Америкадағы еврей лоббиінің АҚШ-Израиль қарым-қатынасына әсері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.7
1.бөлім. Америкадағы еврей лоббиінің АҚШ.Израиль қарым.қатынасына әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1. АҚШ.тағы Израильдік лобби және оның ықпалы ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2. Еврейлердің АҚШ.қа тұрақтануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
1.3. Еврейлерді қолдаған АҚШ президенттері ... ... ... ... ... ... ... ...25
1.4. Еврей лоббиіне қатысты АҚШ саясаткерлерінің және Израильдік тараптың пікірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
1.5. Америка.Израиль қарым.қатынасы және Израиль лоббиі ... ... ..34
2.бөлім. АҚШ.тың сыртқы саясатта Израильмен одақтастығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
2.1. Дау тудырған «Израильдік лобби және АҚШ.тың сыртқы саясаты» кітабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
2.2. Араб.израиль соғыстары жағдайындағы АҚШ пен Израиль қарым.қатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 50
2.3. АҚШ.тың Таяу Шығыстағы ең сенімді одақтасы Израиль ... ... .54
2.4. Ортақ мүдде: АҚШ пен Израильдің Иранға қарсылығы ... ... ... 56
2.5. Қазақстанда лоббизмді заңмен реттеу немесе «Мүдделік қолдау туралы» заң жобасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 60
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 68
1.бөлім. Америкадағы еврей лоббиінің АҚШ.Израиль қарым.қатынасына әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1. АҚШ.тағы Израильдік лобби және оның ықпалы ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2. Еврейлердің АҚШ.қа тұрақтануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
1.3. Еврейлерді қолдаған АҚШ президенттері ... ... ... ... ... ... ... ...25
1.4. Еврей лоббиіне қатысты АҚШ саясаткерлерінің және Израильдік тараптың пікірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
1.5. Америка.Израиль қарым.қатынасы және Израиль лоббиі ... ... ..34
2.бөлім. АҚШ.тың сыртқы саясатта Израильмен одақтастығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
2.1. Дау тудырған «Израильдік лобби және АҚШ.тың сыртқы саясаты» кітабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
2.2. Араб.израиль соғыстары жағдайындағы АҚШ пен Израиль қарым.қатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 50
2.3. АҚШ.тың Таяу Шығыстағы ең сенімді одақтасы Израиль ... ... .54
2.4. Ортақ мүдде: АҚШ пен Израильдің Иранға қарсылығы ... ... ... 56
2.5. Қазақстанда лоббизмді заңмен реттеу немесе «Мүдделік қолдау туралы» заң жобасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 60
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 68
Тақырыптың өзектілігі. Негізгі тақырыпқа ауыспас бұрын ең алдымен лоббиге анықтама беріп көрелік. Лоббизм деп жеке азаматтар мен топтардың биліктің, мемлекеттік органдардың шешіміне тікелей ықпал жасауын айтады. Лоббилеуге атсалысатындарды лоббистер дейді. Белгілі бір заңды немесе жеке тұлғалардың мүддесі үшін заңдар қабылдануына, тиімді шешімдер қабылдауға қатысады. Лоббилік іс-әрекеттердің тарихы ағылшын жеріндегі алғашқы құрылған парламенттен басталады. Сол кезеңдерде ақсүйектердің, ірі шонжарлардың пайдасы үшін парламент мүшелері заңдар қабылдаған. Лоббилеудің тікелей, жанама және ішкі деп аталатын үш түрі бар. Тікелей лоббилік әрекет те жеке тұлғалардың пайдасына қызмет жасаса, оның жанама түрі деп компаниялардың бірігу арқылы мемлекеттік органдарға қысым жасауын айтады. Ал ішкі лоббилеу деп биліктің ішіндегі топтардың ықпалдасуын атайды.
Әлемде лоббистік қызметті заң жүзінде реттеу механизмінің енгізілгеніне көп болған жоқ. АҚШ-та ХІХ ғасырда лоббистердің қызметін реттеу туралы реестр, 1946 жылы әлемде лоббизм туралы тұңғыш заң қабылданып, ал 1996 жылы Конгресс пен Сенатта ғана емес, атқарушы биліктің лоббистік іс-әрекетін реттейтін заң күшіне енді. Заңды түрде лоббистік қызметпен корпоративті лоббистер және лоббистік фирмалар шұғылданады. Корпоративті мүдделерді қорғаумен арнайы құрылатын биліктің мемлекеттік органдарымен байланыс департаменті жүзеге асыратын болса, ал лоббистік фирмалар ақылы негізде мемлекеттік органдардың тапсырысын орындаумен айналысады. Лоббистік фирмалар өзінің клиенттері, есеп-қисаптары туралы мәліметтерді жария етуге міндеттеледі. Заң шығару үрдісін жеделдету және тиімділігін көтеруі себепті кәсіби лоббистерді «биліктің эксперттері» деп бекер атамаса керек. Лоббизм туралы заңдар өркениетті елдерде, соның ішінде Австралияда, Ұлыбританияда, Германияда, Канадада, Польшада, Францияда жұмыс істейді. Посткеңестік елдер арасында тек Литвада ғана 2000 жылдан бастап күшіне енген. Ресейде, Қазақстанда қызу талқылау кезеңін өткеріп жатыр.
Лоббилер Америка Құрама Штаттарында көптеп кездеседі. АҚШ-та қытай, жапон, араб және өзге де мұсылман елдерінің ұйымдары бар. Бірақ олардың ешқайсысы ондағы еврей лоббиімен тең келмейді. Осы дипломдық жұмыста қолданылған мәліметтерім бұл сөзіме дәлел бола алады. Сондықтан да, бұл дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі осында болса керек.
Жұмыстың мақсаты АҚШтың сыртқы саясатының қалыптасуындағы еврей лоббиінің ролін көрсету.
Бұл мақсатқа қол жеткізу үшін келесі мақсаттар алға қойылды:
АҚШ-та еврей лоббиінің пайда болу тарихын зерттеу
Америка-израиль қатынастары негізінде еврей лоббиінің АҚШ сыртқы саясатына араласуы мен ықпалын сараптау.
Әлемде лоббистік қызметті заң жүзінде реттеу механизмінің енгізілгеніне көп болған жоқ. АҚШ-та ХІХ ғасырда лоббистердің қызметін реттеу туралы реестр, 1946 жылы әлемде лоббизм туралы тұңғыш заң қабылданып, ал 1996 жылы Конгресс пен Сенатта ғана емес, атқарушы биліктің лоббистік іс-әрекетін реттейтін заң күшіне енді. Заңды түрде лоббистік қызметпен корпоративті лоббистер және лоббистік фирмалар шұғылданады. Корпоративті мүдделерді қорғаумен арнайы құрылатын биліктің мемлекеттік органдарымен байланыс департаменті жүзеге асыратын болса, ал лоббистік фирмалар ақылы негізде мемлекеттік органдардың тапсырысын орындаумен айналысады. Лоббистік фирмалар өзінің клиенттері, есеп-қисаптары туралы мәліметтерді жария етуге міндеттеледі. Заң шығару үрдісін жеделдету және тиімділігін көтеруі себепті кәсіби лоббистерді «биліктің эксперттері» деп бекер атамаса керек. Лоббизм туралы заңдар өркениетті елдерде, соның ішінде Австралияда, Ұлыбританияда, Германияда, Канадада, Польшада, Францияда жұмыс істейді. Посткеңестік елдер арасында тек Литвада ғана 2000 жылдан бастап күшіне енген. Ресейде, Қазақстанда қызу талқылау кезеңін өткеріп жатыр.
Лоббилер Америка Құрама Штаттарында көптеп кездеседі. АҚШ-та қытай, жапон, араб және өзге де мұсылман елдерінің ұйымдары бар. Бірақ олардың ешқайсысы ондағы еврей лоббиімен тең келмейді. Осы дипломдық жұмыста қолданылған мәліметтерім бұл сөзіме дәлел бола алады. Сондықтан да, бұл дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі осында болса керек.
Жұмыстың мақсаты АҚШтың сыртқы саясатының қалыптасуындағы еврей лоббиінің ролін көрсету.
Бұл мақсатқа қол жеткізу үшін келесі мақсаттар алға қойылды:
АҚШ-та еврей лоббиінің пайда болу тарихын зерттеу
Америка-израиль қатынастары негізінде еврей лоббиінің АҚШ сыртқы саясатына араласуы мен ықпалын сараптау.
1. The Constitution of the United States // www. state. gov. /policy_hot.htm
2. The Department of State 1991- present // The documentary record. – Washington: Lyne Rienner publishers, 2000. - 450 p.
3. http://www.daywe.kz/kz/event/1448/ АҚШтың Конституциялары күшiне ен алғашқы 10 түзеле бастау - құқықтар туралы Билль.
4. http://www.rusnation.org/ В.Афанасьев/Евреи правят Америкой
5. http://www.gotquestions.org/russian/index.html
6. http://www.evrey.com/sitep/object/arkhiv.php3?menu=628 / 2010
7. Водин Родион, ВЛИЯНИЕ ЕВРЕЙСКИХ ОРГАНИЗАЦИЙ В США // Эксперт (Москва) за 28.07.1997 №028
8. http://library.thinkquest.org/20619/Jewish.html
9. Америка-Израиль қарым-қатынасы/7-канал
10. http://www.sem40.ru/anti/history/17426/
11. http://www.jewish.ru/
12. www.KONFLIKT.RU
13. http://www.sem40.ru/
14. «Важнейшая проблема мира»/ Генри Форд/Москва/2009.
15. http://www.prosac.ru/policy/58-evrejjskoe-lobbi-kto-khozjain-v-ssha.html
16. Новые Американские евреи/http://www.sem40.ru/2004 апрель
17. Еврейское лобби: кто хозяин в Сша?/ Чуксин Николай Яковлевич/ http://www.prosac.ru/policy/58-evrejjskoe-lobbi-kto-khozjain-v-ssha.html
18. http://www.abna.ir/list.asp?lang=4&gId=1622/ США и Израильское Лобби/ 2010.09.01
19. http://www.prosac.ru/policy/58-evrejjskoe-lobbi-kto-khozjain-v-ssha.html
20. «Важнейшая проблема мира»/ Генри Форд/Москва/2009/І том-146 б., 211
21. «Важнейшая проблема мира»/ Генри Форд/Москва/2009/ ІІ том-446 б., 476 б.
22. . Б.Харенберг/«Хроника человечества, Бельгия/1996.
23. http://www.evrey.com/index.php3
24. The New Encyclopacdіa Brіtannіca. Chіcago, etc./1994, р. 504.
25. Расходы на лоббизм и иностранные лоббисты в США/Отчет Министерство юстиции США/2009 г.
26. http://zhurnal.lib.ru/editors/c/chuksin_n_j/hamas.shtml
27. И.Куксин/Заметки по еврейской истории /30-01-2006
28. Михаил Хейфец/Арабы и евреи: конфликт культур. Особый взгляд/альманах «Еврейская старина»/2010 г.
29. kk.wikipedia.org/wiki/Араб-израиль соғыстары.
30. ЕВРЕЙЛЕР АҚПАРАТЫ ЖӘНЕ АМЕРИКА БАСШЫЛЫҒЫ/ www.islamstory.com/2008 ж. желтоқсан
31. Иранские СМИ: Израиль готовится нанести удар по Ирану/Press TV/02/05/2011
32. ИЗРАИЛЬГЕ ҚАЗАҚТЫҢ МҰНАЙЫ КЕРЕК/Түркістан/Нәзия ЖОЯМЕРГЕНҚЫЗЫ/2011 ж.
33. Лоббизмнің мәні не?/Рақым ОШМАНОВ/Алаш айнасы/2011 ж.
34. США вооружают Израиль против Ирана/Оссама Лотфи/www.voltairenet.org
35. БҰЛ АМЕРИКА ПАЙДАСЫ МА, ӘЛДЕ ЕВРЕЙЛЕР ПАЙДАСЫ МА?/ www.islamstory.com/24.01.2009
36. «МҰСЫЛМАН» КЕЙПIНДЕГI КАТОЛИК ПЕ, ӘЛДЕ «КАТОЛИК» КЕЙПIНДЕГI МҰСЫЛМАН БА?/www.turkystan.kz/2010
37. www.barackobama.ru/Барак Обама – президент США. Barack Obama
38. ЕВРЕЙСКИЙ ВОПРОС ГЛАЗАМИ АМЕРИКАНЦА/ Девид Дюк/
39. Эйнштейн Альберт. Почему ненавидят евреев? / / www.konflikt.ru /2005
40. Американские евреи беспокоят ЦРУ/ www.Jewish.ru /27.08.2010
41. ЕВРЕИ — В БЕЛОМ ДОМЕ/ Натан Гудман/ http://www.evrey.com/index.php3
42. Раввин Шалом Шварц/ТРАГЕДИИ, РАНЯЩИЕ ДУШУ/ http://www.evrey.com/sitep/object/arkhiv.php3?menu=187
43. Каролин Глик ЧТО ДЕЛАТЬ ИЗРАИЛЮ ПОСЛЕ ВЫБОРОВ В КОНГРЕСС США/ http://www.evrey.com/sitep/object/arkhiv.php3?menu=628 / 2010
44. . http://sem40.ru/Евреи Чикаго: Через тернии к успеху/И.Куксин/30-01-2006
45. "Jewish.ru", июль 2002
46. http://sem40.ru/ И.Куксин/30-01-2006
47. http://www.evrey.com/sitep/object/arkhiv.php3?menu=187
48. http:// www.zelikm.com/news/ 2010.02.19
49. ] http://www.voltairenet.org
50. http://www.liveinternet.ru/users/d_rss/post114464492/
51. http://www.jewish.ru/ Михаил Завадский / 27.08.2010
52. http://www.rusnation.org/ В.Афанасьев/Евреи правят Америкой
53. http://ej.forum24.ru/ Евреи в Америке/19.02.2010
54. http://www.rusamny.com/347/t01(347).htm/Еврейская эмиграция в США/ 2005.04.04.
55. kk.wikipedia.org/wiki/Араб-израиль соғыстары
56. http://www.gotquestions.org/russian/index.html
57.Cohen R. To Europeans Worried by American policies // New York Times. -2003. - 28 May.
58. Nye J. Understanding International Conflict. - Harlow: Longman, 2003. – б.435.
59. Waltz K. Globalization and American Power // The National Interest. – 2000. – Spring. – б. 49.
60. Wolfers A. National security as an ambiguous symbol // Political science quarterly. – 1952. - Vol.67. - б. 481-502.
61. Haas R. National Interest: From Abstraction to Strategy // Parameters. - 2002-2003. – Winter. - б. 4-18.
62. Грант Ч. Сможет ли оставаться НАТО эффективным военно-политическим союзом при продолжении процесса расширения? // НАТО: за и против // www.nato.int/docu/revi.htm
63. Luard E. The blunted sward: erosion of military power in the modern world politics. – Lоndon: Tauris. -1988. – б. 260.
64.Bayden J. Democracy and international interests // www.state.gov
65. Kagan R. Power and Weakness // Policy Review. – 2003. - June/July //www.ceip.org
66.Perl P. Democracy and international interests // www.state.gov
67.Lieven A. A Trap of Their Own Making // Carnegie Endowment for International Peace. - Washington, 2003 (www.ceip.org)
68.NSC 68 // www.state.gov./policy_hot.htm
69.The Book of Great American Documents. - New –York, 2003. – 680 р.
70.Кукеева Ф.Т. Европейский Союз и США: современные аспекты трансатлантического партнерства.- Алматы, 2003.- 189 с.
71.The New York times 1990- 2005
72.http://www.globalaffairs.ru/articles/2373.html
73. Foreign Affairs 1993-2005
74. Economist 1995-2005
75.Washington Files, 1991-2005
76. Қ.Сағидоллаұлы/«Мүдделік қолдау туралы» заңға мүдделіміз бе?/ Алаш айнасы. 2010 ж.
77. Б.Шаяхмет/Азаттық радиосы/Лоббизм туралы заң жобасы кімдерге тиімді?/ 2006 ж.
2. The Department of State 1991- present // The documentary record. – Washington: Lyne Rienner publishers, 2000. - 450 p.
3. http://www.daywe.kz/kz/event/1448/ АҚШтың Конституциялары күшiне ен алғашқы 10 түзеле бастау - құқықтар туралы Билль.
4. http://www.rusnation.org/ В.Афанасьев/Евреи правят Америкой
5. http://www.gotquestions.org/russian/index.html
6. http://www.evrey.com/sitep/object/arkhiv.php3?menu=628 / 2010
7. Водин Родион, ВЛИЯНИЕ ЕВРЕЙСКИХ ОРГАНИЗАЦИЙ В США // Эксперт (Москва) за 28.07.1997 №028
8. http://library.thinkquest.org/20619/Jewish.html
9. Америка-Израиль қарым-қатынасы/7-канал
10. http://www.sem40.ru/anti/history/17426/
11. http://www.jewish.ru/
12. www.KONFLIKT.RU
13. http://www.sem40.ru/
14. «Важнейшая проблема мира»/ Генри Форд/Москва/2009.
15. http://www.prosac.ru/policy/58-evrejjskoe-lobbi-kto-khozjain-v-ssha.html
16. Новые Американские евреи/http://www.sem40.ru/2004 апрель
17. Еврейское лобби: кто хозяин в Сша?/ Чуксин Николай Яковлевич/ http://www.prosac.ru/policy/58-evrejjskoe-lobbi-kto-khozjain-v-ssha.html
18. http://www.abna.ir/list.asp?lang=4&gId=1622/ США и Израильское Лобби/ 2010.09.01
19. http://www.prosac.ru/policy/58-evrejjskoe-lobbi-kto-khozjain-v-ssha.html
20. «Важнейшая проблема мира»/ Генри Форд/Москва/2009/І том-146 б., 211
21. «Важнейшая проблема мира»/ Генри Форд/Москва/2009/ ІІ том-446 б., 476 б.
22. . Б.Харенберг/«Хроника человечества, Бельгия/1996.
23. http://www.evrey.com/index.php3
24. The New Encyclopacdіa Brіtannіca. Chіcago, etc./1994, р. 504.
25. Расходы на лоббизм и иностранные лоббисты в США/Отчет Министерство юстиции США/2009 г.
26. http://zhurnal.lib.ru/editors/c/chuksin_n_j/hamas.shtml
27. И.Куксин/Заметки по еврейской истории /30-01-2006
28. Михаил Хейфец/Арабы и евреи: конфликт культур. Особый взгляд/альманах «Еврейская старина»/2010 г.
29. kk.wikipedia.org/wiki/Араб-израиль соғыстары.
30. ЕВРЕЙЛЕР АҚПАРАТЫ ЖӘНЕ АМЕРИКА БАСШЫЛЫҒЫ/ www.islamstory.com/2008 ж. желтоқсан
31. Иранские СМИ: Израиль готовится нанести удар по Ирану/Press TV/02/05/2011
32. ИЗРАИЛЬГЕ ҚАЗАҚТЫҢ МҰНАЙЫ КЕРЕК/Түркістан/Нәзия ЖОЯМЕРГЕНҚЫЗЫ/2011 ж.
33. Лоббизмнің мәні не?/Рақым ОШМАНОВ/Алаш айнасы/2011 ж.
34. США вооружают Израиль против Ирана/Оссама Лотфи/www.voltairenet.org
35. БҰЛ АМЕРИКА ПАЙДАСЫ МА, ӘЛДЕ ЕВРЕЙЛЕР ПАЙДАСЫ МА?/ www.islamstory.com/24.01.2009
36. «МҰСЫЛМАН» КЕЙПIНДЕГI КАТОЛИК ПЕ, ӘЛДЕ «КАТОЛИК» КЕЙПIНДЕГI МҰСЫЛМАН БА?/www.turkystan.kz/2010
37. www.barackobama.ru/Барак Обама – президент США. Barack Obama
38. ЕВРЕЙСКИЙ ВОПРОС ГЛАЗАМИ АМЕРИКАНЦА/ Девид Дюк/
39. Эйнштейн Альберт. Почему ненавидят евреев? / / www.konflikt.ru /2005
40. Американские евреи беспокоят ЦРУ/ www.Jewish.ru /27.08.2010
41. ЕВРЕИ — В БЕЛОМ ДОМЕ/ Натан Гудман/ http://www.evrey.com/index.php3
42. Раввин Шалом Шварц/ТРАГЕДИИ, РАНЯЩИЕ ДУШУ/ http://www.evrey.com/sitep/object/arkhiv.php3?menu=187
43. Каролин Глик ЧТО ДЕЛАТЬ ИЗРАИЛЮ ПОСЛЕ ВЫБОРОВ В КОНГРЕСС США/ http://www.evrey.com/sitep/object/arkhiv.php3?menu=628 / 2010
44. . http://sem40.ru/Евреи Чикаго: Через тернии к успеху/И.Куксин/30-01-2006
45. "Jewish.ru", июль 2002
46. http://sem40.ru/ И.Куксин/30-01-2006
47. http://www.evrey.com/sitep/object/arkhiv.php3?menu=187
48. http:// www.zelikm.com/news/ 2010.02.19
49. ] http://www.voltairenet.org
50. http://www.liveinternet.ru/users/d_rss/post114464492/
51. http://www.jewish.ru/ Михаил Завадский / 27.08.2010
52. http://www.rusnation.org/ В.Афанасьев/Евреи правят Америкой
53. http://ej.forum24.ru/ Евреи в Америке/19.02.2010
54. http://www.rusamny.com/347/t01(347).htm/Еврейская эмиграция в США/ 2005.04.04.
55. kk.wikipedia.org/wiki/Араб-израиль соғыстары
56. http://www.gotquestions.org/russian/index.html
57.Cohen R. To Europeans Worried by American policies // New York Times. -2003. - 28 May.
58. Nye J. Understanding International Conflict. - Harlow: Longman, 2003. – б.435.
59. Waltz K. Globalization and American Power // The National Interest. – 2000. – Spring. – б. 49.
60. Wolfers A. National security as an ambiguous symbol // Political science quarterly. – 1952. - Vol.67. - б. 481-502.
61. Haas R. National Interest: From Abstraction to Strategy // Parameters. - 2002-2003. – Winter. - б. 4-18.
62. Грант Ч. Сможет ли оставаться НАТО эффективным военно-политическим союзом при продолжении процесса расширения? // НАТО: за и против // www.nato.int/docu/revi.htm
63. Luard E. The blunted sward: erosion of military power in the modern world politics. – Lоndon: Tauris. -1988. – б. 260.
64.Bayden J. Democracy and international interests // www.state.gov
65. Kagan R. Power and Weakness // Policy Review. – 2003. - June/July //www.ceip.org
66.Perl P. Democracy and international interests // www.state.gov
67.Lieven A. A Trap of Their Own Making // Carnegie Endowment for International Peace. - Washington, 2003 (www.ceip.org)
68.NSC 68 // www.state.gov./policy_hot.htm
69.The Book of Great American Documents. - New –York, 2003. – 680 р.
70.Кукеева Ф.Т. Европейский Союз и США: современные аспекты трансатлантического партнерства.- Алматы, 2003.- 189 с.
71.The New York times 1990- 2005
72.http://www.globalaffairs.ru/articles/2373.html
73. Foreign Affairs 1993-2005
74. Economist 1995-2005
75.Washington Files, 1991-2005
76. Қ.Сағидоллаұлы/«Мүдделік қолдау туралы» заңға мүдделіміз бе?/ Алаш айнасы. 2010 ж.
77. Б.Шаяхмет/Азаттық радиосы/Лоббизм туралы заң жобасы кімдерге тиімді?/ 2006 ж.
Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:
АМЕРИКАДАҒЫ ЕВРЕЙ ЛОББИІНІҢ АҚШ-ИЗРАИЛЬ
ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫНА ӘСЕРІ
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-7
1-бөлім. Америкадағы еврей лоббиінің АҚШ-Израиль қарым-қатынасына әсері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..8
1.1. АҚШ-тағы Израильдік лобби және оның
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2. Еврейлердің АҚШ-қа тұрақтануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
1.3. Еврейлерді қолдаған АҚШ президенттері ... ... ... ... ... ... ... ...25
1.4. Еврей лоббиіне қатысты АҚШ саясаткерлерінің және Израильдік
тараптың
пікірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .. 30
1.5. Америка-Израиль қарым-қатынасы және Израиль лоббиі ... ... ..34
2-бөлім. АҚШ-тың сыртқы саясатта Израильмен
одақтастығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
2.1. Дау тудырған Израильдік лобби және АҚШ-тың сыртқы саясаты
кітабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
2.2. Араб-израиль соғыстары жағдайындағы АҚШ пен Израиль қарым-
қатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
2.3. АҚШ-тың Таяу Шығыстағы ең сенімді одақтасы Израиль ... ... .54
2.4. Ортақ мүдде: АҚШ пен Израильдің Иранға қарсылығы ... ... ... 56
2.5. Қазақстанда лоббизмді заңмен реттеу немесе Мүдделік қолдау туралы
заң
жобасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .. 59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .. 60
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 68
Қысқартылған сөздер
АИКОД -Әлеуметтік істер жөніндегі Америка-израиль комитеті
АЙПАК -American-Israeli Public Affairs Communittee
АЕК -Америкалық Еврей Комитеті
АҚШ -Америка Құрама Штаттары
БҰҰ -Біріккен Ұлттар Ұйымы
ИСА -Иудейлік Сенбілік Альянсы
Кагал -Иудейлік Қауымдастық
КО -Кеңес Одағы
КСРО -Кеңес Социолистік Республикалар Одағы
ҚР -Қазақстан Республикасы
РФ -Ресей Федерациясы
ТМД -Тәуелсіз Мемлекеттер Одағы
ЧЕФ -Чикаго Еврей Федерациясы
Цахал -Израиль қорғаныс әскері
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Негізгі тақырыпқа ауыспас бұрын ең алдымен
лоббиге анықтама беріп көрелік. Лоббизм деп жеке азаматтар мен топтардың
биліктің, мемлекеттік органдардың шешіміне тікелей ықпал жасауын айтады.
Лоббилеуге атсалысатындарды лоббистер дейді. Белгілі бір заңды немесе жеке
тұлғалардың мүддесі үшін заңдар қабылдануына, тиімді шешімдер қабылдауға
қатысады. Лоббилік іс-әрекеттердің тарихы ағылшын жеріндегі алғашқы
құрылған парламенттен басталады. Сол кезеңдерде ақсүйектердің, ірі
шонжарлардың пайдасы үшін парламент мүшелері заңдар қабылдаған. Лоббилеудің
тікелей, жанама және ішкі деп аталатын үш түрі бар. Тікелей лоббилік әрекет
те жеке тұлғалардың пайдасына қызмет жасаса, оның жанама түрі деп
компаниялардың бірігу арқылы мемлекеттік органдарға қысым жасауын айтады.
Ал ішкі лоббилеу деп биліктің ішіндегі топтардың ықпалдасуын атайды.
Әлемде лоббистік қызметті заң жүзінде реттеу механизмінің енгізілгеніне
көп болған жоқ. АҚШ-та ХІХ ғасырда лоббистердің қызметін реттеу туралы
реестр, 1946 жылы әлемде лоббизм туралы тұңғыш заң қабылданып, ал 1996 жылы
Конгресс пен Сенатта ғана емес, атқарушы биліктің лоббистік іс-әрекетін
реттейтін заң күшіне енді. Заңды түрде лоббистік қызметпен корпоративті
лоббистер және лоббистік фирмалар шұғылданады. Корпоративті мүдделерді
қорғаумен арнайы құрылатын биліктің мемлекеттік органдарымен байланыс
департаменті жүзеге асыратын болса, ал лоббистік фирмалар ақылы негізде
мемлекеттік органдардың тапсырысын орындаумен айналысады. Лоббистік
фирмалар өзінің клиенттері, есеп-қисаптары туралы мәліметтерді жария етуге
міндеттеледі. Заң шығару үрдісін жеделдету және тиімділігін көтеруі себепті
кәсіби лоббистерді биліктің эксперттері деп бекер атамаса керек. Лоббизм
туралы заңдар өркениетті елдерде, соның ішінде Австралияда, Ұлыбританияда,
Германияда, Канадада, Польшада, Францияда жұмыс істейді. Посткеңестік елдер
арасында тек Литвада ғана 2000 жылдан бастап күшіне енген. Ресейде,
Қазақстанда қызу талқылау кезеңін өткеріп жатыр.
Лоббилер Америка Құрама Штаттарында көптеп кездеседі. АҚШ-та қытай,
жапон, араб және өзге де мұсылман елдерінің ұйымдары бар. Бірақ олардың
ешқайсысы ондағы еврей лоббиімен тең келмейді. Осы дипломдық жұмыста
қолданылған мәліметтерім бұл сөзіме дәлел бола алады. Сондықтан да, бұл
дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі осында болса керек.
Жұмыстың мақсаты АҚШтың сыртқы саясатының қалыптасуындағы еврей
лоббиінің ролін көрсету.
Бұл мақсатқа қол жеткізу үшін келесі мақсаттар алға қойылды:
АҚШ-та еврей лоббиінің пайда болу тарихын зерттеу
Америка-израиль қатынастары негізінде еврей лоббиінің АҚШ сыртқы
саясатына араласуы мен ықпалын сараптау.
Құрама Штаттардағы саяси ахуалдың шынайы жағдайын бейнелеуде АҚШтағы
еврей лоббиі мен АҚШ саясаткерлерінің арасындағы пікірталасты көрсету.
Жұмыстың міндеті. Бұл қорытынды жұмысымның мақсаты – шын мәнінде
Американың артында кімдердің тұрғандығын жеткізу болды, ал міндеті –
айтылған пікірлерді жалаң түрде емес, нақты дәйекті деректермен дәлелдеу
болып табылады.
Расында да, Американың артында кімдер тұр? Қолда бар мәліметке жүгінсек,
АҚШ-тағы еврей лоббиінің ықпалы зор екеніне көз жеткіземіз. АҚШ халқының
саны 302 миллион болса, соның тек 6 миллионнан астамын ғана еврейлер
құрайды. Соған қарамастан израильдік лоббидің арқасында АҚШ-тағы
еврейлердің бәсі барлық салада жоғары болып тұр. Атап айтқанда, АҚШ-тағы
миллиардерлер ұлттық байлықтың 25 пайызын басқарып отыр. Ал, ондағы
миллионерлердің 20 пайызы еврейлер екенін ескерсек, демек, ел байлығының
біразы еврейлерге тиесілі болып шығады. Сондай-ақ, орта тапта
американдықтарға қарағанда еврейлердің табысы 1,8 есе жоғары. Және де
ондағы еврей лоббиінің атқарып жүрген еңбектерінің ең басты жемісі –
Израиль қандай мәселе болмасын АҚШ тарапынан үлкен қолдауға ие.
Дегенмен еврейлердің сол қиянатшыл саясаты бүгінгі күні де жалғасын
тауып, тіпті тамырын тереңге жайып жер бетінде мықты орын теуіп алды. Бұл
саясаттарын ақпарат құралы арқылы жүзеге асыруда, себебі оған қарсы тұрып
қателерін көзіне шұқып көрсететін бірде бір ақпарат көзі жоқ. Еврейлердің
бұл әрекеттері тіпті Американың өзін де өздерінің ығына жығып көндіруде.
ХІХ ғасырдың соңында еврейлер Америкадағы атақты New York Times ең көп
тиражбен шығатын газетке қол сұға бастады (бұл газет 1851 жылдан бастап
шыққан). New York Times газеті XIX ғасыр соңына қарай қаржы жағынан
дағдарысқа ұшырады. Осы сәтті оңтайлы пайдаланған еврей Адольф Оч оны
сатып алып мақсатына жеті. Сол сәттен бастап атақты New York Times газеті
бүгінгі күнге дейін еврейлердің қызметінде. Сонымен қатар Вашингтоннан
шығатын Буст атақты саяси газеті де еврейлердің қолында. Ол барша халыққа
тез әсер етеді, тіпті мемлекет қызметкерлері осы газетті көп оқып керекті
мәліметтерді осы газеттен алады. Күніне миллионнан астам тиражбен
таратылатын Wall Street Journal журналы Питер Канн атты еврейдің жеке
меншігі. Осы аталған газет журналдардың барлығы қазіргі уақытта еврейлердің
мүлігі болып табылады. Демек американдық БАҚ – еврейлердің қолында деген
сөз.
Еврейлер тек қана газет журналдармен шектеліп қойған жоқ сонымен қатар
Америкадағы беделді телеарналар мен студиялар: ABC, CBC, NBC бұл арналардың
қайсысын қоссаңыз да еврейлердің шашбауын көтеріп, солардың жырын жырлауда.
Сонымен қатар баспаханалар: Симон Шастер (Simon & Schuster), Тайм уарнер
трейд груп (Time warner tread group) және Рандом Һаус (Random House),
сонымен қатар аса ірі телекомпаниялардың бірі Уалт Дизни бұның президенті
Micheal Eisner, Hbo телекомпаниясының президенті Gerard Levin бұл
аталғандардың барлығы еврей есімдері мен солардың меншіктері. Қазіргі
заманғы кино әлемінде белгілі Голливуд қалашығы да еврейлердің меншігі
болып есептеледі.
Ол жайлы Американ актері Мэрлон Брандо 1996 жылы былай деген: Шын
мәнінде Голливудты еврейлер басқарады және олар адамдарға жақсы, беделді,
сүйкімді болып көрінеді, егерде олардан біреу масқара жағдайға тап болса
басқалардан болып шығады. Бірақ, Мэрлон Брандо осы сөзі үшін айып төлеп
еврейлерден талай соққы жеп кино әлемінен аластатылды. Осыдан кейін ол
кешірім сұрап Голливуд еврей әкімшілігі Wiesenthal-дың алдында тізе бүгуге
дейін барды. Міне, осылайша еврейлердің ұстанған өзіндік саясаты күннен
күнге өрши түсуде.
Жұмыстың хронологиялық шегі ХІХ ғасырдан бастап ХХІ ғасыр аралығын
қамтиды. Бұл кезең Америкадағы еврей қауымдастықтарының күшейген кезінен
бастап осы күнгі ұстанып отырған саясатын көрсетеді.
Зерттеу жұмысының теориялық әдіс-намалық негіздері: Тарықырыпты зерттеу
барасында АҚШ, Израиль, Англия және Ресей ғалымдары мен саясаттанушыларының
еңбектері қолданылды. Мысалы
Тақырыптың дерек көздері. Жұмысты жазу барысында көптеген Американдық
және Ресейлік қайнаркөздер қолданылды. Оларды келесідей топтастыруға
болады.
Қайнаркөздердің бірінші тобы Кагал еврей ұйымының 1924-2009 жылдар
аралығындағы қабылдаған құжаттар тізімдері, Мемлекеттік департамент,
Конгресс және сенатқа қатысты құжаттар тізімі. Бұл құжаттар АҚШ сыртқы
саясатына қатысты көптеген құнды мәлеметтерге ие, сол себептен Америкадағы
еврей ықпалдылығының бар екендігіне тікелей дәлел бола алады [1-3].
Бұл құжаттар тобы АҚШ-тың Израиль тарапына қатысты ұстанып отырған
ресми саяси бағытын қадағалауға мүмкіндік береді.
Кайнаркөздердің екінші тобы негізінен АҚШ президенттері Джордж Буштың
Израильге қатысты қандай пікірде екендігі туралы айтқан сөздері, Барак
Обаманың АҚШ-тың Таяу Шығысқа байланысты қстанатын саясатында Израильдің
ролі туралы пікірі, Израиль басшылары Ариэль Шарон және Нетанияхудың
Израильдік лоббиді қолдайтындықтары және оның екі ел арасындағы саяси
байланысты нығайтады деп сенетіндіктері туралы айтқан сөздері, Израильдік
неоконсерваторлар – Мартин Крамер мен Даниель Пайпстың сионизм хақында
қозғаған пікір-таластары қарастырылды [4-6].
Бұл топтағы деректер ресми Вашингтон мен Тель-Авив арасындағы екі жақты
қарым-қатынастардың даму эволюциясын сараптауға көмектеседі.
Қайнаркөздердің үшінші тобы АҚШ және Израиль арасындағы қабылданған
құжаттардан тұрады. Мысалы Израильде палестиндіктерден жапа шеккендерге
көмек көрсету, Иордан өзені және Сектор Газа, Батыс жағалауда Израиль
тұрғын үйлер салмау туралы, екі ел арасындағы экономикалық байланыстарды
қайта реттеу туралы, Израиль өзін қорғау үшін қарулай және қаржылай көмек
жіберу, Израиль-Палестина арасында бейбішілік орнату, лаңкестермен бірігіп
күресу туралы қабылданған құжаттар [7-12].
Қайнаркөздердің төртінші тобы израильдік лоббидің қол жеткізген құжаттары
қарастырылды. Дәлірек айтсақ 1921-2010жылдар аралығындағы Америкадағы
израиль лоббиінің құжаттары. Олар Нью-Йорк қаласында Иудейлік сенбілікті
қабылдау, Хрестиан дініне қатысты мерекелік шараларды иудейлер қоныстанған
аймақта өзкізбеуге, Израиль халқына қаржылық көмек беру, Мұса балалары
атты қаржылық қорды ұйымдастыру, АҚШ бұқаралық ақпарат құралдарында
израильге қатысты сыни көзқарастарды жарияламауға және АҚШ-та иудейлік
сотты қалыптастыруға қатысты құжаттар қабылданды [13-18].
Бұл топ айтарлықтай мағызды топ десек болады, себебі бұл жерде АҚШ
сыртқы саясаты мен оның ішінде Израильдік бағытының қалыптасу механизміне
еврей лоббиінің ықпалдылығы бар екендігі айқын көрінеді.
Зерттеу нысаны: нақты алып отырған мәселеге қатысты жазылған еңбектер
өте аз болды, бірақ біз осы тақырыпқа сай жалпылама жұмыстарды арастырдық.
Автор проблемалық тәсілді қолданған.
1. АҚШ-Израиль сыртқы саясатының қалыптасуына қатысты.
Бұл бөлімде Коэн Р. АҚШ Израильді сүйеді атты еңбегін пайдаландым.
Коэн Р. АҚШ неліктен Израильге жақтасып, оның мүдделері мен
қызығушылықтарына қол жеткізеге мүмкіндік жасайды деген сұрақтарды алға
тартады. Келесі автор Печатнов В.О. Мен оның Израиль АҚШ-тың Таяу
Шығыстағы бағдар шамы еңбегін алдым. Печатнов В.О. өз жұмысында Американың
Таяу Шығысқа қатысты ұстанып отырған саяси бағдарын талқылайды. Оның
пікірінше Израиль АҚШ үшін үлкен стратегиялық маңызы зор серіктес болып
табылады. Гордан А. АҚШ-тың сыртқы саясаты туралы құнды деректерді АҚШ
сыртқы саясаты атты жұмысында береді. Ол АҚШ пен Израильдің Таяу Шығысқа
және Мұсылман елдерімен жүргізіп отырған саясатын ортақтастыратын мүдделі
топтар деп келтіреді. Тэйлор И. Таяу Шығыс мәселелері деген тақырыптағы
еңбегі де осы Таяу Шығыс мәселесі мен ондағы еврей-араб қақтығыстары туралы
баяндалады. Мазаар М. АҚШ және Израиль деген өз жұмысында жалпыға
белгісіз АҚШ пен Израиль арасындағы қатынастар туралы айтылады. Даллес
Дж.Ф. Вашингтон-Тель-Авив мақаласы өте қызықты мақала, себебі автор бұл
жерде екі астана арасындағы келіспеушіліктер туралы жазады. Вашингтон
келіспеген жағдайда ресми Тель-Авив қандай әрекеттрге баратындығы нақты
айғақтармен келтіріліп баяндалады. Бурстин Даниэль АҚШ және Израиль
қатынастарының қалыптасуы атты еңбегі қолданылды. Бұл еңбек АҚШ пен
Израиль арасындағы саяса қатынастардың орнау тарихы туралы айтылады.
2. АҚШ еврейлерінің тарихы.
Еврейлердің, дәлірек айтсақ АҚШ еврейлерінің тарихы туралы айшықты
мұра қалдырған авторлардың бірі Куксин И. Ол Чикаго еврей қауымдастығы
туралы жазған. Оның кітабында Алғашқы еврей қрныстанушылары, оның ішінде
Чикаголық еврейлер туралы өте құнды деректер бар. Афанасьев В. Алғашқы
еврей қоныстанушылары атты кітабын, Каролин Глик Жаңа құрлықтағы Мұса
ұрпақтары, Раввин Шалом Шварц Иудей дінін ту еткен Иуда балалары, Чуксин
Н. Америкадағы еврейлер.
3. АҚШ-тағы еврей лоббиінің қалыптасуы мен қызметі.
Натан Гудман Ақ үйдегі еврейлер, Дэвид Дюк Американы басқарып
отырған еврейлер, Генри Форд Әлемнің маңызды мәселелері, Сильверман М.
Жоғары қызметтегі еврейлер, Голдман У. Лобби және Біз, Натали Уайтман
Лобби бар, бірақ лобби жоқ. В. И. Биншток, С. А. Новосельский,
Демографический очерк, Фасмер М. және Немировский А.А. У истоков
древнееврейского этногенеза. Ветхозаветное предание о патриархах и
этнополитическая история Ближнего Востока атты еңбектері қарастырылды.
Тақырыпты ашу барысында кітармен бірге бірқатар АҚШ, Израиль, Ресей және
басқа да шетелдік авторлардың мақалалары мен пікірталастары нысанға алынды.
Мысалы Водин Родионның АҚШ еврей ұйымдарының ықпалдылығы, Альберт
Эйнштейннің Еврейлерді неге жеккөреді?, Чуксин Николай Яковлевичтің
Еврей лоббиі: АҚШ-та кім қожайын?, Кэрол Эйзенбергтің Жаңа американдық
еврейлер және Уолт Миршаймердің АҚШ сыртқы саясатына еврейлердің
ықпалдылығы атты мақалалар мен пікір таластар сарапталды.
Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі негізгі бөлімнен және
қорытындыдан тұрады. Қысқартылған сөздердің тізімі мен олардың толық
атаулары көрсетілді. Зерттеу жұмысының соңында сілтемелер және пайдаланған
әдебиеттер тізімі берілген.
1-бөлім. Америкадағы еврей лоббиінің АҚШ-Израиль
қарым-қатынасына әсері
1.1. АҚШ-тағы Израильдік лобби және оның ықпалы
Израильдік лобби – Құрама Штаттардағы өте ықпалды, бірақ саны көп емес
этникалық лоббистік топ. Көп жағдайда Израиль әрдайым Ақ үй тарапынан
қолдауға қол жеткізе алады. Ливандағы соңғы оқиғаларға байланысты бұл
қақтығыста Құрама Штаттардың Израиль ұстанымын қолдауы АҚШ-тағы израильдік
лобби ұстанымына әсер ете ме – бұл жағдайды түсініп, сараптау маңызды.
Капитоллий белестерінде оның ықпалы елеулі өзгерістерді көтермейтінін нық
сеніммен айтуға болады, себебі АҚШ-тағы дәулетті еврей қауымдастығы
партиялар кандидаттарының сайлау алдындағы қорларына 1990 жылдан бастап 60
миллион доллар көлемінде жарна құйып келеді, ал араб және басқа мұсылман
қауымдастықтары сол уақыт аралығында тек қана 297 мың доллар жарна құйған
екен.
Ақ үй турасында айтқанда, бұл жерде вариация болуы мүмкін. Бақылаушылар
кіші Джордж Буштың әкімшілігінің ұстанған саяси бағдары израильдік лобби
жағынан шамадан тыс сипатта болған және ақылға қонбайтынын атап өтті. АҚШ
президентінің Ұлттық қауіпсіздік жөніндегі кеңесшісінің көмекшісі Элиот
Абрамс Ақ үйде израильше бағдарланған, Ұлттық қауіпсіздіктің кеңесшісі
Стивен Хэдли, Ақ үйдің бас стратегі Карл Роув және Ақ үй аппаратының
жаңа басшысы Джошуа Болтен, т.т. барын ескерсек, Ақ үйдің қожайыны ауысса
Израиль ұстанымы Вашингтонда уақытша әлсірейтіні ақиқат.
Осындай фактілерден кейін соңғы кездері Ресей, Орта Азия
саясаттанушылары Американы еврейлер билейді деп жүр. Бұл пікірді Еуропа
саясаттанушылары да құп көреді. Ал енді осы жерде неге еврейлер ғана
билейді деген сұрақ туындайды. АҚШ-та әлемнің көптеген ұлт өкілдері
жиналған ғой. Оның үстіне еврейлердің саны да Құрама Штаттарда айтарлықтай
көп емес. Сонда олар қалайша өз мақсаттарына жетіп отыр? Жауап оңай:
өйткені олар Америка капиталының көп бөлігін игереді. Кейбір авторлар АҚШ-
тың ұлттық байлығының 80 пайызы еврейлерге тиесілі деп те жүр. Бұл жауап
айтуға жеңіл болғанымен нақты жауап емес.
Бұлай айтатындар марксистік ойдың жақтаушылары десек қателеспейміз:
кедейлер кедейленеді, байлар байи түседі, капитал кімнің қолында болса
билік сонда. Шындығында XX ғасырдың екінші жартысынан бастап бұл процесс
керісінше жүре бастағаны байқалып отыр: байлар кедейленді, кедейлер байыды,
билік енді капиталы бар адамда емес, сол капиталды басқаратын адамға көшті.
Біріншіден, Америка экономикасында еврейлердің нақты үлес салмағын
қандай екенін анықтап көрейік. 1 пайыз американдық (миллионерлер) жеке
меншіктегі АҚШ ұлттық байлығының 25 пайызын басқарады. Американдық
миллионерлердің 20 пайызы еврейлер. Демек, ұлттық байлықтың біразы
еврейлерге тиесілі. Орта тап ұлттық байлықтың 60 пайызына ие. АҚШ халқының
2,5 пайызын еврейлер құрайтынын ескерсек, орта тапта американдықтарға
қарағанда еврейлер екі есе көп, олардың табыстары ақ американдықтардан гөрі
1,8 есе жоғары. Егер статистикаға қарасақ АҚШ ұлттық байлығының 5 пайызы
еврей орта тап өкілдеріне тиесілі (дәрігерлер, адвокаттар, жеке
кәсіпкерлер). Кедей американдықтарда иелік ететін ештеңе жоқ, ал
еврейлердің үлес салмағы кедейлер арасында жоқтың қасы, сол себепті оларды
бұл тізімге кіргізбеген. Сонымен 5+5=10 пайыз деген АҚШ ұлттық байлығына ие
еврейлердің үлесі шығады. Егер американдықтарға тиесілі мемлекеттік мүлікті
ескерсек (әскер, полиция, мемлекеттік аппарат мүліктері, атомдық және
ғарыштық бағдарламалар, федералды банк қоры, жер телімдері мен пайдалы
қазбалар шахталары), онда еврейлердің үлесі алдыңғысынан да төмен – 7-8
пайызды ғана құрайды. [19] Олай болса бұндай аз корпорациялық акция
пакетіне ие еврейлер Американы қалайша басқарып отыр?
Еврейлік Уолл-стрит сөз тіркесіне американдықтар мысқылмен қарайды.
Шындығында протестанттар еврейлерді маңызды жерлерге, яғни ірі банктер мен
корпорацияларға аса жақындата бермейді. Американдық банк басшыларының 80
пайызын протестанттар, 15 пайызын католиктер, тек 5 пайызын ғана иудейлер
құрайды. Уолл-стрит үлкен англосаксондық лига дегенге көбірек келетін
сыңайлы.
Сонымен еврей капиталдары қайда шоғырланған? Бірінші кезекте еврейлер
үстемдік ететін инвестициялық бизнесте, ал Нью-Йорк Қор биржасы толығымен
еврейлердің қарамағында. Инвестициялық бизнестің мәні халық тұтынатын
заттарға және үлкен кәсіпорындарға ақша құю. Инвестициялық қор қатардағы
американдықтарға өз акцияларын сатады, одан түскен ақшаға өз кезегінде
корпорация акцияларын сатып алады. Саудадан түскен табыстың өзіне тиесілі
пайызын алып қалып, қалған бөлігін өз акционерлеріне бөліп береді. Яғни бұл
дегеніміз нағыз еврейлерге тән делдалдық бизнес. Еврей өз ақшасы болмаса да
мүлікті бөтен адамның ақшасына сатып алады. Осы жерде делдалдар не үшін
керек деген сұрақ туады. Американдықтар кәсіпкерлік корпорациялық
акциялардың пайдасын ешкіммен бөліспей-ақ өздері алып-сата берсе болмас па
еді? Үлкен жеке меншік иелері осылай жасайды, бірақ кішігірім жеке меншік
акционерлік инвестициялық компанияларға нарықтағы тұрақсыз баға үлкен қауіп
тудырады. Бұл жерде сіз барлық жиған-тергеніңізден бір-ақ сәтте айырылып
қалуыңыз ықтимал. Инвестициялық қорлардың үлкен тәжірибесі бар және
мүмкіндіктері көп. Олар жақсы табыс пен үлкен шығындарды болдырмауға
кепілдік береді. Сол себептен де кіші жекеменшік иелеріне оларға сенбестен
басқа амалы қалмайды. Неғұрлым американдықтардың мүліктік ахуалы теңескен
сайын, соғұрлым ірі инвесторлар азаяды. Неғұрлым кіші акционерлік
инвестициялық компаниялар көбейсе, соғұрлым бұл қорлардың ықпалы күшейе
түседі. Сондықтан да еврейлер өз ақшалары болмаса да инвесторлар мен
акционерлер арасында дәнекер, делдал рөлін ойнау арқылы екеуінің де
үстінен қарайтын зор билікке ие болды.
Еврейлердің тағы бір қызмет саласы – көтерме сауда. Америкада бір
жағынан миллиондаған кіші өндіріс кәсіпорындары болса, екінші жағынан
миллиондаған дүкендер мен сатушылар бар. Екеуінің арасын жалғайтын әрине
көтерме саудагер. Көтерме сауданың ең үлкен бөлігі еврейлер қолында. Ірі
өндірушілер мен ірі дүкен иелері ортада көтерме саудагердің жүруіне еш
мұқтаж емес, олар бір-бірімен тікелей қарым-қатынас жасай алады. Бірақ кіші
кәсіпкерлерге дәнекерсіз жұмыс істеу мүмкін емес. Осының арқасында еврейлер
не өндіріс көзі, не алған тауарды сататын дүкені болмаса да екеуін де
бақылай алады. Неғұрлым ірі кәсіпкерлер дағдарысқа ұшырап кіші
кәсіпкерлерге айналса, соғұрлым көтерме саудагерлердің жұмысы жандана
түседі. Бұл еврейлерге Американың ішкі экономикасының бағытын бақылауға жол
ашады [7].
Ұлттық байлықтың 7-8 пайызын игере отырып Америка экономикасының 70-80
пайызын қалай бақылап отырғаны енді айқындалып келе жатқандай. Бүгінгі
таңда еврейлер тек банк жүйесіне ене алмайды. Сонымен қатар америкада
ауызбіршілігі мықты араб мұнай компанияларына тікелей бақылау жүргізе
алмайды.
Адамдардың көбісі бір мезетте капиталист және социалист болуды қарама-
қайшылық деп бағалайды. Еврейлер жеке меншік пен еркін сауданы қолдай
отырып, кішкентай адам құқығын қорғау үшін үлкен капитал иелеріне шабуыл
жасайды. Шын мәнінде бұл жерде еш қарама-қайшылық жоқ. Антимонополиялық
тосқаулар мен заңдардың әсерінен үлкен капиталисттер шығынға бататындығы
сөзсіз. Ал шығын деп есептелген ақша көптеген жеке меншік иелеріне тарайды,
яғни кішкентай адамдарға түседі, ол өз кезегінде делдалдық атқарып жүрген
еврейдің қалтасына түседі.
Еврей жетістігінің тағы бір маңызды факторы, олардың елдің ішінде де,
сыртында да айтарлықтай бәсекелестері жоқ. Сыртқы бәсекелес ретінде Таяу
Шығысты Израиль төңірегіндегі арабтар қарастырылады. Мұнай дағдарысы
кезінде арабтар адам айтса сенбейтін үлкен байлыққа кенелгені рас. Олар
американдық мұнай компанияларымен тығыз жұмыс жасауда, сондай-ақ АҚШ
банктерінде өз ақшаларын сақтайды. Әйтсе де ақшасы болып, байланыстары
мықты болса да еврейлер сияқты АҚШ экономикасына әсер ете алмай отырғаны да
жасырын емес. Таяу Шығыста АҚШ-тың ұстанымы бұрынғыша ашық түрде Израиль
тарапында. Бұл мәселе ақшада емес, ақылмен құрылған механизмде екенін
дәлелдей түседі.
АҚШ-тың ішкі саясатына әсер етуде басқа да этникалық топтарды бәсекелес
ретінде алуға болады: немістер, ирландықтар, италияндықтар, поляктар және
басқалары. Мысалы, неміс эмигранттарының ұрпағы бүгінде АҚШ халқының 15
құрайды (58 млн. адам) [18]. АҚШ XX ғасырда Германиямен екі рет соғысты,
бірақ американдық немістер тарихи отанынан гөрі жаңа отанын артық санап
соғыс барысында бей-жайлық танытты. Ал еврейлер әрқашан ішкі эмигрант, яғни
еврей болып қала береді. Олар үшін алыстағы Израиль мүддесі бірінші орында.
Енді айтылған механизм қалай іске асатынын қарап көрсек. Механизм
бірінші кезекте американдықтардың санасына әсер етіп, олардың болып жатқан
жағдайға белгілі бір тұжырымын қалыптастыру. Дәлірек айтсақ, американдық
әлеуметтік ойды қалыптастыру. Америка, Американың сыртқы саясаты,
американдық көзқарас, ой дегеніміздің бәрі бір ұғым. Коммунист жақтаушылары
не айтса да, АҚШ ішкі саясатын жүргізетін оның халқының қалауы. Ішкі саясат
реттелсе, сыртқы саясатқа бақылау орнату қиынға соқпайды. Еврейлер
американдық баспаның 25 пайызын ғана басқарады. Қалған 75 пайыз ақпараттық
кеңістікке олар екі бағыт бойынша әсер етеді. Біріншісі, көптеген газет,
журналдар ірі баспалар таратқан ақпараттарды қолданады. Ал, олар, яғни
Ассошиэйтед Пресс, Рейтер тағы басқалары еврейлер бақылауында. Екіншіден,
Америкада жаппай халыққа таратылатын ақпарат негізінен жарнама арқылы
жүзеге асады. Жарнама берушілер өз ақшаларын тікелей емес, жарнамалық
агенттіктерге салады. Жарнамалық агенттіктер еврейлерге бақылауындағы аймақ
болып табылады. Сонымен 25 пайыз Американың Бұқаралық ақпарат құралдарын
иемдене отырып, еврейлер ақпараттық делдалдық пен жарнамалық инвестиция
арқылы іс жүзінде Америка баспасының басым бөлігін қадағалайды. Еврейлер
қолындағы Бұқаралық ақпарат құралдары Американың өздеріне ыңғайлы бағытта
жүруіне көмектеседі. [1]
Сонымен, АҚШ-тағы жағдайға тура көзбен қарасақ, біз білетін Америка
басқаша кейіпке енері анық. Әркім әртүрлі пікір айтса да шындық біреу, АҚШ-
та еврейлердің ықпалы бар. Олардың қолында БАҚ, сауда жүйесі бар. Еврейлер
саны жағынан Америкада аз болғанымен қарапайым техника дүкенінен бастап Ақ
Үйдің өзінде де жұмыс жасайды. Жабайы Батыста қол қойылған Тәуелсіздік
Декларациясын өзгертуге де тырысқан осы еврейлер. Мәтіннің өзін өзгертпесе
де еврейлер үлкен жетістікке жеткені белгілі.
Декларация демекші, Америка Құрама Штаттарында еврейлерге ғана қатысты
азаматтық жеңілдіктер орнатылған. Сонда демократияның ұясы саналатын
Америкада өзге ұлттар бір төбе де, еврей ұлты бір төбе болғаны ғой. Теодор
Герцльдің айтуы бойынша, иудей проблемасы еврей бар кезде тоқтамайды,
себебі, олар иудей проблемасын өздерімен бірге ала келеді. Бұл мәселе
олардың саны жағынан көп болғандығынан туындап отырған жоқ. АҚШ-та
еврейлерге қарағанда саны әлде қайда көп этникалық топтар өмір сүретіндігін
тағы да қайталағым келеді. Және де олардың қабілеттерінің тым асыра сілтеп
жататындықтарынан да емес. Мысалы тек АҚШ аумағында ғана емес, өзіміздің
қазақстандық азаматтардың көбісі еврейлер ең ақылды, байлыққа бір табан
жақын жүретін, ойлау қабілеттері қарапайым адамдардан өзгеше адамдар деп
санайтындығы жасырын емес. Ол дұрыс түсінік емес. Шын мәнісінде еврейлер
де басқа адамдардан еш айырмашылықтары жоқ, тек ұйымшылдығы мен алған
мақсаттарынан қайтпайтындықтарын ескермегенде, олар да кәдімгідей адамдар.
Бұған жұмысшылар арасындағы еврейлерді басқалар сияқты бірдей жағдайда
ұстасаңыз, саудадағыдай алып-сатарлық алдау немесе спекуляцияның аясы
тарылған сайын еврейлердің де белсенділіктері төмендей түсетіндігі дәлел
бола алады.
Иудейлікке қатысты Жаңа халықаралық энциклопедияда мынандай жеке және
кәсіби мінездеме беріліпті:
Иудаизмнің рухани және тұрмыстық айырмашылықтары
мыналар: физикалық күшті талап ететін ауыр жұмыстан жиіркену, отбасылық
түйсік және өз тайпаластарына деген сезім жақсы дамыған; діни инстинкт
басым; қиын жағдайға тап болғанда нәсілдік азаматтықтан аспай, өз қауымымен
бірге болу; білімді тұлғаларды эксплуатациялау және әлеуметтік жағдайда
пайдалана білу; ақша, сауда мәселесіне келгенде қулық пен алдауға бару;
байлыққа, сән-салтанатқа құмар болу; үстемдік пен жоғарғы әлеуметтік таптың
жақсылықтарына бас ию; ойлау қабілетінің жоғарылығы.
Иудейлік мәселе олардың санына байланысты емес, американдықтардың
еврейлер жеткен жетістікке деген қызғанышы да емес, Мұса пайғамбардың
дініне қарсылықтан туындап отырған жоқ. Бұл мәселе еврейлердің қоныс тепкен
елдерінің бірі Америка Құрама Штаттарындағы америкалықтардың жалғыз
саясатына ғана емес, олардың өмір сүру салтына да ықпал етуінен туындап
отыр.
Еврейлердің ықпал ететіндіктерін еврейлердің өздері жасырмайды, әрине.
АҚШ-тың билік ету саласында және БАҚ-та еврейлер негізгі, өзекті роль
атқаратындығы рас. Соған сәйкес, кей ғалымдар Америка Құрама Штаттары
христиандық мемлекет емес, Иуда ұрпақтарының мемлекеті деп айтып жүр.
Тарихта христиандықтар АҚШ-тың негізін қағаны рас, бірақ, бертіндегі
тарихқа көз жүгіртсек, АҚШ-тың басында христиандар емес, иудейлер отырғанын
көреміз.
Аталмыш түйткілді мәселенің қайнар көзі иудей халқы емес, иудейлік идея,
ал адамдар – сол идеяның таратушысы болып табылады. Қай кезде де дау
туғызатын осы иудейлік идея болатын. Түптеп келгенде еврейлердің өздері,
яғни иудей халқы пропагандисттер екені рас. Ол олардың міндеттері еді.
Еврейлер өз діндерінің бір бөлігін әлемге таратуы керек болатын. Бірақ
еврейлер ол міндеттерін толық атқара алмады. Қазіргі таңда бірнеше
раввиндер Қасиетті жазбалардағы жаңа міндеттер туралы айтуда. Ал
еврейлердің бұрыннан бері уағыздап келе жатқан салты болса деформацияға
ұшырап, материалдық құндылықтарға өзгерді. Кәсіптері сауда мен қызмет
көрсету салаларына ауысты.
Иудейлік идеяның негізі еңбек нарығына ықпал ете отырып қалыптасқан
құндылықтарды күйрету, соның негізінде тиімді әрі өміршең жаңа құндылықтар
қалыптастыру. Иудей философиясы ақшаға қатысты ақшаға жұмыс істеу емес
ақша сізге жұмыс істеу керек дейді. Осы екі сөздің мағынасын анықтап
қарасаңыз, арасы жер мен көктей. Демек, еврейлер өндіріс басшылары емес,
қаржыгерлер екені байқалады. Алу мен өндірудің айырмашылығы да осында
болса керек
Еврей еместердің басты айырмашылығы – олардың бір орынға тез бауыр басып
кететіндігінде. Мысалы қатардағы американдық азамат өзіне ұнаған жұмысын
басқа жұмысқа айырбастамайды. Ол өзіне ұнамайтын жұмыста жүріп көп жалақы
алғанша, өзіне ұнайтын жұмыста жүріп аз жалақы алғаны жақсы. Сондықтан да
еврейлер ешқашан өндіруші болмаған. Себебі, ол жұмыс ұнамай қалған немесе
тым ауырлап кеткен жағдайда оны тастап кету қиынға соғады. Себебі, ол
өндіріске қыруар қаржы салады. Ал ешқандай қаржы салмаған жұмыстан оңай
бастартуға болады. Сол себептен еврейлер жұмыс барысында ешқандай арман мен
қиялға берілмей, суыққандылық таныта отырып қызмет атқарады. Олар дайын
өніммен жұмыс істейді. Өндірмейді. Табыс келтірсе жұмыс істейді. Табысы аз
болса басқа өнімге ауысып кетеді.
Бұрындары әлеуметтік тап басқаша болатын. Халықтың негізгі бөлігін
жұмысшылар құрады. Олар маман жасаған сапалы өнім қағидасымен өмір сүрді.
Көзге көрінбегенімен осы төменгі тап мықты болса, елдің әл-аухаты да берік
болатын. Кез-келген елді күйрету үшін оның жұмысшы табы арасына іріткі
салса жетіп жатыр. Еуропа елдерінде бұрын осылай болатын. Халық арасына бір
идея жіберсе болғаны. Осындай идеялардың бірі өндіру емес алу идеясы
еді [9].
Америка Құрама Штаттарында еврейлер құрған лоббидің үлкен көмекшісі
Кагал болып табылады. Кагал өткен ғасырдың басында Нью-Йорк аумағында
құрылған. Негізінен алғанда Кагал еврейлер құрылтайы сияқты басталып,
кейіннен Нью-Йорк аумағында өмір сүретін еврейлерге көмек көрсететін
орталыққа айналды. Біртіндеп Кагал аумағының өскендігі сонша, ол толығымен
Солтүстік Шығыс жағалауды бақылай бастады. Нью-Йорк Кагалы ұлғайып, қазір
АҚШ-тағы барлық еврейлердің жағдайының жақсы болуын қамтамасыз етеді.
Олардың құрамында әрине, билікте отырған адамдар, газет-журнал
редакторлары, федералды және қалалық басқарма басшылары және басқа да
ықпалды адамдар бар. [20]
Әйтсе де Кагал жергілікті ұйым ғана емес, ол Америкадығы иудейлік топтың
кішірейтілген моделі десек те болады. Лобби көбіне сыртқы саясатқа мән
берсе, Кагал негізінен елдің ішіндегі еврейлерге қорғаныс қызметін
атқарады. Кагал елде болатын жаппай митингілер мен келіспеу шерулерін
ұйымдастыратын, еврейлердің басын біріктіріп отыратын орталық. Сонымен
қатар, ол қауесет сөздер галлереясы да саналады. Себебі, ел ішінде
таралатын барлық қауесет сөздер осы жерден тарайды.
Кей жағдайларда Америка Құрама Штаттары халқы мен Нью-Йорк Кагалының
қызығушылықтары әртүрлі болып жатады. Ондай кезде мәселені Америкалық Еврей
Комитеті реттейді. Ол бұқара халық ештеңе байқамайтындай етіп еврей
мәселесін шешіп береді.
Бұл комитет пен Кагалдың ұстанған бағыттары еврей ұлтын көтеру
бағдарламасына келгенде бірдей. Сондай-ақ әлемдік бағдарламада да олардың
шетелдік ассоциациялармен ұстап отырған қарым-қатынастары да өте ұқсас.
Америка Еврейлер Комитетінің жоспары бойынша Америка Құрама Штаттары 12
бөлікке бөлінген. Ол Израильдік он екі руға қатысты бөлінген деген сөздерге
сенбеуге де болады. Тек әр штат белгілі райондарға тиесілі екенін, №12
районға Нью-Йорк қаласы кіретінін және №12-ші районды Нью-Йорк Кагалы
сайлағанын ескерсек болғаны. Бұл комитет барлық еврейлердің діни, ұлттық,
қаржылық және саяси тепе-теңдікті сақтайтын орталық нүктесі сияқты.
1906 жылы құрылған Америкалық Еврей Комитеті өзінің мақсаты ретінде
келесі мәселелерді алға тартады:
1. Әлемнің барлық жерінде еврейлердің діни және азаматтық құқықтарының
бұзылмауын қадағалау;
2. Еврейлер тарапына қатысты болатын кез–келген дискриминация немесе
олардың істеріне килігу, рұқсат бермеу фактілері тіркелсе, дереу заң
жүзінде немесе басқа да амалдармен қауіп төндірушінің көзін жою;
3. Еврейлерге экономикалық, әлеуметтік және білім алу құқықтарының
шектелмеуін қадағалау;
4. Еврейлерге қатысты қылмыстық іс қозғалса, оны дереу жаптыру. Еврейдің
қылмыс жасамайтынына өзге халықтарды сендіру;
5. Төтенше жағдайлар орын алған жағдайда еврейлерге баспана және қаржы
жағынан көмектесу. [21]
Қарап отырсаңыз, бұл бағдарлама тек еврейлерге қатысты бағдарлама болып
табылады. Бір жағынан өз ұлтына деген махаббатының соншама үлкендігіне
қарап мақтауға да тұрарлық іс дерсіз. Сонымен қатар Кагал өз тарапынан
заңгерлер дайындайды. Олар кез-келген жағдайда ұйымды ақтап шығулары керек.
Және де билікке өз қалауларын жеткізіп, оны орындатулары тиіс. Мысалы осы
Кагалдың ықпалымен келесі мәселені Конституцияға енгізді: Нью-Йоркте
Иудаизмнің атқарып жатқан жұмыстарын өркендету және осы қалада иудейлерге
қатысты болған барлық жағдайларды Кагал реттесін. Осының арқасында
Америкалық Еврейлер Комитеті және Иудейлік Қауымдастық (Кагал) бірігіп,
еврейлерге қатысты барлық мәселеде, АҚШ–тың барлық штаттарында өз
ықпалдылығын көрсете алады.
1. Еврейлерге қатысты мәселелерді реттеуде Америка Еврейлер Комитеті
барлық заңды артықшылықтарға ие. Тек АҚШ территориясында ғана емес, АҚШ
билігінің және БҰҰ арқасында әлемнің барлық жеріне де ықпал ете алады.
2. Америка Еврей Комитетінінің саны жағынан өсіп, №12-ші район мүшелікке
25 адам жіберуіне болады.
3. Бұл 25 адамның барлығы да Нью-Йорк Кагалының сайлауы арқылы
тағайындалады.
4. Сондай-ақ бұл адамдар Кагалдың Комитеттегі қызметкерлері болып
табылады. [21]
Осыдан кейін Кагал мен қағидаларды қатты ұстанатын Америка Еврей
Комитеті бір ұйым екенін көруге болады. Америка Құрама Штаттарында тұратын
еврейлердің астанасы – Нью-Йорк.
Бірақ, американдықтардың құқықтары мен еврейлердің құқықтары тең
деген сөз шындыққа еш жанаспайды. Өкінішке қарай еврейлердің түсінігі
бойынша Америкадағы еврейлердің құқықтары Америка иудаизацияланса ғана
сақталады деген сенімде болып отыр.
Бұл әрине Құрама Штаттар үшін қауіпті доктрина. Құрама Штаттарда көзге
көріне бермейтін көптеген еврей ұйымдары осы мақсатта жұмыс атқарып келе
жатыр. Иудаизм діні бойынша жаңа мемлекет иудей үшін жаңа мүмкіндік. Демек
еврейлер үшін Құрама Штаттар мүмкіндіктер орталығы десек те болатын шығар.
Олар АҚШ-ты барынша өздеріне ыңғайлы етіп өзгертуге тырысып бағуда.
Сонымен Кагал мен Америка Еврей Комитеті алға тартып отырған иудей
құқығы концепциясы дегеніміз не? Бұл сұраққа жауапты осы ұйымдар
қабылдаған құжаттардан табамыз.
1907 жылдан бастап осы күнге дейінгі қабылданған құжаттар ішінен
мынандай мәліметтер шықты:
Америкада кей қауымдастықтардың талап етіп отырғаны, яғни иудейлерді
ортадан аластау немесе олар құрып отырған ұйымның аясын шектеуге қатысты
пікір-талапты жоққа шығару. Ұйымның қолында бар барлық мүмкіндіктерін
пайдалану.
Құрама Штаттар христиандық ел деген сот Брауердің мақаласына қарсылық
білдіріп, Америка христиандық ел емес екендігін Нью-Йорктық доктор Герберт
Фридельвальд, Филадельфиялық Исаак Хасслер және Литл Рок, Арканзастық
раввин Эфраим Фриш бірнеше рет дәлелдеген болатын.
Америка раввиндерінің Орталық Конференциясының ықпалымен бастауыш
мектептерде Библияның және жексенбі күні шіркеулерде балалар айтатын діни
өлеңдердің мазмұнын оппозиция заң арқылы өзгертті. Себебі ол балаларға
берілетін діни сабақтарда еврейлерге деген қарсы көзқарастарын
қалыптастыратын тақырыптар болған.
Шіркеуде айтылатын өлеңдердің мазмұнын өзгерткені үшін өз тараптарынан
қарсылықтарын білдірген шіркеу қызметкерлеріне қарсы бүкіл Филадельфия,
Цинциннати және Сент-Полда халық жаппай шерулерге шықты.
Осындай оқиғалардан кейін еврейлер өздерінің құқықтары аяқасты етіліп
жатыр деген сылтаумен еврей құқығы деген түсінікті қалыптастырды. Кагал
мен Америка Еврей Комитетінің айтуы бойынша Құрама Штаттардың барлық
өңірінде еврейлер өздерін емін еркін сезінулері керек, оларды қорғайтын
басқаша құқық болуы шарт.
Осы бағдарламаны жүзеге асыру үшін Американың ондаған штаттарында,
жүздеген қалаларында ұйым қарқынды қызмет атқарды. Бірақ, қашанда құпия
түрде болатын. Себебі Кагал басшыларының ойынша бұқара халыққа оны білудің
қажеті жоқ. Керек кездерде еврейлер өздерінің үйреншікті тәсілі, жоғарыда
отырған еврейлер арқылы ықпал етіп, өз мақсаттарына жетіп отырды. Бірақ
олардың жеңіліс табатын кездері де болатын. Олар оны сабақ ретінде қарап,
артынша оларға қарсы қимыл көрсеткен ұйымға демеу беретін орындарға байкот
жариялайтын. Мысалы, Қаржыландыратын орталықтарына халықты қарсы қояды, екі-
үш ай көлемінде ол орталық банкротқа ұшырайды, ал қаржыландырып отырған
орталық құласа қарсылық көрсеткен ұйым да құлайды деген сөз. Осыдан болар
Құрама Штаттарда еврейлерден қорқу синдромы қалыптасқан.
Айтқанды істе, әйтпесе жолдан былай тұр деген қағиданы Лоббиді
құрайтын ұйымдар берік ұстанады. Оны Құрама Штаттар жақсы түсінеді. Бірақ
кей жағдайларда еврей ұйымдары тым артық кетіп қалады. Тек бір ғана
Кагалдың Құрама Штаттарға қойып отырған талаптарын қарап көрейік:
* Америкаға әлемнің кез-келген мемлекетінен еврей эмигранттары еш
кедергісіз, шектеусіз өтуі тиіс;
Еуропадан келетін эмигранттарды тексеруге қатысты қабылдануы мүмкін
заңда Еуропалық еврейлер тексерулерден босатылуы тиіс деген талапты Нью-
Йорк Кагалы қойған болатын. Кагал осындай талаптармен ылғи мәлімдеме жасап
отырады. Еврейлер мейлі Ресейден, Польшадан, Сириядан, Арабиядан немесе
Мороккодан келсе де оларға сол елде істеген қылмыстары немесе басқада
олқылықтарына қарамастан Құрама Штаттарға енуіне рұқсат етілуі керек.
Ескерту: еврей құқығын қарап отырсаңыз оларды тағылуы мүмкін барлық
айыптардан, қалған адамдарға қойылатын шектеулерден босату керек. АҚШ-та
еврейлер өздеріне өзге ұлттарға қарағанда басқаша қарауы керек деп
санайды. Оларға басқа ұлттар армандай алмайтын жеңілдіктер мен
артықшылықтар берілгенін қалайды.
* Қалалық, штаттық және федералды билік Иудей дінін ресми мойындауы
керек.
Кагал құжаттарында діни рәсімдерге қатысты атқарылған көптеген іс-
шаралар айтылады. Олар иуда діні бойынша діни мерекелерде еврейлер
жұмыстардан босатылғанын қалайды. Ем Кипур мерекесіне байланысты еврейлер
бірнеше күн демалулары және олардың демалған күндеріне жұмыс орындары ақы
төлеулері керек. Сондай-ақ, өздері осындай талап қоя отырып, христиандар
пасхаға қатысты демалыс сұрауларына қарсы болғанымен қоймай, еврейлер
жаппай ереуілдерге шыққан болатын. Кагалдың түсіндіруінше діни мерекелер
күндері демалысқа ТЕК ИУДА халқы лайық екен. Бұл әрине, өздері қойып
отырған талапқа адами тұрғыдан қарағанда сай емес сияқты.
* Әлеуметтік жиындарда немесе құжаттарда Иса пайғамбарға қатысты ештеңе
айтпау.
Кагал құжаттары бойынша Оклохома еврейлері сол штаттың конституциясына
өзгерістер енгізгенін мәлімдейді. Сондай-ақ Арканзас штатының губернаторына
Ризашылық Күніне қатысты сөз сөйлегенде Иса пайғамбардың өмірінен үзінді
келтіргені үшін сол штаттың раввині өз тарапынан ренішін білдірді. Осы
штатта тұратын еврейлерден кешірім сұратуға дейін апарған болатын.
* Иудейлік сенбіні ресми мойындау.
Америка Құрама Штаттарында білім беру, мәдени, өнеркәсіп және іскерлік
саласы жексенбіні демалыс күні ретінде қабылдайды. Он жылдан астам уақыт
бойы Кагал сенбіге қатысты жұмыстар атқарды. Бұл күн ресми демалыс күні
ретінде мойындалмағанымен, Құрама Штаттарда барлық іс-шаралар сенбі күні
жұмыстан бастартатын заңгерлер, дәрігерлер және басқа да маңызды тұлғаларға
лайықталып өткізіледі. Иудей адвокаттары сенбі күні сот залына келмейді. Ал
олардың бұл іс-әрекеттеріне федералды заң қарсылық білдірмейді. Бұл –
олардың Америкадағы артықшылықтары. Бірақ олардың сенбісін барлық
адамдардың сенбісіне айналдыру ол басқа әңгіме. Жексенбіге қатысты
еврейлердің қарсы шығатыны, бұл күн Христалогиялық манифестация болып
табылады.
* Христиандық жексенбі күні еврейлерге дүкендер, кәсіпкерлік орталықтары
мен театрлар ашық болып, сауда-саттықпен айналысуға және өз жұмыстарымен
шұғылдануға рұқсат беру.
Кагал Иудейлік Сенбілік Альянсы арқылы Нью-Йорк халқы арасында сенбіге
байланысты суреттер мен жарнамалар тарату, кинолар мен балаларға
мульфильмдер түсіру арқылы санасына сіңдіру жұмыстарын жүргізуде.
Американдықтар сенбіге еш қарсылықтары жоқ, бірақ оның арты жексенбіге
деген жеккөрушілікке әкеліп соқпаса болғаны деген пікірде. Осындай болмашы
нәрселерге бола халық арасында көптеген түсініспеушіліктер орын алуда.
* Мектептерде, көпшілік жүретін орындарда, полицейлік бөлімшелерде
Рождество мерекесі тойланбасын. Рождестволық шырша орнату, христиандық
өлеңдер мен христиандық әнұрандар айтуға тиым салынсын.
Нью-Йорк қаласының Университеттер Кеңесін Кагал бала–бақшаларда және
мектептерде шырша қондыру мен христиандық әндер айтуға тиым салуға
көндірді.
Кагал құжаттарында сондай-ақ Чикаголық еврейлер христиандық сектанттық
іс-шараларды мектептерде өткізілмеуіне қатысты петиция дайындағаны туралы
айтылады.
Кагалдың ықпалымен Нью-Йорк қаласында үш мектепте рождестволық шырша
қойылмайды және христиандық мерекелер тойланбайтын болды.
* Иудей нәсілін сынаған немесе қуғынға ұшыратқан адамдарды жұмыстарынан
босату. Мейлі олар ол кезде біреудің бұйрығын орындаған немесе ұлт мүддесі
үшін жасалса да Кагал талабы орындалуы қажет.
Кагалдың мүшесі, сот Отто А.Росальский еврейлерді сынға алған адамдардың
барлығы заң алдында жауапқа тартылады деп мәлімдеген болатын.
Корнелла қаласында еврей жасөспірімдері арасында қылмыстық істер
көбейгенін айтқан заңгерге қарсы Кагал мүшелері шеруге шыққан болатын. Олар
Корнелла қаласының заңгері еврей жастарының арасында қылмыстық іс-әрекеттер
көбейіп жатыр деп айтуға құқығы жоқ деп мәлімдеді. Кагал заңгердің
жұмысынан кетуін талап етіп, мақсатына жетті.
Нью-Йоркте орыс-поляк еврейлері қылмыстық іс-әрекеттерге көп баруда
деген полиция комиссары Бингхэмды да Нью-Йорк еврейлер орталығы өз
жұмысынан кетуіне мәжбүр етті.
* Халықтық сотта иудейлік сотты, яғни Бет Динді заңдастыру.
Нью-Йорк қалалық сотында Кагал Бет Динді енгізді. Онда бас қазы ретінде
Құрама Штаттардағы бас раввин доктор Аарон А.Юделович тағайындалды.
Кагал мәліметтері бойынша Нью Джерси штатының Джерси Сити, Паттерсон,
Ньюарк, Бэйонна және Хобоукен қалаларында жергілікті еврейлер Бен Динді
орнатқан.
* Иудейлерге қарсы жазылған кез-келген оқулық, мақала, әңгімелерді
мектеп және колледж қабырғаларында оқуға тиым салынсын.
Лобби Венециалық көпес, Шекспир ертектері сияқты кітаптарды Техас
штатындағы Галвестон және Эль-Пасо қалаларында; Огайо штатындағы Кливленд,
Янгстаун қалаларындағы мектептерде оқуға тиым салды. Бірнеше жылдан соң бұл
тиым Құрама Штаттардың барлық штаттарына қатысты болды.
АҚШ-тың ұлттық кітапханаларында осы күнге дейін тазалық жүріп жатыр.
Онда еврейлерді шынайы сипаттайтын барлық кітаптар мен мақалалар жойылады.
Егер ондай кітаптар табылған жағдайда оны кім сатып алып бергенін немесе
кім сыйлағанын анықтайды. Іздеген адам табылса онда ол Кагал алдында жауап
беруі тиіс.
* Кез-келген жарнамада христиандық, мемлекет, дін және ұлт деген
термин қолданылмауы тиіс. Еврейлер ондай жарнаманы өздеріне қарсы
көрсетіліп отырған дискриминация деп санайды. [21]
Христиандық деген терминді жарнамада қолданғандары үшін Құрама Штаттар
Сауда Кемежолдарының директоры Чарльз М.Шваб, Федералды Банк Қорының
меңгерушісі Бенжамин Стронг, Займ Комитетінің басшысы Либерти, Массад
хатшысы және Қауіпсіздік Министрі Бэйкер Америка Еврей Комитетінің
президенті Луис Маршал алдында кешірім сұрады.
Сондай-ақ Кагал студенттер мен жаттығу лагерлерінің офицерлері
қолданатын Джуниор Платсбург Мэньюал анықтамалық кітабын қолданыстан алып
тастады. Себебі, ол кітапта Христиан-джентельмен – ол мінсіз офицер деген
сөйлем бар екен. Ол еврейлердің көңілдеріне келіп, олардың құқықтарын
аяқасты ететін көрінеді.
Дегенмен қазіргі жағдайда еврейлер АҚШ–та ықпалды делік. Оған мысал
ретінде АҚШ-та маңызды қызмет орындарында отырған немесе Буш әкімшілігі
кезінде отырған еврейлерді келтірсек болды:
* Бас хатшы – Мадлен Олбрайт
* Қаржы Министрі – Роберт Рубин
* Қорғаныс Министрі – Уильям Коен
* ЦРУ бастығы – Джордж Тенет
* Ұлттық Қауіпсіздік Кеңесінің Басшысы – Семюель Бергер
* Ауыл шаруашылық Министрі – Дан Гликман
* Денсаулық сақтау Министрі – Санди Кристоф
* Америка дауысы президенті – Эвелин Либерман
* Еуропа істері жөніндегі Министрдің орынбасары – Шарлей ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫНА ӘСЕРІ
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-7
1-бөлім. Америкадағы еврей лоббиінің АҚШ-Израиль қарым-қатынасына әсері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..8
1.1. АҚШ-тағы Израильдік лобби және оның
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2. Еврейлердің АҚШ-қа тұрақтануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
1.3. Еврейлерді қолдаған АҚШ президенттері ... ... ... ... ... ... ... ...25
1.4. Еврей лоббиіне қатысты АҚШ саясаткерлерінің және Израильдік
тараптың
пікірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .. 30
1.5. Америка-Израиль қарым-қатынасы және Израиль лоббиі ... ... ..34
2-бөлім. АҚШ-тың сыртқы саясатта Израильмен
одақтастығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
2.1. Дау тудырған Израильдік лобби және АҚШ-тың сыртқы саясаты
кітабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
2.2. Араб-израиль соғыстары жағдайындағы АҚШ пен Израиль қарым-
қатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
2.3. АҚШ-тың Таяу Шығыстағы ең сенімді одақтасы Израиль ... ... .54
2.4. Ортақ мүдде: АҚШ пен Израильдің Иранға қарсылығы ... ... ... 56
2.5. Қазақстанда лоббизмді заңмен реттеу немесе Мүдделік қолдау туралы
заң
жобасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .. 59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .. 60
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 68
Қысқартылған сөздер
АИКОД -Әлеуметтік істер жөніндегі Америка-израиль комитеті
АЙПАК -American-Israeli Public Affairs Communittee
АЕК -Америкалық Еврей Комитеті
АҚШ -Америка Құрама Штаттары
БҰҰ -Біріккен Ұлттар Ұйымы
ИСА -Иудейлік Сенбілік Альянсы
Кагал -Иудейлік Қауымдастық
КО -Кеңес Одағы
КСРО -Кеңес Социолистік Республикалар Одағы
ҚР -Қазақстан Республикасы
РФ -Ресей Федерациясы
ТМД -Тәуелсіз Мемлекеттер Одағы
ЧЕФ -Чикаго Еврей Федерациясы
Цахал -Израиль қорғаныс әскері
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Негізгі тақырыпқа ауыспас бұрын ең алдымен
лоббиге анықтама беріп көрелік. Лоббизм деп жеке азаматтар мен топтардың
биліктің, мемлекеттік органдардың шешіміне тікелей ықпал жасауын айтады.
Лоббилеуге атсалысатындарды лоббистер дейді. Белгілі бір заңды немесе жеке
тұлғалардың мүддесі үшін заңдар қабылдануына, тиімді шешімдер қабылдауға
қатысады. Лоббилік іс-әрекеттердің тарихы ағылшын жеріндегі алғашқы
құрылған парламенттен басталады. Сол кезеңдерде ақсүйектердің, ірі
шонжарлардың пайдасы үшін парламент мүшелері заңдар қабылдаған. Лоббилеудің
тікелей, жанама және ішкі деп аталатын үш түрі бар. Тікелей лоббилік әрекет
те жеке тұлғалардың пайдасына қызмет жасаса, оның жанама түрі деп
компаниялардың бірігу арқылы мемлекеттік органдарға қысым жасауын айтады.
Ал ішкі лоббилеу деп биліктің ішіндегі топтардың ықпалдасуын атайды.
Әлемде лоббистік қызметті заң жүзінде реттеу механизмінің енгізілгеніне
көп болған жоқ. АҚШ-та ХІХ ғасырда лоббистердің қызметін реттеу туралы
реестр, 1946 жылы әлемде лоббизм туралы тұңғыш заң қабылданып, ал 1996 жылы
Конгресс пен Сенатта ғана емес, атқарушы биліктің лоббистік іс-әрекетін
реттейтін заң күшіне енді. Заңды түрде лоббистік қызметпен корпоративті
лоббистер және лоббистік фирмалар шұғылданады. Корпоративті мүдделерді
қорғаумен арнайы құрылатын биліктің мемлекеттік органдарымен байланыс
департаменті жүзеге асыратын болса, ал лоббистік фирмалар ақылы негізде
мемлекеттік органдардың тапсырысын орындаумен айналысады. Лоббистік
фирмалар өзінің клиенттері, есеп-қисаптары туралы мәліметтерді жария етуге
міндеттеледі. Заң шығару үрдісін жеделдету және тиімділігін көтеруі себепті
кәсіби лоббистерді биліктің эксперттері деп бекер атамаса керек. Лоббизм
туралы заңдар өркениетті елдерде, соның ішінде Австралияда, Ұлыбританияда,
Германияда, Канадада, Польшада, Францияда жұмыс істейді. Посткеңестік елдер
арасында тек Литвада ғана 2000 жылдан бастап күшіне енген. Ресейде,
Қазақстанда қызу талқылау кезеңін өткеріп жатыр.
Лоббилер Америка Құрама Штаттарында көптеп кездеседі. АҚШ-та қытай,
жапон, араб және өзге де мұсылман елдерінің ұйымдары бар. Бірақ олардың
ешқайсысы ондағы еврей лоббиімен тең келмейді. Осы дипломдық жұмыста
қолданылған мәліметтерім бұл сөзіме дәлел бола алады. Сондықтан да, бұл
дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі осында болса керек.
Жұмыстың мақсаты АҚШтың сыртқы саясатының қалыптасуындағы еврей
лоббиінің ролін көрсету.
Бұл мақсатқа қол жеткізу үшін келесі мақсаттар алға қойылды:
АҚШ-та еврей лоббиінің пайда болу тарихын зерттеу
Америка-израиль қатынастары негізінде еврей лоббиінің АҚШ сыртқы
саясатына араласуы мен ықпалын сараптау.
Құрама Штаттардағы саяси ахуалдың шынайы жағдайын бейнелеуде АҚШтағы
еврей лоббиі мен АҚШ саясаткерлерінің арасындағы пікірталасты көрсету.
Жұмыстың міндеті. Бұл қорытынды жұмысымның мақсаты – шын мәнінде
Американың артында кімдердің тұрғандығын жеткізу болды, ал міндеті –
айтылған пікірлерді жалаң түрде емес, нақты дәйекті деректермен дәлелдеу
болып табылады.
Расында да, Американың артында кімдер тұр? Қолда бар мәліметке жүгінсек,
АҚШ-тағы еврей лоббиінің ықпалы зор екеніне көз жеткіземіз. АҚШ халқының
саны 302 миллион болса, соның тек 6 миллионнан астамын ғана еврейлер
құрайды. Соған қарамастан израильдік лоббидің арқасында АҚШ-тағы
еврейлердің бәсі барлық салада жоғары болып тұр. Атап айтқанда, АҚШ-тағы
миллиардерлер ұлттық байлықтың 25 пайызын басқарып отыр. Ал, ондағы
миллионерлердің 20 пайызы еврейлер екенін ескерсек, демек, ел байлығының
біразы еврейлерге тиесілі болып шығады. Сондай-ақ, орта тапта
американдықтарға қарағанда еврейлердің табысы 1,8 есе жоғары. Және де
ондағы еврей лоббиінің атқарып жүрген еңбектерінің ең басты жемісі –
Израиль қандай мәселе болмасын АҚШ тарапынан үлкен қолдауға ие.
Дегенмен еврейлердің сол қиянатшыл саясаты бүгінгі күні де жалғасын
тауып, тіпті тамырын тереңге жайып жер бетінде мықты орын теуіп алды. Бұл
саясаттарын ақпарат құралы арқылы жүзеге асыруда, себебі оған қарсы тұрып
қателерін көзіне шұқып көрсететін бірде бір ақпарат көзі жоқ. Еврейлердің
бұл әрекеттері тіпті Американың өзін де өздерінің ығына жығып көндіруде.
ХІХ ғасырдың соңында еврейлер Америкадағы атақты New York Times ең көп
тиражбен шығатын газетке қол сұға бастады (бұл газет 1851 жылдан бастап
шыққан). New York Times газеті XIX ғасыр соңына қарай қаржы жағынан
дағдарысқа ұшырады. Осы сәтті оңтайлы пайдаланған еврей Адольф Оч оны
сатып алып мақсатына жеті. Сол сәттен бастап атақты New York Times газеті
бүгінгі күнге дейін еврейлердің қызметінде. Сонымен қатар Вашингтоннан
шығатын Буст атақты саяси газеті де еврейлердің қолында. Ол барша халыққа
тез әсер етеді, тіпті мемлекет қызметкерлері осы газетті көп оқып керекті
мәліметтерді осы газеттен алады. Күніне миллионнан астам тиражбен
таратылатын Wall Street Journal журналы Питер Канн атты еврейдің жеке
меншігі. Осы аталған газет журналдардың барлығы қазіргі уақытта еврейлердің
мүлігі болып табылады. Демек американдық БАҚ – еврейлердің қолында деген
сөз.
Еврейлер тек қана газет журналдармен шектеліп қойған жоқ сонымен қатар
Америкадағы беделді телеарналар мен студиялар: ABC, CBC, NBC бұл арналардың
қайсысын қоссаңыз да еврейлердің шашбауын көтеріп, солардың жырын жырлауда.
Сонымен қатар баспаханалар: Симон Шастер (Simon & Schuster), Тайм уарнер
трейд груп (Time warner tread group) және Рандом Һаус (Random House),
сонымен қатар аса ірі телекомпаниялардың бірі Уалт Дизни бұның президенті
Micheal Eisner, Hbo телекомпаниясының президенті Gerard Levin бұл
аталғандардың барлығы еврей есімдері мен солардың меншіктері. Қазіргі
заманғы кино әлемінде белгілі Голливуд қалашығы да еврейлердің меншігі
болып есептеледі.
Ол жайлы Американ актері Мэрлон Брандо 1996 жылы былай деген: Шын
мәнінде Голливудты еврейлер басқарады және олар адамдарға жақсы, беделді,
сүйкімді болып көрінеді, егерде олардан біреу масқара жағдайға тап болса
басқалардан болып шығады. Бірақ, Мэрлон Брандо осы сөзі үшін айып төлеп
еврейлерден талай соққы жеп кино әлемінен аластатылды. Осыдан кейін ол
кешірім сұрап Голливуд еврей әкімшілігі Wiesenthal-дың алдында тізе бүгуге
дейін барды. Міне, осылайша еврейлердің ұстанған өзіндік саясаты күннен
күнге өрши түсуде.
Жұмыстың хронологиялық шегі ХІХ ғасырдан бастап ХХІ ғасыр аралығын
қамтиды. Бұл кезең Америкадағы еврей қауымдастықтарының күшейген кезінен
бастап осы күнгі ұстанып отырған саясатын көрсетеді.
Зерттеу жұмысының теориялық әдіс-намалық негіздері: Тарықырыпты зерттеу
барасында АҚШ, Израиль, Англия және Ресей ғалымдары мен саясаттанушыларының
еңбектері қолданылды. Мысалы
Тақырыптың дерек көздері. Жұмысты жазу барысында көптеген Американдық
және Ресейлік қайнаркөздер қолданылды. Оларды келесідей топтастыруға
болады.
Қайнаркөздердің бірінші тобы Кагал еврей ұйымының 1924-2009 жылдар
аралығындағы қабылдаған құжаттар тізімдері, Мемлекеттік департамент,
Конгресс және сенатқа қатысты құжаттар тізімі. Бұл құжаттар АҚШ сыртқы
саясатына қатысты көптеген құнды мәлеметтерге ие, сол себептен Америкадағы
еврей ықпалдылығының бар екендігіне тікелей дәлел бола алады [1-3].
Бұл құжаттар тобы АҚШ-тың Израиль тарапына қатысты ұстанып отырған
ресми саяси бағытын қадағалауға мүмкіндік береді.
Кайнаркөздердің екінші тобы негізінен АҚШ президенттері Джордж Буштың
Израильге қатысты қандай пікірде екендігі туралы айтқан сөздері, Барак
Обаманың АҚШ-тың Таяу Шығысқа байланысты қстанатын саясатында Израильдің
ролі туралы пікірі, Израиль басшылары Ариэль Шарон және Нетанияхудың
Израильдік лоббиді қолдайтындықтары және оның екі ел арасындағы саяси
байланысты нығайтады деп сенетіндіктері туралы айтқан сөздері, Израильдік
неоконсерваторлар – Мартин Крамер мен Даниель Пайпстың сионизм хақында
қозғаған пікір-таластары қарастырылды [4-6].
Бұл топтағы деректер ресми Вашингтон мен Тель-Авив арасындағы екі жақты
қарым-қатынастардың даму эволюциясын сараптауға көмектеседі.
Қайнаркөздердің үшінші тобы АҚШ және Израиль арасындағы қабылданған
құжаттардан тұрады. Мысалы Израильде палестиндіктерден жапа шеккендерге
көмек көрсету, Иордан өзені және Сектор Газа, Батыс жағалауда Израиль
тұрғын үйлер салмау туралы, екі ел арасындағы экономикалық байланыстарды
қайта реттеу туралы, Израиль өзін қорғау үшін қарулай және қаржылай көмек
жіберу, Израиль-Палестина арасында бейбішілік орнату, лаңкестермен бірігіп
күресу туралы қабылданған құжаттар [7-12].
Қайнаркөздердің төртінші тобы израильдік лоббидің қол жеткізген құжаттары
қарастырылды. Дәлірек айтсақ 1921-2010жылдар аралығындағы Америкадағы
израиль лоббиінің құжаттары. Олар Нью-Йорк қаласында Иудейлік сенбілікті
қабылдау, Хрестиан дініне қатысты мерекелік шараларды иудейлер қоныстанған
аймақта өзкізбеуге, Израиль халқына қаржылық көмек беру, Мұса балалары
атты қаржылық қорды ұйымдастыру, АҚШ бұқаралық ақпарат құралдарында
израильге қатысты сыни көзқарастарды жарияламауға және АҚШ-та иудейлік
сотты қалыптастыруға қатысты құжаттар қабылданды [13-18].
Бұл топ айтарлықтай мағызды топ десек болады, себебі бұл жерде АҚШ
сыртқы саясаты мен оның ішінде Израильдік бағытының қалыптасу механизміне
еврей лоббиінің ықпалдылығы бар екендігі айқын көрінеді.
Зерттеу нысаны: нақты алып отырған мәселеге қатысты жазылған еңбектер
өте аз болды, бірақ біз осы тақырыпқа сай жалпылама жұмыстарды арастырдық.
Автор проблемалық тәсілді қолданған.
1. АҚШ-Израиль сыртқы саясатының қалыптасуына қатысты.
Бұл бөлімде Коэн Р. АҚШ Израильді сүйеді атты еңбегін пайдаландым.
Коэн Р. АҚШ неліктен Израильге жақтасып, оның мүдделері мен
қызығушылықтарына қол жеткізеге мүмкіндік жасайды деген сұрақтарды алға
тартады. Келесі автор Печатнов В.О. Мен оның Израиль АҚШ-тың Таяу
Шығыстағы бағдар шамы еңбегін алдым. Печатнов В.О. өз жұмысында Американың
Таяу Шығысқа қатысты ұстанып отырған саяси бағдарын талқылайды. Оның
пікірінше Израиль АҚШ үшін үлкен стратегиялық маңызы зор серіктес болып
табылады. Гордан А. АҚШ-тың сыртқы саясаты туралы құнды деректерді АҚШ
сыртқы саясаты атты жұмысында береді. Ол АҚШ пен Израильдің Таяу Шығысқа
және Мұсылман елдерімен жүргізіп отырған саясатын ортақтастыратын мүдделі
топтар деп келтіреді. Тэйлор И. Таяу Шығыс мәселелері деген тақырыптағы
еңбегі де осы Таяу Шығыс мәселесі мен ондағы еврей-араб қақтығыстары туралы
баяндалады. Мазаар М. АҚШ және Израиль деген өз жұмысында жалпыға
белгісіз АҚШ пен Израиль арасындағы қатынастар туралы айтылады. Даллес
Дж.Ф. Вашингтон-Тель-Авив мақаласы өте қызықты мақала, себебі автор бұл
жерде екі астана арасындағы келіспеушіліктер туралы жазады. Вашингтон
келіспеген жағдайда ресми Тель-Авив қандай әрекеттрге баратындығы нақты
айғақтармен келтіріліп баяндалады. Бурстин Даниэль АҚШ және Израиль
қатынастарының қалыптасуы атты еңбегі қолданылды. Бұл еңбек АҚШ пен
Израиль арасындағы саяса қатынастардың орнау тарихы туралы айтылады.
2. АҚШ еврейлерінің тарихы.
Еврейлердің, дәлірек айтсақ АҚШ еврейлерінің тарихы туралы айшықты
мұра қалдырған авторлардың бірі Куксин И. Ол Чикаго еврей қауымдастығы
туралы жазған. Оның кітабында Алғашқы еврей қрныстанушылары, оның ішінде
Чикаголық еврейлер туралы өте құнды деректер бар. Афанасьев В. Алғашқы
еврей қоныстанушылары атты кітабын, Каролин Глик Жаңа құрлықтағы Мұса
ұрпақтары, Раввин Шалом Шварц Иудей дінін ту еткен Иуда балалары, Чуксин
Н. Америкадағы еврейлер.
3. АҚШ-тағы еврей лоббиінің қалыптасуы мен қызметі.
Натан Гудман Ақ үйдегі еврейлер, Дэвид Дюк Американы басқарып
отырған еврейлер, Генри Форд Әлемнің маңызды мәселелері, Сильверман М.
Жоғары қызметтегі еврейлер, Голдман У. Лобби және Біз, Натали Уайтман
Лобби бар, бірақ лобби жоқ. В. И. Биншток, С. А. Новосельский,
Демографический очерк, Фасмер М. және Немировский А.А. У истоков
древнееврейского этногенеза. Ветхозаветное предание о патриархах и
этнополитическая история Ближнего Востока атты еңбектері қарастырылды.
Тақырыпты ашу барысында кітармен бірге бірқатар АҚШ, Израиль, Ресей және
басқа да шетелдік авторлардың мақалалары мен пікірталастары нысанға алынды.
Мысалы Водин Родионның АҚШ еврей ұйымдарының ықпалдылығы, Альберт
Эйнштейннің Еврейлерді неге жеккөреді?, Чуксин Николай Яковлевичтің
Еврей лоббиі: АҚШ-та кім қожайын?, Кэрол Эйзенбергтің Жаңа американдық
еврейлер және Уолт Миршаймердің АҚШ сыртқы саясатына еврейлердің
ықпалдылығы атты мақалалар мен пікір таластар сарапталды.
Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі негізгі бөлімнен және
қорытындыдан тұрады. Қысқартылған сөздердің тізімі мен олардың толық
атаулары көрсетілді. Зерттеу жұмысының соңында сілтемелер және пайдаланған
әдебиеттер тізімі берілген.
1-бөлім. Америкадағы еврей лоббиінің АҚШ-Израиль
қарым-қатынасына әсері
1.1. АҚШ-тағы Израильдік лобби және оның ықпалы
Израильдік лобби – Құрама Штаттардағы өте ықпалды, бірақ саны көп емес
этникалық лоббистік топ. Көп жағдайда Израиль әрдайым Ақ үй тарапынан
қолдауға қол жеткізе алады. Ливандағы соңғы оқиғаларға байланысты бұл
қақтығыста Құрама Штаттардың Израиль ұстанымын қолдауы АҚШ-тағы израильдік
лобби ұстанымына әсер ете ме – бұл жағдайды түсініп, сараптау маңызды.
Капитоллий белестерінде оның ықпалы елеулі өзгерістерді көтермейтінін нық
сеніммен айтуға болады, себебі АҚШ-тағы дәулетті еврей қауымдастығы
партиялар кандидаттарының сайлау алдындағы қорларына 1990 жылдан бастап 60
миллион доллар көлемінде жарна құйып келеді, ал араб және басқа мұсылман
қауымдастықтары сол уақыт аралығында тек қана 297 мың доллар жарна құйған
екен.
Ақ үй турасында айтқанда, бұл жерде вариация болуы мүмкін. Бақылаушылар
кіші Джордж Буштың әкімшілігінің ұстанған саяси бағдары израильдік лобби
жағынан шамадан тыс сипатта болған және ақылға қонбайтынын атап өтті. АҚШ
президентінің Ұлттық қауіпсіздік жөніндегі кеңесшісінің көмекшісі Элиот
Абрамс Ақ үйде израильше бағдарланған, Ұлттық қауіпсіздіктің кеңесшісі
Стивен Хэдли, Ақ үйдің бас стратегі Карл Роув және Ақ үй аппаратының
жаңа басшысы Джошуа Болтен, т.т. барын ескерсек, Ақ үйдің қожайыны ауысса
Израиль ұстанымы Вашингтонда уақытша әлсірейтіні ақиқат.
Осындай фактілерден кейін соңғы кездері Ресей, Орта Азия
саясаттанушылары Американы еврейлер билейді деп жүр. Бұл пікірді Еуропа
саясаттанушылары да құп көреді. Ал енді осы жерде неге еврейлер ғана
билейді деген сұрақ туындайды. АҚШ-та әлемнің көптеген ұлт өкілдері
жиналған ғой. Оның үстіне еврейлердің саны да Құрама Штаттарда айтарлықтай
көп емес. Сонда олар қалайша өз мақсаттарына жетіп отыр? Жауап оңай:
өйткені олар Америка капиталының көп бөлігін игереді. Кейбір авторлар АҚШ-
тың ұлттық байлығының 80 пайызы еврейлерге тиесілі деп те жүр. Бұл жауап
айтуға жеңіл болғанымен нақты жауап емес.
Бұлай айтатындар марксистік ойдың жақтаушылары десек қателеспейміз:
кедейлер кедейленеді, байлар байи түседі, капитал кімнің қолында болса
билік сонда. Шындығында XX ғасырдың екінші жартысынан бастап бұл процесс
керісінше жүре бастағаны байқалып отыр: байлар кедейленді, кедейлер байыды,
билік енді капиталы бар адамда емес, сол капиталды басқаратын адамға көшті.
Біріншіден, Америка экономикасында еврейлердің нақты үлес салмағын
қандай екенін анықтап көрейік. 1 пайыз американдық (миллионерлер) жеке
меншіктегі АҚШ ұлттық байлығының 25 пайызын басқарады. Американдық
миллионерлердің 20 пайызы еврейлер. Демек, ұлттық байлықтың біразы
еврейлерге тиесілі. Орта тап ұлттық байлықтың 60 пайызына ие. АҚШ халқының
2,5 пайызын еврейлер құрайтынын ескерсек, орта тапта американдықтарға
қарағанда еврейлер екі есе көп, олардың табыстары ақ американдықтардан гөрі
1,8 есе жоғары. Егер статистикаға қарасақ АҚШ ұлттық байлығының 5 пайызы
еврей орта тап өкілдеріне тиесілі (дәрігерлер, адвокаттар, жеке
кәсіпкерлер). Кедей американдықтарда иелік ететін ештеңе жоқ, ал
еврейлердің үлес салмағы кедейлер арасында жоқтың қасы, сол себепті оларды
бұл тізімге кіргізбеген. Сонымен 5+5=10 пайыз деген АҚШ ұлттық байлығына ие
еврейлердің үлесі шығады. Егер американдықтарға тиесілі мемлекеттік мүлікті
ескерсек (әскер, полиция, мемлекеттік аппарат мүліктері, атомдық және
ғарыштық бағдарламалар, федералды банк қоры, жер телімдері мен пайдалы
қазбалар шахталары), онда еврейлердің үлесі алдыңғысынан да төмен – 7-8
пайызды ғана құрайды. [19] Олай болса бұндай аз корпорациялық акция
пакетіне ие еврейлер Американы қалайша басқарып отыр?
Еврейлік Уолл-стрит сөз тіркесіне американдықтар мысқылмен қарайды.
Шындығында протестанттар еврейлерді маңызды жерлерге, яғни ірі банктер мен
корпорацияларға аса жақындата бермейді. Американдық банк басшыларының 80
пайызын протестанттар, 15 пайызын католиктер, тек 5 пайызын ғана иудейлер
құрайды. Уолл-стрит үлкен англосаксондық лига дегенге көбірек келетін
сыңайлы.
Сонымен еврей капиталдары қайда шоғырланған? Бірінші кезекте еврейлер
үстемдік ететін инвестициялық бизнесте, ал Нью-Йорк Қор биржасы толығымен
еврейлердің қарамағында. Инвестициялық бизнестің мәні халық тұтынатын
заттарға және үлкен кәсіпорындарға ақша құю. Инвестициялық қор қатардағы
американдықтарға өз акцияларын сатады, одан түскен ақшаға өз кезегінде
корпорация акцияларын сатып алады. Саудадан түскен табыстың өзіне тиесілі
пайызын алып қалып, қалған бөлігін өз акционерлеріне бөліп береді. Яғни бұл
дегеніміз нағыз еврейлерге тән делдалдық бизнес. Еврей өз ақшасы болмаса да
мүлікті бөтен адамның ақшасына сатып алады. Осы жерде делдалдар не үшін
керек деген сұрақ туады. Американдықтар кәсіпкерлік корпорациялық
акциялардың пайдасын ешкіммен бөліспей-ақ өздері алып-сата берсе болмас па
еді? Үлкен жеке меншік иелері осылай жасайды, бірақ кішігірім жеке меншік
акционерлік инвестициялық компанияларға нарықтағы тұрақсыз баға үлкен қауіп
тудырады. Бұл жерде сіз барлық жиған-тергеніңізден бір-ақ сәтте айырылып
қалуыңыз ықтимал. Инвестициялық қорлардың үлкен тәжірибесі бар және
мүмкіндіктері көп. Олар жақсы табыс пен үлкен шығындарды болдырмауға
кепілдік береді. Сол себептен де кіші жекеменшік иелеріне оларға сенбестен
басқа амалы қалмайды. Неғұрлым американдықтардың мүліктік ахуалы теңескен
сайын, соғұрлым ірі инвесторлар азаяды. Неғұрлым кіші акционерлік
инвестициялық компаниялар көбейсе, соғұрлым бұл қорлардың ықпалы күшейе
түседі. Сондықтан да еврейлер өз ақшалары болмаса да инвесторлар мен
акционерлер арасында дәнекер, делдал рөлін ойнау арқылы екеуінің де
үстінен қарайтын зор билікке ие болды.
Еврейлердің тағы бір қызмет саласы – көтерме сауда. Америкада бір
жағынан миллиондаған кіші өндіріс кәсіпорындары болса, екінші жағынан
миллиондаған дүкендер мен сатушылар бар. Екеуінің арасын жалғайтын әрине
көтерме саудагер. Көтерме сауданың ең үлкен бөлігі еврейлер қолында. Ірі
өндірушілер мен ірі дүкен иелері ортада көтерме саудагердің жүруіне еш
мұқтаж емес, олар бір-бірімен тікелей қарым-қатынас жасай алады. Бірақ кіші
кәсіпкерлерге дәнекерсіз жұмыс істеу мүмкін емес. Осының арқасында еврейлер
не өндіріс көзі, не алған тауарды сататын дүкені болмаса да екеуін де
бақылай алады. Неғұрлым ірі кәсіпкерлер дағдарысқа ұшырап кіші
кәсіпкерлерге айналса, соғұрлым көтерме саудагерлердің жұмысы жандана
түседі. Бұл еврейлерге Американың ішкі экономикасының бағытын бақылауға жол
ашады [7].
Ұлттық байлықтың 7-8 пайызын игере отырып Америка экономикасының 70-80
пайызын қалай бақылап отырғаны енді айқындалып келе жатқандай. Бүгінгі
таңда еврейлер тек банк жүйесіне ене алмайды. Сонымен қатар америкада
ауызбіршілігі мықты араб мұнай компанияларына тікелей бақылау жүргізе
алмайды.
Адамдардың көбісі бір мезетте капиталист және социалист болуды қарама-
қайшылық деп бағалайды. Еврейлер жеке меншік пен еркін сауданы қолдай
отырып, кішкентай адам құқығын қорғау үшін үлкен капитал иелеріне шабуыл
жасайды. Шын мәнінде бұл жерде еш қарама-қайшылық жоқ. Антимонополиялық
тосқаулар мен заңдардың әсерінен үлкен капиталисттер шығынға бататындығы
сөзсіз. Ал шығын деп есептелген ақша көптеген жеке меншік иелеріне тарайды,
яғни кішкентай адамдарға түседі, ол өз кезегінде делдалдық атқарып жүрген
еврейдің қалтасына түседі.
Еврей жетістігінің тағы бір маңызды факторы, олардың елдің ішінде де,
сыртында да айтарлықтай бәсекелестері жоқ. Сыртқы бәсекелес ретінде Таяу
Шығысты Израиль төңірегіндегі арабтар қарастырылады. Мұнай дағдарысы
кезінде арабтар адам айтса сенбейтін үлкен байлыққа кенелгені рас. Олар
американдық мұнай компанияларымен тығыз жұмыс жасауда, сондай-ақ АҚШ
банктерінде өз ақшаларын сақтайды. Әйтсе де ақшасы болып, байланыстары
мықты болса да еврейлер сияқты АҚШ экономикасына әсер ете алмай отырғаны да
жасырын емес. Таяу Шығыста АҚШ-тың ұстанымы бұрынғыша ашық түрде Израиль
тарапында. Бұл мәселе ақшада емес, ақылмен құрылған механизмде екенін
дәлелдей түседі.
АҚШ-тың ішкі саясатына әсер етуде басқа да этникалық топтарды бәсекелес
ретінде алуға болады: немістер, ирландықтар, италияндықтар, поляктар және
басқалары. Мысалы, неміс эмигранттарының ұрпағы бүгінде АҚШ халқының 15
құрайды (58 млн. адам) [18]. АҚШ XX ғасырда Германиямен екі рет соғысты,
бірақ американдық немістер тарихи отанынан гөрі жаңа отанын артық санап
соғыс барысында бей-жайлық танытты. Ал еврейлер әрқашан ішкі эмигрант, яғни
еврей болып қала береді. Олар үшін алыстағы Израиль мүддесі бірінші орында.
Енді айтылған механизм қалай іске асатынын қарап көрсек. Механизм
бірінші кезекте американдықтардың санасына әсер етіп, олардың болып жатқан
жағдайға белгілі бір тұжырымын қалыптастыру. Дәлірек айтсақ, американдық
әлеуметтік ойды қалыптастыру. Америка, Американың сыртқы саясаты,
американдық көзқарас, ой дегеніміздің бәрі бір ұғым. Коммунист жақтаушылары
не айтса да, АҚШ ішкі саясатын жүргізетін оның халқының қалауы. Ішкі саясат
реттелсе, сыртқы саясатқа бақылау орнату қиынға соқпайды. Еврейлер
американдық баспаның 25 пайызын ғана басқарады. Қалған 75 пайыз ақпараттық
кеңістікке олар екі бағыт бойынша әсер етеді. Біріншісі, көптеген газет,
журналдар ірі баспалар таратқан ақпараттарды қолданады. Ал, олар, яғни
Ассошиэйтед Пресс, Рейтер тағы басқалары еврейлер бақылауында. Екіншіден,
Америкада жаппай халыққа таратылатын ақпарат негізінен жарнама арқылы
жүзеге асады. Жарнама берушілер өз ақшаларын тікелей емес, жарнамалық
агенттіктерге салады. Жарнамалық агенттіктер еврейлерге бақылауындағы аймақ
болып табылады. Сонымен 25 пайыз Американың Бұқаралық ақпарат құралдарын
иемдене отырып, еврейлер ақпараттық делдалдық пен жарнамалық инвестиция
арқылы іс жүзінде Америка баспасының басым бөлігін қадағалайды. Еврейлер
қолындағы Бұқаралық ақпарат құралдары Американың өздеріне ыңғайлы бағытта
жүруіне көмектеседі. [1]
Сонымен, АҚШ-тағы жағдайға тура көзбен қарасақ, біз білетін Америка
басқаша кейіпке енері анық. Әркім әртүрлі пікір айтса да шындық біреу, АҚШ-
та еврейлердің ықпалы бар. Олардың қолында БАҚ, сауда жүйесі бар. Еврейлер
саны жағынан Америкада аз болғанымен қарапайым техника дүкенінен бастап Ақ
Үйдің өзінде де жұмыс жасайды. Жабайы Батыста қол қойылған Тәуелсіздік
Декларациясын өзгертуге де тырысқан осы еврейлер. Мәтіннің өзін өзгертпесе
де еврейлер үлкен жетістікке жеткені белгілі.
Декларация демекші, Америка Құрама Штаттарында еврейлерге ғана қатысты
азаматтық жеңілдіктер орнатылған. Сонда демократияның ұясы саналатын
Америкада өзге ұлттар бір төбе де, еврей ұлты бір төбе болғаны ғой. Теодор
Герцльдің айтуы бойынша, иудей проблемасы еврей бар кезде тоқтамайды,
себебі, олар иудей проблемасын өздерімен бірге ала келеді. Бұл мәселе
олардың саны жағынан көп болғандығынан туындап отырған жоқ. АҚШ-та
еврейлерге қарағанда саны әлде қайда көп этникалық топтар өмір сүретіндігін
тағы да қайталағым келеді. Және де олардың қабілеттерінің тым асыра сілтеп
жататындықтарынан да емес. Мысалы тек АҚШ аумағында ғана емес, өзіміздің
қазақстандық азаматтардың көбісі еврейлер ең ақылды, байлыққа бір табан
жақын жүретін, ойлау қабілеттері қарапайым адамдардан өзгеше адамдар деп
санайтындығы жасырын емес. Ол дұрыс түсінік емес. Шын мәнісінде еврейлер
де басқа адамдардан еш айырмашылықтары жоқ, тек ұйымшылдығы мен алған
мақсаттарынан қайтпайтындықтарын ескермегенде, олар да кәдімгідей адамдар.
Бұған жұмысшылар арасындағы еврейлерді басқалар сияқты бірдей жағдайда
ұстасаңыз, саудадағыдай алып-сатарлық алдау немесе спекуляцияның аясы
тарылған сайын еврейлердің де белсенділіктері төмендей түсетіндігі дәлел
бола алады.
Иудейлікке қатысты Жаңа халықаралық энциклопедияда мынандай жеке және
кәсіби мінездеме беріліпті:
Иудаизмнің рухани және тұрмыстық айырмашылықтары
мыналар: физикалық күшті талап ететін ауыр жұмыстан жиіркену, отбасылық
түйсік және өз тайпаластарына деген сезім жақсы дамыған; діни инстинкт
басым; қиын жағдайға тап болғанда нәсілдік азаматтықтан аспай, өз қауымымен
бірге болу; білімді тұлғаларды эксплуатациялау және әлеуметтік жағдайда
пайдалана білу; ақша, сауда мәселесіне келгенде қулық пен алдауға бару;
байлыққа, сән-салтанатқа құмар болу; үстемдік пен жоғарғы әлеуметтік таптың
жақсылықтарына бас ию; ойлау қабілетінің жоғарылығы.
Иудейлік мәселе олардың санына байланысты емес, американдықтардың
еврейлер жеткен жетістікке деген қызғанышы да емес, Мұса пайғамбардың
дініне қарсылықтан туындап отырған жоқ. Бұл мәселе еврейлердің қоныс тепкен
елдерінің бірі Америка Құрама Штаттарындағы америкалықтардың жалғыз
саясатына ғана емес, олардың өмір сүру салтына да ықпал етуінен туындап
отыр.
Еврейлердің ықпал ететіндіктерін еврейлердің өздері жасырмайды, әрине.
АҚШ-тың билік ету саласында және БАҚ-та еврейлер негізгі, өзекті роль
атқаратындығы рас. Соған сәйкес, кей ғалымдар Америка Құрама Штаттары
христиандық мемлекет емес, Иуда ұрпақтарының мемлекеті деп айтып жүр.
Тарихта христиандықтар АҚШ-тың негізін қағаны рас, бірақ, бертіндегі
тарихқа көз жүгіртсек, АҚШ-тың басында христиандар емес, иудейлер отырғанын
көреміз.
Аталмыш түйткілді мәселенің қайнар көзі иудей халқы емес, иудейлік идея,
ал адамдар – сол идеяның таратушысы болып табылады. Қай кезде де дау
туғызатын осы иудейлік идея болатын. Түптеп келгенде еврейлердің өздері,
яғни иудей халқы пропагандисттер екені рас. Ол олардың міндеттері еді.
Еврейлер өз діндерінің бір бөлігін әлемге таратуы керек болатын. Бірақ
еврейлер ол міндеттерін толық атқара алмады. Қазіргі таңда бірнеше
раввиндер Қасиетті жазбалардағы жаңа міндеттер туралы айтуда. Ал
еврейлердің бұрыннан бері уағыздап келе жатқан салты болса деформацияға
ұшырап, материалдық құндылықтарға өзгерді. Кәсіптері сауда мен қызмет
көрсету салаларына ауысты.
Иудейлік идеяның негізі еңбек нарығына ықпал ете отырып қалыптасқан
құндылықтарды күйрету, соның негізінде тиімді әрі өміршең жаңа құндылықтар
қалыптастыру. Иудей философиясы ақшаға қатысты ақшаға жұмыс істеу емес
ақша сізге жұмыс істеу керек дейді. Осы екі сөздің мағынасын анықтап
қарасаңыз, арасы жер мен көктей. Демек, еврейлер өндіріс басшылары емес,
қаржыгерлер екені байқалады. Алу мен өндірудің айырмашылығы да осында
болса керек
Еврей еместердің басты айырмашылығы – олардың бір орынға тез бауыр басып
кететіндігінде. Мысалы қатардағы американдық азамат өзіне ұнаған жұмысын
басқа жұмысқа айырбастамайды. Ол өзіне ұнамайтын жұмыста жүріп көп жалақы
алғанша, өзіне ұнайтын жұмыста жүріп аз жалақы алғаны жақсы. Сондықтан да
еврейлер ешқашан өндіруші болмаған. Себебі, ол жұмыс ұнамай қалған немесе
тым ауырлап кеткен жағдайда оны тастап кету қиынға соғады. Себебі, ол
өндіріске қыруар қаржы салады. Ал ешқандай қаржы салмаған жұмыстан оңай
бастартуға болады. Сол себептен еврейлер жұмыс барысында ешқандай арман мен
қиялға берілмей, суыққандылық таныта отырып қызмет атқарады. Олар дайын
өніммен жұмыс істейді. Өндірмейді. Табыс келтірсе жұмыс істейді. Табысы аз
болса басқа өнімге ауысып кетеді.
Бұрындары әлеуметтік тап басқаша болатын. Халықтың негізгі бөлігін
жұмысшылар құрады. Олар маман жасаған сапалы өнім қағидасымен өмір сүрді.
Көзге көрінбегенімен осы төменгі тап мықты болса, елдің әл-аухаты да берік
болатын. Кез-келген елді күйрету үшін оның жұмысшы табы арасына іріткі
салса жетіп жатыр. Еуропа елдерінде бұрын осылай болатын. Халық арасына бір
идея жіберсе болғаны. Осындай идеялардың бірі өндіру емес алу идеясы
еді [9].
Америка Құрама Штаттарында еврейлер құрған лоббидің үлкен көмекшісі
Кагал болып табылады. Кагал өткен ғасырдың басында Нью-Йорк аумағында
құрылған. Негізінен алғанда Кагал еврейлер құрылтайы сияқты басталып,
кейіннен Нью-Йорк аумағында өмір сүретін еврейлерге көмек көрсететін
орталыққа айналды. Біртіндеп Кагал аумағының өскендігі сонша, ол толығымен
Солтүстік Шығыс жағалауды бақылай бастады. Нью-Йорк Кагалы ұлғайып, қазір
АҚШ-тағы барлық еврейлердің жағдайының жақсы болуын қамтамасыз етеді.
Олардың құрамында әрине, билікте отырған адамдар, газет-журнал
редакторлары, федералды және қалалық басқарма басшылары және басқа да
ықпалды адамдар бар. [20]
Әйтсе де Кагал жергілікті ұйым ғана емес, ол Америкадығы иудейлік топтың
кішірейтілген моделі десек те болады. Лобби көбіне сыртқы саясатқа мән
берсе, Кагал негізінен елдің ішіндегі еврейлерге қорғаныс қызметін
атқарады. Кагал елде болатын жаппай митингілер мен келіспеу шерулерін
ұйымдастыратын, еврейлердің басын біріктіріп отыратын орталық. Сонымен
қатар, ол қауесет сөздер галлереясы да саналады. Себебі, ел ішінде
таралатын барлық қауесет сөздер осы жерден тарайды.
Кей жағдайларда Америка Құрама Штаттары халқы мен Нью-Йорк Кагалының
қызығушылықтары әртүрлі болып жатады. Ондай кезде мәселені Америкалық Еврей
Комитеті реттейді. Ол бұқара халық ештеңе байқамайтындай етіп еврей
мәселесін шешіп береді.
Бұл комитет пен Кагалдың ұстанған бағыттары еврей ұлтын көтеру
бағдарламасына келгенде бірдей. Сондай-ақ әлемдік бағдарламада да олардың
шетелдік ассоциациялармен ұстап отырған қарым-қатынастары да өте ұқсас.
Америка Еврейлер Комитетінің жоспары бойынша Америка Құрама Штаттары 12
бөлікке бөлінген. Ол Израильдік он екі руға қатысты бөлінген деген сөздерге
сенбеуге де болады. Тек әр штат белгілі райондарға тиесілі екенін, №12
районға Нью-Йорк қаласы кіретінін және №12-ші районды Нью-Йорк Кагалы
сайлағанын ескерсек болғаны. Бұл комитет барлық еврейлердің діни, ұлттық,
қаржылық және саяси тепе-теңдікті сақтайтын орталық нүктесі сияқты.
1906 жылы құрылған Америкалық Еврей Комитеті өзінің мақсаты ретінде
келесі мәселелерді алға тартады:
1. Әлемнің барлық жерінде еврейлердің діни және азаматтық құқықтарының
бұзылмауын қадағалау;
2. Еврейлер тарапына қатысты болатын кез–келген дискриминация немесе
олардың істеріне килігу, рұқсат бермеу фактілері тіркелсе, дереу заң
жүзінде немесе басқа да амалдармен қауіп төндірушінің көзін жою;
3. Еврейлерге экономикалық, әлеуметтік және білім алу құқықтарының
шектелмеуін қадағалау;
4. Еврейлерге қатысты қылмыстық іс қозғалса, оны дереу жаптыру. Еврейдің
қылмыс жасамайтынына өзге халықтарды сендіру;
5. Төтенше жағдайлар орын алған жағдайда еврейлерге баспана және қаржы
жағынан көмектесу. [21]
Қарап отырсаңыз, бұл бағдарлама тек еврейлерге қатысты бағдарлама болып
табылады. Бір жағынан өз ұлтына деген махаббатының соншама үлкендігіне
қарап мақтауға да тұрарлық іс дерсіз. Сонымен қатар Кагал өз тарапынан
заңгерлер дайындайды. Олар кез-келген жағдайда ұйымды ақтап шығулары керек.
Және де билікке өз қалауларын жеткізіп, оны орындатулары тиіс. Мысалы осы
Кагалдың ықпалымен келесі мәселені Конституцияға енгізді: Нью-Йоркте
Иудаизмнің атқарып жатқан жұмыстарын өркендету және осы қалада иудейлерге
қатысты болған барлық жағдайларды Кагал реттесін. Осының арқасында
Америкалық Еврейлер Комитеті және Иудейлік Қауымдастық (Кагал) бірігіп,
еврейлерге қатысты барлық мәселеде, АҚШ–тың барлық штаттарында өз
ықпалдылығын көрсете алады.
1. Еврейлерге қатысты мәселелерді реттеуде Америка Еврейлер Комитеті
барлық заңды артықшылықтарға ие. Тек АҚШ территориясында ғана емес, АҚШ
билігінің және БҰҰ арқасында әлемнің барлық жеріне де ықпал ете алады.
2. Америка Еврей Комитетінінің саны жағынан өсіп, №12-ші район мүшелікке
25 адам жіберуіне болады.
3. Бұл 25 адамның барлығы да Нью-Йорк Кагалының сайлауы арқылы
тағайындалады.
4. Сондай-ақ бұл адамдар Кагалдың Комитеттегі қызметкерлері болып
табылады. [21]
Осыдан кейін Кагал мен қағидаларды қатты ұстанатын Америка Еврей
Комитеті бір ұйым екенін көруге болады. Америка Құрама Штаттарында тұратын
еврейлердің астанасы – Нью-Йорк.
Бірақ, американдықтардың құқықтары мен еврейлердің құқықтары тең
деген сөз шындыққа еш жанаспайды. Өкінішке қарай еврейлердің түсінігі
бойынша Америкадағы еврейлердің құқықтары Америка иудаизацияланса ғана
сақталады деген сенімде болып отыр.
Бұл әрине Құрама Штаттар үшін қауіпті доктрина. Құрама Штаттарда көзге
көріне бермейтін көптеген еврей ұйымдары осы мақсатта жұмыс атқарып келе
жатыр. Иудаизм діні бойынша жаңа мемлекет иудей үшін жаңа мүмкіндік. Демек
еврейлер үшін Құрама Штаттар мүмкіндіктер орталығы десек те болатын шығар.
Олар АҚШ-ты барынша өздеріне ыңғайлы етіп өзгертуге тырысып бағуда.
Сонымен Кагал мен Америка Еврей Комитеті алға тартып отырған иудей
құқығы концепциясы дегеніміз не? Бұл сұраққа жауапты осы ұйымдар
қабылдаған құжаттардан табамыз.
1907 жылдан бастап осы күнге дейінгі қабылданған құжаттар ішінен
мынандай мәліметтер шықты:
Америкада кей қауымдастықтардың талап етіп отырғаны, яғни иудейлерді
ортадан аластау немесе олар құрып отырған ұйымның аясын шектеуге қатысты
пікір-талапты жоққа шығару. Ұйымның қолында бар барлық мүмкіндіктерін
пайдалану.
Құрама Штаттар христиандық ел деген сот Брауердің мақаласына қарсылық
білдіріп, Америка христиандық ел емес екендігін Нью-Йорктық доктор Герберт
Фридельвальд, Филадельфиялық Исаак Хасслер және Литл Рок, Арканзастық
раввин Эфраим Фриш бірнеше рет дәлелдеген болатын.
Америка раввиндерінің Орталық Конференциясының ықпалымен бастауыш
мектептерде Библияның және жексенбі күні шіркеулерде балалар айтатын діни
өлеңдердің мазмұнын оппозиция заң арқылы өзгертті. Себебі ол балаларға
берілетін діни сабақтарда еврейлерге деген қарсы көзқарастарын
қалыптастыратын тақырыптар болған.
Шіркеуде айтылатын өлеңдердің мазмұнын өзгерткені үшін өз тараптарынан
қарсылықтарын білдірген шіркеу қызметкерлеріне қарсы бүкіл Филадельфия,
Цинциннати және Сент-Полда халық жаппай шерулерге шықты.
Осындай оқиғалардан кейін еврейлер өздерінің құқықтары аяқасты етіліп
жатыр деген сылтаумен еврей құқығы деген түсінікті қалыптастырды. Кагал
мен Америка Еврей Комитетінің айтуы бойынша Құрама Штаттардың барлық
өңірінде еврейлер өздерін емін еркін сезінулері керек, оларды қорғайтын
басқаша құқық болуы шарт.
Осы бағдарламаны жүзеге асыру үшін Американың ондаған штаттарында,
жүздеген қалаларында ұйым қарқынды қызмет атқарды. Бірақ, қашанда құпия
түрде болатын. Себебі Кагал басшыларының ойынша бұқара халыққа оны білудің
қажеті жоқ. Керек кездерде еврейлер өздерінің үйреншікті тәсілі, жоғарыда
отырған еврейлер арқылы ықпал етіп, өз мақсаттарына жетіп отырды. Бірақ
олардың жеңіліс табатын кездері де болатын. Олар оны сабақ ретінде қарап,
артынша оларға қарсы қимыл көрсеткен ұйымға демеу беретін орындарға байкот
жариялайтын. Мысалы, Қаржыландыратын орталықтарына халықты қарсы қояды, екі-
үш ай көлемінде ол орталық банкротқа ұшырайды, ал қаржыландырып отырған
орталық құласа қарсылық көрсеткен ұйым да құлайды деген сөз. Осыдан болар
Құрама Штаттарда еврейлерден қорқу синдромы қалыптасқан.
Айтқанды істе, әйтпесе жолдан былай тұр деген қағиданы Лоббиді
құрайтын ұйымдар берік ұстанады. Оны Құрама Штаттар жақсы түсінеді. Бірақ
кей жағдайларда еврей ұйымдары тым артық кетіп қалады. Тек бір ғана
Кагалдың Құрама Штаттарға қойып отырған талаптарын қарап көрейік:
* Америкаға әлемнің кез-келген мемлекетінен еврей эмигранттары еш
кедергісіз, шектеусіз өтуі тиіс;
Еуропадан келетін эмигранттарды тексеруге қатысты қабылдануы мүмкін
заңда Еуропалық еврейлер тексерулерден босатылуы тиіс деген талапты Нью-
Йорк Кагалы қойған болатын. Кагал осындай талаптармен ылғи мәлімдеме жасап
отырады. Еврейлер мейлі Ресейден, Польшадан, Сириядан, Арабиядан немесе
Мороккодан келсе де оларға сол елде істеген қылмыстары немесе басқада
олқылықтарына қарамастан Құрама Штаттарға енуіне рұқсат етілуі керек.
Ескерту: еврей құқығын қарап отырсаңыз оларды тағылуы мүмкін барлық
айыптардан, қалған адамдарға қойылатын шектеулерден босату керек. АҚШ-та
еврейлер өздеріне өзге ұлттарға қарағанда басқаша қарауы керек деп
санайды. Оларға басқа ұлттар армандай алмайтын жеңілдіктер мен
артықшылықтар берілгенін қалайды.
* Қалалық, штаттық және федералды билік Иудей дінін ресми мойындауы
керек.
Кагал құжаттарында діни рәсімдерге қатысты атқарылған көптеген іс-
шаралар айтылады. Олар иуда діні бойынша діни мерекелерде еврейлер
жұмыстардан босатылғанын қалайды. Ем Кипур мерекесіне байланысты еврейлер
бірнеше күн демалулары және олардың демалған күндеріне жұмыс орындары ақы
төлеулері керек. Сондай-ақ, өздері осындай талап қоя отырып, христиандар
пасхаға қатысты демалыс сұрауларына қарсы болғанымен қоймай, еврейлер
жаппай ереуілдерге шыққан болатын. Кагалдың түсіндіруінше діни мерекелер
күндері демалысқа ТЕК ИУДА халқы лайық екен. Бұл әрине, өздері қойып
отырған талапқа адами тұрғыдан қарағанда сай емес сияқты.
* Әлеуметтік жиындарда немесе құжаттарда Иса пайғамбарға қатысты ештеңе
айтпау.
Кагал құжаттары бойынша Оклохома еврейлері сол штаттың конституциясына
өзгерістер енгізгенін мәлімдейді. Сондай-ақ Арканзас штатының губернаторына
Ризашылық Күніне қатысты сөз сөйлегенде Иса пайғамбардың өмірінен үзінді
келтіргені үшін сол штаттың раввині өз тарапынан ренішін білдірді. Осы
штатта тұратын еврейлерден кешірім сұратуға дейін апарған болатын.
* Иудейлік сенбіні ресми мойындау.
Америка Құрама Штаттарында білім беру, мәдени, өнеркәсіп және іскерлік
саласы жексенбіні демалыс күні ретінде қабылдайды. Он жылдан астам уақыт
бойы Кагал сенбіге қатысты жұмыстар атқарды. Бұл күн ресми демалыс күні
ретінде мойындалмағанымен, Құрама Штаттарда барлық іс-шаралар сенбі күні
жұмыстан бастартатын заңгерлер, дәрігерлер және басқа да маңызды тұлғаларға
лайықталып өткізіледі. Иудей адвокаттары сенбі күні сот залына келмейді. Ал
олардың бұл іс-әрекеттеріне федералды заң қарсылық білдірмейді. Бұл –
олардың Америкадағы артықшылықтары. Бірақ олардың сенбісін барлық
адамдардың сенбісіне айналдыру ол басқа әңгіме. Жексенбіге қатысты
еврейлердің қарсы шығатыны, бұл күн Христалогиялық манифестация болып
табылады.
* Христиандық жексенбі күні еврейлерге дүкендер, кәсіпкерлік орталықтары
мен театрлар ашық болып, сауда-саттықпен айналысуға және өз жұмыстарымен
шұғылдануға рұқсат беру.
Кагал Иудейлік Сенбілік Альянсы арқылы Нью-Йорк халқы арасында сенбіге
байланысты суреттер мен жарнамалар тарату, кинолар мен балаларға
мульфильмдер түсіру арқылы санасына сіңдіру жұмыстарын жүргізуде.
Американдықтар сенбіге еш қарсылықтары жоқ, бірақ оның арты жексенбіге
деген жеккөрушілікке әкеліп соқпаса болғаны деген пікірде. Осындай болмашы
нәрселерге бола халық арасында көптеген түсініспеушіліктер орын алуда.
* Мектептерде, көпшілік жүретін орындарда, полицейлік бөлімшелерде
Рождество мерекесі тойланбасын. Рождестволық шырша орнату, христиандық
өлеңдер мен христиандық әнұрандар айтуға тиым салынсын.
Нью-Йорк қаласының Университеттер Кеңесін Кагал бала–бақшаларда және
мектептерде шырша қондыру мен христиандық әндер айтуға тиым салуға
көндірді.
Кагал құжаттарында сондай-ақ Чикаголық еврейлер христиандық сектанттық
іс-шараларды мектептерде өткізілмеуіне қатысты петиция дайындағаны туралы
айтылады.
Кагалдың ықпалымен Нью-Йорк қаласында үш мектепте рождестволық шырша
қойылмайды және христиандық мерекелер тойланбайтын болды.
* Иудей нәсілін сынаған немесе қуғынға ұшыратқан адамдарды жұмыстарынан
босату. Мейлі олар ол кезде біреудің бұйрығын орындаған немесе ұлт мүддесі
үшін жасалса да Кагал талабы орындалуы қажет.
Кагалдың мүшесі, сот Отто А.Росальский еврейлерді сынға алған адамдардың
барлығы заң алдында жауапқа тартылады деп мәлімдеген болатын.
Корнелла қаласында еврей жасөспірімдері арасында қылмыстық істер
көбейгенін айтқан заңгерге қарсы Кагал мүшелері шеруге шыққан болатын. Олар
Корнелла қаласының заңгері еврей жастарының арасында қылмыстық іс-әрекеттер
көбейіп жатыр деп айтуға құқығы жоқ деп мәлімдеді. Кагал заңгердің
жұмысынан кетуін талап етіп, мақсатына жетті.
Нью-Йоркте орыс-поляк еврейлері қылмыстық іс-әрекеттерге көп баруда
деген полиция комиссары Бингхэмды да Нью-Йорк еврейлер орталығы өз
жұмысынан кетуіне мәжбүр етті.
* Халықтық сотта иудейлік сотты, яғни Бет Динді заңдастыру.
Нью-Йорк қалалық сотында Кагал Бет Динді енгізді. Онда бас қазы ретінде
Құрама Штаттардағы бас раввин доктор Аарон А.Юделович тағайындалды.
Кагал мәліметтері бойынша Нью Джерси штатының Джерси Сити, Паттерсон,
Ньюарк, Бэйонна және Хобоукен қалаларында жергілікті еврейлер Бен Динді
орнатқан.
* Иудейлерге қарсы жазылған кез-келген оқулық, мақала, әңгімелерді
мектеп және колледж қабырғаларында оқуға тиым салынсын.
Лобби Венециалық көпес, Шекспир ертектері сияқты кітаптарды Техас
штатындағы Галвестон және Эль-Пасо қалаларында; Огайо штатындағы Кливленд,
Янгстаун қалаларындағы мектептерде оқуға тиым салды. Бірнеше жылдан соң бұл
тиым Құрама Штаттардың барлық штаттарына қатысты болды.
АҚШ-тың ұлттық кітапханаларында осы күнге дейін тазалық жүріп жатыр.
Онда еврейлерді шынайы сипаттайтын барлық кітаптар мен мақалалар жойылады.
Егер ондай кітаптар табылған жағдайда оны кім сатып алып бергенін немесе
кім сыйлағанын анықтайды. Іздеген адам табылса онда ол Кагал алдында жауап
беруі тиіс.
* Кез-келген жарнамада христиандық, мемлекет, дін және ұлт деген
термин қолданылмауы тиіс. Еврейлер ондай жарнаманы өздеріне қарсы
көрсетіліп отырған дискриминация деп санайды. [21]
Христиандық деген терминді жарнамада қолданғандары үшін Құрама Штаттар
Сауда Кемежолдарының директоры Чарльз М.Шваб, Федералды Банк Қорының
меңгерушісі Бенжамин Стронг, Займ Комитетінің басшысы Либерти, Массад
хатшысы және Қауіпсіздік Министрі Бэйкер Америка Еврей Комитетінің
президенті Луис Маршал алдында кешірім сұрады.
Сондай-ақ Кагал студенттер мен жаттығу лагерлерінің офицерлері
қолданатын Джуниор Платсбург Мэньюал анықтамалық кітабын қолданыстан алып
тастады. Себебі, ол кітапта Христиан-джентельмен – ол мінсіз офицер деген
сөйлем бар екен. Ол еврейлердің көңілдеріне келіп, олардың құқықтарын
аяқасты ететін көрінеді.
Дегенмен қазіргі жағдайда еврейлер АҚШ–та ықпалды делік. Оған мысал
ретінде АҚШ-та маңызды қызмет орындарында отырған немесе Буш әкімшілігі
кезінде отырған еврейлерді келтірсек болды:
* Бас хатшы – Мадлен Олбрайт
* Қаржы Министрі – Роберт Рубин
* Қорғаныс Министрі – Уильям Коен
* ЦРУ бастығы – Джордж Тенет
* Ұлттық Қауіпсіздік Кеңесінің Басшысы – Семюель Бергер
* Ауыл шаруашылық Министрі – Дан Гликман
* Денсаулық сақтау Министрі – Санди Кристоф
* Америка дауысы президенті – Эвелин Либерман
* Еуропа істері жөніндегі Министрдің орынбасары – Шарлей ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz