Қоршаған орта статистикасының көрсеткіштерін қалыптастыру бойынша әдістемелік ұсынымдар

Қазақстан Республикасы

Статистика агенттігі төрағасының

2010 жылғы «9» желтоқсандағы

№ 337 бұйрығына

қосымша

Қоршаған орта статистикасының көрсеткіштерін қалыптастыру бойынша әдістемелік ұсынымдар

Астана, 2010

Мазмұны

Кіріспе

Қоршаған ортаны қорғау және сауықтыру аймағында 1991 жылдан бері халықаралық қызметтестікті күшейту мақсатында Еуропада Еуропалық экономикалық комиссиясы Біріккен Ұлттар Ұйымының қамқорлығымен «Еуропа үшін қоршаған орта» үрдісін дамытуда. 2003 жылы Киев (Украина) қаласында болған «Еуропа үшін қоршаған орта» бесінші конференциясында, әр елдің қоршаған ортаны қорғау бойынша министрлері қоршаған орта бойынша саясатты әзірлеу және қоғамды ақпаратпен қамтамасыз ету үшін қажетті деректерді айқындады. Экологиялық бағалауды, есептілікті қоса жақсартуды, әсіресе Шығыс Еуропада, Кавказда және Орталық Азияда басты басымдылықтары жарияланды.

ЕЭК БҰҰ комитеті бойынша экологиялық саясаты бұл мақсатқа қол жеткізу үшін, өзінің жұмыс тобы арқылы қоршаған ортаны бақылау және бағалау бойынша Шығыс Еуропада, Кавказда және Орталық Азия (ВЕКЦА) елдерінде негізгі экологиялық көрсеткіштерді қолдану үшін тізімді анықтады. ЕЭК БҰҰ-ның ұсынымы бойынша ұлттық баяндаманың жариялымының жағдайы туралы және ВЕКЦА елінде қоршаған ортаны қорғау көрсеткіш мәліметтерін пайдалану керек.

Қазіргі уақытта Қазақстанда жыл сайын ресми екі жинақ жарияланады, көбінесе басты экологиялық көрсеткіштер ұсынылған. Бұл жинақ «Қоршаған ортаны қорғау және Қазақстанның орнықты дамуы» және «Қазақстан Республикасының қоршаған орта жағдайы туралы Ұлттық баяндама», Қазақстан Республикасының статистика Агенттігі қалыптастырған, Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау Министрлігі «Экология және климат Қазақ ғылыми-зерттеу институты» Мемлекеттік Республика кәсіпорындарымен қалыптастырылған.

Сонымен қатар, «Қазақстан Республикасының қоршаған ортаның жағдайы туралы» ақпараттық бюллетеньді ай сайын жариялайды, Республика қалаларындағы ауаны ластау деңгейі, судың үстіңгі қабатының сапасы, радиациялық жағдайы және атмосфера қабатынан жерге жақын радиоактивті түсу тығыздығына жалпы бағалауды өткізеді. Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау Министрлігі Республикалық Мемлекеттік «Казгидромет» кәсіпорны жарияланымды жүзеге асырады.

ЕЭК БҰҰ-ның ұсынымын қолданумен «экологиялық көрсеткіш және оларға басты баяндамаларды бағалауда осы әдіснама әзірленеді. Шығыс Еуропа, Кавказ және Орталық Азия», 2007 жылы шығарылғын Қазақстан Республикасының базалық көрсеткішін қалыптастыру бойынша жалпы әдіснамалық ұсыным болып табылады, халықаралық экологиялық ұйымдарды және ұлттық қатынастарды жариялауды ұсыну және халықаралық деңгейде салыстыру үшін қажет.

Деректердің жағдайы туралы және қоршаған ортаны қорғауды қалыптастыруда, осы әдіснама барлық мемлекеттік ұйымдарда және басқа да ұйымдарда қолдану үшін ұсынылады.

Қысқартулар, шартты белгілердің және өлшем бірліктерінің тізімі

1. Жалпы ережелер

Қазақстан Республикасы 2007 жылғы 9 қарашадағы №212 экологиялық кодекстің 1 бабына сәйкес, қоршаған ортаны қорғау мемлекеттік және қоғамдық шаралар жүйесін өзімен бірге ұсынады, қоршаған ортаны сақтауға және қалпына келтіруге, оның зардаптарын жоюға және қоршаған ортаны қорғауға шаруашылық және өзге қызметтерге негативті әсерін сақтап қалуға бағытталған. Жалпы көріністе қоршаған ортаны қорғау және табиғат қорларын тиімді пайдалану бойынша ластанудың құлдырауын және алдын алу, бақылауға, сондай-ақ жартылай және негізгі табиғат элементтерін толықтыру, адамдық қызметке негативті әсері болатын және болуы мүмкін, іс-шара кешендері сияқты сипаттауға болады.

Экологиялық статистика үрдістері сандық тарапынан, қоршаған табиғи ортамен, үрдістермен, сақтауға қатысты, қоршаған ортаны қалпына келтіру және сапаны жақсартуға адамдардың өзара әрекеттестігін үйретеді. Қоршаған табиғи ортаның статистикалық зерттеу нысаны болып табылатын табиғи экологиялық жүйесі: жер, оның жер қойнауы, үстіңгі және жер асты сулары, атмосфералық ауа, орман, жануарлар әлемі, қорықтар және ұлттық саябақтар.

Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының экологиялық статистика жүйесі орталықсыздандырылған. Министрліктер және мекемелер экологиялық көрсеткіштерді қарастырып толық қалыптастырады және зерттеп отырады.

Ластаудың стационарлық көздерінің атмосфералық ауаны ластауы; инвестиция көлемі және табиғат қорғау обьектілерді әрекетке енгізу, қоршаған ортаны қорғаудағы ағымдағы шығындар, табиғи ортаны ластағаны үшін экологиялық төлемдер және табиғи қорлар, алым, әкетілім, сұрыптау және тұрмыстық қалдықтарды депозиттеу үшін ақы төлеу бөлігінде қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік статистиканы Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі жүзеге асырады.

Қоршаған ортаны қорғау аумағында ақпартізімдік статистика деректерді және әкімшілік деректерді қалыптастыруда:

• Қоршаған ортаны қорғау министрлігі (қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті ұйым) қоршаған ортаны қорғауды мемлекеттік бақылау, табиғатты қорғау заңнамаларының, нормативтердің, экологиялық талаптардың сақталуы бөлігінде статистиканы жүргізеді;
• Индустрия және жаңа технология министрлігінің Геология және жер қойнауын пайдалану комитеті - жер қойнауын қорғау және тиімді пайдалану бөлігінде;
• Жер ресурстарын басқару агенттігі - жерді пайдалану және қорғау, олардың құнарлылығын ұдайы қалпына келтіріп отыру бөлігінде;
• Ауыл шаруашылығы министрлігінің су ресурстар комитеті - су ресурстарын тиімді пайдалану және қорғау, өзендердің, көлдердің, су қоймаларының және жер бетіндегі басқа да су көздерінің жай-күйін сақтау және жақсарту бөлігінде;
• Ауыл шаруашылығы министрлігінің Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті - орман және аңшылық шаруашылықтары, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар бөлігінде;
• Ішкі істер министрлігі - автокөлік құралдарынан атмосфераға зиянды заттарының шығарылуына, экологиялық полиция жұмысының ұйымдастырылуын бақылау бөлігінде;
• Денсаулық сақтау министрлігі - қоршаған табиғи ортаның санитарлық-гигиеналық нормаларының сақталуын бақылау бөлігінде;
• Төтенше жағдайлар агентігі - табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу және жою бөлігінде;

Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің «Казгидромет» Республикалық мемлекеттік кәсіпорны табиғи ортаға: жер үсті сулары (өзендерде, көлдерде, су қоймаларында, арналарда, теңіздерде гидробекеттерде сынама алу), топырақ (ауыл шаруашылығы алқаптарында сынама алу (пестицидтік ластану) және өнеркәсіптік қалалар; атмосфералық ауа ( 20 елді мекенде стационарлық бекеттерде сынама алу), атмосфералық жауын-шашындар ( метеостанцияларда сынама алу) мониторингін жүргізу, радиациялық мониторинг (атмосфералық түсімдер сынамасын алу және метеостанциялардағы гамма-қорды өлшеу) бөлігінде қоршаған ортаның жай-күйіне бақылау жасайды.

2. Негізгі анықтамалар

Осы әдістмені қалыптастыруда келесі негізгі анықтамалар қолданылады:

1. баламалы энергия көзі-дәстүрлі энергия көзін алу бұлардан емес (көмір, мұнай, сланцы, және т. б) мына жаңартулардан күн энергиясын, желді, құйылу және тартылу, геотермальды көзін пайдаланады;
2. Табиғатқа антропогенді әсері - тікелей немесе жанама ұғынылатын және санаға салынбаған әсері адамға және оның қызметінің нәтижесі, қоршаған ортаны өзгеруін шамданғаны және табиғи ландшафтар;
3. атомдық электростансса - электростансса, ядролық отынды «өртеу» есебінен энергияны өндірушілік ( термоядролы басқарылатын реакция) ;
4. Био әр сан алуандылық (биологиялық әр сан алуандылық) - әр сан алуандылық өмір оның барлық пайда болуынан. Тар ұғымда, әр сан алуандылық ұйымның үш деңгейі био әр сан алуандылықпен түсіндіріледі: генетикалық әр сан алуандылық (гендердің әр сан алуандылығы және олардың нұсқалары), экожүйелердегі түрлерiнiң әр сан алуандығы және өздерінің экожүйелеріндегі әр сан алуандығы;
5. су ресурстары - су көздеріндегі, пайдаланылатын немесе пайдаланылуы мүмкін жер үсті және жер асты суларының қорлары;
6. зиянды (ластағыш) заттар - химиялық немесе биологиялық заттар не мұндай заттардың қоспасы, ауа атмосферасында немесе судың және анықталған концентрациясының құрамында болатын адамның денсаулығына және қоршаған орта табиғатына зиянды әсері;
7. қоршаған ортаны ластау-қоршаған ортаға ластағыш заттардың, радиоактивті материалдардың, өндіріс және тұтыну қалдықтарының түсуі, сондай-ақ шудың, тербелістердің, магнит өрістерінің және өзге де зиянды физикалық әсерлердің қоршаған ортаға ықпалы;
8. ластанған ағынды сулар -оның сапасының салдары, түскен саны мен уақыты олар үшін қолданылған болса, мұндай мақсаттар үшін судың тікелей құндылықтары бұдан әрі ұсынылмайды. Кейде ағынды су бір тұтынушылар үшін потенциалды кейбір тұтынушыларға басқа орындар үшін су көзі қызмет етеді;
9. қалдықтарды көму - қалдықтарды шектеусіз мерзім ішінде қауіпсіз сақтау үшін арнайы белгіленген орындарға жинап қою;
10. энергияны ақырғы тұтыну - ақырғы қолданушының жер учаскесіне энергия тұтынуын айтады немесе басқаша айтқанда көліктік, өнеркәсіптік және басқа да секторларға және нақты тұтынуға энергия тұтыну жатады;
11. орман - жер телімінің аумағы 0, 5 га көп ағаштарының биіктігі 5м көп және орман жамылғысының 10%-дан көбі немесе ағаштары мына шектік қабілеттілігіне қолжетімділігі. Ауылшаруашылығында негізгі болып табылатын немесе қалалық жер қолдануда, олардың санына жер телімі жатпайды;
12. орманды жерлер - жер телімі, «орман» дәрежесіне жатпайтын, 0, 5га жоғары, ағаштарының биіктігі 5 метрден көп және 5-10% орман жамылғысын құрайтын, немесе ағаштары мына шектік қабілеттілігіне қолжетімділігі, немесе бұталардан тұратын, бүрген және қандыағаштар 10% асатын құрамалы орман жамылғысы. Ауылшаруашылығында негізгі болып табылатын немесе қалалық жер қолдануда, олардың санына жер телімі жатпайды;
13. атмосфералық ауаны ластаудың ұйымдастырылмаған көзіне - герметикалық емес технологиялық жабдықтың, көлік құрылғыларының, резервуарлықтың көздері салдарынан, атмосфераға олардан тікелей зиянды заттар түседі. Мұнда жанатын террикондар, шаң қайырмалар т. с. с. жатқызылады;
14. жалпы су тұтыну - тұщы судың көлемін iс жүзiнде қолданылған ақырғы тұтынушы, кәсіпорындарды жабдықтаумен жеткізілген суды қоса, жеке меншігіне қажеті үшін тікелей апарылған және өзге де көздерден алынған. Оның қолдануынсыз қайтарылған, суды қоспағанда;
15. жалпы энергия тұтыну -жалпы iшкi энергияны тұтынуды сипаттайды және айқындалған тұтынуға қатысты және қордағы отынның барлық түрлерiнiң өндiрiске, импортқа, экспортқа, халықаралық бункерге және өзгерiсiне мәлiмет бойынша есепке алатын формула бойынша есептейді;
16. қоршаған орта - атмосфералық ауаны, жердің озон қабатын, жер бетіндегі және жер астындағы суларды, жерді, жер қойнауын, жануарлар мен өсімдіктер дүниесін, сондай-ақ осылардың өзара әрекетінен туындайтын климатты қоса алғанда, табиғи және жасанды обьектілердің жиынтығы;
17. қауіпті қалдықтар - құрамында қауіпті қасиеттері (уыттылығы, жарылыс қаупі, радиоактивтілігі, өрт қаупі, жоғары реакциялық қабілеті) бар зиянды заттар болатын, дербес немесе басқа заттармен байланысқа түскен кезде қоршаған ортаға және адам денсаулығына тікелей немесе ықтимал қауіп төндіретін қалдықтар;
18. атмосфералық ауаны ластаудың ұйымдастырылған көзіне-зиянды заттар газ арналары жүйелеріне (құбыр, аэрациялық фонарь, желдету шахтасы) түсетін көздер жатады, ал жүйенің өзі оларды ұстау үшін тиісті газ тазартатын және шаң ұстайтын құрылғыларды қолдануға мүмкіндік береді;
19. ерекше қорғалатын табиғи аумақтар - судың үстінгі қабатында және олардың үстіңгі әуе кеңістігі, табиғат кешендерінің және аумақтарын қайда орналасуына, ерекше табиғат қорғауға болатын, ғылыми, мәдени, эстетикалық, рекреациондық және сауықтыру мәні, мемлекеттік билік органдарының шешімдерімен тәркіленген толық немесе жартылай шаруашылық қолданудан және ерекше қорғау тәртібі үшін орнатылған жер телімі;
20. қалдықтар - бірінші реттік өнім болып табылмайтын материалдар (яғни өнімдерді базарға өткізуге арналған өнімдермен), бұдан әрі қолдану үшін жарамайтын өндіруші оның жеке қажеті мақсатында өндірісте, өңдеу немесе тұтынуда және ол шығарылып тасталатын, шығарып тасталуды көздейтін немесе қоқысқа міндетті түрде шығарылып тасталатын материалдар. Тікелей қайта өңделетін немесе екінші реттік қолдану барысында оларды ұйымдастыру (яғни өндiрiстiк объектіде ) және қоршаған су немесе ауа ортасына ағынды су түрінде немесе газ тәрізді ластағыштарды тікелей шығарылып тасталатын қалдық материалдар;
21. қоршаған ортаны қорғау - қоршаған ортаны сақтау мен қалпына келтіруге, шаруашылық және өзге де қызметтің қоршаған ортаға теріс әсерін болғызбауға және оның зардаптарын жоюға бағытталған мемлекеттік және қоғамдық шаралар жүйесі;
22. парниктті әсері - атмосферада жасанды көмірқышқыл және басқа газдардың (метан, фтор- және хлорсутегісі) жинақталуының нәтижесінде ғаламшарда ауа райы біртіндеп жылынуда, сол себепті кейбір жылыжай жамылғысы немесе автомобильдің жабық шынысы күн сәулесін өткізіп жердің үстіңгі қабаты инфрақызыл (жылуға) сәулені шығаруға кедергі жасайды;
23. Сыртқы тұщы су қорлары- тұщы су, құрғаған сыртқы бойынша ағып жатқан немесе оған орналасқан, табиғи су қойма, осындай өзендер, ағындар, жылғалар, көлдер және т. б., сондай-ақ жасанды су арналары, осындай иригациясы, өнеркәсіптік және кеме жүретін каналдар, су сіңгіш жүйелер және жасанды резервуарлар. Су, жағалаудағы сүзгілеудің нәтижесінен алынған, сыртқы қорлар (тұщы сулар) құрамына кіреді. Теңіздік және өтпелі сулар, осындай қара батпақтар, лагуна және сағалар, сыртқы тұщы су қорларына жатпайды. Құдықтарды қазғанда жер қыртысындағы майда құмды шөгінділер, көршілес суаттармен және су бұл құдықтардан алынады.
24. жол берілетін шекті шығарынды ( ЖШШ), уақытша- келісілген шығарынды (УКШ) -ауаның жер бетіндегі қабатында көзден немесе олардың жиынтықтарынан шығатын ластағыш заттардың құрамы тұрғын халыққа, аңдар және өсімдік әлеміне арналған ауа сапасының нормативтерінен аспауы керектігі шарттарынан туындайтын ғылыми- техникалық норматив;
25. атмосферадағы қоспаның жол берілетін шекті шоғырлануы (ЖШШ) -орташаландырудың белгілі бір уақытына жатқызылған, атмосферадағы қоспаның ең жоғары шоғырлануы, шалғайдағы салдарларын қоса алғанда, адамға оқтын-оқтын немесе өмір бойы әсер еткенде оған, сонымен қоса тұтастай қоршаған ортаға зиянды әсер етпейді;
26. тұщы су - су құрамында ерітілген тұздың саны минималды, әсіресе натри хлориді және бұл теңіздіктен немесе тұзды судан ерекшеленеді;
27. грунттық тұщы сулар - негізінен жер асты тұщы судың қалыптасуынан болатын, бұл қалыптасудан алынған болуы мүмкін ( немесе осы қалыптасуы арқылы) . Барлық тұрақты немесе уақытша шоғырланған сулар, жасанды немесе табиғи жолмен өсімдік қабатымен грунтталған маусымдық қолдану үшін жарамды. Бұл категорияға жер асты су тұтқыш қабаты, сондай-ақ қысыммен немесе қысымсыз терең қабаты, кеуектіге жататын немесе жарылған топырақ жатады. Грунтталған су көздеріне шектелген немесе осындай жойылған, сонымен бірге су астылары жатады;
28. атмосфераны ластаудың стационарлық көзі - пайдалану процесі кезінде зиянды заттарды бөліп шығаратын жылжымайтын технологиялық агрегат (қондырғы, құрылғы, аппарат тағы сол сияқтылар) . Бұларға террикондар, сыйымдылықтар және т. б. жатады. Ластау көздері арнаулы газ бұру кешендерімен (құрылғылармен) жарақтандырлғанына байланысты ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған болып бөлінеді;
29. шекарааралық тасымалдау - кез-келген қауіпті немесе басқа қалдықтарды аудандардан ауыстыру, аудандық немесе аудан арқылы бір мемлекеттің ұлттық заң құзіреті болып табылатын, не аудандық немесе аудан арқылы басқа мемлекеттің ұллтық заң құзіреті болып табылатын, кез-келген мемлекеттік ұлттық заң құзыреті болып табылмайтын шарты арқылы кем

дегенде екі мемлекеттің тасымалдауды қозғайды;

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс