Аристотельдің „саясат” еңбегіндегі саяси көқарастары
Аристотель (б.ғ.д. 384-322 жж.) –ұлы ғұлама, саяси ғылымдардың методологиялық негізін салушы, Платонның шәкірті. Оның саяси көзқарастары “Саясат”, “Афина политксы”, “Этика және риторика” деген еңбектерінде көрсетілген. Оның көптеген ғылымдардың, соның ішінде логика ғылымының негізін қалаушы К.Маркс „ерте заманның ұлы ойшылы” грек философиясының Александр Македонский деп атады. Ол Фракиядағы Стагир қаласында туған. Афина қаласында оқып, білімін жетілдіреді. Он жеті жасында Платон академиясына түсіп, Платон қайтыс болғанға дейін 20 жыл бойы сонда ғылым мен шұғылданады. Б.з.б. 343ж Македония патшасы-Филипп Аристотельді баласы Александрдың ұстазы болуға шақырады. Александр патша болғаннан кейін Аристотель алдымен Стагирда болады. Одан жылдар салып, 335ж-Афинаға оралады. Мұна келгеннен кейін өзінің мектебін ашады. Бұл мектеп сол кездегі философия мен ғылым дамыту орталықтарының біріне айналады. Александр өлгеннен кейін Аристотель Афинадан кетіп б.з.б. 322 жылы дүние салады. Аристотель өзіне дейінгі философия мен ғылым жетістіктерін қорытып жүйеге келтіріп, әр ғылым саласынан көптеген еңбектер жазады. Кейбір деректерге сүйенсек, оның бүкіл еңбектері мыңға жеткен. Аристотельдің көзқарасы „Метафизика”, туралы, „Категориялар” және „Аналититка” деген шығармаларында баяндалған. Философияның негізгі мәселесін шешуде. Аристотель материалдар мен идеализмнің екі арасында тоқталып отырды. Аристотель ғылым классиктерінің аясында философияны ең жоғарыға қояды.
1. Әбдіғалиев Б.Б, Жамалов Қ.Ж „Саяси ой тарихы” А-2003ж
2. Д.Жамбылов „Саясаттану” А-2003ж
3. Қ.Е Сләмғазыұлы „Саясаттану негіздері” А-2005ж
4. Аристотель Политика ІІ 1, 10 1261.в330
5. Аристотель Политика ІІ 2,5, 1263 а35
2. Д.Жамбылов „Саясаттану” А-2003ж
3. Қ.Е Сләмғазыұлы „Саясаттану негіздері” А-2005ж
4. Аристотель Политика ІІ 1, 10 1261.в330
5. Аристотель Политика ІІ 2,5, 1263 а35
Аристотельдің „Саясат” еңбегіндегі саяси көқарастары
Аристотель (б.ғ.д. 384-322 жж.) –ұлы ғұлама, саяси ғылымдардың
методологиялық негізін салушы, Платонның шәкірті. Оның саяси көзқарастары
“Саясат”, “Афина политксы”, “Этика және риторика” деген еңбектерінде
көрсетілген. Оның көптеген ғылымдардың, соның ішінде логика ғылымының
негізін қалаушы К.Маркс „ерте заманның ұлы ойшылы” грек философиясының
Александр Македонский деп атады. Ол Фракиядағы Стагир қаласында туған.
Афина қаласында оқып, білімін жетілдіреді. Он жеті жасында Платон
академиясына түсіп, Платон қайтыс болғанға дейін 20 жыл бойы сонда ғылым
мен шұғылданады. Б.з.б. 343ж Македония патшасы-Филипп Аристотельді баласы
Александрдың ұстазы болуға шақырады. Александр патша болғаннан кейін
Аристотель алдымен Стагирда болады. Одан жылдар салып, 335ж-Афинаға
оралады. Мұна келгеннен кейін өзінің мектебін ашады. Бұл мектеп сол
кездегі философия мен ғылым дамыту орталықтарының біріне айналады.
Александр өлгеннен кейін Аристотель Афинадан кетіп б.з.б. 322 жылы дүние
салады. Аристотель өзіне дейінгі философия мен ғылым жетістіктерін
қорытып жүйеге келтіріп, әр ғылым саласынан көптеген еңбектер жазады.
Кейбір деректерге сүйенсек, оның бүкіл еңбектері мыңға жеткен.
Аристотельдің көзқарасы „Метафизика”, туралы, „Категориялар” және
„Аналититка” деген шығармаларында баяндалған. Философияның негізгі
мәселесін шешуде. Аристотель материалдар мен идеализмнің екі арасында
тоқталып отырды. Аристотель ғылым классиктерінің аясында философияны ең
жоғарыға қояды.
Басқа ғылымдар жұмыстың кейбір жақтарын ғана шектеумен шұғылданса,
философия бастамасының жалпы табиғатын зерттейді. Негізінен Философияның
басқа ғылымдардан артықшылығын Аристотель былай деп түсіндіреді „Шындығында
даналық бүтіндей үстемдік құрушы және жетекші ғалым болғандықтан, басқа
ғылымдарға қарсы сөз айтуға дәрменсіз.” Сондықтан да мақсат пен игілікті
білмейтін ғылым бірінші орынға қояды. Аристотель философиясында болмыс
туралы ілімге, табиғатқа, яғни барлық заттардың негізі болып табылатын
алғашқы мағлұматқа көп көңіл бөлінген. „Метафизикада” Аристотель
табиғатты жан-жақты зерттеумен щұғылданады. Табиғат –- бір жағынан заттың
пайда болуының, оның құрамының негізі және әрқайсысындағы алғашқы
қозғалыстың көзі болатын болса, екінші жағынан, табиғат өздігінен өмір
сүретін заттардың көзі. Аристотельдің „аспан әлемдерін еш уақытта
көрмесек те біз білетіндерден басқа да субстанциялар өмір сүрген болар
еді” деген пікіріне байланысты В.И Ленин былай дейді: „Тамаша!” Сыртқы
дүниенің шындығында күш жоқ.
Бұл адам жалпы мен жекелік ұғым мен түйсіктің, мән мен құбылыстың
диалектикасында шатасады. Шынында да Аистотель Платонның идея жөніндегі
идеалық ілімін орынды сынап, заттардың реалдылығын мойындауына қарамастан,
жалпы мен жекенің өз ара қатынасына келгенде, жөн таба алмай шатасады.
Аристотельдің пікірінше, „философияның пәні жалпы бола тұрса да ,
жекеленген затарды –- статуя, мемлекет т.б түрлеріне тоқталып және соны
меңгерген жөн” –-дейді. Жекелеген заттардың болмыстығын сезім арқылы
жалпының болмыстығын ой арқылы ашылады. „Метафизикада” және басқа да
еңбектерінде Аристотель заттардың табиғатын түсіндірудің төрт түрлі
екендігін көрсетеді.: материалды формальды, өндіргіш себеп , мақсатты себеп
яғни мысалы: үй салудың бастамасы- құрылыс өнері, мақсаты, материясы ( тас,
кірпіш және формасы (ұғым).
Аристотельдің пікірінше заттың мәнін түсіндіруде осы нақты
себептердің бәрі брдей қамтылуы қажет. Жез мүсіннің мәнін түсіну үшін әрине
ең алдымен оның субстраты (материясы) жезді алып қарастыру керек. Бірақ
тек жездің өзінен, мүсіннен, эстетик, сезім қалай туатынын түсіну қиын.
Сондықтан зерттеуді әрі қарай жалғастыра беруге тура келеді. Осыдан келіп:
–- Мүсін болуы неліктен?-деген сұраққа Аристотель формадан –- деп жауап
берді. Аристотель философиясында форма заттың мәні әрі іс-әрекеттің көзі
болып табылады. Аристотель өзінің форма мен матери жөніндегі ілімінде
олардың өз ара байланысын ашып, бұл жөніде маңызды иалект, пікір ұсынды.
Алайда Аристотельдің идеалистік көзқарасы мұнда да аңғарылады: ол-материя
дәрменсіз, формаға тәуелді деп түсіндірді. Формасыз материя өмір сүріп,
тұтастыққа ие бола алмайды. Сонымен Аристотель форманы алуан түрлі мазмұны
бар белсенді және творчестволық бастама деп сипаттайды. Аристотельдің
идеалистік қателері, әсіресе оның форманы бірден-бір белсенді күш алғашқы
түрткі және материядан бұрынғы нәрсе, құдірет деп түсінуінен анық көрінеді.
Аристотель философиясының елеулі бір саласы категорияларды зерттеу болып
табылады. Категорияларды ол болмыстың негізі деп түсіндіреді және олардың
мазмұнын, ақиқаттылығын болмыспен байланыстылығына қарап анықтауға
тырысады. Жан-жақты маңызы бар ұғымдарға Аристотель он шақты категорияны
жатқызды: „Өз ара байланыссыз айтыла салған сөздердің әрқайсысы,-деп жазады
ол-бірде мән, бірде сапа, бірде сан, бірде қатынас, бірде орын, бірде
жағдай, бірде әрекет, бірде қайғы-қасірет болып келеді” Аристотельдің
категориялар жөніндегі ілімінде жүйенің жоқтығы, категориялардың империалық
күйде бейнеленгені философия тарихында әлденеше рет атап көрсетілді.
Алайда, оның жалпы ұғымдарды тұңғыш рет терең зерттеп, мән категориясын
басқа категориялардың негі ретінде қарағанын ұмытпауымыз керек „Егерде
бастапқы мәндер болмаса, деп көрсетеді Аристотель-онда басқа еш нәрсе де
болмаған болар еді” Аристотель қозғалыстың түрлері мен таным негізін
зерттеу ісіне де көп мән береді. Аристотель пікірінше, мүмкіншіліктің
шындыққа айналуын жете түсіну үшін осы айналудың формасы болып табылатын
қозғалыстың жалпы белгілері мен оның нақты түрлеріне талдау жасау керек.
Аристотель Метафизикада, Аналитикада т.б. еңбектерінде таным туралы ілімді
дамытады. Ол объективтік шындықты танып, білуге болатынына күмән
келтірмейді. Аристотель сезімдік танымның сатылары мен ойлау формаларына да
терең талдау жасайды. Аристотельдің энсиклопедиялық іліміне оның қоғамдық-
саяси көзқарастары елеулі орын алады. Бұл арада оқымыстының „Саясат”,
„Никомах этикасы” тағы басқа шығармалары атап көрсеткен жөн. Маркске дейін
барлық философтар сияқты Аристотель де қоғамның дамуын идеалистік тұрғыдан
түсінді. Ол өзінің әлеуметтік-саяси көзқарасында құл иеленушілер табының
өкілі болып, құл иеленушілікті табиғи деп таныды. Алайда, оның қоғамдық-
тарихи зерттеулерінің маңызы осы кезге дейін жойылған жоқ. Өйткені
Аристотель грек тағы басқа шығыс мемлекеттерінің өмірін суреттейтін
көптеген материалдарды жинап, бір жүйеге келтірді. Аристотель „Саясат”
мемлекетттің, семьяның шығуын тереңірек зерттейді. Оның пікірінше,
мемлекеттің пайда болуына, ең алдымен, адамдардың бірігіп тұрмыс құрып, өз
ара қатынас жасауға ұмтылуы себеп болды. Яғни Аристотель мемлееттің шығуын
табиғи дамудың нәтижесі деп түсінеді. Ол адамның басқа хайуанаттардан
айырмашылығы-ой еңбегімен шұғылдануында деп тұжырымдайды. Саяси іс-әрекетке
ерекше мән беріп, саясаттан тысқары қалған адамдар адамшылығынан айырылып,
тағы айуандарға ұқсап кетеді- дейді. Бірақ Аристотель мемлекеттің шығу
себептерін қоғамдық өмірден ондағы тап қайшылықтарынан іздемей, адамның
табиғаты мен мүдделерінен іздейді. Аристотель қл иеленушілер мемлекетінің
әр түрлі формаларына терең талдау жасап, олардың ішінен мемлекеттің
алғашқы формасы болып табылатын монархияны алдыңғы қатарға қояды. Мемлекет
билігін қолына алған кемеңгер адам қоғамның материалдық әне моральдық
жағынан өркендеуіне зор ықпал етеді деп ойлайды. Аристотельдің этикалық
көзқарасы оның адам жөніндегі ұғымына негізделген. Этикалық идеалар тек
қоғамда ғана іске асырылып отырады. Платонның адамды сезімнен тыс о дүниеге
тәуелді деп анауына қарсы шығып, Аристотель адамға белсенділіктің тән
екенін атап көрсетеді. Аристотель өз ілімінде адамгершілік пен этиканы
адамдардың маңызды сипаттамасы деп таниды. „ Саясат” атты
еңбегінде „Мейірбандық пен зұлымдық, әділеттілік пен әділетсіздік, тағы
басқа семья мен мемлекеттің негізін қалайтын ғылымдарды сезім тұрғысынан
қабылдау адамның ғана қолынан келеді”.Атақты философ адамгершіліктің көзі
енжарлық пен дәрменсіздікте емс, керсінше белсенділік пен жасампаздық деп
дұрыс түсінеді. Адамның әділетті, жігерлі болуы оның игілікті ісімен тығыз
байланысты. Осы ұлы ғұламаның бүкіл ілімін дамытып, күллі дүниеге танытқан
және сол жолды таңдап, салған ізімен жүруші ұлы ғұлама Әбу Наср әл-
Фараби болды.
Атақты ғұлама Аристотель өз заманында лицей ашып, сонда саясат атты
пәнді енгізіп өзі сол пәннен берді. Ол саясат атты еңбегінде ежелгі грек
мемлекеттерінің саяси жүйесін зерттеді. Дегенмен, ұлы ғұлама саясат
мәселелерін этика, фәлсафа мәселелерімен бірге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Аристотель (б.ғ.д. 384-322 жж.) –ұлы ғұлама, саяси ғылымдардың
методологиялық негізін салушы, Платонның шәкірті. Оның саяси көзқарастары
“Саясат”, “Афина политксы”, “Этика және риторика” деген еңбектерінде
көрсетілген. Оның көптеген ғылымдардың, соның ішінде логика ғылымының
негізін қалаушы К.Маркс „ерте заманның ұлы ойшылы” грек философиясының
Александр Македонский деп атады. Ол Фракиядағы Стагир қаласында туған.
Афина қаласында оқып, білімін жетілдіреді. Он жеті жасында Платон
академиясына түсіп, Платон қайтыс болғанға дейін 20 жыл бойы сонда ғылым
мен шұғылданады. Б.з.б. 343ж Македония патшасы-Филипп Аристотельді баласы
Александрдың ұстазы болуға шақырады. Александр патша болғаннан кейін
Аристотель алдымен Стагирда болады. Одан жылдар салып, 335ж-Афинаға
оралады. Мұна келгеннен кейін өзінің мектебін ашады. Бұл мектеп сол
кездегі философия мен ғылым дамыту орталықтарының біріне айналады.
Александр өлгеннен кейін Аристотель Афинадан кетіп б.з.б. 322 жылы дүние
салады. Аристотель өзіне дейінгі философия мен ғылым жетістіктерін
қорытып жүйеге келтіріп, әр ғылым саласынан көптеген еңбектер жазады.
Кейбір деректерге сүйенсек, оның бүкіл еңбектері мыңға жеткен.
Аристотельдің көзқарасы „Метафизика”, туралы, „Категориялар” және
„Аналититка” деген шығармаларында баяндалған. Философияның негізгі
мәселесін шешуде. Аристотель материалдар мен идеализмнің екі арасында
тоқталып отырды. Аристотель ғылым классиктерінің аясында философияны ең
жоғарыға қояды.
Басқа ғылымдар жұмыстың кейбір жақтарын ғана шектеумен шұғылданса,
философия бастамасының жалпы табиғатын зерттейді. Негізінен Философияның
басқа ғылымдардан артықшылығын Аристотель былай деп түсіндіреді „Шындығында
даналық бүтіндей үстемдік құрушы және жетекші ғалым болғандықтан, басқа
ғылымдарға қарсы сөз айтуға дәрменсіз.” Сондықтан да мақсат пен игілікті
білмейтін ғылым бірінші орынға қояды. Аристотель философиясында болмыс
туралы ілімге, табиғатқа, яғни барлық заттардың негізі болып табылатын
алғашқы мағлұматқа көп көңіл бөлінген. „Метафизикада” Аристотель
табиғатты жан-жақты зерттеумен щұғылданады. Табиғат –- бір жағынан заттың
пайда болуының, оның құрамының негізі және әрқайсысындағы алғашқы
қозғалыстың көзі болатын болса, екінші жағынан, табиғат өздігінен өмір
сүретін заттардың көзі. Аристотельдің „аспан әлемдерін еш уақытта
көрмесек те біз білетіндерден басқа да субстанциялар өмір сүрген болар
еді” деген пікіріне байланысты В.И Ленин былай дейді: „Тамаша!” Сыртқы
дүниенің шындығында күш жоқ.
Бұл адам жалпы мен жекелік ұғым мен түйсіктің, мән мен құбылыстың
диалектикасында шатасады. Шынында да Аистотель Платонның идея жөніндегі
идеалық ілімін орынды сынап, заттардың реалдылығын мойындауына қарамастан,
жалпы мен жекенің өз ара қатынасына келгенде, жөн таба алмай шатасады.
Аристотельдің пікірінше, „философияның пәні жалпы бола тұрса да ,
жекеленген затарды –- статуя, мемлекет т.б түрлеріне тоқталып және соны
меңгерген жөн” –-дейді. Жекелеген заттардың болмыстығын сезім арқылы
жалпының болмыстығын ой арқылы ашылады. „Метафизикада” және басқа да
еңбектерінде Аристотель заттардың табиғатын түсіндірудің төрт түрлі
екендігін көрсетеді.: материалды формальды, өндіргіш себеп , мақсатты себеп
яғни мысалы: үй салудың бастамасы- құрылыс өнері, мақсаты, материясы ( тас,
кірпіш және формасы (ұғым).
Аристотельдің пікірінше заттың мәнін түсіндіруде осы нақты
себептердің бәрі брдей қамтылуы қажет. Жез мүсіннің мәнін түсіну үшін әрине
ең алдымен оның субстраты (материясы) жезді алып қарастыру керек. Бірақ
тек жездің өзінен, мүсіннен, эстетик, сезім қалай туатынын түсіну қиын.
Сондықтан зерттеуді әрі қарай жалғастыра беруге тура келеді. Осыдан келіп:
–- Мүсін болуы неліктен?-деген сұраққа Аристотель формадан –- деп жауап
берді. Аристотель философиясында форма заттың мәні әрі іс-әрекеттің көзі
болып табылады. Аристотель өзінің форма мен матери жөніндегі ілімінде
олардың өз ара байланысын ашып, бұл жөніде маңызды иалект, пікір ұсынды.
Алайда Аристотельдің идеалистік көзқарасы мұнда да аңғарылады: ол-материя
дәрменсіз, формаға тәуелді деп түсіндірді. Формасыз материя өмір сүріп,
тұтастыққа ие бола алмайды. Сонымен Аристотель форманы алуан түрлі мазмұны
бар белсенді және творчестволық бастама деп сипаттайды. Аристотельдің
идеалистік қателері, әсіресе оның форманы бірден-бір белсенді күш алғашқы
түрткі және материядан бұрынғы нәрсе, құдірет деп түсінуінен анық көрінеді.
Аристотель философиясының елеулі бір саласы категорияларды зерттеу болып
табылады. Категорияларды ол болмыстың негізі деп түсіндіреді және олардың
мазмұнын, ақиқаттылығын болмыспен байланыстылығына қарап анықтауға
тырысады. Жан-жақты маңызы бар ұғымдарға Аристотель он шақты категорияны
жатқызды: „Өз ара байланыссыз айтыла салған сөздердің әрқайсысы,-деп жазады
ол-бірде мән, бірде сапа, бірде сан, бірде қатынас, бірде орын, бірде
жағдай, бірде әрекет, бірде қайғы-қасірет болып келеді” Аристотельдің
категориялар жөніндегі ілімінде жүйенің жоқтығы, категориялардың империалық
күйде бейнеленгені философия тарихында әлденеше рет атап көрсетілді.
Алайда, оның жалпы ұғымдарды тұңғыш рет терең зерттеп, мән категориясын
басқа категориялардың негі ретінде қарағанын ұмытпауымыз керек „Егерде
бастапқы мәндер болмаса, деп көрсетеді Аристотель-онда басқа еш нәрсе де
болмаған болар еді” Аристотель қозғалыстың түрлері мен таным негізін
зерттеу ісіне де көп мән береді. Аристотель пікірінше, мүмкіншіліктің
шындыққа айналуын жете түсіну үшін осы айналудың формасы болып табылатын
қозғалыстың жалпы белгілері мен оның нақты түрлеріне талдау жасау керек.
Аристотель Метафизикада, Аналитикада т.б. еңбектерінде таным туралы ілімді
дамытады. Ол объективтік шындықты танып, білуге болатынына күмән
келтірмейді. Аристотель сезімдік танымның сатылары мен ойлау формаларына да
терең талдау жасайды. Аристотельдің энсиклопедиялық іліміне оның қоғамдық-
саяси көзқарастары елеулі орын алады. Бұл арада оқымыстының „Саясат”,
„Никомах этикасы” тағы басқа шығармалары атап көрсеткен жөн. Маркске дейін
барлық философтар сияқты Аристотель де қоғамның дамуын идеалистік тұрғыдан
түсінді. Ол өзінің әлеуметтік-саяси көзқарасында құл иеленушілер табының
өкілі болып, құл иеленушілікті табиғи деп таныды. Алайда, оның қоғамдық-
тарихи зерттеулерінің маңызы осы кезге дейін жойылған жоқ. Өйткені
Аристотель грек тағы басқа шығыс мемлекеттерінің өмірін суреттейтін
көптеген материалдарды жинап, бір жүйеге келтірді. Аристотель „Саясат”
мемлекетттің, семьяның шығуын тереңірек зерттейді. Оның пікірінше,
мемлекеттің пайда болуына, ең алдымен, адамдардың бірігіп тұрмыс құрып, өз
ара қатынас жасауға ұмтылуы себеп болды. Яғни Аристотель мемлееттің шығуын
табиғи дамудың нәтижесі деп түсінеді. Ол адамның басқа хайуанаттардан
айырмашылығы-ой еңбегімен шұғылдануында деп тұжырымдайды. Саяси іс-әрекетке
ерекше мән беріп, саясаттан тысқары қалған адамдар адамшылығынан айырылып,
тағы айуандарға ұқсап кетеді- дейді. Бірақ Аристотель мемлекеттің шығу
себептерін қоғамдық өмірден ондағы тап қайшылықтарынан іздемей, адамның
табиғаты мен мүдделерінен іздейді. Аристотель қл иеленушілер мемлекетінің
әр түрлі формаларына терең талдау жасап, олардың ішінен мемлекеттің
алғашқы формасы болып табылатын монархияны алдыңғы қатарға қояды. Мемлекет
билігін қолына алған кемеңгер адам қоғамның материалдық әне моральдық
жағынан өркендеуіне зор ықпал етеді деп ойлайды. Аристотельдің этикалық
көзқарасы оның адам жөніндегі ұғымына негізделген. Этикалық идеалар тек
қоғамда ғана іске асырылып отырады. Платонның адамды сезімнен тыс о дүниеге
тәуелді деп анауына қарсы шығып, Аристотель адамға белсенділіктің тән
екенін атап көрсетеді. Аристотель өз ілімінде адамгершілік пен этиканы
адамдардың маңызды сипаттамасы деп таниды. „ Саясат” атты
еңбегінде „Мейірбандық пен зұлымдық, әділеттілік пен әділетсіздік, тағы
басқа семья мен мемлекеттің негізін қалайтын ғылымдарды сезім тұрғысынан
қабылдау адамның ғана қолынан келеді”.Атақты философ адамгершіліктің көзі
енжарлық пен дәрменсіздікте емс, керсінше белсенділік пен жасампаздық деп
дұрыс түсінеді. Адамның әділетті, жігерлі болуы оның игілікті ісімен тығыз
байланысты. Осы ұлы ғұламаның бүкіл ілімін дамытып, күллі дүниеге танытқан
және сол жолды таңдап, салған ізімен жүруші ұлы ғұлама Әбу Наср әл-
Фараби болды.
Атақты ғұлама Аристотель өз заманында лицей ашып, сонда саясат атты
пәнді енгізіп өзі сол пәннен берді. Ол саясат атты еңбегінде ежелгі грек
мемлекеттерінің саяси жүйесін зерттеді. Дегенмен, ұлы ғұлама саясат
мәселелерін этика, фәлсафа мәселелерімен бірге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz