Клетка қабығының құрылысы

Жоспар
Кіріспе

1. Шығу тегіне, құрылысына және атқаратын қызметіне қарай мембраналардың топтарға бөлінуі.
2. Мембраның құрылысы мен құрамы.
3. Давсон .Даниелли гипотезасы.
4. Робертсонның элементарлық мембрана құрылысы жөніндегі гипотезасы.
5. Сингер мен Николсонның сұйықтық.мозаикалық моделі.
6. Плазмалық мембраналар.
7. Клетка бетінің мамандалған құрылымдары.

1955 жылдан бастап клетканы қоршаушы мембраналардан баска эукарионтык клеткалардың бәрінде клетканың ішінде орналасқан субмикроскопиялық күрделі жүйе болатыны аныкталды. Цитомембраналар клетка құрылымының негізгі компоненттерінің бірі. Цитомембраналар жеке элементтерден тұратын, бір-бірімен өзара еттесіп біртұтас күрделі жүйе құрайтын, клетканың тіршілігінде маңызды рөл атқаратын құрылым.
Шығу тегіне, кұрылысына және атқаратын қызметіне қарай мембраналарды бірнеше түрлі топтарға бөледі: плазмалемма (плазмалық мембрана, сыртқы клеткалық мембрана), ядролық мембрана (ядро қабықшасы), миелин қабықшалары - мембраналары, вирустар мен бактериялардың мембраналары, эндоплазмалық тор, митохондриялар мен хлоропласидтердің мембраналары,
Мембрананың құрылысы мен құрамы. Құрылысы мен құрамы жағынан мембраналардың бәрінің көптеген жалпы қасиеттері болады: олардың орташа қалындығы 7 нм-ге тең, белоктар мен липидтерден тұрады және олар өткізгіштіктің тосқауылы; мембраналардың үзінділерінің ұштары ұштасып көпіршіктер құрайды. Көптеген жалпы қасиеттерімен бірге мембраналардың белгілі айырмашылықтары да бар. Мембрананы құрауда негізгі рөл аткаратын - глобулалык (шар) құрылысты интегралдық және жартылай интегралдық белоктар. Миелиндік мембранада белок аз көлденең салалы бұлшық ет талшықтарында 65% белоктар және 15% липидтер болады. Бауыр клеткаларының мембраналардың 85%-ы белоктардан тұрады, ал фосфолипидтер мен холестерин 10%-ды кұрайды.
Белоктар өзіндік табиғат туғызады, ал ол ерекшелік өз кезеңінде -мембраналарды бір-бірінен ажырататын белгі. Клеткалық мембраналарда мыңдаған түрлі белоктар кездеседі. Бұлардың ішінде таза құрылымдық белоктармен бірге қосымша функцияларды атқаратын белоктар да болады.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Клетка қабығының құрылысы.

Жоспары:
1. Шығу тегіне, құрылысына және атқаратын қызметіне қарай
мембраналардың топтарға бөлінуі.
2. Мембраның құрылысы мен құрамы.
3. Давсон –Даниелли гипотезасы.
4. Робертсонның элементарлық мембрана құрылысы жөніндегі
гипотезасы.
5. Сингер мен Николсонның сұйықтық-мозаикалық моделі.
6. Плазмалық мембраналар.
7. Клетка бетінің мамандалған құрылымдары.
Тақырыбы: Клетка қабығының құрылысы.
1955 жылдан бастап клетканы қоршаушы мембраналардан баска эукарионтык
клеткалардың бәрінде клетканың ішінде орналасқан субмикроскопиялық күрделі
жүйе болатыны аныкталды. Цитомембраналар клетка құрылымының негізгі
компоненттерінің бірі. Цитомембраналар жеке элементтерден тұратын, бір-
бірімен өзара еттесіп біртұтас күрделі жүйе құрайтын, клетканың
тіршілігінде маңызды рөл атқаратын құрылым.
Шығу тегіне, кұрылысына және атқаратын қызметіне қарай мембраналарды
бірнеше түрлі топтарға бөледі: плазмалемма (плазмалық мембрана, сыртқы
клеткалық мембрана), ядролық мембрана (ядро қабықшасы), миелин қабықшалары
- мембраналары, вирустар мен бактериялардың мембраналары, эндоплазмалық
тор, митохондриялар мен хлоропласидтердің мембраналары,
Мембрананың құрылысы мен құрамы. Құрылысы мен құрамы жағынан
мембраналардың бәрінің көптеген жалпы қасиеттері болады: олардың орташа
қалындығы 7 нм-ге тең, белоктар мен липидтерден тұрады және олар
өткізгіштіктің тосқауылы; мембраналардың үзінділерінің ұштары ұштасып
көпіршіктер құрайды. Көптеген жалпы қасиеттерімен бірге мембраналардың
белгілі айырмашылықтары да бар. Мембрананы құрауда негізгі рөл аткаратын -
глобулалык (шар) құрылысты интегралдық және жартылай интегралдық белоктар.
Миелиндік мембранада белок аз көлденең салалы бұлшық ет талшықтарында 65%
белоктар және 15% липидтер болады. Бауыр клеткаларының мембраналардың 85%-ы
белоктардан тұрады, ал фосфолипидтер мен холестерин 10%-ды кұрайды.
Белоктар өзіндік табиғат туғызады, ал ол ерекшелік өз кезеңінде
-мембраналарды бір-бірінен ажырататын белгі. Клеткалық мембраналарда
мыңдаған түрлі белоктар кездеседі. Бұлардың ішінде таза құрылымдық
белоктармен бірге қосымша функцияларды атқаратын белоктар да болады.
Кейбіреулері әр түрлі заттарды тасымалдап тасымалдаушылардың қызметін
атқарады. Белоктік молекулаларда, я көршілес белоктік молекулалардың
арасында гидрофильді каналдар, немесе поралар болады деп жорамалдайды. Бұл
поралар мембрананы тесіп өтіп тұрады.
Мембраналарда ферменттік белоктар, рецепторлар, электрондарды
тасымалдаушылар, т.т. болады. Сонымен қатар мембраналарда гликопротеиндер
де болады. Бұлардың бос беттерінде антенаға ұқсас бұтақталған
олигосахаридтер тізбегі, немесе глюкозильдік топтар болады. Антенналардың
міндеті сыртқы хабарларды ажырату. Белоктар липидтермен қосылып комплекстер
кұрайды. Қайсы бір белоктар кұрылымдық фосфолипидтермен қосылған кезде
өткізгіштіктің барьері (тосқауылы) пайда болады; өткізгіштік барьерінің
болуы клеткалық мембрананың маңызды функциялық ерекшелігі. Басқа белоктар
өздеріне тән молекулалык конфигурациясының арқасында катализдің белсенді
зоналарын құрайды.
Мембраналардың липидтері фосфолипидтер, гликолипидтер мен стероидтар.
Фосфолипидтер мембранадағы липидтердің 40-90% құрайды. Плазмалық
мембрананың, миелиннің, сол сияқты эндоплазмалықтар мен хлоропластлердің
маңызды құрамды бөлігі гликолипидтер. Түрлі мембранадағы фосфолипидтердің
саны әркелкі, олардың түрліше болуы мембраналардың құрылысына әсерін
тигізеді. Фосфолипидтердің химиялық құрамының маңызы зор, әдетте олар
фосфатидилхолинге бай келеді. Сонымен бірге көмірсулардың көптеген саны
болады.
Биологиялық мембраналардың кейбір маңызды қасиеттері липидгік
биқабаттың құрылысына байланысты. Олардың бірі мембраналардын қозғалмалығы,
оның шегінде молекулалар биқабат жазықтығында еркін қозғалып жүре алады.
Липидтік биқабаттың тағы да бір ерекшелігі суда ерігіш молекулалар олар
арқылы өте алмайды.
Мембраналар клетканы компартаменттер деп аталатын бірнеше
тұйык бөлмелерге бөледі. Цитомембранамен шектелген клеткалық
бөлмелер әркелкі пішінді болады - каналшықтар, вакуольдер, гранулалар,
жалпақ қапшықтар т.б. Клетка ішіндегі мембраналар жал-
пы есеп бойынша клетканың барлық массасының үштен бірін немесе тең жартысын
құрайды. Клеткалық мембраналардың негізін қос
липидтік қабат құрайтыны жөніндегі түсінік Овертонның есімімен
байлаңысты.
Давсон Даниелли гипотезасы. 1895 жылы Овертон молекулалардың клетка
ішіне өту жылдамдығы липидтер ерекшелігіне байланысты екенін байқаған. Осы
физиологиялық байқаулардан ол мембраналарда липидтік қабаттың болатындығы
жөнінде анатомиялық тұжырым жасаған. 30 жылдан кейін 1927 жылы голландиялық
Гортер мен Грендель эритроциттердің мембранасын зерттеп, бұл түсінікті
қуаттаған болатын. 1935 жылы Давсон-Даниелли гипотезасы шыққан. Бұл
гипотеза бойынша плазмалык және басқа мембраналар фосфолипид
молекулаларының бір-бірінің үстінде орналасқан екі қабатынан тұрады. Осы
күрделі липидтік молекулалардың әр қайсысында гидрофильдік (суда ерігіш
полярлы) және гидрофобты топтар болады. Бір кабаттың гидрофобты беті
екіншісінің гидрофобты бетіне беттеседі. Гидрофильдік полярлы топтар осы
екі қабаттың бетін құрайды. Олар екі белоктік қабаттармен байланысады.
Сонымен бұл гипотеза бойынша клеткалық мембрана үш қабаттан
фосфолипидтік қабаттардан тұратын бір орталық қабаттан және орталык
липидтік қабаттың екі бетінде орналасқан екі белоктік қабаттан тұрады. Бұл
гипотеза мембраналарды электрондық микроскоппен зерттеген кездегі көріністі
түсіндіреді.
Липидтерді физика-химиялық әдістермен зерттеу және олардың: судағы
дисперсия сипатын анықтау бұл гипотезаны қуаттады. Давсон мен Даниеллидің
моделі липидтердің орналасуын қанағатты түрде түсіндіргенмен белоктардың
орналасуын түсіндірмейді. Белоктар липидтердің бетінде қабат құрап
орналасады деп жорамалдаған болатын. Бірақ, бұндай түсінік егжей-тегжейлі
байқауларға сәйкес деген, себебі мембраналық белоктардың көпшілігі
липидтермен байланыста болады. Мембрана көптеген заттарға диффузия-
тосқауыл құрайды. Мембрана арқылы жүретін диффузияның жылдамдығы су
ерітіндісіне қарағанда 108-109 есе төмен. Мембрана кедергісіз өтетін
молекулалар мен иондардың болатыны . Заттар алмасуының ингибиторлары
(бөгеуші заттар) бұл улалар мен иондардың мембрана арқылы өтуіне әсер
етпейді фактілерді түсіндіру үшін Давсон мен Даниелли 1955 жылы
мембраналарда поралар (каналдар) болуы керек деген жорамал жасаған. Бірақ
бұл модель мембраналар туралы жиналған байқаулардың бәрін толықтай
түсіндіре алмаған.
Электрондық микроскоп клеткалық мембрана екі сыртқы электрондарға
тығыз қабаттар мен ақшыл аралық қабаттан тұратын үш қабатты құрылым екенін
көрсетті. Үш қабатты клеткалык мембрана элементарлық (жабайы) мембрана деп
аталды. Бұл құрылым Даниелли мен Давсонның сэндвич (белок-липид-белок)
моделіне сәйкес.
Робертсонның элементарлық мембрана құрылысы жөніндегі гипотезасы.
1959 ж. Робертсон сол кездегі жиналған мәліметтерді біріктіріп
элементарлық мембрананың құрылысы жөніндегі гипотезаны ұсынды.Бұл гипотеза
бойынша барлық мембраналардың қалындығы 7,5 нм шамасында, электрондық
микроскопта үш қабатты болып байқалады, орталық липидтік биқабат белоктың
екі қабатының ортасында орналасады. Жаңа деректердің пайда болуына
байланысты бұл гипотеза өзгерістерге ұшырады.
Мұздатып-жару әдісі мембранада липидтік биқабатқа батып тұратын, кейде
оны тесіп өтетін белоктың бөлшектері болатынын анықтады. Мембрананың
метаболизмдік белсенділігі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым онда белоктік
бөлшектер көп болады. Мысалы, құрамында 75%-ке дейін белок бар
хлоропластының мембраналарында белоктар мүлдем болмайды.
Сингер мен Николсонның сұйықтық-мозаикалық моделі. 1972 жылы
Сингер мен Николсон мемберанаың сұйықтық-мозаикалық моделін
ұсынған.Осы модельде липидтік биқабат элементарлық мембрана ретінде
қарастырылады, бірақ бұнда ол қозғалмалы құрылым болып алынған; липидтік
қабатта белоктар еркін қалқып жүреді, ал олардың қайсы біреулері липидтік
қабатты тесіп өтеді, цитоплазмадан келетін микрофиламенттер белок
молекулаларын қозғалтпай бір орында ұстап тұрады. Липидтік биқабатта бекіп
тұратын белоктарды интегралдық мембраналық белоктар деп атайды. Интегралдық
белоктармен бірге шеткі мембраналық белоктар деп аталатын мембранада босаң
орналасқан белоктар да болады. Элементарлық мембрана барлық организмдерді
клеткаларына тән универсалдық биологиялық құрылым. Алғаш рет аксонның
миелин қабықшасын зерттеген кезде Шванн клеткасында байқалған.
Плазмалық мембрана. Плазмалық мембрана, немесе плазмалемма (гректің
plazmа - пішін, letta - қабықша) мембраналардың ішінде ерекше орын алады;
клетканы сыртынан қоршап оның сыртқы ортамен тікелей байланысуын қамтамасыз
етеді. Плазмалемманың қалындығы 7,5 нм. Жарық микроскопының шешуші қабілеті
кем болғандықтан, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.