштарлықты
дамытуда биологиялық ойындардың маңызы өте зор.Олар назар салуға, көргенін
есте сақтауға,есту, иіс сезімін дамытуға,сөйтіп,қоршаған табиғатты бар
ықыласымен толық қабылдауға мүмкіндік береді.Қазіргі кезде әрбір мұғалімнің
мақсыты-сабақ сапасын көтеру,түрлерін жетілдіру,оқушылардың қызығушылығын
арттыру.
Биология пәнін оқыту процесінде оқушылардың алған білімін жүйелі
тексеріп,сабақтағы оқу материалдарына қосымша ғылым жаңалықтарын халықтық
салт-дәстүрлерді пайдаланудың және биологиялық ойындарды жиі -жиі өткізіп
отырудың да маңызы зор.Бұл оқушылардың пәнге деген қызығушылыған,пәнге
деген сүйіспеншілігін артырады.Мектепте бұлшық еттерге көп күш түсетін
ойындар жиі өткізіледі.Алайда көру,есту,сипап сезу,иіс сезімін дамытуға
бағытталған ойындар әлі де болса жеткіліксіздеу.Сол себепті,сыртқы
сезімдердің дамуына жәрдемдесіп,мектеп практикасында табысты пайдалануға
болатын мысал үшін кейбір биологиялық ойындардың сипаттамасын
келтірейік.Мұндай ойындарды бөлмеде де,табиғатта да,ботаникалық
экскурсиялар немесе өлкетану саяхаты кезінде де өткізуге болады.[9]
Мұғалім немесе көмекші тәрбиешілер оқушылармен табиғат аясына
шыққан кезде әдетте әр түрлі ойындар ұйымдастырылады.Мысалы,басқа
әріптермен белгілі сөз құрастыруға болатын бес ағашты атау немесе ағаштарды
және түбірді пайдалана отырып,солтүстік бағытты табу және т.б.Әдетте
танымдық ойындар белгілі жағдайларда тапқырлықты,бағдарлағыштықты талап
етеді.Енді сондай ойындарға мысалдаркелтірейік:
➢ Ботаникалық эстафета- Ойынға қатысушылар дөңгелене отырады да,ойын
басқарушы ойынға қатысушылардың барлығына бір -бірден өсімдік атын
атауды ұсынады,мұнда алғашқы ойланған сөздің соңғы әрпінен келесі
өсімдіктің бірінші әрпі басталатындай болуы ескертілуі
қажет,мысалы:арша,асқабақ,қарбыз,зы ғыр және т.б. Бұл ойын түрін
өзгерте отырып,өсімдік атауына оның қайда өсетіні туралы
мағұлматтар қосуға болады,мысалы:арша тауда өседі.Екінші біреуі
қайда өсетінін айта отырып, а әрпінен басталатын сөз ойлауы
керек,мысалы:аскөк огородта өсді және т.б.
➢ Көргеніңді есіңе түсір -Ойын аялдау кезінде өткізіледі.Ойын
басқарушы ойынға қатысушылардан жол бойы не көргеніндерін
сұрайды.Сұраққа кім жылдам және дұрысырақ жауап берсе,сол жеңіп
шығады.Сұрақтардың мына тектес болуы мүмкін:біз жүріп өткен орман
қорғайтын алқапта қандай бұталар өсіп тұр? Жас емендердің мөлшері
қандай? Біз гүлдеп,жеміс беріп тұрған қандай өсімдіктерді көрдікт
т.б.[1]
15
➢ Иісі бойынша ажыратуға үйрен-Бұл ойынға жусан,жалбыз,лимон,лавр
жапырақтарын немесе жидекті өсімдік-тердің жемістерін таңдап алу
керек.Бұларға қарағайдың бұтағын,жас саңырауқұлақты,пияз және басқа
өсімдіктерді қосуға болады.Үлгілердің әрқайсысын қақпаға бар шыныға
салу керек.Бұдан соң ойынға қатысушылар иісі бойынша олардың қай
өсімдік екенін ажырату керекКім дұрыс жауапты көп қайтарса,сол жеңіп
шығады.
➢ Биологиялық викториналар - Мектеп оқушыларының арасында әр түрлі
биологиялық викториналар кең тараған.Бұл ойындарды түрлі-түрлі етіп
өткізуге болады,қалай болғанда да олар ойынға қатысушылардың
әрекеттерін іске жұмылдырып,табиғат тіршілігінің алынған маңызды
мәселелер бойынша білімді тексеруге мүмкіндік береді. Викторинаға
қажетті сұрақтар құрастыру аудиторияға байланысты.Мысалы,егер жалпы
мектептік шара өткізу қажет болса,іріктеп алынатын сұрақтар қысқа
жауап қайтаратындай болуы керек,мысалы Капустаның қай сорты бір
жылдық өсімдікке жатады?т.б.Егер викторина оқушылардың шағын тобы
арасында өткізілетін болса,онда өрістете жауап беруді қажет ететін
сұрақтар қоюға болады.Мысалы,иттің аса ыстық күндері тілін шығарып
жүретіні неліктен екеніне сөзбен жауап қайтаруға болмайды.Оны
толығырақ түсіндіруге болады.[1]
Оқушылар күн ыстық болғанда ит тілін шығарып жүру арқылы
сілекейдің айтарлықтай булануына,соның арқасында дене температурасын
төмендетуге мүмкіндік жасайды деп жауап беруге болады.Жас натуралистерге
үйірмеде сабақ өткізгенде немесе биологиялық олимпиадалар ұйымдастырғанда
және т.б.осыған ұқсас сұрақтар қоюға болады.Мектеп практикасында суреттер
бойынша викториналар жиі өткізіледі.Бірнеше өсімдіктердің суреттерін немесе
кептірілген өсімдіктерді беріп,олардың аттарын атауда немесе мекендейтін
жерлерін әңгімелеуде және т.б. ұсынуға да болады.
Оқушылардың жыртқыш құстар тақырыбы бойынша алған білімдерін
еске түсіріп.материалдармен өзіндік жұмыс жасауына сабақта алған теориялық
білімдерін практикада пайдалана білуге,шапшаң ойланып,тез жауап
беруге,шығармашылық ізденістерін шыңдауға және де қыран құстарды
қорғауға,әсемдікке баулуға тәрбиелеуде құсбегілік өнерге қажетті құрал-
саймандар,құсбегілікке пайдаланатын құстардың альбомы,қыранды баптауға
арналған бұйымдардың бүктемесі,қақпан,тор,тұзақ,аңдардың терілері түрлі-
түсті суреттерді пайдалана отырып,Жыртқыш құстар және саятшылық өнер
тақырыбында ойын түрінде шығармашылық сабақ өткізуге болады.Сынып
оқушыларын үш топқа бөліп,ойын тәртібін түсіндірдім.
І топ Сұңқар.
ІІ топ Лашын.
ІІІ топ Қыран.
16
Топтармен танысып болған соң,сабақ бөлімдерге бөлінеді,сол бөлім
бойынша ойын сабақ жалғасады.Енді Шығармашылық бөлім басталады. Құсбегі
–қыран құстың ұстазы тақырыбында әр топ өзінің қысқаша шығармашылық ойын
жеткізе алады.Әр топ өздерін таныстырып болған соң,теориялық бөлімге
көшеміз. Қыран құстар еліне саяхат ойыны басталады.Әр топ оқушылары алма-
кезек қыран құстардың суретін таңдап алып,құстар туралы пікірлерін
жеткізеді.Бұл сайыс біткен соң, Қане кім көп біледі? сайысы
басталады.Мұнда әр топ өздерінің саяатшылық,құсбегілік және аң құстар
туралы жинағын әңгімелерін ортаға салады.Осылай қортынды бөліміне
келеді.Жеңген топты атап аталған сыйлықтар беріледі.Осылай құстар жайлы
көптеген мәліметтер біле аламыз. [4]
Мұғалім педагогикалық үрдісті сауатты ұйымдастыру үшін оның
теориялық негіздерін түсініп,оның мақсаттарын,міндеттерін,мазмұнын
формалары мен әдістерін,тәсілдерін ажырата алуы қажет.Ойын нұсқалары
оқушылардың тек уақытын алып қана қоймай,бір нәрсеге үйрету үшін,олардың
білімін тексеруге,зеректілігін дамытуға және басқа пайдалы қасиеттерді
өрістету үшін көп нәрселерді ойлап табуға болады.Мектеп оқушыларына
кроссвордтар,чайнвордтар,ребустар және басқа бас қатыратын әр түрлі
шытырман ойындар да қызықты болып есептеледі.Оны жасау методикасы ойынның
ерекшелігіне байланысты.
Мұндай ойын жұмбақтар қай-қайсысы болса да оқушылардың белгілі
білім талап етеді,ғылыми және анықтамалық әдебиеттерден жауап іздестіруге
мәжбүр етеді,бұл мектеп оқушыларының жалпы ойының дамуына дұрыс ықпал
жасайды.Егер мұғалім оқушылардың іс- әрәкеттерін осындай ойындарды
құрастыруға бағыттайтын боса,оның нәтижелігі,пайдасы арта түседі.Мұндай
жағдайда құрастыруға көптеген әдебиеттерді оқып,материалды тақырыпқа қарай
іріктеуге болады,ойынның негізгі формасы мен бағытын анықтап алуға тура
келеді.
Оқушылар түпкілікті еңбектенгенде істеген істері зая
кетпейді,ұзақ естерінде қалады.Биологиялық ойындар осындай қысқаша тізбесі
оларды оқу-тәрбие мақсатында пайдалану мүмкіндігінің зор екендігін
көрсетеді.Танымдық ойндардың кез келген түрі оқушылар үшін пайдалы,олар
ойын арқылы күшін,қабілетін тексере алады.Сондай–ақ,ойындағы табыс
оқушыларды еліктіріп,табиғат тіршілігіне бұрынғыдан да көп білуге
тырысады.[11]
Соңғы уақытта мектепте Биология апталығын өткізу практикаға
кеңінен енді.Мұндай шараларды өткізу алдында үлкен даярлық жұмыс
істеледі.Оқушылар белгілі бір тақырыпқа баяандама және реферат
жазады,көрме мен конкурс ұйымдастырады,биология тақырыптарына бюллетеньдер
құрастырады,сондай-ақ Биология апталығы күнін өткізуге жоспарланған
жұмыстардың басқа түрлерін де орындайды.Оқушылардың ой-өрісін дамытып,әрбір
өтілген тақырыпты қортындылау кезінде,немесе қайталап еске түсіру барысында
сөзжұмбақ шешу өте қолайлы.[23]
17
Мұны сыныпты екі топқа бөліп жарыстырып өтуге де болады,Өйткені
оқушылардың барлығы бірдей өтілген тақырыпқа дайын бола бермейді.Ал
сөзжұмбақта сол тақырыптың ішіндегі ең маңыздысы жасырылады.Осы арқылы
сабаққа дайындықсыз келген оқушылар кітаптан ізденіп,жауабын табуа
тырысады.Ал,ізденушілікпен тапқан жауап,ол оқушының ойында сақталып
қалатыны сөзсіз.Сондықтан әсіресе жас жеткіншіктерге,Мысалы 5-7 сыныптар
аралығындағы оқушыларға осындай сөзжұмбақтарды көптеп ұсынған жөн.Қазіргі
кезде білім беру саласында жаңа технологиялық әдіс тәсілдерді кеңінен
қолданылуда.Сол себепті биология сабағында сол әдістерді ойын түрінде
немесе жарыс,танымдық,сайыс,тәрбие сағаттарында кеңінен қолдануға болады.
Биологиялық ойындар белгілі бір тақырыпқа сай жасалған жоспар
бойынша өтілетін болса,сол тақырыптың мәні мен мазмұнын,көптеген ұғымдар
мен терминдердің белгісіз мағаналарын ашуға әбден көмектеседі деп
санаймын.Оқушылардың талдау,синтездеу,салыстыру
қортындылау, ойлау қабілеттерін дамытуға арналған әртүрлі кестелер,сызбанұс-
қаларды,интерактивті тақта,электрондық оқулықтар, т.б. пайдалануға болады.
[4]
1.4 Танымжорықтың маңызы.
Биология сабағы тек сыныпта қана өтіп қоймай,сонымен қатар
лабораторияда, музейлерде, табиғат аясында және экскурсияда,аулылшаруашылық
және егін алқаптарында да өтуге болады.Педагогика саласында экскурсияның
орны ерекше. Біріншіден,өте кең ауқымды сапалы,білімді маңызды.
Танымжорық бағдарламаның нақты материалын дайындауға,сыныпта
үйренуге және кең ауқымды жұмыс дайындауға мүмкіндік жасайды.Табиғаттың
байлығын,әлеуметтік шаруашылықтың маңыздарын экскурсияның көмегінсіз түсіну
өте қиын.Экскурсия өлкетану жұмысының белгілі саласы болып саналады және
педагогика саласының маңызды бөлімі.Биология пәнінің мұғалімінің жоспарының
бір бөлімін осы экскурсия саласы алып отыр.[7]
Танымжорық оқушыларды табиғатпен жақынырақ танысуға мүмкіндік
береді.Сыныпта өткен сабақ пен табиғат аясында өткен сабақтың айрмашылығы
өте көп.Сыныптан тыс сабақтарды жүргізгенде белгілі тақырыпқа сай жоспар
дайындау керек,сонымен қатар табиғат аясына шығуға сай келетін тақырып
белгілеуге немесе өткен сабақты қайталауға да болады.
Ең алдымен экскурсияға шыққанда оқушыларға алдын ала кеңес
беру қажет.Онда яғни,оқушылардың қауіпсіздігі жайлы және де керекті құрал-
жабдықтар мен арнайы дайындалған орындарды дайындап алу керек.Табиғат
аясына шыққанда мұғалім бастаған басшылықпен оқушылар өздері дайындаған сол
жердің табиғаты туралы маәліметтер айтуына болады. [9]
18
Жалпы танымжорықтың маңызы биология пәні үшін оқушылардың білімін
нақты тиянақтау үшін және ойлау қабілеттері мен талғамдық маңыздарын
дамытуға мүмкіндік береді.Табиғат аясына саяхат жасаудың оқушылардың
білімін тереңдету мен қатар тәрбиелік маңызының зор екенін әрбір мұғалім
жақсы біледі.Саяхатқа шығуға жалпы берілген сағат санынан үнемдей отырып
табуға болады.[11]
Биология пәнін толық терең түсіну,үйрену тірі объектілерді қолмен
ұстап көзімен көре отырып зерттеу,оның табиғаттағы орнын,өзара
байланыстарын,арақатынастарын түсіну тек табиғи жағдайда ғана болатын
процесстеріне көзін жеткізуге болады. Табиғатқа саяхатқа шығудың өзіне тән
талаптары мен ережелері бар.Сондықтан да оқушылардың алдын ала таныстыру
басты парыз.Экскурсия өткізу бірнеше кезеңнен тұрады:дайындық кезеңі,өткізу
кезеңі,қортындылау кезеңі және оның нәтижесін күнделікті дәріс беру кезінде
пайдалана білу. Сондықтан экскурсия нәтижелі өту үшін осы айтылған
кезеңдерден рет- ретімен орындалған жөн.
Cаяхатқа дайындық - оның уақыты,орны,мақсаты,міндеттері және
тақырыптық жоспарынан басталады. Осыған байланысты алдын ала саяхат
жүргізілетін аймақ жан-жақты зерттеліп,оның
географиялық,биологиялық,өндірістік т.б. сипаттарына аса көңіл бөлу
керек.Әрине,экскурсия өткізудің ең басты фигура мұғалім.Зоопарке,ботаника
бағына баруға арналған экскурсия өткізілу әдісіне қарай музейге,көрмеге
барғанда әртүрлі дайын экспозицияларды бақылау болып есептеледі.Сондықтанда
экскурсияның қандай да болса типін өткізгенімен де оның барлығына тән басты
мақсат жаңа материалдарды игеруге зерттеуге немесе бұрынғы алған білімдерін
нақтылауға,дамытуға арналады. [16]
Табиғат көп нәрсені тек үйретіп қана қоймайды және тәрбиелейді
де.Сондықтан биология мұғалімі туған табиғатты білу және оқушылар алдында
оның байлығын,әдемілігін аша алуы тиіс;адамның қызметіне және оның
колективтік еңбегіне байланысты болған табиғаттағы орасан өзгерісті
көрсету;табиғат байлығын еселеп көбейту және қорғау,сүюге үйрету,табиғатпен
тікелей қатынас жасау,оқушылардың оны зерттеуге деген құштарлығын арттырады
және мектеп оқушыларына эстетикалық тәрбие беруге мүмкіндік
туғызады.Сөйтіп,туған өлкеге деген сүйіспеншілік сезімге тәрбиелейді,бұл
советтік патриотизм тәрбиесі үшін жақсы негіз бола алады.
Танымжорық кезінеде табиғатты зерттеп,үйренуге құштарлығын артыру
және эстетикалық сезімді дамыту мұғалімнен асқан педагогикалық шеберлікті
талап етеді.Экскурсия орындары мектепке жақын орналасқан орман қорғау
алқаптары,колхоз даласы немесе мектептің оқу-тәжірибе учаскесі бола
алады.Жылдың әр маусымында белгілі бір жерге қайта-қайта бара беру
оқушылардың экскурсияға деген құштарлығын төмендетіп жіберетінін көрсетуге
тиіспіз. [19]
19
1.4.1.Танымжорық - тұлғаның шығармашылық қабілетігін қалыптастырудың бірден-
бір формасы ретінде.
Танымжорық – жеке тұлғалардың өз еркімен қабілеттілігін арттыру
мақсатында ұйымдастырылатын,табиғат аясына деген сүйіспеншілігін тудыратын
бірден – бір шығармашылық форма деп атауға болады.Мысалы, күз айының
уақытында, табиғат аясына саяхаттқа 6-сынып оқушыларымен
жүргізгенде,оқушылардың саны мен деңгейлеріне және де қызықты құрамды
балалар қатыса алады.
Танымжорық барысында сынып оқушылары:
❖ табиғат аясының қауіпсіздік ережелерін білу:
❖ танымжорыққа сай киімде болу:
❖ өзімен бірге қол кітапшасы мен қаламсабы болуы керек:
❖ сызғыш,түрлі бойағыштар,сурет дәптер,компас,лупа және дүрбі болу
керек:[23]
Танымжорық және шығармашылық.
20
1.4.2. Биологиялық танымжорық қалыптастыру негізінде,табиғат кешенінің
бағытын зерттеу.
Кешенді бағыт реализді интегративтік процесс кезінде маңызы
мынадай:
❖ әдістемелік;
❖ құрылымдық
❖ дамытушылық;
кеңістіктерге бөлінеді.
Әдістемелік- функция қоршаған ортаның күрделі бөлімдерінен тұратын
маңызды процесс.
Құрылымдық-функция биологиялық бөлімдердің қоршаған ортамен бірегей
байланыс арқыла,формаларын жасыру.
Дамытушылық-функциясы реализдік жолмен мектептегі пәнаралық
мінездемелердің,формаларын өзара байласынтыру болып саналады.
Негізгі үйлестіруші бағыт- әдістер арқылы өзара аспекті жасай
отырып, келесі белгілерден тұрады:
▪ әлеуметтік беталыс;
▪ қауымдастық;
▪ ұйымдастыруды басқаруға беталыс;
▪ мұғалім мен оқушылардың ішкі және сыртқы байланыстықтарына
көңілаудару;
Кешендік үйлестіру оқытудың барлық қызметтерімен:білім берудің
жүйелері,дүниетанудың жеңіл формаларын үйрену,дүниетанымды кең ауқымды
қызықтыру,пайдаланушы,әлемдік көзқарас,қарым-қатынасқа көз жеткізу.[28]
Кешендік үйлестіру оқыту барысында негізгі ғылыми жүйеге түсінік
беруге және табиғаттың белгілеріне себеппен қарауды үйрену.Кешендік
үйлестіру реализдік оқытуға тәрбиелеудің негізгі шешімі.Үйлестірудің
негізгі көпқырлы жақтарын әдістердің шешімі арқылы бағалаудың қортындысы
бойынша оқыту.Бұл үйлестіру оқытудың интеграциялық білімдеріне оқушылардың
қабілетеріне байланысты болады.Үйлестірудің негізгі мақсаты оқытудың басты
бағыттарына педагогикалық коммуникацияның зерттелу мотивтеріне дұрыс шешім
қабылдау болып саналады.[25]
Бастаманың негізгі функциясы оқытудың негізігі формаларын
үйретудің барлық жиынтықтарын табиғи объекті бойынша байланыстыру болып
саналады.Реализдік жеке белгілердің барлық жиынтықтарына оқытудың
дүниетанымдық мақсатына практикалық байланыстар педагогикалық өзара қарым
қатынастарға баулу болып есептеледі.
Бақылауды басқарудың негізгі жиынтықтары әдістердің
дүниетанымдық биологиялық білім берудің мұғалімдердің басты мінездемелік
бағдарламасын оқыту болып саналады.[23]
21
2.Cыныптан тыс жұмыстарды өткізу әдістері.
2.2 Биологиялық ойындар өткізу әдістері.
Биология сабағында оқушылардың ой өрістерін толықтыру үшін өткен
сабақтың тақырыбы бойынша биологиялық ойындарды өткізуге болады.Соның бірі
топтық сайыс болып саналады.Қазіргі кезде әрбір мұғалімнің мақсаты-сабақ
сапасын көтеру,түрлерін жетілдіру,оқушылар-дың қызығушылығын арттыру.
Биология пәнін оқыту процесінде оқушылардың алған білімін жүйелі
тексеріп,сабақтағы оқу материалдарына қосымша ғылым жаңалықтарын,халықтық
салт-дәстүр-лерді пайдаланудың маңызы зор.
Құстар класынан ойын түрінде сабақта Қанатты достардеп
тақырып қойып,қыздарды сұлулықтың,нәзіктіктің белгісі Аққу,ал балаларды
ер-ліктің,батырлықтың белгісі Сұңқардеп екі топқа бөлеміз.Бұл сабақта
оқушыларға құстарға тән негізгі ерекшеліктерді олардың негізгі түрлерін
,табиғаттағы,адам өміріндегі маңызын қайталай отырып,экологиялық білім
берледі.Сабақ барысында әр топ жетекшілері топтарының атын білдіретін
әнұрандарын айта келіп, Аққу тобы су құстарын, Сұңқартобы жыртқыш
құстар ерекшеліктерін айтады.Әр оқушы өзіне бөлінген құсқа өлеңмен немесе
қара сөзбен сипаттама айтады.Бұл кезеңде 20-30 минут уақыт өтеді.Бұл
бөлімді құстардың өзін- өзі таныстыру деп аталады.Осы кезде ғылыми
жаңалықтар,халықтық тәрбие түрлері айтылады.Мысалы, Үкіні жарнамалаған
оқушы үкі түнде ұшатын жыртқыш құс.Үкіні қазақ халқы ерекше
құрметтеген,оның қауырсындарын домбыраның басына,баланың бас киіміне
таққан.Себебі үкі қауырсындарындағы өрнекте,құранның сөздері бар деп
ұққан.Бөктергі- бөктергінің бір семьясы жаз бойы 100 саршұнақ,3390 тышқан
жеп, 8 тонна дәнді сақтап келеді.Ал саршұнақ бір маусымда 8 кг дән
жейді.[6]
Сабақтың келесі кезеңінде әр топ мақал-мәтел айтысады.
Аққутобы: Қаз аққуға қосылмас, Қаз келмей жаз келмес.
Сұңқар тобы: Ажалды қарға бүркітпен ойнайды, Екі сұңқар таласса бір
бүркітке жем болар.
Мақал-мәтелдерді айтқан оқушы оның тәрбиелік мәніне де түсінік беріп
отырады.
Викториналық сұрақтар сайысы.
Аққу тобы
1. Ең кішкентай құс?
2. Торғайдың жүрегі минутына неше рет соғады?
Сұңқар тобы
1. Төле бидің қарлығаш би атану себебі неде?
2. Ең ұзақ жасайтын құс?
Жұмбақ айтысы.( Әр топ екі жұмбақтан айтады)
Биологиялық ойындар өткізу әдісімен өткізілген сыныптан тыс
сабақтың нәтижесіне тоқталатын болсақ, оқушылар құстардың негізгі
22
ерекшеліктерін,олардың түрлерін,мінез құлықтарын,табиғаттағы орнын және
адам өміріндегі маңызын еске түсіне отырып экологиялық білім деңгейін
дамытты.
Әрбір топтың жетекшілігі топтың артынан тақырыпқа сай әнұрандар
айтып халықтық тәрбиесі бар ұлағатты ойларды келтіріп отырады.Мысалы,үкіні
қазақ халқы ерекше құрметтеген,оның қауырсынан домбыра басына,баланың бас
киіміне,қыздардың бас киімі сәукелеге тағу арқылы эстетикалық тәрбиелік
мәнін көрсете білді немесе бөктергінің табиғаттағы орны жайлы оның адамға
пайдалы жақтарында ашып көрсете білді.Мысалы,бір бөктергі жаз бойы 100
саршұнақты 3390 тышқанды ұстап жей отырумен қатар 8 тонна дәнді сақтап
қалатындығын біле отырып,табиғатта зиянды құстар мен жануарлар
болмайды,олар біріккен әртүрлі қарым-қатынаста болу арқылы табиғаттың
жалпы тепе-теңдігін сақтаудағы рөлі зор екендігі жайлы тәрбиелік мәні бар
мағұлматтар алынады.[4]
Келесі биологиялық ойын өткізудің түрлері оқушының ойын дамытумен
қатар оның білімін дамытуға арналған биологиялық диктант өткізу мен
қатар, Кім жылдам ойыны.
Біздің мұндағы басты мақсатымыз жоғарыда айтылған әдістерді қолдана
отырып жер бетіндегі тіршілікті қорғау,сақтау үшін оның байлықтарын тиімді
пайдалану мәселесіне мін бере отырып оқушының сана сезімін тәрбиелей отырып
іскерлігін,шеберлігін дағдысын қалыптастыру.Әрине осындай ойындарды
негізгі сабақ оқу барысында уақыттың шектелуіне байланысты,үлгере
алмағандықтан сыныптан тыс сабақтар өткізу арқылы орнын толықтырып
оқушылардың биология пәніне деген қызығушылықтарын артыруға болады.
Ой дамыту тапсырмалары.
Бүгінгі күні Жер ғаламшарындағы тіршілікті сақтау үшін,табиғатты
қорғау мен оның байлықтарын ұтымды пайдаланудың қажеттілігі туындап
отыр.Жемістердің түрлері,құрылысы олардың бір-бірінен айырмашылығы,адам
өміріндегі маңызы жайлы түсінік беру мақсатында өткізген Жемістер
тақырыбындағы сабағымды сайыс түрінде өткіздім.
Үй тапсырмасын жаңа сабақты түсіндіргенен кейін,оқушылардың білімдерін
тиянақтау барысында әртүрлі ой дамыту тапсырмаларын бердім.Мысалы:
Биологиялық диктант.
1. Аталық және аналық жыныс жасушаларының қосылуы ... (ұрықтану)
2. Гүлдің көбеюге қатысатын бөлімдері ... (аталық пен аналық)
3. Бір гүлдің аталық тозаңының сол гүлдің аналығының аузына (қос
жынысты гүл) түсуі ... (өздігінен тозаңдану)
4. Бір гүлдің аталық тозаңының екінші гүлдің аналығының аузына түсуі
... (айқас тозаңдану)
23
Осындай ойын түріде өткізілген биологиялық диктантанттың
нәтижісі,қойылған сұрақтарға жеке -жеке мән бере отырып,сөйлемдегі бос
орындарды тиісті дұрыс жауабын іздеп табу барысында өсімдіктенудан өткен
тақырыпты өз бетінше қайталай тиісті жауабын орнына қою арқылы,оқушының
жабдықпен өз бетінше шығармашылық ізденпаздығын дамытуға мүмкіндік
туғызады.[9]
Кім жылдам ойын әдісі.
Ойын шарты бойынша әртүрлі жемістер беріледі.Оқушылар берілген
сұрақтарға жауап беріп,жемістерді жылдам тақтаға жапсырады.Екі топ
оқушылары жарысып,қай топ көп жеміс жинаса,сол топ жеңіске жетеді.
1. Көбею мүшелеріне не жатады?
2. Гүлдің негізігі бөлімдерін атаңыздар?
3. Қос жынысты деп қандай гүлдерді айтады?
4. Гүл формуласы қалай белгіленеді? т.б. осындай көптеген
тапсырмалар арқылы жарыстар өткізуге болады.[9]
Кім жылдам ойынын өткізу әдісінің басты мәні екі топ сұраққа жауап
беру барысында өзара сайысқа немесе бәсекеге түсе отырып бұрын,тез жауап
беруге тырысады.Бұл жердегі басты мақсат топтардың ішінде біріге
ойласып,бір-бірінің білмегенін екіншісі дұрыс тауып жауап беру оқушыларды
уақытша болса да бірлікке,ұйымшылдыққа тәрбиелейді.
2.2 Танымжорықты өткізу әдістері.
Биология пәні – оқушыларды табиғат ерекшеліктерін дұрыс
түсінетін,жан дүниесі таза адам болуға тәрбиелейді.Оқушылар сабақтан тыс
уақыттарда дала практикасына шығады.Баратын жер алдын-ала
белгіленіп,оқушылар сол жердің табиғаты,фаунасы мен флорасы туралы хабардар
болуы тиіс.Мұғалімнің басшылығымен өсімдік кеппешөбі мен жануарлардың
қатырмалары жиналып алынады.Ол материалдар сабақ үстінде өңделеді.
Сабақтан тыс уақыттарды оқушыларды экскурсияға жиі шығарып тұрған
жөн. Танымжорық - әлеуметтік,этикалық,эстетикалық,ден е шынықтыру,еңбек
баулу, сабақта өтілетін материалдарды пысықтауда,дамытуда үлкен рөль
атқарып,экологиялық және өлкетанулық тәрбие береді.Оқушылар табиғи орта
жағдайында мінез-құлық дағдыларын қалыптастырады.Танымжорық кезінде
сабақтан тыс уақытта мектеп бағдарламасына байланысты жұмыстарды
ұйымдастыру өз алдына жеке қаралу тиісті және табиғи ортада байқау
жұмыстары,табиғат объектілеріне бақылау ұймдастырылуы тиімді,әрі жақсы
нәтиже береді.
Жорықтарға,танымжорыққа шыққанда оқушылар денсаулығына өте абай
болу керек.Жаз айларында улы жәндіктердің улары күшейе түседі. Сақтақта
қорлық жоқ дегендей,адам өз-өзіне әрқашан ұқыпты да сақ,ал табиғатқа
қамқоршы бола білуі тиіс.Мұны біз жас жеткіншектердің бойына үнемі сіңіріп
отыруға міндеттіміз.Сыныптан тыс жұмыстарды өткізу және оған дайындақ
барысы оқушылардың бақылау жүргізуіне,қар-апайым тәжірбиелер қоя
білуіне,белгіленген әдебиеттерді оқуына [1]
24
мүмкіндік жасайды.Сыныптан тыс жұмыс өз өлкесінің экологиялық
жағдайы,қошаған орта, дүние туралы ғылыми білім мен
тұжырымдарды,құбылыстарды сипаттайды.
Эклогиялық тәрбие беру мақсатында қоршаған ортаға жауапкершілік
қатынасын қалыптастыру қоғамдық әлеуметтік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Биология факультеті
Адам мен жануарлар физиологиясы және биофизика кафедрасы
Бітіру жұмысы
Биология пәнінен сыныптан тыс тәрбиелік жұмыстарды өткізу әдістемелері
Орындаған:4 курс студенті__________________________Ш ырынбекова.М.М
_______2010ж. (қолы)
Ғылыми жетекшісі,
б.ғ.д,.профессор:__________________ __________________Торманов Н.Т.
_______2010ж. (қолы)
Норма бақылаушы:_________________________ ________Гумарова Л.Ж.
_______2010ж. (қолы)
Кафедра меңгерушісінің
рұқсатымен қорғауға
жіберілді:б.ғ.д.,профессор:________ ____________________Төлеуханов С.Т.
_______2010ж. (қолы)
Алматы,
2010
МАЗМҰНЫ
РЕФЕРАТ
ГЛОССАРИЙ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 6
1. Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .6
1.1 Сыныптан тыс жұмыстарды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2Биология пәнінен сыныптан тыс жүргізілетін тәрбиелік
жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.3 Биологиялық ойындар
өткізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.4 Танымжорықтың маңызы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.4.1Танымжорық-тұлғаның шығармашылық қабілетігін қалыптастырудың бірден-
бір формасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
1.4.2 Биологтялық танымжорық қалыптастыру негізінде,табиғат кешенінің
бағытыг
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...21
2 . Сыныптан тыс жұмыстарды өткізу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.1 Биологиялық ойындар өткізу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
2.2 Танымжорықты өткізу
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3. Сыныптан тыс жұмыстарды өткізудің нәтижесі және
талдау ... ... ... 30
3.1 Тәрбие сағаты СПИД –XXI ғасыр
дерті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .30
3.2 Тәрбие сағаты Салауаттылық-денсаулық
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ..34
3.3 Ашық тәрбие сағаты Ұлыстың ұлы күні-
Наурыз ... ... ... ... ... ... ... . ... 38
4.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..43
5 . ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...47
Р Е Ф Е Р А Т
Бітіру жұмысы 47-беттен, 7-кестеден, 3-суреттен, 29-әдебиеттер тізімінен
тұрады.
Зерттеу жұмыстың актуалдығы келесі мәселелермен байланысты.
✓ Табиғат пен қоғам арасындағы байланысқа деген диалектика-
материалистік көзқарастары қалаптасады.
✓ Теориялық білімдерін өмір көріністерімен ұштастыруға себебші бола
алады.
✓ Оқушылардың мамандаққа байланысты қызығушылықтарын арттырады.
✓ Пәнге байланысты тұрақты қызығушылықтармен шығармашылық
қабілеттерінің дамуын қамтамасыз етеді.
Жұмыстың мақсаты: Оқушылардың ойлау қабілетін пәннен алған теориялық
білімін іс жүзінде қолдану,білімін,біліктілігін,іскерл ігін,дағды-сын жан-
жақты қалыптастыру.
Жұмыстың міндеттері:
1. Пәннің басты міндеті- сыныптан тыс жұмыстарды жандандыру,оны жаңа
мазмұнмен байытып,тиімді өткізу.
2. Сабақ үстінде қолданылатын жаңа-әдіс тәсілдердің тиімділігін зерттеу.
Жұмыстың нәтижесі:
1. Сыныптан тыс тәрбиелік жұмыстардың көптеген әдістерімен маңызын аша
білдік.
2. Әртүрлі биологиялық ойындар арқылы оқушылардың пәнге деген
қызығушылықтары басым екені анықталды.
Ғылыми және практикалық маңыздылығы:
Биология пәнінен сыныптан тыс тәрбиелік жұмыстарды өткізуде жаңа әдіс
тәсілдердің деңгейін көтеру және оқушылардың сол методикалық әдістерді
қолдануларына мүмкіндік жасау.
ГЛОССАРИЙ
Биология-ұғымы грек тілінен аударғанда биос - тіршілік,ал логос-ғылым
деген мағананы білдіреді,яғни тіршілікті зерттейтін білім саласы.Сыныптан
тыс жұмыстар-дегеніміз оқушылардың сабақтан тыс жүргізілетін тәрбие
жұмыстарын айтымыз.Экскурсия - латын тілінен аударғанда (excursio)-
серуендеу,саяхаттау деген мағананы білдіреді.
Дидактика – грек тілінен аударғанда (didaktikos) – үйретуші,түсіндіруші
деген мағананы білдіреді.Инициатив – латын тілінен (initiative) – істің
басы,қандай іс болмасын соған алғашқы қадам жасау деген мағананы білдіреді.
КІРІСПЕ
Бітіру жұмысының өзектілігі: Сыныптан тыс тәрбиелік жұмыстар
әдетте ұйымдастыру мәселелерін шешуден басталады.Биология пәнінен сыныптан
тыс тәрбиелік жұмыстарды қызықты және оқушылардың қызығушылықтарын дамыту
арқылы,ойлау,танымдық қабілеттіліктерін одан әрі толықтырып жетілдіруге
мүмкіндік береді.Ал онда өткізілетін сыныптан тыс тәрбиелік жұмыстарды
қалай қызықты да мазмұнды етуге,биологияға арналған шараларға дайындауға
және оны өткізеуге оқушыларды қалай көбірек тартуға болады? Міне, бұл жерде
мұғалім ынта көрсете білуі керек. Тәрбие ұғымы кең мағанада әлеуметтік
қоғамдық құрылыс ретінде барлық салаларын қамтиды:жанұя,мектепке дейінгі
мекеме,оқу,тәрбие орындары,еңбек ұжымы,информатика құралдары және басқа
орындар.Тәрбие-балалардың жас және дербес ерекшеліктеріне дайындығы мен
даму дәрежесіне лайық іске асырылады.[1]
Биология пәнінің мұғалімі сыныптан тыс тәрбиелік жұмысты
ұйымдастырғанда оқушылардың тек көркем әдебиеттерді,шытырман оқиғалы
әдебиеттерді ғана емес,содай ақ биологияға арналған ғылыми көпшілік
әдебиеттерді де оқуына мүмкіндік жасай білуі керек.
Жұмыстың мақсаты: Оқушылардың ойлау қабілетін пәннен алған теориялық
білімін іс жүзінде қолдану,білімін,іскерлігін,дағдысын жан-жақты
қалыптастыру.
Жұмыстың міндеттері:
▪ Пәннің басты міндеті-сыныптан тыс жұмыстарды жандандыру,оны жаңа
мазмұнмен байытып,тиімді өткізу.
▪ Сабақ үстінде қолданылатын жаңа-әдіс тәсілдердің тиімділігін
зерттеу.
Жұмыстың жаңалығы:Сыныптан тыс тәрбиелік жұмыста ғылыми көпшілікке
арналған әдебиеттерді оқу табиғат туралы білімді кеңейтіп, ғылымның
дамуы,ұлы ғылыми жаратылыс зерттелушілердің өмірі туралы таныса
аламыз.Биологиядан сыныптан тыс сабақтарды жүргізгенде танымдық құштарлықты
дамытуда биологилық ойындардың маңызы өте зор.Олар назар салуға, көргенін
есте сақтауға,есту,иіс сезімін дамытуға және қоршаған табиғатты бар
ықыласымен толық қабылдауға мүмкіндік береді.Оқушыларға сыныптан тыс жұмыс
ретінде ұсынылатын көптеген тәжірбиелер мен бақылауларды ботаника және
зоология сабақтарында кеңінен пайдалануға болады.[1]
Қорғауға қойылатын басты қағидалар:1)Э.Б Эльконинің айтуы бойынша
Ойын арқылы іс әркет пайда болады және адамгершілік артады демекші, ойын
арқылы оқушылардың психикасын, тұлғасын дамыту барысында көмегі
зор.2)Мектеп оқушыларына крассвордтар,ребустар мен әр түрлі бас қатыратын
шытырман ойындар да қызықты болып есептеледі.Оны жасау методикасы ойынның
ерекшелігіне байланысты. [1]
5
1. Әдебиеттке шолу.
1.1Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру.
Оқушылардың дүниетанымын ғылыми негізде қалыптастыруда мектептегі
биологиялық пәннің маңызы зор. Табиғаттың біртұтастығы,оның дамуының
үздіксіздігі,өзара байланыстарының күрделілігі,адам пайда болуға тіреген
тіршілік дамуының жоғары формалары,табиғи құбылыстардың үзіліссіз
байланыстар дүниетанымын қалыптастыратын түсініктерге жатады.
Биологияны оқыту барысында тәрбие беру элементтерінің жүйесі
қазіргі қоғаманың жалпы талаптарына сай келеді.Бұл жүйе тәрбиелеудің
мынадай элементтерінен тұрады;
1. ғылыми дүниетанымды қалыптастыру;
2. патриоттық тәрбие;
3. еңбек және экологиялық тәрбие;
4. гигиеналық, жыныстық және дене тәрбие;
5. эстетикалық және әдептілік тәрбие;
Биологияны оқытуда мұғалім жан-жақты тәрбиелеудің барлық
мүмкіндіктерін қолдана алады. Сонымен бірге,мұғалім өз пәнінің спецификалық
ерекшеліктерін ескере отырып, тәрбие жұмысын жүргізеді.
Оған көптеген мүмкіншіліктер бар.Мысалы,биологияны оқытудағы көптеген түрлі
формалар:сабақ,сабақтан тыс және сыныптан тыс жұмыстар, мектепшілік және
мектепаралық жұмыстар, танымжорықтар,оқу-тәжірибе учаскесіндегі
жұмыстар,оқушылардың жазғы экологиялық лагерде демалуымен қатар табиғаттағы
құбылыстарды,тірі организмдерді зерттеу жұмыстары т.б.[25]
Оқыту мен тәрбиелеу - бір-бірімен байланысты күрделі
процесс.Сондықтан да,оны жүзеге асыру мұғалімнен көп біліктілік пен
шеберлікті талап етеді.Тәрбие беру дегеніміз-оқушының пәннен алған
білімінің сенімге айналуы ,ал сенім одан әрі жүйеге,көзқарасқа қалыптасады.
Сыныптан тыс сабақтарды дұрыс ұйымдастырған кезде оқушылардың
биологиялық мәселелерді оқып үйренуге деген танымдық құштарлығы көптеген
сұрақтарға жауап іздестіруге қозғаушы күш ретінде жұмсалады.Мұғалім
сыныптан тыс сабақтарды өткізудің методикасы мен мазмұнын оқушылардың
танымдық әрекетін барынша дамыта алатындай етіп ойластыруы қажет.Жоспар
жасағанда мұғалімнің басшылығымен өткізілетін жас натуралистер үйірмесіне
алуан түрлі: жеке жұмыстар (бақылау), тәжірибелер,
баяандамалар, рефераттар, коллекция жасау,коллективтік жұмыстар
(өсімдіктерді күтіп баптау), жаппай орындалатын жұмыстар (биологиялық
науқандар: Орман апталығы,биологиялық олимпиадалар), басқа да натуралистік
жұмыстар жүргізіледі. [1]
6
Биология мұғалімі үйірмеге жалпы басшылық жасай отырып,жас
натуралистердің творчестволық және ұйымдастырушылық қабілетін дамытуға
жағдай жасайды.Үйірме жұмысын жоспарлағанда топта істелетін және жеке
істелетін жұмыстардың тақырыптарын аса мұхият іріктеп алуы керек.Жұмыс
жоспарын жасаған кезде жетекші оның бүкіл оқу жылына немесе жарты жылға
арналған мақсатын айқын көрсетеді және жұмыстың тақырыптарын іріктейді.Осы
негізде мынадай тақырыптарды жоспарлауға болады:
1 ) Туған өлкенің табиғатын қорғау :
• қорғауға жататын объектілерді айқындау ( ұзақ жасайтын
емен,сирек кездесетін өсімдіктер немесе жануарлар,бақ
архитектурасының ескерткіштері,т.б);
• құстарды, балықтарды,аңдарды және басқа пайдалы жануарларды
қорғауды ұйымдастыру ,үлкендерге көмек беру т.б туралы бастауыш
класс оқушыларымен әңгіме өткізу.
2) Туған өлкенің табиғатын зерттеу:
• туған өлкеге экскурсия ұйымдастырып өткізу ( жылдың әр
маусымында – күзде,қыста,жазда және көктемде);
• мектептің өлкетану музейін құру ( ботаника және зоологияға
арналған препараттар,гербарийлер даяарлау,т.б).
Бұл үшін тақырыптың да жалпы идеясы бір,бір мақсатты
көздейді,сондықтан жергілікті жердің жағдайын ескере отырып,кез келген
мектеп,оны сабақтан тыс үйірме жұмысының жоспарына арқау етіп пайдалана
алады.Табиғатқа экскурсия жасаған кезде патриоттық сезім,сондай-ақ туған
өлкеге деген сүйіспеншілік көбейе түседі.Жас натуралистер сабақтан тыс
жұмыстарда жинаған экспонаттарын мектептің өлкетану музейіне қоюға
ыңғайлап реттейді немесе биология кабинетіне көрнекі құралдар әзірлейді.
Биологияны оқыту арқылы тәрбиелеудің барлық мүмкіндіктерін бір-
бірімен байланысқан белгілі элементтерге жатқызуға болады.Тәрбие
элементтерінің бір-бірімен байланысты:әлемдік көзқарасты тәрбиелеу
оқушының дербес ойлау қабілетінің дамуы мен қоршаған әлемге дұрыс
көзқарасымен тығыз байланысты болуы;ойлауды тәрбиелеу - практикада
қолдану және эстетикамен байланысты;эстетикалық тәрбие-
табиғаттақа,еңбекке және тұрмысқа әрекеті қатынаста болатын,таным мен
этикаға байланысты;этикалық тәрбие- әлемдік көзқарас,ұжымдағы танымдылық
қызметі мен еңбек,табиғаттағы және отбасындағы іс-әрекетімен
байланысты.Әрбір тәрбие элементтері түсініктердің жүйелілігімен,әдістер
және әдістемелік жүзеге асырылады.[1]
7
8
Оқушыларға білім және тәрбие беруде басты рөлін атқаратын оқу
процесінің формаларының бірі сабақтан тыс және сыныптан тыс жұмыстар болып
саналады.Жоспар жасағанда мұғалім мына мәселелерге ерекше көңіл
бөліп:үйірме жұмыстарында және жас натуралистермен жеке жұмыс үстінде
қандай істер атқара алады;бақылау үшін қандай объектілер таңдаған
дұрыс;қарапайым тәжірибелер қою үшін қайсысын алған жөн; биологиялық кештер
немесе басқа да көпшілік жұмыс шараларын қалай жақсы ұйымдастырып,өткізу
қажеттігін ойластыру тиіс.
Биология сабақтарында және сыныптан тыс тәрбиелік жұмыс
жүргізгізуде биологиялық ойындардың маңызы зор.Олар тез ойлануға,білгенін
еске түсіруге,көргенін есте сақтауға,сезім мүшелерінің жұмысын дамытуға
мүмкіндік туғызады.Мұндай ойындарды биология
сабақғында,кештерде,биологиялық апталықтарда қолданудың маңызы зор.Осы
ойындар арқылы оқушылардың пәнге деген қызығуы арта түседі.
Сонымен қатар , ойын түрінде жұмбақтарды,
жаңылтпаш, мақыл-мәтелдерді пайдалану оқушылардың ,алғыр-
лығын,бақылағыштығын,тапқырлығын,дү ниетаным шеңберінің өсуіне
көмектеседі.Қазіргі таңда білім беру жүйесінің алдында тұрған негізгі
міндет-білімді де білікті жас ұрпақтар тәрбиелеу.Ол үшін оқушылардың
логикалық ойлау қабілеті жоғары болуы керек.Қазіргі мектеп оқушыларының
логикалық ойлау қабілеті,өздігінен іздену деңгейі төмен.Оқушылар тек қана
тыңдаушының рөлін ғана емес,ізденушінің рөлін де атқаруы қажет.Оқушылардың
білуге деген қызығуын арттыру үшін:
• оқушылардың өздерінің ізденістерін ұйымдастыру кажет;
• өткен сабақ пен жаңа сабақты байланыстарып отыру қажет;
• оқушылардың білімі мен білігін тексергенде әр түрлі жұмыс
формаларын пайдалану керек;
• сабақта жаңа әдістермен белсенді сабақ түрлерін пайдаланған жөн.
Оқытудың нәтижесі көбінесе оқушылардың сол пәнге деген қызығуынан
туындайды.Биология пәніне қызығуды тек сабақ үстінде түрлі кестелерді,сурет-
терді,нақпішіндерді,ылғалды препараттарды,т.б көрсету ғана емес,сондай –ақ
оқушылардың тірі табиғатпен,қоршаған ортамен қарым-қатынасы арқылы да
оятуға болады.
Сабақты әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолданып,түрлендіріп өткізу
оқушылардың білімге,оқып-үйренуге деген құштарлығын арттыратыны анық. Оқушы
белсенділігін,ізденушілік қабілетін дамытатын сабақтардың бірі- сыныптан
тыс тәрбиелік жұмыстарды өткізу.Егер сыныптан тыс сабақтарды рөлдік ойын
ретінде өткізсе,оқушылар сабақта белсенділікпен жұмыс жасап,өз бетінше
ізденуге,қортында шығаруға,іскерлікке дағдыланады.[10]
9
1.2 Биология пәнінен жүргізілетін сыныптан тыс тәрбиелік жұмыстар.
Сыныптан тыс жұмыстар оқушылармен еркін түрде,өз қалаулары бойынша
жүргізілетін сабақтың формасының бір түрі болып есептеледі.Мұғалімнің
басқаруымен оқушылардың биология пәніне деген қызығушылығын арттыруға үлкен
әсерін тигізеді.Сабақтан тыс жұмыстар биология кабинетінде,тірі табиғат
аясында,табиғат аясында оқу-тәжірибе участогінде орындалады. Жұмыс
тәжірибе, өсімдіктердің коллекцияларын,гербарийлердің бақылау арқылы
жүргізіледі.Биология пәнінен жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстардың
формалары алуан түрлі: топтасып жүргізілетін жұмыс,жеке түрде жүргізілетін
жұмыстар.Топтасып өткізілетін жұмыстарға мыналар жатады:жас натуралистер
үйірмесіндегі жүргізілетін жұмыс,биология кабинетінде ассистенттік жұмыс
атқарып,оны жабдықтауға,безендіруге қатысады.Оның ішіндегі жас натуралистер
үйірмесінің алдына қойылатын мақсаты – биологияны қызығып оқитын
талапкерлердің білімін тереңдету,олардың шеберлігін және іскерлігін арттыра
отырып,табиғаттың даму заңдылығына деген материалистік
көзқарастарын қалыптастыру. [1]
Үйірме жұмысы бір жүйелі түрде өзінің жоспарланған бағдарламасы
бойынша өзеркімен қызығып қатысушы оқушылардың белгілі бір тобымен
жүргізіледі.Әрбір сыныпта биология пәнінің салаларынан арнаулы мынандай
үйірмелерді ұйыдастыруға болады.VI-кластарға жас ботаниктер үйірмесі,VII
класта – жас зоологтер үйірмесі,VIIІ-IX кластарда жас физиологтар, X-XI
кластарда бас биологтар үйірмесін ұйымдастыруға болады.Үйірмелердің былай
бөлінуі біріншіден оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты
болса,екіншіден олардың білім деңгейінеде байланысты.Әрбір оқушы өзінің
қызығуына қарай қалаған үйірмелеріне қатысуына болады.Мысалы,жоғарғы класс
оқушылары ботаника немесе зоология үйірмесіне қатысуына болады.
Жалпы биологиялық сынаптан тыс жұмысқа юнаттар үйірмесіне аз ғана
оқушыларды тарта отырып,оқытушы оқушылар ұжымы мен жалпы жұмыс
өткізеді.Мысал,кинофильмдер көрсету арқылы лекция және демонстрациялық
сабақтар өткізу,табиғатта немесе басқа өндіріс орындарында,көрмеге
саяхаттар жасау,ғылыми кештер және конференциялар өткізу.Оқушылардың өнер-
шеберлік көрмесін ұйымдастыру,әртүрлі тематикалық кештер ұйымдастыру Алтын
күз, Бақ аптасы, Құсытар күні газеттер мен альбомдардың көрмесін
ұйымдастыру,т.б.Жекелеп жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстарға
жататындар:тірі табиғат бұрышында істелетін жұмыс,оқу тәжірибе участогінде
істелетін жұмыс,табиғатта істелетін жұмыс және сыныптан тыс әдебиеттерді
оқу.Барлық уақытта әрбір сыныпта биологияға деген ынтасын,қызығушылығы бар
жеке тұлғалар болады.Оқушы-лардың бақылау жүргізуіне,қарапайым тәжірибелер
жасай білуіне,белгіленген әдебиеттерді оқуға мүмкіндік жасау.[1]
10
Оқушылар Біздің қаланың табиғаты деген тақырыпта көпшіліке
арналған шаралар өткізу арқылы табиғатты зерттеуге шамаға шақ көмек көрсете
алады.Бұл жұмысты зерттеу сипатындағы іс деп есептеу керек.Сөйтіп,бір отряд
парктегі өсімдіктер мен жануарлар әлемін бақыласа,екіншісі – қала
гүлзарларындағы сәндік өсімдіктерді,үшіншісі – жеміс- жидек
өсімдіктерді,төртіншісі- қаланың сортаң өсімдікті аудандарын зерттейді.Жер
жерлердің бәрінде де өсімдіктер бар,олар ашық алаңдарды жасыл кілеммен
бүркейді,кейде жасыл желек өскіндері асфальтты да жарып кетеді.Мұндай
жұмыстың нәтижесін жас натуралистер мерекесінде қортындылап отырған
пайдалы,әдетте бұл істі бір ғана мектеп мұғалімі ұйымдастыра
алады.Тақырыпты түрлендіріп отыру Жас натуралистер мерекесін өткізіп.оған
даяарлану кезіндегі бар сарындылықтан арылуға мүмкіндік береді.Бір атап
көрсететін нәрсе,тақырыптың аты оқушыларды әр кезде қызықтыра
бермейді,Мұның барлығы нақтылы тапсырманы орындау барысында және
ұйымдастыру тәсілдеріне байланысты.
Мектеп практикансында кеңінен пайдаланып жүрген сыныптан тыс
жұмыстардың бір түрі –биологиялық кеш.Осы арқылы оқушылар алдында биология
ғылымының жетістіктерін және ауыл шаруашылығы практикасын кеңінен ашуға
болады.Мұндай кештерге даярлануда мектеп оқушыларын хабарлама немесе
баяндама үшін қажетті материалды табуға үйрету,баяндама немесе хабарламаны
қалай даярлайтынын және оған таблица немесе табиғи үлгіні отырып,тыңдаушыға
қалай жеткізу жолдарын көрсетіп беру өте қажет сай саналы,ұлтжанды
жастарды.
Қазіргі заманғы қоғамның талабына тәрбиелеу ісінде жалпы білім
беретін мектептердегі ғылым негіздерін үйрететін жеке пәндердің маңызы
зор. Өйткені,әр ғылым саласынан жеке пәндер ғана толық,терең білім бере
алады.Жас ұрпақты оқытуда және тәрбиелеуде сабақтан тыс жұмыстарды
ұйымдастырамыз.Ұйымдастырған сабақтан тыс жұмыстар мен сабақтар бірін-бір
толықтырып,дамытып отыруы қажет.Сабақтан тыс жұмыстардың мақсаты
әлдеқайда кеңірек,олар оқушыларды жан-жақты дамытуға бағытталып сабақтағы
материалды саналы,тез ұғып қабылдауына жетелейді.Белгіленген жоспар бойынша
жүргізілген сабақ әр уақытта оқушыларды қызықтырып,ойландыратын сұрақтардың
барлық жағын ажыратып көрсете алмайды. Сондықтан сабақта өтілген материалды
кеңір ек оқып үйрену үшін сабақтан тыс жұмыстарды өткізудің маңызы зор.[1]
Биология пәні –оқушыларды табиғат ерекшеліктерін дұрыс
түсінетін,жан дүниесі таза адам болуға тәрбиелейді.Сабақтан тыс жұмыстар
оқушылардың биология пәндерінен алған білімдерін дамытуға және
тереңдетуге,оқу іс-әрекеттерінде белсенділіктерін арттыруға,материалды тез
меңгеруге мүмкіндік береді.[7]
11
Сабақтан тыс жұмыстар оқушылардың жан-жақты ойлау мен іскерлігін
арттыру бағытында жүргізілетін педагогикабілім,экологиялық тәрбие беруде
басты орын алатын жұмыстардың басты салаларының бірі.
Сабақтан тыс уақыттарда оқушыларды танымжорыққа шығаруға болады.
Танымжорық - әлеуметтік, этикалық, эстетикалық ,еңбекке баулу,сабақта
өтілетін материалдарды пысықтауда,дамытуда үлкен рөл ат-қарып, экологиялық
және өлкетанулық тәрбие береді.Оқушылар табиғи орта жағдайында мінез-
құлық дағдыларын қалыптастырады.
Танымжорықтар кезінде сабақтан тыс уақытта мектеп
бағдарламасына байланысты жұмыстарды ұйымдастыру өз алдына жеке қаралуы
тиісті және табиғи ортада байқау жұмыстары,табиғат объектілеріне бақылау
ұйымдастырылуы тиімді,әр жақсы нәтиже береді.Жорықтарға,танымжорықтарға
шыққанда оқушылар денсау-лығына өте абай болуы керек.Жаз айларында улы
жәндіктердің улары күшейе түседі.Улы жәндіктерге
жылан,шаян,қарақұрт,бүйі,т.б. жатады.Улы жәндіктерді орынсыз қырып–жоя
беруге болмайды.Себебі олардың табиғатқа,адамға тигізетін пайдасы
мол.Жыландар ауылшаруашылық зиянкестерін,тышқандарды т.б жануарларды
құртып,пайда келтіреді.[16]
Жеке оқушыны жан-жақты дамыту мен тәрбиелеуде сабақты және сыныптан
тыс жұмыстарды дұрыс ұйымдас-тырғанда ғана белгілі бір нәтижеге жетуге
болады.Сабақтар мен сыныптан тыс жұмыстар бірін –бір толықтырып,дамытып
отыруы қажет.Сыныптан тыс уақытта сабақта өтілген тақырыптарға байланысты
жергілікті жерге,табиғат аясына осындай танымжорықтарға апаруға,табиғат
нысандарына бақылау ұйымдастырып,күнделікті оның нәтижелері жөнінде
пікірталасумен бірге оқушыларды туған жерін сүюге,оны қорғауға,аялауға
баулиды.
Сыныптан тыс жұмыстың түрінің бірі мұғалімнің үлкен ұйымдастырушылық
шеберлікті талап ететін биологиялық науқандар болып
табылады.Мысалы,көктемде,топырақ қызысымен,яғни,ағаштар мен бұталарды
отырғызу басталысымен,көктемде Бақ апталығы,Орман апталығы немесе Орман
айлығы жарияланады.
Мектеп оқушылары алғашқы күннен бастап жеміс бақтарын және жеміс-
жидек отырғызады,егер олар бұрын отырғызылған болса,бақты күтіп-баптауға
кіріседі.Бақ апталығы күндерінде мектеп оқушылары тек мектеп айналасына
ғана емес,жол бойына,қала мен ауылдарда ағаштар мен бұталар отырғызылып
жаңадан жасыл бақ жасайды.
Оқушылар Бақ апталағына белсенді қатысуы үшін мектеп директоры
мен биология пәнінің мұғалімі учаскамен дер кезінде танысып,ағаштар мен
бұталы өсімдіктер қай жерге отырғызылатынын біледі,құрал-жабдықтар мен
отырғызылатын қажетті материалдар әзірлеп,нақтылы жұмыс жоспарын
жасайды.[15]
12
Сыныптан тыс жұмыстардың түрлері.
1)Сабақтан тыс жұмыстар түрлері балалардың және педагогтардың негізгі
кеңістігіне қарай бөлінуі:
• табиғат аясында (Сәлем,жылға!);
• қала көшелерінде (көше беті);
• мұражайда,көшелерде ( сурет көрмелерінде);
• денешынықтыру алаңында (достардың футболдық кеші);
• бала бақшада ( балалармен қалай өмір сүруге болады);
2)Егер сыныптан тыс жұмыстарды тәрбиешінің нәтижелік жоспарымен қарайтын
болсақ,пәндік нәтижесіне байланысты топтық жұмыстар:
• әлем туралы ойларын дамыту ( қандай алуан түрлі әдемі әлем);
• әуенді тыңдап және естуді үйрену ( басқасы- қасымда)
3)Сыныптан тыс жұмысты кең көлеміне қарай:
• кітаппен жұмыс (католог- біздің көмекшіміз);
• табиғат құбылысына қарай (күзге қараймын);
• адамдармен тез тіл табысу (пәндік тіліне қарай);[23]
Мектептегі патриоттық тәрбие:өткенге артқа қарай немесе болашаққа
бір қадам.
Патриотизм - отанға деген сүйіспеншіліе сезім және бірден бір
терең ұғым.Патриотизмге тәрбиелеу бұл педагогикалық шеберлікті қажет
етеді.Мектептегі тәрбие берудің негізгі патриоттық бағыты оқушылардың ой
өрісінің арықарай дамуына көптеген септігін тигізеді.Болашаққа қадам жасау
үшін ең алдымен оқушыларға дұрыс тірбие бере білу керек,ол үшін мұғалімнің
өзі сабақты өту барысында дұрыс ұйымдастыра алу керек.Сыныптан тыс
жұмыстарды ұйымдастыру кезінде,оқушылар белгілі бір тақырыпқа сай келетін
сабақ жоспарын алып оның өту маңызын біле білуі керек.
Жалпы патриотизм мектеп оқушыларының маңызды шешім
қабылдауына,алдағы уақыттарда болашаққа жоспар жасауына көмектесе
алады.Сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыру мұғалімнің шеберлігін өте қажет
етеді.Жоспар жақсы құрылған жағдайда оқушылардың ойын әдістерін кеңінен
қолдануға мүмкіндік береді.Мұнда мұғалім ең басты мәселеге яғни
оқушылардың ой өрісінің дамуына көптеген септігін тигізетін әдістерді
қолдануларына жағдай жасау.
Сыныптан тыс жұмыстарда көптеген әдістерді қолдану арқылы,өткен
тақырып бойынша білімдерін толықтыруға үлкен септігін тигізеді.Сабақта
мұғалімдердің оқушыларға ерекше көңіл аударуы ең басты мәселе болып
саналады.Әдістердің негізгі жүйелері сыныптан тыс жұмыстардың басты
бағыттар бойынша жұмыс істеуіне және де оқушылардың мінез-құлықтарын
жақсартуға көмектеседі.Тәрбиешінің көмегі арқылы балалар өз ойларын толық
жеткізе алады және де еркін сөйлеуге үйретеді.[24]
13
[24]
14
1.3 Биологиялық ойындар өткізу
Биологиядан сыныптан тыс жұмыстарды жүргізгенде танымдық құштарлықты
дамытуда биологиялық ойындардың маңызы өте зор.Олар назар салуға, көргенін
есте сақтауға,есту, иіс сезімін дамытуға,сөйтіп,қоршаған табиғатты бар
ықыласымен толық қабылдауға мүмкіндік береді.Қазіргі кезде әрбір мұғалімнің
мақсыты-сабақ сапасын көтеру,түрлерін жетілдіру,оқушылардың қызығушылығын
арттыру.
Биология пәнін оқыту процесінде оқушылардың алған білімін жүйелі
тексеріп,сабақтағы оқу материалдарына қосымша ғылым жаңалықтарын халықтық
салт-дәстүрлерді пайдаланудың және биологиялық ойындарды жиі -жиі өткізіп
отырудың да маңызы зор.Бұл оқушылардың пәнге деген қызығушылыған,пәнге
деген сүйіспеншілігін артырады.Мектепте бұлшық еттерге көп күш түсетін
ойындар жиі өткізіледі.Алайда көру,есту,сипап сезу,иіс сезімін дамытуға
бағытталған ойындар әлі де болса жеткіліксіздеу.Сол себепті,сыртқы
сезімдердің дамуына жәрдемдесіп,мектеп практикасында табысты пайдалануға
болатын мысал үшін кейбір биологиялық ойындардың сипаттамасын
келтірейік.Мұндай ойындарды бөлмеде де,табиғатта да,ботаникалық
экскурсиялар немесе өлкетану саяхаты кезінде де өткізуге болады.[9]
Мұғалім немесе көмекші тәрбиешілер оқушылармен табиғат аясына
шыққан кезде әдетте әр түрлі ойындар ұйымдастырылады.Мысалы,басқа
әріптермен белгілі сөз құрастыруға болатын бес ағашты атау немесе ағаштарды
және түбірді пайдалана отырып,солтүстік бағытты табу және т.б.Әдетте
танымдық ойындар белгілі жағдайларда тапқырлықты,бағдарлағыштықты талап
етеді.Енді сондай ойындарға мысалдаркелтірейік:
➢ Ботаникалық эстафета- Ойынға қатысушылар дөңгелене отырады да,ойын
басқарушы ойынға қатысушылардың барлығына бір -бірден өсімдік атын
атауды ұсынады,мұнда алғашқы ойланған сөздің соңғы әрпінен келесі
өсімдіктің бірінші әрпі басталатындай болуы ескертілуі
қажет,мысалы:арша,асқабақ,қарбыз,зы ғыр және т.б. Бұл ойын түрін
өзгерте отырып,өсімдік атауына оның қайда өсетіні туралы
мағұлматтар қосуға болады,мысалы:арша тауда өседі.Екінші біреуі
қайда өсетінін айта отырып, а әрпінен басталатын сөз ойлауы
керек,мысалы:аскөк огородта өсді және т.б.
➢ Көргеніңді есіңе түсір -Ойын аялдау кезінде өткізіледі.Ойын
басқарушы ойынға қатысушылардан жол бойы не көргеніндерін
сұрайды.Сұраққа кім жылдам және дұрысырақ жауап берсе,сол жеңіп
шығады.Сұрақтардың мына тектес болуы мүмкін:біз жүріп өткен орман
қорғайтын алқапта қандай бұталар өсіп тұр? Жас емендердің мөлшері
қандай? Біз гүлдеп,жеміс беріп тұрған қандай өсімдіктерді көрдікт
т.б.[1]
15
➢ Иісі бойынша ажыратуға үйрен-Бұл ойынға жусан,жалбыз,лимон,лавр
жапырақтарын немесе жидекті өсімдік-тердің жемістерін таңдап алу
керек.Бұларға қарағайдың бұтағын,жас саңырауқұлақты,пияз және басқа
өсімдіктерді қосуға болады.Үлгілердің әрқайсысын қақпаға бар шыныға
салу керек.Бұдан соң ойынға қатысушылар иісі бойынша олардың қай
өсімдік екенін ажырату керекКім дұрыс жауапты көп қайтарса,сол жеңіп
шығады.
➢ Биологиялық викториналар - Мектеп оқушыларының арасында әр түрлі
биологиялық викториналар кең тараған.Бұл ойындарды түрлі-түрлі етіп
өткізуге болады,қалай болғанда да олар ойынға қатысушылардың
әрекеттерін іске жұмылдырып,табиғат тіршілігінің алынған маңызды
мәселелер бойынша білімді тексеруге мүмкіндік береді. Викторинаға
қажетті сұрақтар құрастыру аудиторияға байланысты.Мысалы,егер жалпы
мектептік шара өткізу қажет болса,іріктеп алынатын сұрақтар қысқа
жауап қайтаратындай болуы керек,мысалы Капустаның қай сорты бір
жылдық өсімдікке жатады?т.б.Егер викторина оқушылардың шағын тобы
арасында өткізілетін болса,онда өрістете жауап беруді қажет ететін
сұрақтар қоюға болады.Мысалы,иттің аса ыстық күндері тілін шығарып
жүретіні неліктен екеніне сөзбен жауап қайтаруға болмайды.Оны
толығырақ түсіндіруге болады.[1]
Оқушылар күн ыстық болғанда ит тілін шығарып жүру арқылы
сілекейдің айтарлықтай булануына,соның арқасында дене температурасын
төмендетуге мүмкіндік жасайды деп жауап беруге болады.Жас натуралистерге
үйірмеде сабақ өткізгенде немесе биологиялық олимпиадалар ұйымдастырғанда
және т.б.осыған ұқсас сұрақтар қоюға болады.Мектеп практикасында суреттер
бойынша викториналар жиі өткізіледі.Бірнеше өсімдіктердің суреттерін немесе
кептірілген өсімдіктерді беріп,олардың аттарын атауда немесе мекендейтін
жерлерін әңгімелеуде және т.б. ұсынуға да болады.
Оқушылардың жыртқыш құстар тақырыбы бойынша алған білімдерін
еске түсіріп.материалдармен өзіндік жұмыс жасауына сабақта алған теориялық
білімдерін практикада пайдалана білуге,шапшаң ойланып,тез жауап
беруге,шығармашылық ізденістерін шыңдауға және де қыран құстарды
қорғауға,әсемдікке баулуға тәрбиелеуде құсбегілік өнерге қажетті құрал-
саймандар,құсбегілікке пайдаланатын құстардың альбомы,қыранды баптауға
арналған бұйымдардың бүктемесі,қақпан,тор,тұзақ,аңдардың терілері түрлі-
түсті суреттерді пайдалана отырып,Жыртқыш құстар және саятшылық өнер
тақырыбында ойын түрінде шығармашылық сабақ өткізуге болады.Сынып
оқушыларын үш топқа бөліп,ойын тәртібін түсіндірдім.
І топ Сұңқар.
ІІ топ Лашын.
ІІІ топ Қыран.
16
Топтармен танысып болған соң,сабақ бөлімдерге бөлінеді,сол бөлім
бойынша ойын сабақ жалғасады.Енді Шығармашылық бөлім басталады. Құсбегі
–қыран құстың ұстазы тақырыбында әр топ өзінің қысқаша шығармашылық ойын
жеткізе алады.Әр топ өздерін таныстырып болған соң,теориялық бөлімге
көшеміз. Қыран құстар еліне саяхат ойыны басталады.Әр топ оқушылары алма-
кезек қыран құстардың суретін таңдап алып,құстар туралы пікірлерін
жеткізеді.Бұл сайыс біткен соң, Қане кім көп біледі? сайысы
басталады.Мұнда әр топ өздерінің саяатшылық,құсбегілік және аң құстар
туралы жинағын әңгімелерін ортаға салады.Осылай қортынды бөліміне
келеді.Жеңген топты атап аталған сыйлықтар беріледі.Осылай құстар жайлы
көптеген мәліметтер біле аламыз. [4]
Мұғалім педагогикалық үрдісті сауатты ұйымдастыру үшін оның
теориялық негіздерін түсініп,оның мақсаттарын,міндеттерін,мазмұнын
формалары мен әдістерін,тәсілдерін ажырата алуы қажет.Ойын нұсқалары
оқушылардың тек уақытын алып қана қоймай,бір нәрсеге үйрету үшін,олардың
білімін тексеруге,зеректілігін дамытуға және басқа пайдалы қасиеттерді
өрістету үшін көп нәрселерді ойлап табуға болады.Мектеп оқушыларына
кроссвордтар,чайнвордтар,ребустар және басқа бас қатыратын әр түрлі
шытырман ойындар да қызықты болып есептеледі.Оны жасау методикасы ойынның
ерекшелігіне байланысты.
Мұндай ойын жұмбақтар қай-қайсысы болса да оқушылардың белгілі
білім талап етеді,ғылыми және анықтамалық әдебиеттерден жауап іздестіруге
мәжбүр етеді,бұл мектеп оқушыларының жалпы ойының дамуына дұрыс ықпал
жасайды.Егер мұғалім оқушылардың іс- әрәкеттерін осындай ойындарды
құрастыруға бағыттайтын боса,оның нәтижелігі,пайдасы арта түседі.Мұндай
жағдайда құрастыруға көптеген әдебиеттерді оқып,материалды тақырыпқа қарай
іріктеуге болады,ойынның негізгі формасы мен бағытын анықтап алуға тура
келеді.
Оқушылар түпкілікті еңбектенгенде істеген істері зая
кетпейді,ұзақ естерінде қалады.Биологиялық ойындар осындай қысқаша тізбесі
оларды оқу-тәрбие мақсатында пайдалану мүмкіндігінің зор екендігін
көрсетеді.Танымдық ойндардың кез келген түрі оқушылар үшін пайдалы,олар
ойын арқылы күшін,қабілетін тексере алады.Сондай–ақ,ойындағы табыс
оқушыларды еліктіріп,табиғат тіршілігіне бұрынғыдан да көп білуге
тырысады.[11]
Соңғы уақытта мектепте Биология апталығын өткізу практикаға
кеңінен енді.Мұндай шараларды өткізу алдында үлкен даярлық жұмыс
істеледі.Оқушылар белгілі бір тақырыпқа баяандама және реферат
жазады,көрме мен конкурс ұйымдастырады,биология тақырыптарына бюллетеньдер
құрастырады,сондай-ақ Биология апталығы күнін өткізуге жоспарланған
жұмыстардың басқа түрлерін де орындайды.Оқушылардың ой-өрісін дамытып,әрбір
өтілген тақырыпты қортындылау кезінде,немесе қайталап еске түсіру барысында
сөзжұмбақ шешу өте қолайлы.[23]
17
Мұны сыныпты екі топқа бөліп жарыстырып өтуге де болады,Өйткені
оқушылардың барлығы бірдей өтілген тақырыпқа дайын бола бермейді.Ал
сөзжұмбақта сол тақырыптың ішіндегі ең маңыздысы жасырылады.Осы арқылы
сабаққа дайындықсыз келген оқушылар кітаптан ізденіп,жауабын табуа
тырысады.Ал,ізденушілікпен тапқан жауап,ол оқушының ойында сақталып
қалатыны сөзсіз.Сондықтан әсіресе жас жеткіншіктерге,Мысалы 5-7 сыныптар
аралығындағы оқушыларға осындай сөзжұмбақтарды көптеп ұсынған жөн.Қазіргі
кезде білім беру саласында жаңа технологиялық әдіс тәсілдерді кеңінен
қолданылуда.Сол себепті биология сабағында сол әдістерді ойын түрінде
немесе жарыс,танымдық,сайыс,тәрбие сағаттарында кеңінен қолдануға болады.
Биологиялық ойындар белгілі бір тақырыпқа сай жасалған жоспар
бойынша өтілетін болса,сол тақырыптың мәні мен мазмұнын,көптеген ұғымдар
мен терминдердің белгісіз мағаналарын ашуға әбден көмектеседі деп
санаймын.Оқушылардың талдау,синтездеу,салыстыру
қортындылау, ойлау қабілеттерін дамытуға арналған әртүрлі кестелер,сызбанұс-
қаларды,интерактивті тақта,электрондық оқулықтар, т.б. пайдалануға болады.
[4]
1.4 Танымжорықтың маңызы.
Биология сабағы тек сыныпта қана өтіп қоймай,сонымен қатар
лабораторияда, музейлерде, табиғат аясында және экскурсияда,аулылшаруашылық
және егін алқаптарында да өтуге болады.Педагогика саласында экскурсияның
орны ерекше. Біріншіден,өте кең ауқымды сапалы,білімді маңызды.
Танымжорық бағдарламаның нақты материалын дайындауға,сыныпта
үйренуге және кең ауқымды жұмыс дайындауға мүмкіндік жасайды.Табиғаттың
байлығын,әлеуметтік шаруашылықтың маңыздарын экскурсияның көмегінсіз түсіну
өте қиын.Экскурсия өлкетану жұмысының белгілі саласы болып саналады және
педагогика саласының маңызды бөлімі.Биология пәнінің мұғалімінің жоспарының
бір бөлімін осы экскурсия саласы алып отыр.[7]
Танымжорық оқушыларды табиғатпен жақынырақ танысуға мүмкіндік
береді.Сыныпта өткен сабақ пен табиғат аясында өткен сабақтың айрмашылығы
өте көп.Сыныптан тыс сабақтарды жүргізгенде белгілі тақырыпқа сай жоспар
дайындау керек,сонымен қатар табиғат аясына шығуға сай келетін тақырып
белгілеуге немесе өткен сабақты қайталауға да болады.
Ең алдымен экскурсияға шыққанда оқушыларға алдын ала кеңес
беру қажет.Онда яғни,оқушылардың қауіпсіздігі жайлы және де керекті құрал-
жабдықтар мен арнайы дайындалған орындарды дайындап алу керек.Табиғат
аясына шыққанда мұғалім бастаған басшылықпен оқушылар өздері дайындаған сол
жердің табиғаты туралы маәліметтер айтуына болады. [9]
18
Жалпы танымжорықтың маңызы биология пәні үшін оқушылардың білімін
нақты тиянақтау үшін және ойлау қабілеттері мен талғамдық маңыздарын
дамытуға мүмкіндік береді.Табиғат аясына саяхат жасаудың оқушылардың
білімін тереңдету мен қатар тәрбиелік маңызының зор екенін әрбір мұғалім
жақсы біледі.Саяхатқа шығуға жалпы берілген сағат санынан үнемдей отырып
табуға болады.[11]
Биология пәнін толық терең түсіну,үйрену тірі объектілерді қолмен
ұстап көзімен көре отырып зерттеу,оның табиғаттағы орнын,өзара
байланыстарын,арақатынастарын түсіну тек табиғи жағдайда ғана болатын
процесстеріне көзін жеткізуге болады. Табиғатқа саяхатқа шығудың өзіне тән
талаптары мен ережелері бар.Сондықтан да оқушылардың алдын ала таныстыру
басты парыз.Экскурсия өткізу бірнеше кезеңнен тұрады:дайындық кезеңі,өткізу
кезеңі,қортындылау кезеңі және оның нәтижесін күнделікті дәріс беру кезінде
пайдалана білу. Сондықтан экскурсия нәтижелі өту үшін осы айтылған
кезеңдерден рет- ретімен орындалған жөн.
Cаяхатқа дайындық - оның уақыты,орны,мақсаты,міндеттері және
тақырыптық жоспарынан басталады. Осыған байланысты алдын ала саяхат
жүргізілетін аймақ жан-жақты зерттеліп,оның
географиялық,биологиялық,өндірістік т.б. сипаттарына аса көңіл бөлу
керек.Әрине,экскурсия өткізудің ең басты фигура мұғалім.Зоопарке,ботаника
бағына баруға арналған экскурсия өткізілу әдісіне қарай музейге,көрмеге
барғанда әртүрлі дайын экспозицияларды бақылау болып есептеледі.Сондықтанда
экскурсияның қандай да болса типін өткізгенімен де оның барлығына тән басты
мақсат жаңа материалдарды игеруге зерттеуге немесе бұрынғы алған білімдерін
нақтылауға,дамытуға арналады. [16]
Табиғат көп нәрсені тек үйретіп қана қоймайды және тәрбиелейді
де.Сондықтан биология мұғалімі туған табиғатты білу және оқушылар алдында
оның байлығын,әдемілігін аша алуы тиіс;адамның қызметіне және оның
колективтік еңбегіне байланысты болған табиғаттағы орасан өзгерісті
көрсету;табиғат байлығын еселеп көбейту және қорғау,сүюге үйрету,табиғатпен
тікелей қатынас жасау,оқушылардың оны зерттеуге деген құштарлығын арттырады
және мектеп оқушыларына эстетикалық тәрбие беруге мүмкіндік
туғызады.Сөйтіп,туған өлкеге деген сүйіспеншілік сезімге тәрбиелейді,бұл
советтік патриотизм тәрбиесі үшін жақсы негіз бола алады.
Танымжорық кезінеде табиғатты зерттеп,үйренуге құштарлығын артыру
және эстетикалық сезімді дамыту мұғалімнен асқан педагогикалық шеберлікті
талап етеді.Экскурсия орындары мектепке жақын орналасқан орман қорғау
алқаптары,колхоз даласы немесе мектептің оқу-тәжірибе учаскесі бола
алады.Жылдың әр маусымында белгілі бір жерге қайта-қайта бара беру
оқушылардың экскурсияға деген құштарлығын төмендетіп жіберетінін көрсетуге
тиіспіз. [19]
19
1.4.1.Танымжорық - тұлғаның шығармашылық қабілетігін қалыптастырудың бірден-
бір формасы ретінде.
Танымжорық – жеке тұлғалардың өз еркімен қабілеттілігін арттыру
мақсатында ұйымдастырылатын,табиғат аясына деген сүйіспеншілігін тудыратын
бірден – бір шығармашылық форма деп атауға болады.Мысалы, күз айының
уақытында, табиғат аясына саяхаттқа 6-сынып оқушыларымен
жүргізгенде,оқушылардың саны мен деңгейлеріне және де қызықты құрамды
балалар қатыса алады.
Танымжорық барысында сынып оқушылары:
❖ табиғат аясының қауіпсіздік ережелерін білу:
❖ танымжорыққа сай киімде болу:
❖ өзімен бірге қол кітапшасы мен қаламсабы болуы керек:
❖ сызғыш,түрлі бойағыштар,сурет дәптер,компас,лупа және дүрбі болу
керек:[23]
Танымжорық және шығармашылық.
20
1.4.2. Биологиялық танымжорық қалыптастыру негізінде,табиғат кешенінің
бағытын зерттеу.
Кешенді бағыт реализді интегративтік процесс кезінде маңызы
мынадай:
❖ әдістемелік;
❖ құрылымдық
❖ дамытушылық;
кеңістіктерге бөлінеді.
Әдістемелік- функция қоршаған ортаның күрделі бөлімдерінен тұратын
маңызды процесс.
Құрылымдық-функция биологиялық бөлімдердің қоршаған ортамен бірегей
байланыс арқыла,формаларын жасыру.
Дамытушылық-функциясы реализдік жолмен мектептегі пәнаралық
мінездемелердің,формаларын өзара байласынтыру болып саналады.
Негізгі үйлестіруші бағыт- әдістер арқылы өзара аспекті жасай
отырып, келесі белгілерден тұрады:
▪ әлеуметтік беталыс;
▪ қауымдастық;
▪ ұйымдастыруды басқаруға беталыс;
▪ мұғалім мен оқушылардың ішкі және сыртқы байланыстықтарына
көңілаудару;
Кешендік үйлестіру оқытудың барлық қызметтерімен:білім берудің
жүйелері,дүниетанудың жеңіл формаларын үйрену,дүниетанымды кең ауқымды
қызықтыру,пайдаланушы,әлемдік көзқарас,қарым-қатынасқа көз жеткізу.[28]
Кешендік үйлестіру оқыту барысында негізгі ғылыми жүйеге түсінік
беруге және табиғаттың белгілеріне себеппен қарауды үйрену.Кешендік
үйлестіру реализдік оқытуға тәрбиелеудің негізгі шешімі.Үйлестірудің
негізгі көпқырлы жақтарын әдістердің шешімі арқылы бағалаудың қортындысы
бойынша оқыту.Бұл үйлестіру оқытудың интеграциялық білімдеріне оқушылардың
қабілетеріне байланысты болады.Үйлестірудің негізгі мақсаты оқытудың басты
бағыттарына педагогикалық коммуникацияның зерттелу мотивтеріне дұрыс шешім
қабылдау болып саналады.[25]
Бастаманың негізгі функциясы оқытудың негізігі формаларын
үйретудің барлық жиынтықтарын табиғи объекті бойынша байланыстыру болып
саналады.Реализдік жеке белгілердің барлық жиынтықтарына оқытудың
дүниетанымдық мақсатына практикалық байланыстар педагогикалық өзара қарым
қатынастарға баулу болып есептеледі.
Бақылауды басқарудың негізгі жиынтықтары әдістердің
дүниетанымдық биологиялық білім берудің мұғалімдердің басты мінездемелік
бағдарламасын оқыту болып саналады.[23]
21
2.Cыныптан тыс жұмыстарды өткізу әдістері.
2.2 Биологиялық ойындар өткізу әдістері.
Биология сабағында оқушылардың ой өрістерін толықтыру үшін өткен
сабақтың тақырыбы бойынша биологиялық ойындарды өткізуге болады.Соның бірі
топтық сайыс болып саналады.Қазіргі кезде әрбір мұғалімнің мақсаты-сабақ
сапасын көтеру,түрлерін жетілдіру,оқушылар-дың қызығушылығын арттыру.
Биология пәнін оқыту процесінде оқушылардың алған білімін жүйелі
тексеріп,сабақтағы оқу материалдарына қосымша ғылым жаңалықтарын,халықтық
салт-дәстүр-лерді пайдаланудың маңызы зор.
Құстар класынан ойын түрінде сабақта Қанатты достардеп
тақырып қойып,қыздарды сұлулықтың,нәзіктіктің белгісі Аққу,ал балаларды
ер-ліктің,батырлықтың белгісі Сұңқардеп екі топқа бөлеміз.Бұл сабақта
оқушыларға құстарға тән негізгі ерекшеліктерді олардың негізгі түрлерін
,табиғаттағы,адам өміріндегі маңызын қайталай отырып,экологиялық білім
берледі.Сабақ барысында әр топ жетекшілері топтарының атын білдіретін
әнұрандарын айта келіп, Аққу тобы су құстарын, Сұңқартобы жыртқыш
құстар ерекшеліктерін айтады.Әр оқушы өзіне бөлінген құсқа өлеңмен немесе
қара сөзбен сипаттама айтады.Бұл кезеңде 20-30 минут уақыт өтеді.Бұл
бөлімді құстардың өзін- өзі таныстыру деп аталады.Осы кезде ғылыми
жаңалықтар,халықтық тәрбие түрлері айтылады.Мысалы, Үкіні жарнамалаған
оқушы үкі түнде ұшатын жыртқыш құс.Үкіні қазақ халқы ерекше
құрметтеген,оның қауырсындарын домбыраның басына,баланың бас киіміне
таққан.Себебі үкі қауырсындарындағы өрнекте,құранның сөздері бар деп
ұққан.Бөктергі- бөктергінің бір семьясы жаз бойы 100 саршұнақ,3390 тышқан
жеп, 8 тонна дәнді сақтап келеді.Ал саршұнақ бір маусымда 8 кг дән
жейді.[6]
Сабақтың келесі кезеңінде әр топ мақал-мәтел айтысады.
Аққутобы: Қаз аққуға қосылмас, Қаз келмей жаз келмес.
Сұңқар тобы: Ажалды қарға бүркітпен ойнайды, Екі сұңқар таласса бір
бүркітке жем болар.
Мақал-мәтелдерді айтқан оқушы оның тәрбиелік мәніне де түсінік беріп
отырады.
Викториналық сұрақтар сайысы.
Аққу тобы
1. Ең кішкентай құс?
2. Торғайдың жүрегі минутына неше рет соғады?
Сұңқар тобы
1. Төле бидің қарлығаш би атану себебі неде?
2. Ең ұзақ жасайтын құс?
Жұмбақ айтысы.( Әр топ екі жұмбақтан айтады)
Биологиялық ойындар өткізу әдісімен өткізілген сыныптан тыс
сабақтың нәтижесіне тоқталатын болсақ, оқушылар құстардың негізгі
22
ерекшеліктерін,олардың түрлерін,мінез құлықтарын,табиғаттағы орнын және
адам өміріндегі маңызын еске түсіне отырып экологиялық білім деңгейін
дамытты.
Әрбір топтың жетекшілігі топтың артынан тақырыпқа сай әнұрандар
айтып халықтық тәрбиесі бар ұлағатты ойларды келтіріп отырады.Мысалы,үкіні
қазақ халқы ерекше құрметтеген,оның қауырсынан домбыра басына,баланың бас
киіміне,қыздардың бас киімі сәукелеге тағу арқылы эстетикалық тәрбиелік
мәнін көрсете білді немесе бөктергінің табиғаттағы орны жайлы оның адамға
пайдалы жақтарында ашып көрсете білді.Мысалы,бір бөктергі жаз бойы 100
саршұнақты 3390 тышқанды ұстап жей отырумен қатар 8 тонна дәнді сақтап
қалатындығын біле отырып,табиғатта зиянды құстар мен жануарлар
болмайды,олар біріккен әртүрлі қарым-қатынаста болу арқылы табиғаттың
жалпы тепе-теңдігін сақтаудағы рөлі зор екендігі жайлы тәрбиелік мәні бар
мағұлматтар алынады.[4]
Келесі биологиялық ойын өткізудің түрлері оқушының ойын дамытумен
қатар оның білімін дамытуға арналған биологиялық диктант өткізу мен
қатар, Кім жылдам ойыны.
Біздің мұндағы басты мақсатымыз жоғарыда айтылған әдістерді қолдана
отырып жер бетіндегі тіршілікті қорғау,сақтау үшін оның байлықтарын тиімді
пайдалану мәселесіне мін бере отырып оқушының сана сезімін тәрбиелей отырып
іскерлігін,шеберлігін дағдысын қалыптастыру.Әрине осындай ойындарды
негізгі сабақ оқу барысында уақыттың шектелуіне байланысты,үлгере
алмағандықтан сыныптан тыс сабақтар өткізу арқылы орнын толықтырып
оқушылардың биология пәніне деген қызығушылықтарын артыруға болады.
Ой дамыту тапсырмалары.
Бүгінгі күні Жер ғаламшарындағы тіршілікті сақтау үшін,табиғатты
қорғау мен оның байлықтарын ұтымды пайдаланудың қажеттілігі туындап
отыр.Жемістердің түрлері,құрылысы олардың бір-бірінен айырмашылығы,адам
өміріндегі маңызы жайлы түсінік беру мақсатында өткізген Жемістер
тақырыбындағы сабағымды сайыс түрінде өткіздім.
Үй тапсырмасын жаңа сабақты түсіндіргенен кейін,оқушылардың білімдерін
тиянақтау барысында әртүрлі ой дамыту тапсырмаларын бердім.Мысалы:
Биологиялық диктант.
1. Аталық және аналық жыныс жасушаларының қосылуы ... (ұрықтану)
2. Гүлдің көбеюге қатысатын бөлімдері ... (аталық пен аналық)
3. Бір гүлдің аталық тозаңының сол гүлдің аналығының аузына (қос
жынысты гүл) түсуі ... (өздігінен тозаңдану)
4. Бір гүлдің аталық тозаңының екінші гүлдің аналығының аузына түсуі
... (айқас тозаңдану)
23
Осындай ойын түріде өткізілген биологиялық диктантанттың
нәтижісі,қойылған сұрақтарға жеке -жеке мән бере отырып,сөйлемдегі бос
орындарды тиісті дұрыс жауабын іздеп табу барысында өсімдіктенудан өткен
тақырыпты өз бетінше қайталай тиісті жауабын орнына қою арқылы,оқушының
жабдықпен өз бетінше шығармашылық ізденпаздығын дамытуға мүмкіндік
туғызады.[9]
Кім жылдам ойын әдісі.
Ойын шарты бойынша әртүрлі жемістер беріледі.Оқушылар берілген
сұрақтарға жауап беріп,жемістерді жылдам тақтаға жапсырады.Екі топ
оқушылары жарысып,қай топ көп жеміс жинаса,сол топ жеңіске жетеді.
1. Көбею мүшелеріне не жатады?
2. Гүлдің негізігі бөлімдерін атаңыздар?
3. Қос жынысты деп қандай гүлдерді айтады?
4. Гүл формуласы қалай белгіленеді? т.б. осындай көптеген
тапсырмалар арқылы жарыстар өткізуге болады.[9]
Кім жылдам ойынын өткізу әдісінің басты мәні екі топ сұраққа жауап
беру барысында өзара сайысқа немесе бәсекеге түсе отырып бұрын,тез жауап
беруге тырысады.Бұл жердегі басты мақсат топтардың ішінде біріге
ойласып,бір-бірінің білмегенін екіншісі дұрыс тауып жауап беру оқушыларды
уақытша болса да бірлікке,ұйымшылдыққа тәрбиелейді.
2.2 Танымжорықты өткізу әдістері.
Биология пәні – оқушыларды табиғат ерекшеліктерін дұрыс
түсінетін,жан дүниесі таза адам болуға тәрбиелейді.Оқушылар сабақтан тыс
уақыттарда дала практикасына шығады.Баратын жер алдын-ала
белгіленіп,оқушылар сол жердің табиғаты,фаунасы мен флорасы туралы хабардар
болуы тиіс.Мұғалімнің басшылығымен өсімдік кеппешөбі мен жануарлардың
қатырмалары жиналып алынады.Ол материалдар сабақ үстінде өңделеді.
Сабақтан тыс уақыттарды оқушыларды экскурсияға жиі шығарып тұрған
жөн. Танымжорық - әлеуметтік,этикалық,эстетикалық,ден е шынықтыру,еңбек
баулу, сабақта өтілетін материалдарды пысықтауда,дамытуда үлкен рөль
атқарып,экологиялық және өлкетанулық тәрбие береді.Оқушылар табиғи орта
жағдайында мінез-құлық дағдыларын қалыптастырады.Танымжорық кезінде
сабақтан тыс уақытта мектеп бағдарламасына байланысты жұмыстарды
ұйымдастыру өз алдына жеке қаралу тиісті және табиғи ортада байқау
жұмыстары,табиғат объектілеріне бақылау ұймдастырылуы тиімді,әрі жақсы
нәтиже береді.
Жорықтарға,танымжорыққа шыққанда оқушылар денсаулығына өте абай
болу керек.Жаз айларында улы жәндіктердің улары күшейе түседі. Сақтақта
қорлық жоқ дегендей,адам өз-өзіне әрқашан ұқыпты да сақ,ал табиғатқа
қамқоршы бола білуі тиіс.Мұны біз жас жеткіншектердің бойына үнемі сіңіріп
отыруға міндеттіміз.Сыныптан тыс жұмыстарды өткізу және оған дайындақ
барысы оқушылардың бақылау жүргізуіне,қар-апайым тәжірбиелер қоя
білуіне,белгіленген әдебиеттерді оқуына [1]
24
мүмкіндік жасайды.Сыныптан тыс жұмыс өз өлкесінің экологиялық
жағдайы,қошаған орта, дүние туралы ғылыми білім мен
тұжырымдарды,құбылыстарды сипаттайды.
Эклогиялық тәрбие беру мақсатында қоршаған ортаға жауапкершілік
қатынасын қалыптастыру қоғамдық әлеуметтік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz