Ағартушылар философиясы

Ресейге қосылу нәтижесінде белгілі бір дәрежеде Қазақстанда өндіргіш күштер мен халық ағарту ісін ұйымдастыру және басқаруда ілгерілеу байқалды. Аймақтың халықтары тағдырында осы бетбұрысты байыптап ұғынуға деген қоғамдық қажеттілік туды. Ол қажеттілік XIX ғасырдың екінші жартысында пайда болған және қоғамдық сана дамуында жетекші рөл атқарған ағартушылық- демократиялық ойдың мәнін түсіну үшін мынандай методикалық және теориялық қағидаларды ескеруіміз қажет: біріншіден, қарастырылып отырған ағартушылық идеология нақты тарихи шындық болып табылады. Ресейге қосылу, оның мәдениетімен кең танысу және сол арқылы еуропалық өркениеттен сусындау- Ресейге бодан кезеңінің нәтижесі болып табылғанмен, қазақ ағартушылығы дүниежүзілік ағартушылық ойдан оқшауланбай, керісінше, онымен ортақтастықта- XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасыр басындағы жалпыресейлік қозғалыстың ықпалы тиген дербес құбылыс ретінде дамыды. Сондықтан Қазақстан ағартушылық идеологиясын оқып үйренуде жалпы ағартушылық құбылысқа тән белгілермен қатар оны тудырған мәдени- әлеуметтік орта ерекшелігіне де баса назар аудару қажет. Екіншіден, осы ағартушылық идеологияның басты ерекшелігі оның азатыққа, бостандық пен теңдікке ұмтылыс ниетіндегі Кеңес өкіметіне дейін және сол өкімет тұсында өз мәнін жоймаған негізгі идеялық бағыт ретінде сақталуында (М. Дулатов- «Оян қазақ!», М. Жұмабаев- «Тәңір», «Мен кім», «Тез барам» т.б. А.Байтұрсынов «Қазақ өкпесі», «Тәні саудың жаны сау». «Қазақша оқу жайынан», Ә.Бөкейханов, Ш. Құдайбердиев, М.Шоқаев, Ж. Аймауытов т.б.). Патша өкіметі мен сталиндік репрессия зардабын басынан өткізіп, әділет пен шындық жолында халқының мұң- мұқтажын жоқтаған қазақ зиялыларының халықты оянуға, білімге, оқу- ағартуға үндеген еңбектері бостандығы мен теңдігі жолында күреспен тығыз байланысты болды. Үшіншіден, қазақ ағартушылығы күрделі де қайшылыққа толы эволюциялық даму сатысынан өтті. Ол даму реакциялық идеялық бағыттармен күреске толы болды.

1. Алтаев Ж., Ғарифолла Е., Тұрсын Ғ., Байтенова Н., «Ғылым тарихы мен философиясы». Алматы: Қазақ университеті, 2006.
2. Алтай Ж., Қасабек А., Мұхамбетәли Қ., «Философия тарихы». Алматы: Раритет, 2006.
3. Әбішев Қ. «Философия» Алматы: Ақыл кітабы, 2001.
4. Гайденко П.П. «Эволюция понятие науки (ХҮІІ-ХҮІІІ вв.)» М., 1987.
5. Есім Ғ., «Фәлсафа тарихы». Алматы: Раритет, 2004.
6. Кішібеков Д., Сыдықов Ұ. «Филосфия». Алматы: 2003.
7. Мырзалы С.Қ. «Философия әлеміне саяхат». Қостанай: 2000.
8. Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. «Философия тарихы». Алматы: 1999.
9. Соколов В.В, « Европейская философия ХҮ-ХҮІІ веков».М.,2003.
10. «Философия» Құр. Т.Ғабитов., Алматы: Раритет, 2003.
11. «Филосфиялық сөздік». Алматы: 1996.