Ақшаның қызметі және қажеттілігі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
І. Ақшаның мәні, қызметтері, рөлі және теориясы
1. Акшаның пайда болуы,мәні және қажеттілігі
2. Ақшаның теориясы
а) Ақшаның металдық теориясы
б) Ақшаның номиналистік теориясы.
в) Ақшаның сандық теориясы.
г) Осы заманғы монетаризм
д) Кейнсиандық теория
3. Ақшаның қызметтері және экономикадағы ролі ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
І. Ақшаның мәні, қызметтері, рөлі және теориясы
1. Акшаның пайда болуы,мәні және қажеттілігі
2. Ақшаның теориясы
а) Ақшаның металдық теориясы
б) Ақшаның номиналистік теориясы.
в) Ақшаның сандық теориясы.
г) Осы заманғы монетаризм
д) Кейнсиандық теория
3. Ақшаның қызметтері және экономикадағы ролі ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Ақша тауарлы өндірістің өнімі яғни ақша жаратылысы оның тауарлы шығу тегіне байланысты. Тауар сатуға немесе айырбастауға арналған еңбек өнімі, ал еңбек өнімінің тауарға айналуы ақшаның пайда болуына обьективтік алғы шарттарын туғызады. Қоғам дамуымен ақшаның маңызы арта түседі. Жоспарлы экономикада ақшаның мәні шектеулі болады. Ақша есеп жүргізу, бақылау құралы. Егер ақша айналысы болмаса, онда тауар айналысы да болмайтын еді.
Қоғам дамуымен байланысты әр түрлі формасында, сол уақыттың талабына сай ақша жүйесі дамыды. Олар металл ақша айналысы және несие-қағаз айналысы типі болып табылады. Олардың экономикалық қызметі жүзеге асыруда алатын орны өте зор.
Сондықтанда мен курстық жұмысымның тақырыбын «Ақшаның қызметі және қажеттілігі» деп алдым. Өйткені ақша тарихи дамыған экономикалық категория .
Мен жұмысымды үш бөлімге, яғни бірінші бөлімде ақшаның пайда болуы мен оның мәні және қызметтері мен экономикадағы рөлі және ақша теориясы мен оның үш теориясын қарастырдым. Екінші бөлімде ақша айналысының сипаттамасы және ақша жүйесінің ұғымы, элементтері, типтеріне тоқталдым. Үшінші бөлімде Қазақстанның ақша жүйесі және экономикасы дамыған елдердің ақша жүйелерін қарастырдым. Осы бөлімде Қазақстанның осы заманғы және шет елдердің ақша жүйесінің толығырақ тоқталдым.
Жалпы мемлекеттік заңдармен реттелген елдегі ақша айналысының ұйымдастыру ақша жүйесі болып табылады. Қазақстан Республикасында ақша жүйесі 1995 жылы 30 наурыздағы «Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы» Қазақстан Республикасы Президенттінің заң күші бар Жарлығына сәйкес ұйымдастырылған.
Қоғам дамуымен байланысты әр түрлі формасында, сол уақыттың талабына сай ақша жүйесі дамыды. Олар металл ақша айналысы және несие-қағаз айналысы типі болып табылады. Олардың экономикалық қызметі жүзеге асыруда алатын орны өте зор.
Сондықтанда мен курстық жұмысымның тақырыбын «Ақшаның қызметі және қажеттілігі» деп алдым. Өйткені ақша тарихи дамыған экономикалық категория .
Мен жұмысымды үш бөлімге, яғни бірінші бөлімде ақшаның пайда болуы мен оның мәні және қызметтері мен экономикадағы рөлі және ақша теориясы мен оның үш теориясын қарастырдым. Екінші бөлімде ақша айналысының сипаттамасы және ақша жүйесінің ұғымы, элементтері, типтеріне тоқталдым. Үшінші бөлімде Қазақстанның ақша жүйесі және экономикасы дамыған елдердің ақша жүйелерін қарастырдым. Осы бөлімде Қазақстанның осы заманғы және шет елдердің ақша жүйесінің толығырақ тоқталдым.
Жалпы мемлекеттік заңдармен реттелген елдегі ақша айналысының ұйымдастыру ақша жүйесі болып табылады. Қазақстан Республикасында ақша жүйесі 1995 жылы 30 наурыздағы «Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы» Қазақстан Республикасы Президенттінің заң күші бар Жарлығына сәйкес ұйымдастырылған.
1. Ақша несие банк, Оқулық Ғ.С. Сейітқасымов. А.2006 ж.
2. Деньги кредит банк , Под. Ред. О.И. Ловрушина, Изд. 2-е, М. 1999 г 3. 3. С.Б. Мақыш , Оқу құралы «Ақша айналысы және несие» А. 2000 ж. Қазақ университеті.
4. Б. Көшенова , Оқу құралы «Ақша несие банк, валюта қатынастары» А. 2000 ж. Экономика.
5. «ҚР-ның ақша жүйесі туралы» ҚР-ның Заңы 13.12.1996.
6. Бункина М.К. «Деньги, банки, валюта» Учебние пособие. М. 1994 г. 7. “Деньги, Кредит, Банки “ А. 2000ж. Экономика
8. «ҚР-да ұлттық валютаны енгізу туралы» ҚР Президентінің заң күші бар жарлығы 12.11.1993.
9. «Валюталық реттеу туралы» ҚР-ның заңы 24.12.2003.
10. Экономическая теория. А.И. Добрынина, Л.С. Тарасевича. Санк-Петербург 2001 г.
11. Аубакирова Я.А. Байжұманов Б.Б. Экономикалық теория. Оқу құралы. А. Қазақ университеті.
12. “Деньги, Кредит, Банки “ Сейткасымов. А. “каржы-каражат” 2006ж
13. Абрамова М. А., Александрова Л.С. «Финансы, денежные обращение, кредит” .Учебние пособие. М. 1996 г.
14. ҰБ-тың статистикалық бюлетендери 2007ж қараша
15.”Егемен Қазақстан “ 24-қараша 2007 жылы
2. Деньги кредит банк , Под. Ред. О.И. Ловрушина, Изд. 2-е, М. 1999 г 3. 3. С.Б. Мақыш , Оқу құралы «Ақша айналысы және несие» А. 2000 ж. Қазақ университеті.
4. Б. Көшенова , Оқу құралы «Ақша несие банк, валюта қатынастары» А. 2000 ж. Экономика.
5. «ҚР-ның ақша жүйесі туралы» ҚР-ның Заңы 13.12.1996.
6. Бункина М.К. «Деньги, банки, валюта» Учебние пособие. М. 1994 г. 7. “Деньги, Кредит, Банки “ А. 2000ж. Экономика
8. «ҚР-да ұлттық валютаны енгізу туралы» ҚР Президентінің заң күші бар жарлығы 12.11.1993.
9. «Валюталық реттеу туралы» ҚР-ның заңы 24.12.2003.
10. Экономическая теория. А.И. Добрынина, Л.С. Тарасевича. Санк-Петербург 2001 г.
11. Аубакирова Я.А. Байжұманов Б.Б. Экономикалық теория. Оқу құралы. А. Қазақ университеті.
12. “Деньги, Кредит, Банки “ Сейткасымов. А. “каржы-каражат” 2006ж
13. Абрамова М. А., Александрова Л.С. «Финансы, денежные обращение, кредит” .Учебние пособие. М. 1996 г.
14. ҰБ-тың статистикалық бюлетендери 2007ж қараша
15.”Егемен Қазақстан “ 24-қараша 2007 жылы
жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
І. Ақшаның мәні, қызметтері, рөлі және теориясы
1. Акшаның пайда болуы,мәні және қажеттілігі
2. Ақшаның теориясы
а) Ақшаның металдық теориясы
б) Ақшаның номиналистік теориясы.
в) Ақшаның сандық теориясы.
г) Осы заманғы монетаризм
д) Кейнсиандық теория
3. Ақшаның қызметтері және экономикадағы ролі ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
Кіріспе.
Ақша тауарлы өндірістің өнімі яғни ақша жаратылысы оның тауарлы шығу
тегіне байланысты. Тауар сатуға немесе айырбастауға арналған еңбек өнімі,
ал еңбек өнімінің тауарға айналуы ақшаның пайда болуына обьективтік алғы
шарттарын туғызады. Қоғам дамуымен ақшаның маңызы арта түседі. Жоспарлы
экономикада ақшаның мәні шектеулі болады. Ақша есеп жүргізу, бақылау
құралы. Егер ақша айналысы болмаса, онда тауар айналысы да болмайтын еді.
Қоғам дамуымен байланысты әр түрлі формасында, сол уақыттың талабына
сай ақша жүйесі дамыды. Олар металл ақша айналысы және несие-қағаз айналысы
типі болып табылады. Олардың экономикалық қызметі жүзеге асыруда алатын
орны өте зор.
Сондықтанда мен курстық жұмысымның тақырыбын Ақшаның қызметі және
қажеттілігі деп алдым. Өйткені ақша тарихи дамыған экономикалық категория
.
Мен жұмысымды үш бөлімге, яғни бірінші бөлімде ақшаның пайда болуы мен
оның мәні және қызметтері мен экономикадағы рөлі және ақша теориясы мен
оның үш теориясын қарастырдым. Екінші бөлімде ақша айналысының сипаттамасы
және ақша жүйесінің ұғымы, элементтері, типтеріне тоқталдым. Үшінші бөлімде
Қазақстанның ақша жүйесі және экономикасы дамыған елдердің ақша жүйелерін
қарастырдым. Осы бөлімде Қазақстанның осы заманғы және шет елдердің ақша
жүйесінің толығырақ тоқталдым.
Жалпы мемлекеттік заңдармен реттелген елдегі ақша айналысының
ұйымдастыру ақша жүйесі болып табылады. Қазақстан Республикасында ақша
жүйесі 1995 жылы 30 наурыздағы Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы
Қазақстан Республикасы Президенттінің заң күші бар Жарлығына сәйкес
ұйымдастырылған.
I. Ақшаның мәні, қызметтері, рөлі және теориясы.
1. Ақшаның пайда болуы, мәні және қажеттілігі.
Экономикадағы ақшаның пайда болуын, мәнін, қызметі мен рөлін анықтау
ұмтылыстарының көп ғасырлық тарихы бар, атап айтқанда бұл сұрақтар
Аристотель, А. Смит, Д. Рикардо, К. Маркс және т. б. еңбектерінде-ақ
қарастырылған. Ақша теориясын ХХ ғасырдың бірінші жартысында А. Маршал, П.
Самуэльсон, Дж. Тобин, Дж. Хикс, Ф. Мишкин, М. Фридмэн және т. б. сияқты
қазіргі кездегі экономикалық ғылым өкілдері дамытты.
Ақшаның пайда болуы, жаратылысы және мәні туралы ортақ пікір жоқ..
Бірақ та ақшаны анықтаудың көп түрін шартты түрде екі тұжырымдамаға бөлуге
болады: рационалистік және эволюциялық..
Біріншісі ( ол ХІХ ғасырдың аяғына дейін үстемдік етті ) ақшаның
туындауын мемлекекеттің немесе адамзаттың жалпы келісімді бекітуінің
нәтижесі ретінде түсіндіреді, яғни ақшаның туындауы тауарлық өндіріспен
байланыстырылмайды.
Біздің пікірімізше, келесі тұжырым ғылыми көзқарас болып саналады, ол
тауардың айырбастық құнының эволюциялық даму нәтижесі ретінде
түсіндіріледі, ақша адамдардың еркіне тәуелсіз түрде пайда болды.
Айырбастық құн – бұл олардың салыстырмалы өрнектелуі немесе сатып алушылық
құны.
Құн тауарларды бір-біріне айырбастау кезінде ғана анықталуы мүмкін
екендігі баршаға аян және ол мұнда айырбас құны формасында әрекет етеді.
Тауар – бұл сату немесе айырбастауға арналған еңбек өнімі. Адам дайындаған
зат сату немесе айырбастау кезінде тауарға айналады. Ал бұл ақшаның
туындауы үшін обьективті алғышарттарды қалыптастырады. Тауардың тұтыну құны
және құны ( оны өндіруге кеткен еңбек шығындары ) болады. Тауарлардың
пайдалылығына ( үй, машина ) байланысты құнының әр түрлі формалары бар,
олар тауардың тұтынушылық құны деп аталады. Тауардың құны оны өндіруші адам
еңбегінің өзгерісімен анықталады.
Тауар айырбасының дамуы тауарлар құнының әр түрлі формаларының
ақырындап алмасуы нәтижесінде жүзеге асты:
- қарапайым немесе кездойсоқ форма, ол алғашқы қауымдық
құрылыс кезеңінде, яғни тауардың бір түрін басқасына қарапайым
айырбастау кезінде ( 1 қой = 1 қап бидай ) туындады. Бұл жағдайда
бір тауар өзіне қарама-қарсы тауарда өз құнын өрнектеді. Тауардың
басқа тауарға айырбасталу қабілеті соңғының құнын өрнектейді, яғни
тауарда құн бар ;
- толық немесе жайылыңқы формадағы құн егіншілер мен малшылардың
алғашқы ірі қоғамдық еңбек бөлінісі нәтижесінде туындаған
айырбастың дамуымен байланысқан. Көптеген айырбасталатын тауарлар
ішінен бір немесе бірнеше өтімді тауарлар ( тұз, мал, астық )
айқындалады, оларды басқа тауарларға айырбастауға болады. Осылайша,
құнның қарапайым ( кездейсоқ ) түрінен жайылыңқы формасына өту
жүзеге асырылады, яғни әр алуан тауарлардың құны бір немесе бірнеше
балама тауардың құнымен ( тұз, мал, астық ) өрнектеледі. Әр түрлі
тауарларды айырбастау кездейсоқ форма кезіндегідей өзара емес, бір
немесе бірнеше ерекшеленген тауарлар арқылы жүзеге асырады.
Алтынның 10 унциясы 10 кг темірге, 1 қойға, 1 қап бидайға
айырбасталады;
Әр түрлі аймақтарда осындай тауар ретінде әр түрлі тауарлар алынды.
Мысалы, солтүстіктің халқы ақша ретінде бағалы аң терісін, оңтүстіктің мал
өсіруші халықтары – малды, егін егуші халықтар – астықты, қалаларда –
металды, яғни темірді, қорғасынды, бағалы металдарды және т. б. қолданды.
Тауарды үлкен кеңістік ортасынан барлық басқа тауарлар ығыстырған
жағдайда ғана, ол ақшаның жалпы баламасы рөлінде бола алады.
Сондықтан да ақшаның мәні мынада болады, яғни тауарлық өндірісі мен
айырбасы нәтижесінде тауарлық әлемнен нақты формасы бар бір арнайы тауар
бөлініп шығады.
Ақшаның мәні үш қасиеттің біртұтастығымен өрнектеледі:
- ақшаның жалпы тікілей айырбасталу қасиеті бар, яғни оны тауарлар
мен қызметтер үшін төлем құралы ретінде әрқашан және барлық жерде
ешқандай шектеусіз қабылдануы тиіс;
- ақша тауардың айырбас құнын бейнелейді. Соның көмегімен тауардың
бағасы анықталады, ол айырбасты қамтамасыз етеді және әр түрлі
тұтыну құны бар әр түрлі тауарларды сандық тұрғыда салыстырады;
- ақша тауарда жинақталған жалпы жұмыс уақытының көрінісі болып
табылады, жұмыс уақытының шығындары арқылы тауарлар құны ақшамен
өлшенеді;
Қоғамдағы ақшаның қажеттілігі тауар өндірісі тауар айналысының дамуынан
туындайды. Ақшаның тауар өндірісінің өніміні және оның дамуының міндетті
шарты болып табылады.егер адамның еңбек өнімі балама негізде басқа өнімге
айырбасталса, онда ол тауарга айналады. Ал бұл ақшаның қажеттілігін
туындатады, яғни айырбас Маркістің Т-А-Т сызбасы бойынша жүзеге асырылады.
Бұл жағдайда ақша балама негізде тауарды сатып алу- сатуда делдал ретінде
әрекет етеді. Бұны жүзеге асыру үшін сатылатын тауарды (Т) ақшамен өлшеу
керек және осы сомаға басқа тауарды (Т') сатып алу қажет. Жалпыға ортақ
балама рөлінде әрекет етуші ақша жоқ болған жағдайда осы сәттегі нарықта
сұраныс пен ұсыныстың сәйкессіздігіне байланысты айырбас жүзеге аспай қалуы
мүмкін. Ақша үнемі тауарға қарсы тұрады. Тауар мен ақша бір-бірінен
ажырамас категориялар. Дегенмен ақшаның өзі тауар, яңни ол тауар өндірісі
мен айналысының өнімі, олардың айрықша тауар екендігін тақырыптың келесі
тарауларында сөз етеміз.
Демек, ақша - бұл тауар өндірісінің тарихи категориясы, тауар айырбасы
процесінің ұзақ созылған дамуының объективті негізделген нәтижесі.
Ақша жалпыға ортақ балама ретіндегі тауар өндірісі мен тауар айырбасына
қажет, ол еңбектің әр түрлі жіктелуі кезінде әр түрлі өнімдерді дайындауға
қажетті қоғамдық еңбек шығындарын салыстыруға мүмкіндік береді.
Байқап отырғанымыздай, ақша өндірістік қатынастардың барлық жиынтығының
маңызды буыны, онсыз тауар өндірісі өмір сүре алмайды.
Тауар мен ақшаның шығуында ортақ негіз бар, бірақ олардың арасында
маңызды айырмашылық та бар. Егер тауар айналыс аясында уақытша болса (ол
тұтынуға кетеді), ал ақша айналыста тұрақты, мәңгілік болады, айналыс
аясынан кетпейді. Сондықтан, тауарлар арасында дами отырып, ақша бүкіл
тауар әлемінен ерекшклкнетін айрықша тауар болып қала береді.
Ақша – қоғамдық еңбек бөлінісі арқылы жекелеген тауар өндірушілерді және
нарықты ортақ экономикалық организмге біріктіруші айналыс құралы. Ол жеке
меншік еңбекті қоғамдық еңбек жүйесіне қосады, тауар өндірушілер арасындағы
айырбастың баламалылығын қамтамасыз етеді.
Ақшаны өзен үстінен өткен көпірмен салыстыруңа болады, оның әр түрлі
жағалауларында сатушылармен сатып алушылар, сұраныс пен ұсыныс, баға мен
еңбекақы орналасқан.
Ақшаның қажеттілігі еңбектегі ерекшеліктермен де байланысқан, ол
шығындалған еңбектің саны бойынша ғана емес, сонымен бірге сапасы бойынша
еңбекақы түріндегі еңбек төлемінің қажеттілігін туындатады. Сондықтан ақша
еңбек шамасы мен тұтыну шамасын бақылау құралы ретінде қолданады, өйткені
материалдық құндылықтарды бөлу қоғам мүшелерінің шығындаған еңбегінің саны
мен сапасына сәйкес жүзеге асады.
Сонымен қатар ақшаның болуы мынадан туындайды:
- шаруашылық қызмет нәтижелерін нақты өлшегіштерде ғана емес, сонымен
қатар құндық өлшемдермен есепке алу қажеттілігінен;
- меншік нысандарының әр түрлі болуымен және оларға сәйкес өндірістік
қатынастардың болуымен, олар тауар-ақша қатынастарына негізделген
коммерциялық есеп негізінде шаруашылық қызметтің ұйымдастырылуын
және жүргізілуін алдын ала болжайды.
2. Ақша теориясы
Әр түрлі кезеңде жетілдірілген ақша теориясы мен ақша айналымын
зерттеу ақша-несиелік механизмі және экономиканың қаржы құралы ретінде
жетілдіру тұрғысынан мүдделі, сондықтан ақша теориясының дамуы іргелі
тарихи кезеңдерді зерттеуі қажет.
Ақша теориясының үш негізгі бағыт бөліп көрсетіледі: ақшаның металдық
теориясы, номиналистік және сандық.
а. Ақшаның металл теориясы.
Ақшаның металл теориясы XV – XVII ғғ. ерте кезеңдерінде, яғни
капиталдың алғашқы қорлану дәуірінде қалыптасқан. Оның аса танымал өкілдері
Англияда – У. Стэнфорд, Т. Мэн, Д. Норе, Францияда – А. Монкретьен болды.
Олар ақшаны қоғам байлығымен, яғни асыл тастар – алтын және күміспен
теңестіріп, олардың бүлінуіне қарсы шықты. Сонымен қатар, олар нағыз байлық
– табиғатынан шын мәнісінде ақша болып табылатын тек алтын мен күміс деп
есептеді. Бұл ақша теориясы фетишизмге (киелі затқа табынуға) жатады,
себебі ақшаны алтын мен күміске теңеп, тауар шаруашылығындағы қшада
адамдардың өндірістік қтынастарын назардан тыс қалдырады.
Аталған теорияны ұстанушылар қоғам байлығының қайнар көзі сыртқы сауда
болып табылады – дейді және белсенді сальдо мемлекетке алтын мен күмістің
келуін қамтамасыз етеді – деп пайымдайды. Қазіргі авторлар ерте металлизм
теориясының қателігі – біріншіден, байлықтың көзі ретінде қоғамда еңбек
етудің нәтижесінде өндірілген материалдық құндылықтардың жиынтығы еме, асыл
металлдар болса; екіншіден, металл ақшалардың айналымында олардың (металл
ақша) орнын басатын, яғни қағаз ақшаларға ауысудың мақсатқа лайықтылығы мен
қажеттілігі теріске шығарылып келуінде деп есептейді.
Германияда XIX ғ. екінші жартысында алтынмоне арлық стандарттың
енгізілуімен металл ақшаның теориясы дүниеге келді. Бұл оның бірінші
метаморфозасы болды, неміс экономистері (К. Книс және т.б.) ақша деп тек
асыл металдарды емес, металға ауыстырылатын банкноттарды да санады.
Екінші метаморфоза бірінші дүниежүзілік соғытан кейін болды, оның
өкілдері алтынмонетарлық стандартты қалпына келтірудің мүмкін еместігін
мойындап, алтын монометаллизмнің жаңа кесілген формаларын: алтын құйма және
алтын – дивиздік стандарттарды енгізуге, теорияларын әдістеуге тырысты.
Ақшаның металл теориясының үшінші метаморфозасы екінші дүниежүзілік
соғыстан кейін болды. Оның өкілдері (Ж. Рюэфф, М. Дебре, Р. Харрод)
халықаралық айналымға алтын стандартты енгізуге қажеттілік идеясын ұсынды.
Бреттон-Вуд валюта жүйесі қирағанда XX ғасырдың 70-жылдарының басында
алтын стандартты қалпына келтіру қажеттілігін негіздеу қайта байқалды. АҚШ-
та 1981 ж. осы мәселе бойынша арнайы комиссия құрылды, бірақ ол алтын
стандартты енгізуге пайдасыз болады деп есептеді.
Сонымен, ҒТП-тің, өндірістің, тауар айналымының дамуымен металл
айналысының ауқымы XX ғасырда тар болып шықты және металл жүйесінің ішінде
несиеде негізделген, сапалы жаңа төлем әдістері мен айналыс формалары пісіп-
жетіле бастады.
б. Ақшаның номиналистік теориясы
XVII – XVIII ғғ. аақшаның номиналистік теориясы өкілдері ағылшын
ғалымдары Дж. Беркли мен Дж. Стюарт, А. Смит болып табылады. Бұл теория
ақша айналымында құнсыз монеталар қаптап кеткен кезде қалыптасты. Бұл
ғалымдар ақшаны мемлекет жасайды деп және оның бағасы атаулы құнмен
(номинал) және ақша болып табылатын баға масшабымен анықталады деп
есептеген. Олар ақшаны тек техникалық ауыстырудың таза құралы деп
қарастырып, оның құндылық табиғатын толық теріске шығарды.
Ақшаның номиналистік теориясының негізгі идеялары төменде келтірілген:
- ақша тамаша есептеу бірлігі болып табылады, оның көмегімен ақшаның
салыстырмалы құны анықталады;
- бірдей бөліктері бар тамаша масштаб болып табылатын аталған
бірлікте ешқандай ішкі құн болмайды.
Номинализм үстемдік жағдайға XIX ғ. аяғы мен XX ғ. басында
қол жеткізді. Бірақ, оның ерте кезеңдік номинализмнен айырмашылығы – оның
қорғау объектісі болып құнсыз ақша емес, ол қағаз ақша болды.
Неміс ғалымы Г. Кнаптың ақша теориясында (Ақшаның мемлекеттік
теориясы) басты мақсат – мұрат анық қалыптасады:
- ақша – мемлекеттік құқық тәртібінің өнімі, мемлекет билігінің
туындысы;
- ақша – бақылау төлем құралы, яғни мемлекеттік мұратты төлем күшімен
иемденген белгілер;
- ақшаның негізгі қызметі – төлем құралы. Ол ақшаның мәні белгілердің
материалында емес, олардың қолдануын реттейтін құқықтық нормаларда,
деп жазды.
1929 – 1933 жж. Экономикалық дағдарыс кезеңінде номинализм алтын
стандарттан кетуді ақтау үшін теориялық база ретінде ары қрай дамуға бет
ады.
Мемлекеттік капиталистік монополизмнің идеологы, ағылшын экономисі Дж.
Кейнс өзінің Ақша туралы трактатында қағаз ақша алтынға қарғанда
айналымда ыңғайлы толыққұндытөлем құралы болып табылады және олар қоғамның
үнемі өркендеуін қамтамасыз етеді – деп жазды. Қағаз ақша алтынды
айналымнан ығыстырып, бұл құбылыс ақшаны алтын әсерінен азат етті және дәл
осы жайт Кнапп теориясының жеңісі ретінде қарастырылды.
Сонымен, Кейнс номинализмнің тәжірибелік мақсаты – алтын стандартты
жойып, қағаз ақшаның айналымға еркін енуін және экономиканы инфляциялық
процесті басқару арқылы реттеуін тәжірибелік негіздеуінде болды.
Қазіргі таңда номинализм – ақша болмысының мәселесі жөніндегі үстем
теориялардың бірі. Осылайша, әйгілі американдық экономист П. Самуэльсон
ақша шартты белгілер болып табылады деп санайды. Экономика шығармасында
ол: Тауарлы ақшаның дәуірін қағаз ақша дәуірі ауыстырады. Қағаз ақша
ақшаның мәнін, олардың ішкі табиғатын кейіптейді ... Ақша – жасанды
әлеуметтік шарт - деп жазды.
Номиналистік теорияның пайымдауынша, қағаз ақш адам еркімен пайда
болды, мемлекетпен жасалды, ал шын мәнінде ақша – металды қатынастардың
белгілі заңдылығы мен айналымның қосымша құралға қажеттілігі туындағаны,
бағалы металдарды өңдеу өндірісінің жетімсіздігі нәтижесінде пайда болды.
Қағаз ақшаның өлшем мөлшерінің қызметі мен өткіншілігі – мінсіз қатынас
құралы ретінде тиімділігіне байланысты болып шықты.
Сонымен, ноинализм теориясының сипаты: ақша тауардан ғана пайда
болмайды, олардың көп қызметтерінен бас тарту, ақшаны құн масштабымен
теңдестіру, өте онды сан бірлігі болып табылады.
в. Ақшаның сандық теориясы
Ақшаның сандық теориясы XVI ғ. пайда болды, ол тауарлық құн деңгейі
мен ақшаның құны айналымдағы санына байланысты деп түсіндіреді. Бұл
жорамалды француз Жан Боден ойлап тапты. Ның пайымдауынша, Батыс Еуропада
тауардың қымбаттауына бағалы металдардың көп әкеліне бастауы әсерін
тигізді, сол себепті, бұл жағдай ақша санының көбеюіне әкеліп соқты, ақша
санымен тауардың бағасы да өсті.
Кейінірек мұндай пайымдауды ақшаның сандық теориясының басқа өкілдері
Д. Рикардо, III. Монтескье, Д. Юм, Дж. Миль т.б. қолдады. Олар аталған
теорияға айналымдағы ақшаның сандық өзгерісі мен оның құнының арасындағы
пропорционалдылықты әкеліп қосты.
XX ғ. басында ақшаның сандық теориясы батыс экономикалық ілімінде
классикалық емес өндіріс теориясының маңызды бөлігі ретінде үстемдік алды.
Негізінде, трансакциондық және кембридждік бағыттар пайда болды.
Трансакциондық ақшаның сандық теориясының негізін американдық ғалым М.
Фишер қалады. Оның теориясында белгілі бір мерзімді тауар айналымының саны
– орта жылдамдықта ақша санының өндірілуі және сатылған тауарлардың аны
орта бағамен аңықталады делінген. Сонымен қоса, осы тұрғыда олар екі
элементтің: ақша айналымының жылдамдығы сатылған тауарлардың санына әсер
етпейді деп есептелген. Ол қысқа мерзім ішінде аталған шамалар өзгеріссіө
қалады деп болжады: ақша айналымының жылдамдығы несие дамуының деңгейі,
байланыс құралының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
І. Ақшаның мәні, қызметтері, рөлі және теориясы
1. Акшаның пайда болуы,мәні және қажеттілігі
2. Ақшаның теориясы
а) Ақшаның металдық теориясы
б) Ақшаның номиналистік теориясы.
в) Ақшаның сандық теориясы.
г) Осы заманғы монетаризм
д) Кейнсиандық теория
3. Ақшаның қызметтері және экономикадағы ролі ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
Кіріспе.
Ақша тауарлы өндірістің өнімі яғни ақша жаратылысы оның тауарлы шығу
тегіне байланысты. Тауар сатуға немесе айырбастауға арналған еңбек өнімі,
ал еңбек өнімінің тауарға айналуы ақшаның пайда болуына обьективтік алғы
шарттарын туғызады. Қоғам дамуымен ақшаның маңызы арта түседі. Жоспарлы
экономикада ақшаның мәні шектеулі болады. Ақша есеп жүргізу, бақылау
құралы. Егер ақша айналысы болмаса, онда тауар айналысы да болмайтын еді.
Қоғам дамуымен байланысты әр түрлі формасында, сол уақыттың талабына
сай ақша жүйесі дамыды. Олар металл ақша айналысы және несие-қағаз айналысы
типі болып табылады. Олардың экономикалық қызметі жүзеге асыруда алатын
орны өте зор.
Сондықтанда мен курстық жұмысымның тақырыбын Ақшаның қызметі және
қажеттілігі деп алдым. Өйткені ақша тарихи дамыған экономикалық категория
.
Мен жұмысымды үш бөлімге, яғни бірінші бөлімде ақшаның пайда болуы мен
оның мәні және қызметтері мен экономикадағы рөлі және ақша теориясы мен
оның үш теориясын қарастырдым. Екінші бөлімде ақша айналысының сипаттамасы
және ақша жүйесінің ұғымы, элементтері, типтеріне тоқталдым. Үшінші бөлімде
Қазақстанның ақша жүйесі және экономикасы дамыған елдердің ақша жүйелерін
қарастырдым. Осы бөлімде Қазақстанның осы заманғы және шет елдердің ақша
жүйесінің толығырақ тоқталдым.
Жалпы мемлекеттік заңдармен реттелген елдегі ақша айналысының
ұйымдастыру ақша жүйесі болып табылады. Қазақстан Республикасында ақша
жүйесі 1995 жылы 30 наурыздағы Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы
Қазақстан Республикасы Президенттінің заң күші бар Жарлығына сәйкес
ұйымдастырылған.
I. Ақшаның мәні, қызметтері, рөлі және теориясы.
1. Ақшаның пайда болуы, мәні және қажеттілігі.
Экономикадағы ақшаның пайда болуын, мәнін, қызметі мен рөлін анықтау
ұмтылыстарының көп ғасырлық тарихы бар, атап айтқанда бұл сұрақтар
Аристотель, А. Смит, Д. Рикардо, К. Маркс және т. б. еңбектерінде-ақ
қарастырылған. Ақша теориясын ХХ ғасырдың бірінші жартысында А. Маршал, П.
Самуэльсон, Дж. Тобин, Дж. Хикс, Ф. Мишкин, М. Фридмэн және т. б. сияқты
қазіргі кездегі экономикалық ғылым өкілдері дамытты.
Ақшаның пайда болуы, жаратылысы және мәні туралы ортақ пікір жоқ..
Бірақ та ақшаны анықтаудың көп түрін шартты түрде екі тұжырымдамаға бөлуге
болады: рационалистік және эволюциялық..
Біріншісі ( ол ХІХ ғасырдың аяғына дейін үстемдік етті ) ақшаның
туындауын мемлекекеттің немесе адамзаттың жалпы келісімді бекітуінің
нәтижесі ретінде түсіндіреді, яғни ақшаның туындауы тауарлық өндіріспен
байланыстырылмайды.
Біздің пікірімізше, келесі тұжырым ғылыми көзқарас болып саналады, ол
тауардың айырбастық құнының эволюциялық даму нәтижесі ретінде
түсіндіріледі, ақша адамдардың еркіне тәуелсіз түрде пайда болды.
Айырбастық құн – бұл олардың салыстырмалы өрнектелуі немесе сатып алушылық
құны.
Құн тауарларды бір-біріне айырбастау кезінде ғана анықталуы мүмкін
екендігі баршаға аян және ол мұнда айырбас құны формасында әрекет етеді.
Тауар – бұл сату немесе айырбастауға арналған еңбек өнімі. Адам дайындаған
зат сату немесе айырбастау кезінде тауарға айналады. Ал бұл ақшаның
туындауы үшін обьективті алғышарттарды қалыптастырады. Тауардың тұтыну құны
және құны ( оны өндіруге кеткен еңбек шығындары ) болады. Тауарлардың
пайдалылығына ( үй, машина ) байланысты құнының әр түрлі формалары бар,
олар тауардың тұтынушылық құны деп аталады. Тауардың құны оны өндіруші адам
еңбегінің өзгерісімен анықталады.
Тауар айырбасының дамуы тауарлар құнының әр түрлі формаларының
ақырындап алмасуы нәтижесінде жүзеге асты:
- қарапайым немесе кездойсоқ форма, ол алғашқы қауымдық
құрылыс кезеңінде, яғни тауардың бір түрін басқасына қарапайым
айырбастау кезінде ( 1 қой = 1 қап бидай ) туындады. Бұл жағдайда
бір тауар өзіне қарама-қарсы тауарда өз құнын өрнектеді. Тауардың
басқа тауарға айырбасталу қабілеті соңғының құнын өрнектейді, яғни
тауарда құн бар ;
- толық немесе жайылыңқы формадағы құн егіншілер мен малшылардың
алғашқы ірі қоғамдық еңбек бөлінісі нәтижесінде туындаған
айырбастың дамуымен байланысқан. Көптеген айырбасталатын тауарлар
ішінен бір немесе бірнеше өтімді тауарлар ( тұз, мал, астық )
айқындалады, оларды басқа тауарларға айырбастауға болады. Осылайша,
құнның қарапайым ( кездейсоқ ) түрінен жайылыңқы формасына өту
жүзеге асырылады, яғни әр алуан тауарлардың құны бір немесе бірнеше
балама тауардың құнымен ( тұз, мал, астық ) өрнектеледі. Әр түрлі
тауарларды айырбастау кездейсоқ форма кезіндегідей өзара емес, бір
немесе бірнеше ерекшеленген тауарлар арқылы жүзеге асырады.
Алтынның 10 унциясы 10 кг темірге, 1 қойға, 1 қап бидайға
айырбасталады;
Әр түрлі аймақтарда осындай тауар ретінде әр түрлі тауарлар алынды.
Мысалы, солтүстіктің халқы ақша ретінде бағалы аң терісін, оңтүстіктің мал
өсіруші халықтары – малды, егін егуші халықтар – астықты, қалаларда –
металды, яғни темірді, қорғасынды, бағалы металдарды және т. б. қолданды.
Тауарды үлкен кеңістік ортасынан барлық басқа тауарлар ығыстырған
жағдайда ғана, ол ақшаның жалпы баламасы рөлінде бола алады.
Сондықтан да ақшаның мәні мынада болады, яғни тауарлық өндірісі мен
айырбасы нәтижесінде тауарлық әлемнен нақты формасы бар бір арнайы тауар
бөлініп шығады.
Ақшаның мәні үш қасиеттің біртұтастығымен өрнектеледі:
- ақшаның жалпы тікілей айырбасталу қасиеті бар, яғни оны тауарлар
мен қызметтер үшін төлем құралы ретінде әрқашан және барлық жерде
ешқандай шектеусіз қабылдануы тиіс;
- ақша тауардың айырбас құнын бейнелейді. Соның көмегімен тауардың
бағасы анықталады, ол айырбасты қамтамасыз етеді және әр түрлі
тұтыну құны бар әр түрлі тауарларды сандық тұрғыда салыстырады;
- ақша тауарда жинақталған жалпы жұмыс уақытының көрінісі болып
табылады, жұмыс уақытының шығындары арқылы тауарлар құны ақшамен
өлшенеді;
Қоғамдағы ақшаның қажеттілігі тауар өндірісі тауар айналысының дамуынан
туындайды. Ақшаның тауар өндірісінің өніміні және оның дамуының міндетті
шарты болып табылады.егер адамның еңбек өнімі балама негізде басқа өнімге
айырбасталса, онда ол тауарга айналады. Ал бұл ақшаның қажеттілігін
туындатады, яғни айырбас Маркістің Т-А-Т сызбасы бойынша жүзеге асырылады.
Бұл жағдайда ақша балама негізде тауарды сатып алу- сатуда делдал ретінде
әрекет етеді. Бұны жүзеге асыру үшін сатылатын тауарды (Т) ақшамен өлшеу
керек және осы сомаға басқа тауарды (Т') сатып алу қажет. Жалпыға ортақ
балама рөлінде әрекет етуші ақша жоқ болған жағдайда осы сәттегі нарықта
сұраныс пен ұсыныстың сәйкессіздігіне байланысты айырбас жүзеге аспай қалуы
мүмкін. Ақша үнемі тауарға қарсы тұрады. Тауар мен ақша бір-бірінен
ажырамас категориялар. Дегенмен ақшаның өзі тауар, яңни ол тауар өндірісі
мен айналысының өнімі, олардың айрықша тауар екендігін тақырыптың келесі
тарауларында сөз етеміз.
Демек, ақша - бұл тауар өндірісінің тарихи категориясы, тауар айырбасы
процесінің ұзақ созылған дамуының объективті негізделген нәтижесі.
Ақша жалпыға ортақ балама ретіндегі тауар өндірісі мен тауар айырбасына
қажет, ол еңбектің әр түрлі жіктелуі кезінде әр түрлі өнімдерді дайындауға
қажетті қоғамдық еңбек шығындарын салыстыруға мүмкіндік береді.
Байқап отырғанымыздай, ақша өндірістік қатынастардың барлық жиынтығының
маңызды буыны, онсыз тауар өндірісі өмір сүре алмайды.
Тауар мен ақшаның шығуында ортақ негіз бар, бірақ олардың арасында
маңызды айырмашылық та бар. Егер тауар айналыс аясында уақытша болса (ол
тұтынуға кетеді), ал ақша айналыста тұрақты, мәңгілік болады, айналыс
аясынан кетпейді. Сондықтан, тауарлар арасында дами отырып, ақша бүкіл
тауар әлемінен ерекшклкнетін айрықша тауар болып қала береді.
Ақша – қоғамдық еңбек бөлінісі арқылы жекелеген тауар өндірушілерді және
нарықты ортақ экономикалық организмге біріктіруші айналыс құралы. Ол жеке
меншік еңбекті қоғамдық еңбек жүйесіне қосады, тауар өндірушілер арасындағы
айырбастың баламалылығын қамтамасыз етеді.
Ақшаны өзен үстінен өткен көпірмен салыстыруңа болады, оның әр түрлі
жағалауларында сатушылармен сатып алушылар, сұраныс пен ұсыныс, баға мен
еңбекақы орналасқан.
Ақшаның қажеттілігі еңбектегі ерекшеліктермен де байланысқан, ол
шығындалған еңбектің саны бойынша ғана емес, сонымен бірге сапасы бойынша
еңбекақы түріндегі еңбек төлемінің қажеттілігін туындатады. Сондықтан ақша
еңбек шамасы мен тұтыну шамасын бақылау құралы ретінде қолданады, өйткені
материалдық құндылықтарды бөлу қоғам мүшелерінің шығындаған еңбегінің саны
мен сапасына сәйкес жүзеге асады.
Сонымен қатар ақшаның болуы мынадан туындайды:
- шаруашылық қызмет нәтижелерін нақты өлшегіштерде ғана емес, сонымен
қатар құндық өлшемдермен есепке алу қажеттілігінен;
- меншік нысандарының әр түрлі болуымен және оларға сәйкес өндірістік
қатынастардың болуымен, олар тауар-ақша қатынастарына негізделген
коммерциялық есеп негізінде шаруашылық қызметтің ұйымдастырылуын
және жүргізілуін алдын ала болжайды.
2. Ақша теориясы
Әр түрлі кезеңде жетілдірілген ақша теориясы мен ақша айналымын
зерттеу ақша-несиелік механизмі және экономиканың қаржы құралы ретінде
жетілдіру тұрғысынан мүдделі, сондықтан ақша теориясының дамуы іргелі
тарихи кезеңдерді зерттеуі қажет.
Ақша теориясының үш негізгі бағыт бөліп көрсетіледі: ақшаның металдық
теориясы, номиналистік және сандық.
а. Ақшаның металл теориясы.
Ақшаның металл теориясы XV – XVII ғғ. ерте кезеңдерінде, яғни
капиталдың алғашқы қорлану дәуірінде қалыптасқан. Оның аса танымал өкілдері
Англияда – У. Стэнфорд, Т. Мэн, Д. Норе, Францияда – А. Монкретьен болды.
Олар ақшаны қоғам байлығымен, яғни асыл тастар – алтын және күміспен
теңестіріп, олардың бүлінуіне қарсы шықты. Сонымен қатар, олар нағыз байлық
– табиғатынан шын мәнісінде ақша болып табылатын тек алтын мен күміс деп
есептеді. Бұл ақша теориясы фетишизмге (киелі затқа табынуға) жатады,
себебі ақшаны алтын мен күміске теңеп, тауар шаруашылығындағы қшада
адамдардың өндірістік қтынастарын назардан тыс қалдырады.
Аталған теорияны ұстанушылар қоғам байлығының қайнар көзі сыртқы сауда
болып табылады – дейді және белсенді сальдо мемлекетке алтын мен күмістің
келуін қамтамасыз етеді – деп пайымдайды. Қазіргі авторлар ерте металлизм
теориясының қателігі – біріншіден, байлықтың көзі ретінде қоғамда еңбек
етудің нәтижесінде өндірілген материалдық құндылықтардың жиынтығы еме, асыл
металлдар болса; екіншіден, металл ақшалардың айналымында олардың (металл
ақша) орнын басатын, яғни қағаз ақшаларға ауысудың мақсатқа лайықтылығы мен
қажеттілігі теріске шығарылып келуінде деп есептейді.
Германияда XIX ғ. екінші жартысында алтынмоне арлық стандарттың
енгізілуімен металл ақшаның теориясы дүниеге келді. Бұл оның бірінші
метаморфозасы болды, неміс экономистері (К. Книс және т.б.) ақша деп тек
асыл металдарды емес, металға ауыстырылатын банкноттарды да санады.
Екінші метаморфоза бірінші дүниежүзілік соғытан кейін болды, оның
өкілдері алтынмонетарлық стандартты қалпына келтірудің мүмкін еместігін
мойындап, алтын монометаллизмнің жаңа кесілген формаларын: алтын құйма және
алтын – дивиздік стандарттарды енгізуге, теорияларын әдістеуге тырысты.
Ақшаның металл теориясының үшінші метаморфозасы екінші дүниежүзілік
соғыстан кейін болды. Оның өкілдері (Ж. Рюэфф, М. Дебре, Р. Харрод)
халықаралық айналымға алтын стандартты енгізуге қажеттілік идеясын ұсынды.
Бреттон-Вуд валюта жүйесі қирағанда XX ғасырдың 70-жылдарының басында
алтын стандартты қалпына келтіру қажеттілігін негіздеу қайта байқалды. АҚШ-
та 1981 ж. осы мәселе бойынша арнайы комиссия құрылды, бірақ ол алтын
стандартты енгізуге пайдасыз болады деп есептеді.
Сонымен, ҒТП-тің, өндірістің, тауар айналымының дамуымен металл
айналысының ауқымы XX ғасырда тар болып шықты және металл жүйесінің ішінде
несиеде негізделген, сапалы жаңа төлем әдістері мен айналыс формалары пісіп-
жетіле бастады.
б. Ақшаның номиналистік теориясы
XVII – XVIII ғғ. аақшаның номиналистік теориясы өкілдері ағылшын
ғалымдары Дж. Беркли мен Дж. Стюарт, А. Смит болып табылады. Бұл теория
ақша айналымында құнсыз монеталар қаптап кеткен кезде қалыптасты. Бұл
ғалымдар ақшаны мемлекет жасайды деп және оның бағасы атаулы құнмен
(номинал) және ақша болып табылатын баға масшабымен анықталады деп
есептеген. Олар ақшаны тек техникалық ауыстырудың таза құралы деп
қарастырып, оның құндылық табиғатын толық теріске шығарды.
Ақшаның номиналистік теориясының негізгі идеялары төменде келтірілген:
- ақша тамаша есептеу бірлігі болып табылады, оның көмегімен ақшаның
салыстырмалы құны анықталады;
- бірдей бөліктері бар тамаша масштаб болып табылатын аталған
бірлікте ешқандай ішкі құн болмайды.
Номинализм үстемдік жағдайға XIX ғ. аяғы мен XX ғ. басында
қол жеткізді. Бірақ, оның ерте кезеңдік номинализмнен айырмашылығы – оның
қорғау объектісі болып құнсыз ақша емес, ол қағаз ақша болды.
Неміс ғалымы Г. Кнаптың ақша теориясында (Ақшаның мемлекеттік
теориясы) басты мақсат – мұрат анық қалыптасады:
- ақша – мемлекеттік құқық тәртібінің өнімі, мемлекет билігінің
туындысы;
- ақша – бақылау төлем құралы, яғни мемлекеттік мұратты төлем күшімен
иемденген белгілер;
- ақшаның негізгі қызметі – төлем құралы. Ол ақшаның мәні белгілердің
материалында емес, олардың қолдануын реттейтін құқықтық нормаларда,
деп жазды.
1929 – 1933 жж. Экономикалық дағдарыс кезеңінде номинализм алтын
стандарттан кетуді ақтау үшін теориялық база ретінде ары қрай дамуға бет
ады.
Мемлекеттік капиталистік монополизмнің идеологы, ағылшын экономисі Дж.
Кейнс өзінің Ақша туралы трактатында қағаз ақша алтынға қарғанда
айналымда ыңғайлы толыққұндытөлем құралы болып табылады және олар қоғамның
үнемі өркендеуін қамтамасыз етеді – деп жазды. Қағаз ақша алтынды
айналымнан ығыстырып, бұл құбылыс ақшаны алтын әсерінен азат етті және дәл
осы жайт Кнапп теориясының жеңісі ретінде қарастырылды.
Сонымен, Кейнс номинализмнің тәжірибелік мақсаты – алтын стандартты
жойып, қағаз ақшаның айналымға еркін енуін және экономиканы инфляциялық
процесті басқару арқылы реттеуін тәжірибелік негіздеуінде болды.
Қазіргі таңда номинализм – ақша болмысының мәселесі жөніндегі үстем
теориялардың бірі. Осылайша, әйгілі американдық экономист П. Самуэльсон
ақша шартты белгілер болып табылады деп санайды. Экономика шығармасында
ол: Тауарлы ақшаның дәуірін қағаз ақша дәуірі ауыстырады. Қағаз ақша
ақшаның мәнін, олардың ішкі табиғатын кейіптейді ... Ақша – жасанды
әлеуметтік шарт - деп жазды.
Номиналистік теорияның пайымдауынша, қағаз ақш адам еркімен пайда
болды, мемлекетпен жасалды, ал шын мәнінде ақша – металды қатынастардың
белгілі заңдылығы мен айналымның қосымша құралға қажеттілігі туындағаны,
бағалы металдарды өңдеу өндірісінің жетімсіздігі нәтижесінде пайда болды.
Қағаз ақшаның өлшем мөлшерінің қызметі мен өткіншілігі – мінсіз қатынас
құралы ретінде тиімділігіне байланысты болып шықты.
Сонымен, ноинализм теориясының сипаты: ақша тауардан ғана пайда
болмайды, олардың көп қызметтерінен бас тарту, ақшаны құн масштабымен
теңдестіру, өте онды сан бірлігі болып табылады.
в. Ақшаның сандық теориясы
Ақшаның сандық теориясы XVI ғ. пайда болды, ол тауарлық құн деңгейі
мен ақшаның құны айналымдағы санына байланысты деп түсіндіреді. Бұл
жорамалды француз Жан Боден ойлап тапты. Ның пайымдауынша, Батыс Еуропада
тауардың қымбаттауына бағалы металдардың көп әкеліне бастауы әсерін
тигізді, сол себепті, бұл жағдай ақша санының көбеюіне әкеліп соқты, ақша
санымен тауардың бағасы да өсті.
Кейінірек мұндай пайымдауды ақшаның сандық теориясының басқа өкілдері
Д. Рикардо, III. Монтескье, Д. Юм, Дж. Миль т.б. қолдады. Олар аталған
теорияға айналымдағы ақшаның сандық өзгерісі мен оның құнының арасындағы
пропорционалдылықты әкеліп қосты.
XX ғ. басында ақшаның сандық теориясы батыс экономикалық ілімінде
классикалық емес өндіріс теориясының маңызды бөлігі ретінде үстемдік алды.
Негізінде, трансакциондық және кембридждік бағыттар пайда болды.
Трансакциондық ақшаның сандық теориясының негізін американдық ғалым М.
Фишер қалады. Оның теориясында белгілі бір мерзімді тауар айналымының саны
– орта жылдамдықта ақша санының өндірілуі және сатылған тауарлардың аны
орта бағамен аңықталады делінген. Сонымен қоса, осы тұрғыда олар екі
элементтің: ақша айналымының жылдамдығы сатылған тауарлардың санына әсер
етпейді деп есептелген. Ол қысқа мерзім ішінде аталған шамалар өзгеріссіө
қалады деп болжады: ақша айналымының жылдамдығы несие дамуының деңгейі,
байланыс құралының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz