Биология кабинетіндегі зертханалық жабдықтар

І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
ІІ. Негізгі бөлім
1. Биология кабинетінің лабораториялық және экскурсиялық жабдықтары
1.1. Табиғатқа экскурсиялар мен жорықтар жасау ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2. Зертханалық сабақ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 9
1.3. Зертханалық жұмыстар үлгісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10

2. Жарық көмегімен көрсететін микроскоптар
2.1. Микроскоптардың құрылысы және микроскоппен қарау техникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.2. Микроскоптың зертханалық сабақтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.3. Биологиялық кабинеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19

Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 25
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

Биология сабақтарында зертханалық жұмысты тиімді пайдаланып, оқушылардың теориялық білімін практикамен ұштастырудың маңызы өте зор. Қазақтың «Құлақпен естігенше, көзбен көріп, қолмен ұстағанға не жетсін» деген нақыл сөзінің өзі осыны керсетеді. Себебі күнделікті еткен бірсарынды баяндау, сұрақ-жауап секілді әдеттегі сабақтар оқушыларды жалықтырып, шаршатады. Сондықтан биология сабақтарында әрбір мұғалім зертханалық жұмысты тиімді пайдаланса, оқушылардың пәнге қызығуы артады.
Микроскоппен көру техникасын меңгеру үшін жарық көмегімен көрсететін микроскоптың құрылысын білу; уақытша микропрепараттар дайындады.
Тубусты қимылдататын екі бұранда заттық үстелшеден төменірек, тұрғының екі жағында орналасқан. Тубусты жоғары-төмен қозғалтып, фокус бағытын туралайтын үлкен дөңгелек басты макрометрлік бұранда "кремальер" деп аталады. Бұрайтын дөңгелек басы кішірек бұранда -микрометрлік бұранда. Оны сәл бұрау арқылы тубусты аз жылжытып, фокусты дәлме-дәл туралауға болады. Микрометрлік бұранданы мнкроскоптың екі жағынан тауып алып, жарты айналымға бұрау арқылы фокус дәлме-дәл тураланады.
Микроскопта зерзат бейнесі теріс көрінеді. Окулярдың үлкейту мөлшерін объективтің үлкейту мөлшеріне көбейту арқылы микроскопты жалпы үлкейту шамасын есептеп шығара аламыз.
Әр түрлі жарық көзінен түскен жарықты заттық үстелше тесігі арқылы объективке бағыттайтын микроскоп бөлшегі — айна. Ол заттық үстелшенің астын ала тұрғыға еркін айналып тұратындай етіп бекітіледі. Жазық және ойыс беті бар айнаның ойыс беті жарық ете нашар түскен кезде (жасанды жарық кезінде) пайдаланылады.
Конденсордың төменгі бөлігінде самалалы диафрагма құрастырылған, олда жарықты реттейді.

1. Қабділрашид Қайм «Биологиядан зертханалық сабақтар». Алматы, 2007 ж.
2. Кенжеева Г.К. «Биология тірек-схемалар». Алматы, 2006 ж.
3. Р.Сәтімбеков, Р.Әлімқұлова «қызықты биология өсімдіктер әлемі». Алматы 2004 ж.
4. Қажымұратов М. «Қазақстанда кезедесетін пайдалы өсімдіктер». Алматы, «Қайнар» 1975 ж.
5. Қожабеков М. «Дәрілік өсімдіктер». Алматы, «қазақстан» 1975 ж.
6. Мұсақұлов Т. «Ботаника». Алматы, Мектеп. 1975 ж.
7. Р.Әлімқұлова, М.Тәртенова «Қызықты ботаника», Алматы, 1979 ж.
8. Д.И.Грайтан «Биологияға арналған кластан тыс жұмыстарды қалай қызықты өткізуге болады». Алматы, 1984 ж.
9. Акимушкин И.И. «Занимательная биология». М., «Молодая гвардия». 1967 г.
10. Алешков Е.Н. «Хрестоматия по ботанике». М., Учпедгиз, 1962 г.
11. Вент Ф.В. Мире растений. М., «мир» 1972 г.
12. Верзилин Н.М. Основы методики преподавания ботаники. М., изд. АПНРСФСР, 1955 г.
13. Доброхотова К., Чудинова В. Лекарственные растения. Алма-Ата, «Казахстан» 1965 г.
14. Ивченко С. Занимательно о ботанике. М., «Молодая гвардия», 1969 г.
15. Имшенецкая Л.И. Мир растений. М., Учпедгиз 1957 г.
16. Верзилин Н.М. «Проблемы методики перподавания биологии». М., «Педагогика», 1974 г.
17. Верзилин Н.М., Корсунская В.М. Общая методика преподавания биологии. М., «Просвещение» 1976 г.
18. Глазунов М.М. Птицы в уголке живой природы. М. «просвещение» 1974 г.
19. Доспехов Б.А., Гордиенко Г.И. Методика опытной работы в школе. М., «Посвещение», 1975 г.
20. Жуков Т.И. Часы занимательной биологии. М. «Просвещение» 1969 г.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
Қазақстан Халықтар Достығы Университеті

Факультет: Химия және биология
Кафедра: Химия және биология

Тақырыбы: Үйсіндердің этникалық және
саяси тарихы

Пән: Қазақстан тарихы
Мамандығы: 050114-тарих
Орындаған: 7441-17 тобының студенті Бахрамов Шайахмет
Тобы, студенттің аты-жөні

Қабылдаған: Тынысбай Б.Ә.

Шымкент – 2008 ж.
Жоспар

І.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
ІІ. Негізгі бөлім
1. Биология кабинетінің лабораториялық және экскурсиялық жабдықтары
1.1. Табиғатқа экскурсиялар мен жорықтар
жасау ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2. Зертханалық
сабақ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... . 9
1.3. Зертханалық жұмыстар
үлгісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10

2. Жарық көмегімен көрсететін микроскоптар
2.1. Микроскоптардың құрылысы және микроскоппен қарау
техникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.2. Микроскоптың зертханалық
сабақтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.3. Биологиялық
кабинеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 19

Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... 26

Кіріспе

Биология сабақтарында зертханалық жұмысты тиімді пайдаланып,
оқушылардың теориялық білімін практикамен ұштастырудың маңызы өте зор.
Қазақтың Құлақпен естігенше, көзбен көріп, қолмен ұстағанға не жетсін
деген нақыл сөзінің өзі осыны керсетеді. Себебі күнделікті еткен бірсарынды
баяндау, сұрақ-жауап секілді әдеттегі сабақтар оқушыларды жалықтырып,
шаршатады. Сондықтан биология сабақтарында әрбір мұғалім зертханалық
жұмысты тиімді пайдаланса, оқушылардың пәнге қызығуы артады.
Микроскоппен көру техникасын меңгеру үшін жарық көмегімен көрсететін
микроскоптың құрылысын білу; уақытша микропрепараттар дайындады.
Тубусты қимылдататын екі бұранда заттық үстелшеден төменірек, тұрғының
екі жағында орналасқан. Тубусты жоғары-төмен қозғалтып, фокус бағытын
туралайтын үлкен дөңгелек басты макрометрлік бұранда "кремальер" деп
аталады. Бұрайтын дөңгелек басы кішірек бұранда -микрометрлік бұранда. Оны
сәл бұрау арқылы тубусты аз жылжытып, фокусты дәлме-дәл туралауға болады.
Микрометрлік бұранданы мнкроскоптың екі жағынан тауып алып, жарты айналымға
бұрау арқылы фокус дәлме-дәл тураланады.
Микроскопта зерзат бейнесі теріс көрінеді. Окулярдың үлкейту мөлшерін
объективтің үлкейту мөлшеріне көбейту арқылы микроскопты жалпы үлкейту
шамасын есептеп шығара аламыз.
Әр түрлі жарық көзінен түскен жарықты заттық үстелше тесігі арқылы
объективке бағыттайтын микроскоп бөлшегі — айна. Ол заттық үстелшенің астын
ала тұрғыға еркін айналып тұратындай етіп бекітіледі. Жазық және ойыс беті
бар айнаның ойыс беті жарық ете нашар түскен кезде (жасанды жарық кезінде)
пайдаланылады.
Конденсордың төменгі бөлігінде самалалы диафрагма құрастырылған, олда
жарықты реттейді.
1. Биология кабинетінің лабораториялық және экскурсиялық жабдықтары
1.1. Табиғатқа экскурсиялар мен жорықтар жасау

Табиғат көп нәрсені тек үйретіп қана қоймайды және тәрбиелейді де.
Сондықтан биология мұғалімі туған табиғатты білуі және оқушылар алдында
оның байлығың, әдемілігін аша алуы тиіс; адамның қызметіне және оның
коллективтік еңбегіне байланысты болған табиғаттағы орасан өзгерісті
көрсету; табиғат байлығын еселеп көбейту және қорғау, сүюге үйрету.
Табиғатпен тікелей қатынас жасау, оқушылардың оны зерттеуге деген
құштарлығын арттырады және мектеп оқушыларына эстетикалық тәрбие беруге
мүмкіндік туғызады. Сөйтіп, туған өлкеге деген сүйіспеншілік сезімге
тәрбиелейді, бұл советтік патриотизм тәрбиесі үшін жақсы негіз болады.
Экскурсия кезінде табиғатты зерттеп, үйренуге құштарлығын арттыру және
эстетикалық сезімді дамыту мұғалімнен асқан педагогикалық шеберлікті талап
етеді.
Оқушыларды тәрбиелеуге экскурсияның игілікті әсері туралы көптеген
көрнекті педагогтар мен методистер (И. Г. Песталоцин, Я.А. Коменский,
К.А.Ушинский, А.Я. Герд, В. В, Половцов, т.б. үлгілі сөздер айтты. Мысалы,
белгілі совет методисі, профессор Б.Е.Райков былай деп жазды: Кітап арқылы
емес, экскурсиялар, лабораториядағы практикалық сабақтар, тірі табиғат
мүйісіндегі жұмыстар, т.б. жолдармен бірден қатынас жасау арқылы,
табиғатпен танысу және онымен жақындасу арқылы оқушылар одан бұрын
байқалмаған көп ғажайып сырларды ашады. Олар әсем сыртқы көріністерді,
сайма-сай үйлесімділікті қарап көріп, бір-біріне онша жақын болмаса да
құбылыстардың жәке т.б. арасындағы себепті байланыстыра біледі. Бұл
бағыттағы жұмыстар, табиғат әдемілігі құпиясын — алғаш қарағанда қораш
көрінетін заттардың өзінен байқауға үйретеді, сөйтіп, табиғат тіршілігі
көркемдеген сұлулық пен күрделіліктен ләззат аласың. Осы жолмен тәрбиенің
ең маңызды салаларының бірі болып есептелетін эстетикалық сезім дамиды,
табиғатқа сүйіспеншілік және қызығушылық пайда болады.
Алдағы экскурсия туралы сөз қозғалса-ақ болды, оқушылардың қуанышқа
кенелетінін тәжірибе көрсетіп отыр. Олар бар ынтасын сала соған дайындалып,
оны асыға күтеді. Сондықтан тәжірибелі мұғалімдер алғашқы оқытқан күннен
бастап оқу пәніне оқушыларды қызықтыру үшін табиғатқа тақырыптық экскурсия
өткізеді.
Экскурсия орындары мектепке жақын орналасқан орман, парк, орман қорғау
алқаптары, колхоз даласы немесе мектептің оқу-тәжірибе учаскесі бола алады.
Жылдың әр маусымында белгілі бір жерге қайта-қайта бара беру оқушылардың
экскурсияға деген құштарлығын төмендетіп жіберетінін көрсетуге тиіспіз.
Мысалы, олар күзде қар астындағы сап-сары және ашық қызыл зейнетке
сүйсінеді, көктемде оларды майда жасыл жапырақ, алғашқы гүл және
бозторғайдың сазды даусы қуантады, "жазда — жасыл желек панасындағы самал
жел, түрлі түсті кеөкем түс, қанатты достарымыздың жүз құбылтқан әсем әні
және тағы көптеген керікті құбылыстар шаттыққа бөлейді, туған табиғат
жомарттығы тамсандырады.
Мұның барлығына балалар еліктейді, олар табиғат аясында шарқ ұрады.
Мұғалім бұл құдіреттілікті табиғатқа бағыттап, сөйтіп, оқушыларды табиғатты
ақылмен бақылап, үйреніп-зерттей алатындай, оны сүйіспеншілікпен
қорғайтындай дәрежеге жеткізу шарт.
Тәжірибе көрсеткендей, ешбір баяндама, ешқандай әңгіме, туған табиғатқа
білгірлікпен өткізілген экскурсиядай қызығушылық туғыза алмайды.
Табиғат — үлкен кітап, оны мұғалім өз оқушыларына ықыласпен оқыта білуі
қажет.
Өсімдікті зерттейтін экскурсияларға ойын элементтерін енгізуге болады.
Ойын кезеңі оқушыларды қызықтыра түседі және оларды тапсырманы өз бетінше
орындауға бағыт. Көп күндік экскурсиялар мен жорықтар мектеп программасында
белгіленбеген, демек, бұл кластан тыс шаралар ретінде өткізіледі.
Мұғалім оқушылармен — жас натуралистермен біріге отырып, жергілікті
жағдай негізінде маршрут таңдайды. Жас натуралистерді өсімдік
тіршілігіндегі сан алуан мәселелер қызықтырады, шешімін олар экскурсиялар
және жорықтарда табиғатпен тікелей қатынас жасау арқылы табады.
Жорықтар өткізгенде оқушылардың оқу экскурсиясынан алған білімін ескеру
керек. Мысалы, оқушылар жабайы өсетін және мәдени өсімдіктер туралы
түсініктер алды, олар өсетін қажетті жағдайды білді. Алайда бұл әлі де
анықтауды және кеңейтуді қажет ететін алғашқы мағлұматтар ғана. Жорықтар
кезінде мектеп оқушылары әр түрлі жағдайда өсетін мәдени және жабайы
өсімдіктердің көптеген өкілдерімен кездеседі. Оларды зерттеу мәдени және
жабайы өсетін өсімдіктер туралы түсінікті кеңейтіп қана қоймай, сондай-ақ
адамның бұл өсімдіктерді пайдалануы туралы жаңа мағлұматтар алуына
мүмкіндік береді.
Туған өлкені зерттеу жорықтарында оқушылар дәрілік өсімдіктерді,
құрамында илік немссе бояғыш заттары бар, сондай-ақ жеуге жарайтын
өсімдіктерді анықтауға және оны жинау жөнінде, т.б. дағдылар алуы тиіс. Көп
күндік жорықтар кезінде жануарлар мен өсімдіктер объектісін зерттеуден
басқа, оқушыларға топырақтың, минерал мен тау жыныстарының коллекциясын,
зиянды насекомдар коллекциясын, гербарийге өсімдіктер жинау, су қоймаларын
мекендейтін және орман, дала жануарларын зерттеу жөнінде тапсырмалар беруге
болады. Бұл тапсырманы жорыққа қатысушылардың тек даярлығы бары ғана
орындай алады. Сондықтан жетекші жорық мүшелерінің міндеттерін дер кезінде
бөліп беріп, коллекция жасау және жинау ережелерімен танысуға, табиғи
жағдайда объектілерді анықтауға мүмкіндік туғызуы тиіс. Сонымен бірге жас
орнитологтарға грамжазу бойынша құстардың даусын зерттеу және қанаттылар
әлемі таблицасын қарап шығуға мүмкіндік берілуі керек. Бұл оларға құстарды
жаратылыс жағдайында анықтауға көмектеседі. Жорықтар және экскурсиялар
кезінде мұғалім пайдалы, жануарларды, әсіресе құсты қорғауға назар
аударады, неліктен екені белгісіз, өрмекшіні зерттеуде бір жақтылыққа жол
беріледі, сондықтан ол жөнінде оқушыларда теріс ұғымдар қалыптасқан. Мұның
барлығы оқушылардың өрмекшіні аз білетінінен болса керек. Ал, шындығында
өрмекші адамға үлкен пайда келтіреді. Әсіресе ол ауыл шаруашылығына
пайдалы, астық үшін күресте сенімді көмекшінің қызметін атқарады. Өрмекші
мәдени өсімдіктің өнімін сақтай отырып, бау-бақшаның, егістіктің
зиянкестерін көптеп жояды. Ғалымдардың дерегіне, есептеулерге қарағанда,
өрмекші жыл сайын орман зиянкестерін кемінде екі центнерге дейін шыбын,
маса, қандала, т.б. жояды екен, солардың тең жартысы орманның қас жауы.
Мұғалім орман, бақ және далалық жерге экскурсия өткізгенде оқушылардың
өрмекшіге қатынасын өзгертуі қажет, олар оған зиянкестер және ауру
таратқыштармен қиын-қыстау күресте одақтас ретінде қарауға және оны
қорғауға және таралуына мүмкіндігінше көмек көрсету қажеттігін естен
шығармау тиіс.
Жорық үстінде мұғалім совет адамдарының түлетуші іс-әрекетін, ауыл
шаруашылық техникасын пайдалана отырып, бидайдан, күнбағыс пен жүгеріден
және басқа мәдени өсімдіктерден мол өнім алып жүретініне оқушылардың
назарын аударуы керек.
Егер біздің еліміздің орманды аймақтарына папоротниктер әр қадам сайын
кездессе, далалық аудандарда жүз километрлеп жүріп барғанда ғана жартас
жарықтарымен, өзен бойларынан папоротниктің бірнеше ғана түрін табуға
болады. Кейбір түрі ғылым үшін белгілі дәрежеде көділ аударуға тұрарлық,
алайда, ол өте сирек, тіпті бірнеше данасы ғана кездеседі. Сондықтан жас
натуралистер папоротниктерді кездестіре қалса, экскурсияда жүргенде олардың
спорасын жинап алып, оны өсуге қолайлы жағдайы бар жаңа орынға себуі керек.
Осындай мысалдарды кеп байтақ Отанымыздың кез келген түкпіріндегі басқа
өсімдіктерден де келтіруге болады. Алайда, еліміздің табиғаты қаншалықты
бай болғанмен де мұғалім өз шәкірттерін мектеп қабырғасынан бастап
табиғатты сақтауға және байыта түсуге үйретуі қажет.
Табиғат объектілеріне ұдайы фенологиялық бақылаулар ұйымдастыру
оқушылардық оны жақсы зерттеуіне және ауыл шаруашылық практикасы үшін
маңызды мағлұматтар жинауына мүмкіндік береді.
Мұғалімдер табиғатты бақылауды, ауа райы календарын жасауды, сонымен
бірге 1-кластан бастап табиғат календарын жасауды ұйымдастырады. Бастауыш
кластың программасы табиғат календарын жүргізуді талап етеді. Жұмысты
орындаудың онша күрделі еместігі, оны кез келген мектепте жүргізуге
мүмкіндік береді. Тек бақылау белгілері мен безендіру сипатында өзгерістер
болуы ғана мүмкін. Мысалы, І—II кластарда ауа райының жағдайын білдіретін
(бұлтты, жауын, ашық) шартты белгілерден басқа жылдың белгілі бір мезгілін
сипаттайтын жиналған жапырақтарды, жемістерді немесе суреттерді желімдеуге
болады.
ІІІ—IV кластарда бақылау жұмыстары және бақылауды безендіру біраз
күрделене түседі. Мұнда оқушыларға тек бұлттылықты немесе температураны
ғана емес, желдің соғу бағытын немесе тірі табиғаттық күйін анықтау
тапсырылады, мысалы: жылдың белгілі кезеңіне сай гүлдейтін өсімдіктер
немесе құстың келуі және қайтып кетуі, т. б.
Сөйтіп, бастауыш класс оқушыларының жоғары класқа көшкенде табиғатқа
бақылауды жүргізу туралы белгілі мөлшерде түсініктері болады.
Биолог мұғалім жоғары кластарда едәуір күрделі тәжірибелер мен
бақылаулар ұйымдастырып, оған табиғаттың ең қарапайым объектісін таңдап
алады. Оларға ұзақ бақылау жасап, оның барысында ең маңызды өзгерістерді
тіркеп отырады. Мысалы, алма ағашын бақылау кезінде бүршіктің ісінуі, гүл
бүршігінің ашыла бастауын, өркендеріндегі жапырақтардың, бітеу гүлдердің
гүл ата бастауын, жаппай гүлдеуі, гүлдеудің соңы, жеміс беру, пісуі
(жемісті алғаш жинау, жемісті екінші рет жинау) және түсімін белгілеп
отырады.

1.2. Зертханалық сабақ

Биология сабақтарында зертханалық жұмысты тиімді пайдаланып,
оқушылардың пәнге қызығушылығын арттырып теориялық білімді практикамен
ұштастырудың маңызы зор. 10-сыныпта жалпы биология пәнінен "Пластидтер"
тақырыбында өткен зертханалық сабақ үлгісін ұсынып отырмын.
Пластидтер тек өсімдіктерге ғана тән негізгі органоид. Бірақ ескеретін
жай, ол өсімдіктердің ішінде саңырауқұлақтар, бактериялар, көк-асыл
балдырлардың жасушаларында кездеспейді. Қалған жасыл өсімдіктердің
жасушаларының цитоплазмасында шашырап жатады. Цитоплазмаға қарағанда тығыз
болатындықтан жарық микроскобының көмегімен ғана көрінеді.
хлоропластар ( жасып түс)
Пластидтер хромопластар (сары, қызғылт-сары, алқызыл түсті)
лейкопластар (түссіз)

Зертханалық жұмыс тақырыбы: Пластидтер
Мақсаты: Әр түрлі өсімдіктердің жасушаларын микроскоп арқылы қарап,
пластидтердің түрін анықтау.
Құрал-жабдықтар: Микроскоп, (элодея жапырағының орнына) кез келген
бөлме өсімдігі, картоп түйнегі, традесканция, қызыл бұрыш, қызан, пияз,
сәбіз, заттық шыны, жабын әйнек, қандауыр, су, тамшуыр.
Жұмыс барысы:
1. Бөлме өсімдігінің жапырақ өңін кішкене жұмсақ етімен қоса сылып
алып, заттық шыныға салып, үстіне су тамызып, жабын әйнегімен жауып,
микроскоп арқылы хлоропластарды қарау.
2. Жемістер түстеріне-көңіл аударып, хромопластың маңызын түсіну.
Жұмсақ етін қандауырдың ұшымен сылып алып, микропрепарат жасап,
микроскоппен қарау.
3. Традесканция жапырағының, пияз қабығының микропрепаратын
микроскоппен қарау. Вакуольді, ядроның айналасындағы түссіз шар тәрізді
лейкопластарды табу.
4. Пластидтердің пішіндерін анықтап, түсін салыстырып, дәптерге суретін
салу. Қорытындыны кестеге жазу.
Пластидтер Пішіні Түсі Ұқсас-тығы Айырма-машылығы Атқаратын қызметі
Қоры-тынды
1.3. Зертханалық жұмыстар үлгісі

Биология сабақтарында зертханалық жұмысты тиімді пайдаланып,
оқушылардың теориялық білімін практикамен ұштастырудың маңызы өте зор.
Қазақтың Құлақпен естігенше, көзбен көріп, қолмен ұстағанға не жетсін
деген нақыл сөзінің өзі осыны көрсетеді. Себебі күнделікті өткен бірсарынды
баяндау, сұрақ-жауап секілді әдеттегі сабақтар оқушыларды жалықтырып,
шаршатады. Сондықтан биология сабақтарында әрбір мұғалім зертханалық
жұмысты тиімді пайдаланса, оқушылардың пәнге қызығуы артады. Мысалы,
жануартану пәні бойынша Құрбақа және оның сыртқы, ішкі құрылысы
тақырыбындағы сабақтар бағдарлама бойынша қыс мезгілінде болады. Ол кезде
бақаны еш жерден таба алмаймыз. Сондықтан күздің соңында бақаны ұстап,
қаңылтыр құтыларда асырауға болады. Ал, тәнтану сабақтарындағы зертханалық
сабақтарды дәрігерлермен байланыса отырып жүргізу керек. Төменде жануар-
тану және тәнтану пәндерінен келтірілген бір-бір зертханалық жұмыстардың
жоспарын ұсынып отырмын.
Жануартану пәні бойынша
Зертханалық жұмыстың тақырыбы. Тірі бақаны бақылап сыртқы, ішкі
құрылысымен танысу.
Мақсаты. Бақаның сыртқы және ішкі құрылысымен танысу, олардың
балықтардан ерекшелігін анықтау.
Құрал-жабдықтар. Тірі бақа, астауша, қайшы, іскек, сабақталған ине,
скальпель немесе өткір пышақ, қысқыш, т.б.
Жұмыстың барысы. 1. Бақаны үлкен шыны ыдысқа салып, оның сыртқы пішінін
қарап, балық денесінен ерекшелігін анықтау. 2. Балық Дене жабыны мен бақа
дене жабыны туралы оқушыларға қорытынды жасату. 3. Бақаны
сою арқылы оның ішкі құрылысымен таныстыру (бұл жұмысты мұғалімнің өзі
атқарады).
Ол үшін бақаның басын үлкен қайшымен қиып, жұлынына сабақталған ұзын
ине тығып жансыздандырады. Бақаны тақтайшаға шалқасынан жатқызып, оны жан-
жағынан керіп, инелермен бекітеді. Қысқышпен терісін көтеріп, қайшымен
көлденеңінен төменгі иекке дейін қиын жеткізеді. Содан кейін төс сүйегін
көтеріп, бұғанасымен бірге қиып тастайды. Осы кезде бақа жүрегінін әлі
соғып тұрғанын, өкпесінің өте әлсіз екенін бақылауға болады. Бұдан бақаның
терісі арқылы 70% тыныс алатыны, ас қорыту жүйесінің өте қарапайым екені
байқалады.
Тәнтану пәні бойынша
Зертханалық жұмыстың тақырыбы. Адам жүрегінін соққандағы дыбысын
тыңдау.
Мақсаты. Жүрек дыбыстарын тыңдап үйрену.
Құрал-жабдықтар. Стетоскоп немесе фонендоскоп, секундомер.
Қорытынды. Әрбір жүрек соғысы кезінде екі түрлі дыбысты естуге болады.
Бірінші дыбыс ұяң, ұзаққа созылады. Екінші дыбыс ашық, тез сеніп қалады.
Бірінші дыбыс жүректің жақтаулы қақпақтарының жабылуынан пайда болады. Бұл
жүрек қарыншасының жиырылуынан шығады. Екінші дыбыс айшықты қақпақтардың
жабылуынан пайда болады да, жүрек қарыншасының босаңсу кезінде шығады.
Биология пәніндегі зертханалық жұмыстар оқушылардың іскерлік дағдыларын
қалыптастырумен қатар, күнделікті тұрмыста кездесетін практикалық іс-
әрекеттерге, табиғатқа, табиғат заңдылықтарына ғылыми көзқарастарын
қалыптастырады.
2. Жарық көмегімен көрсететін микроскоптар
2.1. Микроскоптардың құрылысы және микроскоппен қарау техникасы

Микроскоппен көру техникасын меңгеру үшін жарық көмегімен көрсететін
микроскоптың құрылысын білу; уақытша микропрепараттар дайындауға төселдіру.
Биологиялық зерзаттарды зерттеудің негізгі әдістерінің бірі жарықтың
көмегімен көрсететін микроскоп болғандықтан, биология курсы бойынша
өтілетін сабақтар үшін ғана емес, дәрігердің сарамандық жұмысы —
зертханалық диагностика, т.б. үшін де микроскоппен қарау техникасын
меңгеру, уақытша микропрепараттар жасай білу қажеттігін естен шығаруға
болмайды.
1. Тиісті әдебиеттерден материалды тауып оқып, мына сұрақтарға жауап
бере білу: а) микроскоптың негізгі бөліктерін атап, олардың атқаратын
қызметі мен құрылысын түсіндіру; ә) микроскоптың механикалық, оптикалық
және жарық беретін бөліктерін көрсету, олардың құрылысын айтып беру; б)
микроскоппен жұмыс істеу ережесін білу; в) биологиялық зерзаттарды
зерттеуге арналған ұлғайтқыш аспаптардың басқа түрлерімен жұмыс істеу
қағидаларын баяндау.
2. Бастапқы және қорытынды бақылаудағы тестілік сұрақтарға жауап беру.
Оқытушы дәріс оқитын болғандықтан, орындалатын жұмыстың қысқаша
мазмұнын беруді жөн көрдік.
Мазмұны. Студенттер мыналарды: а) МБР-1, МБИ-1, Биолам (биологиялық
зертханаға арналған микроскоп — БЗАМ) микроскоптардың құрылысын; ә)
зерзатты микроскоп арқылы көру ережесін; б) уақытша пайдаланылатын препарат
жасау техникасын оқып үйренуі тиіс.
Құрал-жабдықтар. 1. МБР-1, МБИ-1, БЗАМ, МБС-1 микроскоптары.
2. Төсеніш және жабын шынылар, су құйылған стақан, иммерсиялық май,
дәрі тамшуыр, Петри табақшасы, көзге арналған серіппелі қысқыш.
3. Иммерсиялық объектив (х 90). 4. Алдын ала
дайындалған тұрақты микропрепараттар: пияз үлпегінің жасушасы, жапырақтың
көлденең кесіндісі. Көрнекі кестелер: микроскоптардың құрылысы, олардың
жеке бөлшектері, жарық жинағыш жүйе (конденсор) және объектив аралығындағы
жарық сәулесінің жолын көрсететін сызба нұсқалар.
Бастапқы бақылау тестілері
1 нұсқа. 1. Микроскоптың тетіктік бөлшектерін атаңыз: а) тұрғы,
ә) түтікше (тубус), б) окуляр, в) зырғытпа.
2. Жарық жинағыш жүйе (конденсор) және диафрагма көмегімен жарықты
объективке қалай мол түсіруге болатынын баяндаңыз:
а) конденсорды жоғары көтеру; ә) самалалы диафрагма санылауын
кішірейту; б) конденсорды төмен түсіру; в) самалалы диафрагма саңылауын
кеңейту.
3. Микроскоптың оптикалық бөлшектерін атаңыз: а) жарық жинағыш жүйе
(конденсор); ә) окуляр; б) айна; в) объектив.
4. Мыналардың қайсысы азырақ ұлғайтатын объективтер (х7, х15, х8, х40)?
5. Мына объективтер неше есе ұлғайта алады: (х7, х15, х8, х40)?
ІІ нұсқа. 1- Микроскоптың оптикалық бөлшектерін атаңыз: а) окуляр,
ә) конденсор, б) объектив, в) микрометрлік бұранда.

2. Микроскоптың жарық түсіру жүйесінің құрам бөліктерін атаңыз:
а) айна; ә) конденсор; б) диафрагма; в) зырғытпа.
3. Айналмалы табақша немесе зырғыма қандай қызмет атқаратынын
баяндаңыз: а) тубусты қимылға келтіреді; ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.