Тіл-адамның адамдық белгісінің зоры

Жоспар

1. Тіл.адамның адамдық белгісінің зоры

2. Қазақ фольклорында қолданылатын сөз магиясы.

3. Абайдың қара сөздерінен алынған үзінді

4. «Ана тілің арың бұл»

Тіл — адамның адамдық белгісінің зоры, жұмсайтын қаруының бірі. Осы дүниедегі адамдар тілінен айрылып, сөйлеуден қалса, қандай қиындық күйге түсер еді. Осы күнгі адамдар жазудан айрылып, жаза алмайтын күйге ұшыраса, ондағы күйі де тілінен айрылғаннан жеңіл болмас еді. Біздің заманымыз — жазу заманы: жазумен сөйлесу ауызбен сөйлесуден артық дә-режеге жеткен заман. Алыстан ауызбен сөйлесуге болмайды: жазумен дүниенің бір шетіндегі адам екінші шетіндегі адаммен сөйлеседі. Сондықтан сөйлей білу қандай керек болса, жаза білудің керектігі онан да артық. Сөйлегенде сөздің жүйесін, қисынын келтіріп сөйлеу қандай керек болса, жазғанда да сөздің кестесін келтіріп жазу сондай керек. Сөздің жүйесін, қисынын келтіріп жаза білуге: қай сез қандай орында қалай өзгеріп, қалайша біріне-бірі қиындасып, жалғасатын дағдысын білу керек. Халық өмірі бір жылдап, он жылдап, тіпті жүз жылдап та емес, мың жылдап саналады. Сондай ұзақ өмірінің ішінде әр халықтың дағдылы тұтынып келе жатқан сөздері, ол сөздерінің біріне-бірі жалғасып тізілетін дағдылы жолы, жүйесі, қисыны болады әр жұрттың түрінде, тұтынған жолында, мінезінде қандай басқалық болса, тілінде һәм сондай басқалық болады. Біздің жасынан орысша я ноғайша оқыған бауырларымыз сөздің жүйесін, қисынын нағыз қазақша келтіріп жаза алмайды, я жазса да қиындықпен жазады. Себебі жасынан қазақша жазып дағдыланбағандық. Орысша оқығандар орыс сөзінің жүйесіне дағдыланып үйренген. Ноғайша оқығандар ноғай сөзінің жүйесіне дағдыланып үйренген. Қазақ сөздерін алып, орыс я ноғай сөзінін, жүйесімен тізсе, әрине, ол нағыз қазақша болып шықпайды. Сондай кемшілік болмас үшін әр жұрт баласын әуелі өз тілінде оқытып, өз тілінде жазу-сызу үйретіп, өз тілінің жүйесін білдіріп, жолын танытып, балалар әбден дағдыланғаннан кейін, басқаша оқыта бастайды. Біз де тіліміз бұзылмай сақталуын тілесек, өзгелерше әуелі өз тілімізбен оқытып, сонан соң басқаша оқыту тиіс.
Адамзат ақыл-ойы мен даналығы ойлап тапқан ғылым атты дүнне сол адамдар бірлестігі - халықтың барша болмысымен тікелей байланысты, сол халықтарға қызмет етеді. Әсіресе тіл, әдебиет, тарих, өнер сияқты құндылықтарды зерттейтін ғылым салалары халықтың рухани дүниесінің, ұлттық мәдениетінің жалпы да, жекелеген де қырларына назар аударады.
Қазақ тілінің ертеректегі де, қазіргі де даму тарихын зерттеу - ғылыми ізденістерімнің бірі болғандықтан, орта ғасырлардағы түркі жазба ескерткіштерінің, олардың қазақ тіліне қатысы барларын: Ясауи «Хикметтері» мен Қадырғали би Қосымұлының «Жами-ат тауарих» сияқты шығармаларының, ХV-ХVШ ғасырлардағы қазақтың ақын-жыраулары мен шешендерінің мұраларын тілдік, стильдік, көркемдік сипаты жағынан зерделеу барысында тек монографиялар (жеке кітаптар) жазып қана қоймай, олармен көпшілік оқырманды ішінара таныстырып отыру да ғалымның бір міндеті деп білеміз. Ғылыми жұмыстың көпшілікке арналған бұл танымдық түрі баспасоз беттерінде, әр түрлі жинақтарда мақала ретінде жарияланды.
Көп жылдар бойы халқымыздың мәдени, оқу-ағарту майданында теңдесі жоқ еңбек еткен Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатов, Халел Досмұхамедұлы, Қ.Жұбанов сияқты тарихи тұлғалардың өмірі мен қызметі туралы кезінде (алғашқылардың бірі болып) мақалалар жазылып, кітапшалар
шығарылған. Бұлардың білім-ғылым саласындағы, оның ішінде тілтанымға тікелей қатысты еңбектері жайында кейінгі кезеңдерде де үнемі сөз етіп келеміз. Бұл мақалалар да көпшілік оқырманға арналған, бірсыпырасы -баяндама мәтіндері. Енді бірқатары әр түрлі газет-журнал тапсырыстарымен жазылған материалдар еді.
Ұлы Абайдың, оның алдындағы Махамбет, Дулат сияқты алыптардың, сондай-ақ Мұхтар Әуезов, Ғабит Мүсірепов сынды бүгінгі классиктердің қазақ әдеби тілінің даму барысындағы орындарын, атқарған қызметтерін

Пайдаланылған әдебиеттер
1. С. Аманжолов «Қазақ тілі теориясының негіздері» Алматы 2002ж
2. Р.Сыздық «Тіл және ұлттық мәдениет» Түркістан 2005 ж
3. А.Байтұрсынов «Тіл тағылымы» Алматы 1992ж
4. А.Құнанбаев «Қалың елім қазағым» Алматы 1995 ж