Сапаны конструкторлық-технологиялық қамтамасыз ету
1. Кіріспе. Курстың мақсаттары және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі КҚБЖ (ЕСКД)
3. стандарттарының тағайындалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4. Конструкторлық құжаттардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5. Конструкторлық құжаттарды әзірлеу кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5. Техникалық ұсыныс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6. Эскиздік жоба ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7. Техникалық жоба. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8. Техникалық шарт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9. Техникалық шартты әзірлеу барысында орындалатын жұмыстар ... ... ... ...
10. Спецификация тізбесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11. Сілтемелік құжаттар тізбесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12. Жұмысшы сызбаларға негізгі талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13. Құрастыру сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
14. Конструкторлық құжаттарды нормабақылаудың мақсаты мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
15. Нормабақылауды жүргізу реті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
16. Топтық және базалық құжаттардың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... .
17. Спецификацияны орындау тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18. Бұйым түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19. Бұйым конструкциясының технологиялығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
20.Типтік технологиялық процес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
21. Технолгиялық процестерді стандарттау және типтендіру ... ... ... ... ...
22.Технологиялық құжаттардың бірыңғай жүйесі ТҚБЖ (ЕСТД) стандарттарының тағайындалуы. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
23. Бірлік технологиялық процес үшін құжаттар комплектілігіне жалпы талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
24. Типтік және топтық технологиялық процес (операция) үшін құжаттар комплектілігі және оларды тіркеуге жалпы талаптар ... ... ... ...
25. Маршруттық картаны қолдану тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26. Қауіпсіздік талаптарының көрнекі көрсетілуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
27. Технологиялық құжаттарды нормабақылаудың мақсаты мен маңызы
28. Нормабақылаудың жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
29.Технологиялық құжаттарды техникалық бақылау тәртібі ... ... ... ... ... .
30. Арнайы тағайындалган құжаттарды рәсімдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі КҚБЖ (ЕСКД)
3. стандарттарының тағайындалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4. Конструкторлық құжаттардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5. Конструкторлық құжаттарды әзірлеу кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5. Техникалық ұсыныс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6. Эскиздік жоба ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7. Техникалық жоба. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8. Техникалық шарт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9. Техникалық шартты әзірлеу барысында орындалатын жұмыстар ... ... ... ...
10. Спецификация тізбесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11. Сілтемелік құжаттар тізбесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12. Жұмысшы сызбаларға негізгі талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13. Құрастыру сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
14. Конструкторлық құжаттарды нормабақылаудың мақсаты мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
15. Нормабақылауды жүргізу реті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
16. Топтық және базалық құжаттардың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... .
17. Спецификацияны орындау тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18. Бұйым түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19. Бұйым конструкциясының технологиялығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
20.Типтік технологиялық процес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
21. Технолгиялық процестерді стандарттау және типтендіру ... ... ... ... ...
22.Технологиялық құжаттардың бірыңғай жүйесі ТҚБЖ (ЕСТД) стандарттарының тағайындалуы. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
23. Бірлік технологиялық процес үшін құжаттар комплектілігіне жалпы талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
24. Типтік және топтық технологиялық процес (операция) үшін құжаттар комплектілігі және оларды тіркеуге жалпы талаптар ... ... ... ...
25. Маршруттық картаны қолдану тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26. Қауіпсіздік талаптарының көрнекі көрсетілуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
27. Технологиялық құжаттарды нормабақылаудың мақсаты мен маңызы
28. Нормабақылаудың жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
29.Технологиялық құжаттарды техникалық бақылау тәртібі ... ... ... ... ... .
30. Арнайы тағайындалган құжаттарды рәсімдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
«Сапаны конструкторлық-технологиялық қамтамасыз ету» ғылыми ізденіс жұмыстарымен үйлесе отырып, сапаны қалыптастыруда тапсырыс беруші мүддесі мен тапсырысты өңдеп жасаушы ықыласын және тұтынушы талаптарын қанағаттандыратынконструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі КҚБЖ (ЕСКД) және технологиялық құжаттардың бірыңғай жүйесі ТҚБЖ (ЕСТД) мәселелерін қарастырады.
Өнімнің техникалық деңгейі және сапасы жобалау кезеңінде қаланады, дайындау кезеңінде қамтамасыз етіледі, эксплуатация кезеңінде жүзеге асырылады. Сондықтан өнім сапасын бақылау бойынша Мемлекеттік қабылдау жұмысының негізгі бағыттарының бірі - конструкторлық және технологиялық, техникалық құжаттардың сапасын бақылау болып табылады.
Конструкторлық және технологиялық құжаттар өндірісті дайындау және өнімді өндірудің техникалық жағына кіреді. Осы сұраққа байланысты Конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі (ЕСКД), Технологияльық құжаттардың бірыңғай жүйесі (ЕСТД), Өндірісті технологиялық дайындаудың бірыңғай жүйесі (ЕСТПП), Өлшеуді қамтаматсыз етудің мемелекеттік жүйесі (ГСИ) және басқа да жүйелердің талаптарына сәйкес өңдеу, және оны өткізуді ұйымдастыру, сақтау және өзгерту техникалық құжаттарды бақылау және рәсімдеу , дұрыс құрастыру – үлкен мағынаға ие болады.
Қабылданған өнімнің техникалық құжаты тәжірибелі үлгіні және орнату сериясын сынау және дайындаудың нәтижесі бойынша өңделуі керек және орнатылған тәртіпте бекітілуі керек. Мемлекеттік қабылдау қабылданған өнімнің сапасы мен сенімділігін жоғарылату мақсатында техникалық құжаттарды жетілдіу бойынша жүйелік жұмыстар жүргізуге міндетті. Ол үшін өнімді эксплуатациялау, қабылдау, сынау және өндірудің бақылау материалы қолданылу керек.
Орнатылған техникалық деңгей және сапаның қабылданған өнімінің шығарылымы жүргізілуі бойынша техникалық құжаттың сапалық жағдайын камтамасыз ету және қолдау үшін Мемлекеттік қабылдау РД 50-612-86 сәйкес төмендегілерді жүзеге асыру керек:
- Техникалық құжаттың мемлекеттік стандарттардың және өнімді жеткізу шартының талаптарына сәйкестігін бақылау;
- Өнімнің конструктивті және өндірістік кемшіліктерін жоюмен, өнімнің конструкциясы мен техникалық сипаттамасының жақсарцымен байланысты тениткалық құжаттар өзгерісінің, сондай-ақ қабылданған өнімнің сенімділігі мен сапасына әсер ететін басқа да өзгерістердің, өнімді өндіру шартының, сапаны бақылау ережесі мен тәсілдерінің, қабылдауы мен сынауының келісуі;
Өнімнің техникалық деңгейі және сапасы жобалау кезеңінде қаланады, дайындау кезеңінде қамтамасыз етіледі, эксплуатация кезеңінде жүзеге асырылады. Сондықтан өнім сапасын бақылау бойынша Мемлекеттік қабылдау жұмысының негізгі бағыттарының бірі - конструкторлық және технологиялық, техникалық құжаттардың сапасын бақылау болып табылады.
Конструкторлық және технологиялық құжаттар өндірісті дайындау және өнімді өндірудің техникалық жағына кіреді. Осы сұраққа байланысты Конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі (ЕСКД), Технологияльық құжаттардың бірыңғай жүйесі (ЕСТД), Өндірісті технологиялық дайындаудың бірыңғай жүйесі (ЕСТПП), Өлшеуді қамтаматсыз етудің мемелекеттік жүйесі (ГСИ) және басқа да жүйелердің талаптарына сәйкес өңдеу, және оны өткізуді ұйымдастыру, сақтау және өзгерту техникалық құжаттарды бақылау және рәсімдеу , дұрыс құрастыру – үлкен мағынаға ие болады.
Қабылданған өнімнің техникалық құжаты тәжірибелі үлгіні және орнату сериясын сынау және дайындаудың нәтижесі бойынша өңделуі керек және орнатылған тәртіпте бекітілуі керек. Мемлекеттік қабылдау қабылданған өнімнің сапасы мен сенімділігін жоғарылату мақсатында техникалық құжаттарды жетілдіу бойынша жүйелік жұмыстар жүргізуге міндетті. Ол үшін өнімді эксплуатациялау, қабылдау, сынау және өндірудің бақылау материалы қолданылу керек.
Орнатылған техникалық деңгей және сапаның қабылданған өнімінің шығарылымы жүргізілуі бойынша техникалық құжаттың сапалық жағдайын камтамасыз ету және қолдау үшін Мемлекеттік қабылдау РД 50-612-86 сәйкес төмендегілерді жүзеге асыру керек:
- Техникалық құжаттың мемлекеттік стандарттардың және өнімді жеткізу шартының талаптарына сәйкестігін бақылау;
- Өнімнің конструктивті және өндірістік кемшіліктерін жоюмен, өнімнің конструкциясы мен техникалық сипаттамасының жақсарцымен байланысты тениткалық құжаттар өзгерісінің, сондай-ақ қабылданған өнімнің сенімділігі мен сапасына әсер ететін басқа да өзгерістердің, өнімді өндіру шартының, сапаны бақылау ережесі мен тәсілдерінің, қабылдауы мен сынауының келісуі;
1. Феллер М.Д. и др. Составление текстовых производственных документов-М.,1990,324 с.
2. Григорьев Л.М. и др. Нормоконтроль. М.,1991.388 с.
3. ГОСТ 2.001-93 ЕСКД. Основные положения.
4. ГОСТ 2.101 -68 ЕСКД Виды изделий.
5. ГОСТ 2.102-68 ЕСКД Виды и комплектность конструкторских документов.
6. ГОСТ 2.103-68 ЕСКД Стадии разработки.
7. ГОСТ 2.104- 2006 ЕСКД Основные надписи.
8. ГОСТ 2..106-96 ЕСКД Текстовые документы.
9. ГОСТ 2.111-68 ЕСКД Нормоконтроль.
10. ГОСТ 2..201-80 ЕСКД Обозначение изделий и конструкторских документов.
11. ГОСТ 2.503 -90 ЕСКД Правила внесения изменений.
12. ГОСТ 2.701-84 ЕСКД Схемы. Виды и типы. Общие требования к выполнению.
13. ГОСТ 3.1001-81 ЕСТД Общие положения.
14. ГОСТ 3.1102-81 ЕСТД Стадии разработки и виды документов.
15. ГОСТ3.1103-82 ЕСТД Основные надписи.
16. ГОСТ 3.1116-79 ЕСТД Нормоконтроль.
17. ГОСТ 3.1118-82 ЕСТД Формы и правила оформления маршрутных карт.
18. ГОСТ 3.1120-83 ЕСТД Общие правила отражения и оформления требований безопасности труда и технологической документации.
19. ГОСТ 3.1127-93 ЕСТД Общие правила выполнения текстовых технологических документов
20. ГОСТ 3.1201-85 ЕСТД Система обозначения технологической документации.
21. ГОСТ 14.201-83 ЕСТПП. Обеспечение технологичности конструкции изделий.
22. ГОСТ 14.206 -73 ЕСТПП. Технологический контроль конструкторской документации.
23. ГОСТ 2.118-73 ЕСКД. Техническое предложение.
24. ГОСТ 2.119-73 ЕСКД. Эскизный проект.
25. ГОСТ 2.120 ЕСКД. Технический проект.
26. ГОСТ 2.113 ЕСКД. Групповые и базовые конструкторские документы.
27. ГОСТ 2.124 ЕСКД. Порядок применения покупных изделий.
28. ГОСТ 15.001-88 СРПП. Общие положения.
29. ГОСТ Р 15.011-96 СРПП. Патентные исследования. Содержание и порядок проведения.
30.Технологический классификатор деталей машиностроения и приборостроения Ì.: Изд-во стандартов. 1987.-256с.
31.Технологичность конструкций изделий. Справочник / Т.К. Алферова Ю.Д., Амиров и др. Ì.: Машиностроение, 1985.-368с.
32. Балакшин Б.С. Теория и практика технологии машиностроения. В 2-х книгах. – Ì.: Машиностроение, 1982.
33. Ковшов А.Н. Технология машиностроения.- Ì.: Машиностроение, 1987.-320с
34. Маталин А.А. Технология машиностроения.- Ì.: Машиностроение, 1985.-496с
35. Мосталыгин Г.П., Толмачевский Н.Н. Технология машиностроения.- Ì.: Машиностроение, 1990.-288с
36. Новиков Н.П. Основы технологии сборки машин и механизмов. - Ì.: Машиностроение, 1980.-592с
37. ГОСТ 27.202-83 Надежность в технике. Технологические системы. Методы оценки надежности по параметрам качества изготовляемой продукции.
38. СТ РК 1078.3.1-2002 Технологическое обеспечение создания продукции. Технологическая подготовка производства.
39. Лекции по общим проблемам ЕСТПП. Издательство Стандартов. Москв
2. Григорьев Л.М. и др. Нормоконтроль. М.,1991.388 с.
3. ГОСТ 2.001-93 ЕСКД. Основные положения.
4. ГОСТ 2.101 -68 ЕСКД Виды изделий.
5. ГОСТ 2.102-68 ЕСКД Виды и комплектность конструкторских документов.
6. ГОСТ 2.103-68 ЕСКД Стадии разработки.
7. ГОСТ 2.104- 2006 ЕСКД Основные надписи.
8. ГОСТ 2..106-96 ЕСКД Текстовые документы.
9. ГОСТ 2.111-68 ЕСКД Нормоконтроль.
10. ГОСТ 2..201-80 ЕСКД Обозначение изделий и конструкторских документов.
11. ГОСТ 2.503 -90 ЕСКД Правила внесения изменений.
12. ГОСТ 2.701-84 ЕСКД Схемы. Виды и типы. Общие требования к выполнению.
13. ГОСТ 3.1001-81 ЕСТД Общие положения.
14. ГОСТ 3.1102-81 ЕСТД Стадии разработки и виды документов.
15. ГОСТ3.1103-82 ЕСТД Основные надписи.
16. ГОСТ 3.1116-79 ЕСТД Нормоконтроль.
17. ГОСТ 3.1118-82 ЕСТД Формы и правила оформления маршрутных карт.
18. ГОСТ 3.1120-83 ЕСТД Общие правила отражения и оформления требований безопасности труда и технологической документации.
19. ГОСТ 3.1127-93 ЕСТД Общие правила выполнения текстовых технологических документов
20. ГОСТ 3.1201-85 ЕСТД Система обозначения технологической документации.
21. ГОСТ 14.201-83 ЕСТПП. Обеспечение технологичности конструкции изделий.
22. ГОСТ 14.206 -73 ЕСТПП. Технологический контроль конструкторской документации.
23. ГОСТ 2.118-73 ЕСКД. Техническое предложение.
24. ГОСТ 2.119-73 ЕСКД. Эскизный проект.
25. ГОСТ 2.120 ЕСКД. Технический проект.
26. ГОСТ 2.113 ЕСКД. Групповые и базовые конструкторские документы.
27. ГОСТ 2.124 ЕСКД. Порядок применения покупных изделий.
28. ГОСТ 15.001-88 СРПП. Общие положения.
29. ГОСТ Р 15.011-96 СРПП. Патентные исследования. Содержание и порядок проведения.
30.Технологический классификатор деталей машиностроения и приборостроения Ì.: Изд-во стандартов. 1987.-256с.
31.Технологичность конструкций изделий. Справочник / Т.К. Алферова Ю.Д., Амиров и др. Ì.: Машиностроение, 1985.-368с.
32. Балакшин Б.С. Теория и практика технологии машиностроения. В 2-х книгах. – Ì.: Машиностроение, 1982.
33. Ковшов А.Н. Технология машиностроения.- Ì.: Машиностроение, 1987.-320с
34. Маталин А.А. Технология машиностроения.- Ì.: Машиностроение, 1985.-496с
35. Мосталыгин Г.П., Толмачевский Н.Н. Технология машиностроения.- Ì.: Машиностроение, 1990.-288с
36. Новиков Н.П. Основы технологии сборки машин и механизмов. - Ì.: Машиностроение, 1980.-592с
37. ГОСТ 27.202-83 Надежность в технике. Технологические системы. Методы оценки надежности по параметрам качества изготовляемой продукции.
38. СТ РК 1078.3.1-2002 Технологическое обеспечение создания продукции. Технологическая подготовка производства.
39. Лекции по общим проблемам ЕСТПП. Издательство Стандартов. Москв
Тақырып. Сапаны конструкторлық-технологиялық қамтамасыз ету
Мазмұны
1. Кіріспе. Курстың мақсаттары және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі КҚБЖ (ЕСКД)
3. стандарттарының тағайындалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4. Конструкторлық құжаттардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5. Конструкторлық құжаттарды әзірлеу кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ...
5. Техникалық ұсыныс ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6. Эскиздік жоба ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
7. Техникалық жоба. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8. Техникалық шарт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
9. Техникалық шартты әзірлеу барысында орындалатын жұмыстар ... ... ... ...
10. Спецификация тізбесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
11. Сілтемелік құжаттар тізбесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
12. Жұмысшы сызбаларға негізгі талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
13. Құрастыру сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
14. Конструкторлық құжаттарды нормабақылаудың мақсаты мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
15. Нормабақылауды жүргізу реті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
16. Топтық және базалық құжаттардың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... .
17. Спецификацияны орындау тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18. Бұйым түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19. Бұйым конструкциясының технологиялығы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
20.Типтік технологиялық процес ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
21. Технолгиялық процестерді стандарттау және типтендіру ... ... ... ... ...
22.Технологиялық құжаттардың бірыңғай жүйесі ТҚБЖ (ЕСТД) стандарттарының тағайындалуы. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
23. Бірлік технологиялық процес үшін құжаттар комплектілігіне жалпы талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
24. Типтік және топтық технологиялық процес (операция) үшін құжаттар комплектілігі және оларды тіркеуге жалпы талаптар ... ... ... ...
25. Маршруттық картаны қолдану тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26. Қауіпсіздік талаптарының көрнекі көрсетілуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
27. Технологиялық құжаттарды нормабақылаудың мақсаты мен маңызы
28. Нормабақылаудың жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
29.Технологиялық құжаттарды техникалық бақылау тәртібі ... ... ... ... ... .
30. Арнайы тағайындалган құжаттарды рәсімдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Тақырыбы: Кіріспе. Курстың мақсаттары және мазмұны.
Сапаны конструкторлық-технологиялық қамтамасыз ету ғылыми ізденіс жұмыстарымен үйлесе отырып, сапаны қалыптастыруда тапсырыс беруші мүддесі мен тапсырысты өңдеп жасаушы ықыласын және тұтынушы талаптарын қанағаттандыратынконструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі КҚБЖ (ЕСКД) және технологиялық құжаттардың бірыңғай жүйесі ТҚБЖ (ЕСТД) мәселелерін қарастырады.
Өнімнің техникалық деңгейі және сапасы жобалау кезеңінде қаланады, дайындау кезеңінде қамтамасыз етіледі, эксплуатация кезеңінде жүзеге асырылады. Сондықтан өнім сапасын бақылау бойынша Мемлекеттік қабылдау жұмысының негізгі бағыттарының бірі - конструкторлық және технологиялық, техникалық құжаттардың сапасын бақылау болып табылады.
Конструкторлық және технологиялық құжаттар өндірісті дайындау және өнімді өндірудің техникалық жағына кіреді. Осы сұраққа байланысты Конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі (ЕСКД), Технологияльық құжаттардың бірыңғай жүйесі (ЕСТД), Өндірісті технологиялық дайындаудың бірыңғай жүйесі (ЕСТПП), Өлшеуді қамтаматсыз етудің мемелекеттік жүйесі (ГСИ) және басқа да жүйелердің талаптарына сәйкес өңдеу, және оны өткізуді ұйымдастыру, сақтау және өзгерту техникалық құжаттарды бақылау және рәсімдеу , дұрыс құрастыру - үлкен мағынаға ие болады.
Қабылданған өнімнің техникалық құжаты тәжірибелі үлгіні және орнату сериясын сынау және дайындаудың нәтижесі бойынша өңделуі керек және орнатылған тәртіпте бекітілуі керек. Мемлекеттік қабылдау қабылданған өнімнің сапасы мен сенімділігін жоғарылату мақсатында техникалық құжаттарды жетілдіу бойынша жүйелік жұмыстар жүргізуге міндетті. Ол үшін өнімді эксплуатациялау, қабылдау, сынау және өндірудің бақылау материалы қолданылу керек.
Орнатылған техникалық деңгей және сапаның қабылданған өнімінің шығарылымы жүргізілуі бойынша техникалық құжаттың сапалық жағдайын камтамасыз ету және қолдау үшін Мемлекеттік қабылдау РД 50-612-86 сәйкес төмендегілерді жүзеге асыру керек:
- Техникалық құжаттың мемлекеттік стандарттардың және өнімді жеткізу шартының талаптарына сәйкестігін бақылау;
- Өнімнің конструктивті және өндірістік кемшіліктерін жоюмен, өнімнің конструкциясы мен техникалық сипаттамасының жақсарцымен байланысты тениткалық құжаттар өзгерісінің, сондай-ақ қабылданған өнімнің сенімділігі мен сапасына әсер ететін басқа да өзгерістердің, өнімді өндіру шартының, сапаны бақылау ережесі мен тәсілдерінің, қабылдауы мен сынауының келісуі;
- Қабылданған өнімнің техникалық құжатының келісілген өзгерісінің деркездігін және енгізу толықтығын бақылау;
- Мемлекеттік қабылдау органының және кәсіпорынның техникалық құжатты өзгерткені туралы хабарлама жіберуінің деркездігіне бақылау;
- Техникалық құжаттар бойынша ескертулер есебі;
- Техникалық құжаттың өзгертулерінің есебі.
Бұдан басқа кәсіпорында техникалық құжаттың түпнұсқасын ұстағышқа Мемлекеттік қабылдау осы кәсіпорынның өкілімен бірге периодты түрде (жылына бір реттен кем емес) қабылданған өнімнің түпнұсқа құжаттарының сапасы мен комплектілігіне, оларды сақтау ережесі мен шартына тексеру жүргізу керек.
Техникалық құжаттың сапасына бақылау жүргізу үшін Мемлекеттік қабылдаудың жұмысшылары қабылданған өнімді және оған өңделген конструкторлық және технологиялық құжаттарды оте жақсы білу керек.
Бұйымның конструкторлық құжаты бұйыммен бірге оны өңдеу, өндіру, эксплуатация және жөндеу процесінде жүреді. Конструкторлық құжаттарсыз бұйымды шығару және дайындау, тағайындалуы бойынша қолдану мүмкін емес. Конструкторлық құжат бұйымның сапасы мен оның техникалық деңгейі, және оның даму тенденциясы туралы толық және нақты информациясы бар, біріншілік сақтаушы болып табылады. Өнімді өндіруді дұрыс және дәл дайындау және ұйымдастыру, оның эксплуатациясы және жөнелуі конструкторлық құжаттың сапасына байланысты.
Конструкторлық құжаттың сапасы техникалық және хабарландыру мазмұнына, физикалық жағдайына байланысты болады.
Конструкторлық құжаттың техникалық мазмұны бұйымның жұмыс істеу принципін, қондырғысын, құрылымын, оның функционалды бөліктерімен ішкі және сыртқы байланыстарын анықтайды, өнімнің сапасына және техникалық деңгейіне талаптар орнатады.
Хабарландыру мазмұны бірыңғай техникалық тілмен қабылданған техникалық шешімдер, бұйымның техникалық деңгейі мен сапасы туралы мәлімдемелерден тұрады.
Конструкторлық құжаттың физикалық жағдайы саақталуға жарамдылығын, жарылу, жапсыру және тесілген жерлерсіз келтірілген мәлімдемелердің дәлдігін, сондай-ақ түпнұсқа үшін де және бірнеше рет көшірмесін түсіруге жарамдылығын анықтайды.
Конструкторлық құжаттың техникалық мазмұнының сапасы өнімнің техникалық шарттары мен стандарттарында, ғылыми-зерттеулердің және тәжірибелі-конструкторлық жұмыстардың нәтижесінде (НИОКР); ал хабарландыру мазмұнының сапасы - ЕСКД стандарттарында; физикалық жағдайының сапасы - ЕСКД стандарттарында және құжаттарға ұқыпты қарауда базаланады.
Конструкторлық құжаттың сапасын бақылауда Мемлекеттік қабылдаудың жұмысшылары өнімнің техникалық шарттарымен, стандарттарымен және ЕСКД стандарттар комплексімен еркін жұмыс жасай алуы керек.
Аталынған стандарттар нормативтік талапта орнатылған өнім қауіпсіздігін өзара ауыстырымдылығын техникалық, информациялық қамтамасыз ете отырып, реттеуге мүмкіндік береді. Мысалы, кез-келген өнім үшін оларға талап орнату , схема түрінде кескінін көрсету, пайдалану, жөндеу, мәәліметтерін келтіру осы технологиялық конструкторлық құжаттарда қарастырылады.
Қазіргі таңда ғылым мен технологиялық ақпараттық байланыстың өркендеуіне байланысты ЕСКД құжаттарын талдау жаңа электрондық конструкторлық құжаттарды жасауға итермелейді.
ЕСКД құжаттарын жетілдіру, халықаралық стандарттар ИСО13.584.\, 13.531 талаптарын ескере отырып жүргізілді. Конструкторлық құжаттардың электронды нұсқасын ЕСКД шарттарына сәйкестендіру информациялық технологиялар саласындағы стандарттау бойынша жұмыстарын халықаралық бағдаламасына ендірілген.
2. Конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі КҚБЖ (ЕСКД) стандарттарының тағайындалуы.
КҚБЖ (ЕСКД) стандарттар комплексі өнімнің өмірлік кезеңінде жобалау, дайындау, пайдалану, жөндеу т.б. әзірленетін және қолданылатын конструкторлық құжаттарға өзара байланысқан ережелерді, нормаларды орнатады. ЕСКД стандарттарының негізгі тағайындалуы, конструкторлық құжаттарды рәсімдеу барысында келесі мәселелерді қамтамасыз етеді:
1) Бұйымды жобалау барысында жетілдірілген әдістер мен құралдарды пайдалану;
2) Конструкторлық құжаттардың өзара байланысын ешқандай өзгертусіз пайдалану мүмкіндігі;
3) Конструкторлық құжаттардың тиімді жинақталуы;
4) Конструкторлық құжаттарды және ондағы ақпаратты өңдеудің механикалығы және автоматтылығы;
5) Тұтынушының өмірі мен денсаулығына қоршаған ортаға бұйым қауіпсіздігін қамтамасыз ететін талаптардың конструкторлық құжаттарда болуы;
6) Бұйымның жоғарғы сапасы;
7) Бұйымды жобалауда стандарттау және унификациялау мүмкіндігінің кеңеюі;
8) Бұйымды сертификаттау мүмкіндігі,
9) Өндірісті дайындаудың еңбек сыймдылығын төмендету және мерзімін қысқарту;
10) Бұйымды дұрыс пайдалану,
11) Жұмыс істеп тұрған өндірісті қайта жетілдіру үшін құжаттарды әзірлеудің ыңғайлылығы; және қол жетімділігі;
12) Конструкторлық құжаттар мен графикалық бейнелердегі формалардың жеңілдетілуі;
13) Автоматтандырылған жүйелердің біртекті ақпараттық базасын жасау мүмкіндігі;
14) Халықаралық стандарттарға сәйкестендірудің ырғақтылығы;
ЕСКД стандарттары машина жасау және прибор жасау бұйымдарына таратылады.
ЕСКД стандарттарымен орнатылған нормалар мен ережелер келесі құжаттарды әзірлеу, өңдеу , рәсімдеу барысында қолданылады:
1) Конструкторлық құжаттардың барлық түрінде;
2) Конструкторлық құжаттарды есепке алу, тіркеу құжаттары;
3) Конструкторлық құжаттарға өзгерістер енгізу бойынша құжаттарға;
4) Нормативті техникалық, технологиялық құжаттарға;
Сондай-ақ басқа да стандарттарға, нормалар мен ғылыми-техникалық оқу әдебиеттеріне қолданылады.
ЕСКД стандарттары топтық жіктелуі келесідегідей
Топ нөмері №
Стандарттар тобының жіктелінген атауы
0
Жалпы жағдайларға байланысты стандарттар
1
Негізгі жағдайға байланысты стандарттар
2
Конструкторлық құжаттардың және бұйымның белгіленуі мен жіктелінуі
3
Сызбалардың негізгі ережелері
4
Әртүрлі бұйымдардың сызбаларын орындау ережелері
5
Конструкторлық құжаттарды өзгерту ережелері
6
Эксплуатациялық және жөндеу жұмыстарын орындау ережелері
7
Сұлбаларды орындау ережелері
8
Жобалау барысында макеттік әдіспен құжаттарды орындау ережелері
9
Басқа да стандарттар
ЕСКД стандарттары ГОСТ 1.0 стандарттарында орнатылған ережелер бойынша белгіленеді. Стандартты белгілеу келесідегідей:
1) Стандарт категориясының индексі, яғни ГОСТ;
2) ЕСКД стандарттар комплексімен берілген сан келтіріледі;
3) Кестеге сәйкес стандарт тобының нөмерін белгілейтін сан келтіріледі;
4) Аталынған топтағы стандарттың реттік нөмерін белгілейтін сан келтіріледі;
5) Стандарттың бекітілген жылын көрсетеді.
ГОСТ 2604-
ГОСТ - стандарт категориясының индексі
2 - стандарт комплексінің номері
6 - кестеге сәйкес стандарт тобының номері
04 - топтағы стандарттың реттік номері
ЕСКД стандарттары халықаралық стандарт үшін орнатылған тәртіпте ендіріледі.
Жаңа немесе қайта қаралған ЕСКД стандарт ендіру барысында оларды қайта рәсімдеуге болады. Тек қана қорғаныс мақсатында әзірленген немесе конструкторлық құжаттар тапсырыс берушімен келісіледі.
Бұрын әзірленген конструкторлық құжаттарды қолдануда, әзірлеуші көшірмесін өз қолында ұстауға немесе қайта дайындауға құқылы.
ЕСКД классификаторында барлығы 100 класс бар. Барлық бұйымдар функционалдық біртипті класқа қатысты болып келеді. Резервті кластар уақыттың өтуіне байланысты қажеттілікке орай бұйымның жаңа түрін орналастыру үшін керек.
ЕСКД классификатордың әр класы 10 кішкентай кластарға бөлінеді(0-ден 9-ға дейін), әр кішкентай кластардың өзі 10 топқа , әр топ кішкентай топшаларға ,кішкентай топшалар 10 түрге бөлінеді.
ЕСКД классификаторын қолдану мынаны қамтамасыз етеді:
1.Бұйымдардың және машина, құрал жасап шығарушы конструкторлық құжаттардың тағайындалуының біріңғай жүйесін.
2.Проектеу , өндіріс ремонттау мақсатында әр түрлі мекемелерде, ұйымдарда қолдану мүмкіндігі.
3.Жасап шығарушы және дайындалған бұйымдарды,сондай-ақ конструкторлық құжаттарды іздеуді тездету және жеңілдету.
4.Стандарттаудың және унификацияның бағытын анықтау.
5. Бұйымдарды өндіруде , проектеуде ,автоматизацияда қолданылатын құрал-жабдықтардың кең қолданылуы.
КҚБЖ (ЕСКД) классификаторы классифицирленген көпшіліктің дедуктивті логикалық бөлуге бағытталған иерархиялық ондық әдіс бойынша жасалған. Бұл әдіс бойынша классификацияның әр сатысындағы құжаттар мен бұйым классификациясының белгілерін нақтылау жүзеге асырылады.
Кластағы бұйымдарды классификациялау кезінде келесідегідей негізгі белгілер қолданылады:
а) Функционалдық (бұйыммен орындалған негізгі эксплуатациялық функция )
ә) Конструкторлы ( бұйымның коструктивті ерекшеліктері)
б) Әрекет ету принципі (физикалық , физика - химиялық процесс)
с) Параметрлік (бұйымның жұмыс параметрінің дәлдік деңгейлері және шамалары:негізгі размерлер ,қуат ,қысым ,ток күші ,жиілік)
д) Геометриялық форма
е) Бұйымның аталуы.
Кластарды түзету кезінде жиынтық бірлігінің , комплекттердің, комплекстердің классификациясының бірінші деңгейінде функционалдыбелгі қолданылады.Бұл белгі кластың бұйымдары туралы мәлімет беріп және оларды басқа кластың бұйымдарынан ерекшелеуге мүмкіндік береді.
КҚБЖ (ЕСКД) классификатор бұйымының класының классификациялық мінездемесінің коды Технологиялық классификатордың құраушы бөлімі ретінде қолданылады.
Жалпы құжаттың классификациясы үшін барлық кластағы "О" кішкентай кластар қолданылған. Бұл "О" кішкентай класқа барлық клас,оның кішкентай класы, топ, топша, түр, норма, тәртіп, талап, әдіс, бұйымның құраушылары, олардың маркировкасы, орауы, бақылауы, қабылдауы , сақтауы, монтаждауы, және т.б құрайтын құжаттар жатады.
3. Конструкторлық құжаттардың түрлері.
Конструкторлық құжаттарға бұйымның құрамы мен қасиетін анықтайтын оны жобалау, дайындау, пайдалану және жөндеу барысындағы қажетті мәліметтерді қамтитын графикалық және мәтіндік құжаттар жатады :
1) Бөлшек сызбасы - бұл бөлшекті дайындау мен бақылауға қажетті мәліметтерді қамтитын кескін, яғни құжат.
2) Құрастыру сызбасы - бұл құрастыру бірліктері мен басқа да мәліметтерді қамтитын құжат, сондай-ақ құрастыру сызбасына гидромонтаждау мен пневмомонтаждау әрекеттерін орындайтын сызбалар да жатады.
3) Жалпы көрініс сызбасы - бұйымның конструкторлық ерекшелігін оның құрамдас бөліктермен өзара іс-әрекетін сондай-ақ жұмыс істеу принципін айқындайтын құжат.
4) Теориялы сызба - бұйымның геометриялық формасын оның құрамдас бөліктерінің координаталар орналасуын айқындайтын құжат.
5) Габаритті сызба - пішінді - бұйымның жалпы нобайын және орнатылатын қосылатын өлшемдерін көрсететін құжат.
6) Монтаждау сызбасы - бұйымның қолданылу орнына орналастыру үшін мәліметтері бар құжат. Сондай - ақ монтаждау сызбасына бұйымды орнату үшін арнайы әзірленген іргетастық сызбалар да кіреді.
7) Қораптау сызбасы - бұйымды қораптау үшін қажетті мәліметі бар құжат.
8) Схема сұлба- шартты белгі түрінде немесе бұйымның құрамдас бөлігінің өзара қатынасын белгілейтін сызба түрінде келтірілген құжат.
9) Спецификация - құрастыру бірлігінің құрамын, комплекстілігін, комплектілігін айқындайтын құжат.
10) Спецификация тізбесі - бұйымның құрамдас бөлігінің саны мен сыйымдылығын көрсететін барлық спецификация жиынтығын құрайтын құжат.
11) Сілтемелік құжаттар тізбесі - бұйымның конструкторлық құжаттарына сілтеме көрсетілген құжаттар жиыны бар құжат.
12) Бұйымды сатып алу тізбесі - бұйымды әзірлеуде пайдаланылатын сатып алу тізбесін құрайтын құжат.
13) Сатып алынған бұйымды қолдануы рұқсат тізбесі - ГОСТ 2.124 сәйкес сатып алынған бұйымдарға қолдану үшін рұқсат мәліметтерін қамтитын құжат.
14) Техникалық ұсыныс тізбесі - техникалық ұсынысқа кіретін құжаттар жиынынан құралған құжат.
15) Эскиздік жоба тізбесі - эскиздік жобаға кіретін құжаттар тізбесінен құралған құжат.
16) Техникалық жоба тізбесі - бұйымның техникалық жобасына кіретін құжаттар тізбесінен құралған құжат.
17) Түсіндірме жазба - әзірленген бұйымның әсер ету принципін жазбалайтын құжат, сондай-ақ мұнда оның техникалық әзірлеу, техника-экономикалық шешімі келтіріледі.
18) Техникалық шарт - бұйымды әзірлеу, бақылау, қабылдау, жеткізу талаптарынан құралған құжат.
19) Сынау әдістемесі және бағдарламасы - бұйымды сынауды сондай-ақ соны бақылауды әдістері мен реті барысындағы техникалық мәліметтерді қамтитын құжат.
20) Есеп - параметрлер, шамалар есептеулерінен құралған құжат.
21) Пайдалану құжаттары - пайдалану барысындағы бұйымды пайдалану, қызмет көрсету, жөндеу мәліметтерін қамтитын құжат.
22) Жөндеу құжаттары - арнайы кәсіпорындарда жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін мәліметтерді қамтитын құжат.
Конструкторлық құжаттарды әзірлеу кезеңіне байланысты келесідегідей бөлеміз:
1. Техникалық ұсыныс
2. Эскиздік жоба
3. Техникалық жоба
Аталынған құжаттар топтамасын негізінен жобалық құжаттар деп атайды.
4. Жұмысшы құжаттар
Конструкторлық құжаттарды әзірлеу тәсілдеріне байланысты келесідегідей бөлеміз:
1. Түпнұсқа - кез келген материалда әзірленген екінші түпнұсқалы дайындау үшін тағайындалған құжат.
2. Екінші түпнұсқа - орнатылған тәртіпте екінші түпнұсқа ретінде кез келген интервалда рәсімделінген көп қайтара көшірме алуға мүмкіндік беретін құжат.
Екінші түпнұсқа ретінде алғашқы түпнұсқаны немесе типографиялық тәсілмен басылған екінші түпнұсқаны пайдалануға болады.
3. Қайталау құжаты - кез келген материалда әзірленген көшірме алуға мүмкіндік беретін екінші түпнұсқаның көшірмесі.
4. Көшірме - бұйымды жобалау, пайдалану, жөндеу барысында тікелей қолдануға тағайындалған екінші түпнұсқаның немесе қайталау құжатының көшірмесі.
Конструкторлық құжаттардың комплектілігі
Конструкторлық құжаттардың комплектілігін анықтауда келесілерді анықтап алу керек:
1. Негізгі конструкторлық құжатты
2. Конструкторлық құжаттың негізгі комплектілігін
3. Конструкторлық құжаттың толық комплектілігін
Бұйымның негізгі конструкторлық құжаты бұйымның немесе оның құрамының толық және біртекті жазбаларымен ерекшеленеді.
Конструкторлық құжаттың негізгісі : болып келесілер қабылдануы мүмкін, мысалы, бөлшек үшін оның жалпы сызбасы, құрастырма бірлік үшін спецификациядағы көрсетілетін бірліктер жиынтығы.
Конструкторлық құжаттың бірыңғай жүйесі стандартына сәйкес әзірленген конструкторлық құжаттарды қолдануда бұйымның барлық параметрлерін айқындайтын мәліметтер қарастырылады. Осындай жағдайда ғана бұйымға негізгі конструкторлық құжат толық қарастырылған деп саналады.
Конструкторлық құжаттың негізгі комплектісі деп бұйымның барлық құраушыларының қамтитын құрастыру сызбасы, принциптік сызбасы, техникалық шарты, пайдалану құжаттары және т.б. құраушы бөлік қарастырылған конструкторлық құжаттың жиынтығын айтамыз. Құраушы бөліктердің конструкторлық құжаттары бұйымның негізгі құжаттар комплектісіне кірмейді.
Бұйымның конструкторлық құжаттарының толық комплектісі келесілерді қамтитын құжаттар: берілген бұйымның конструкторлық құжаттарының негізгі комплектісін берілген бұйымның және оның құраушы бөліктерінің конструкторлық құжаттарының негізгі комплектісі.
Конструкторлық құжаттардың негізгі комплектісіне конструкторлық құжат кіруі мүмкін, егерде бұл құжаттар берілген бұйымға қатысты болса.
Конструкторлық құжаттардың номенклатурасы бұйымды әзірлеу кезеңдеріне байланысты анықталынады.
4. Конструкторлық құжаттарды әзірлеу кезеңдері
Конструкторлық құжаттарды әзірлеу келесі мақсаттар негізінде жүзеге асырылады:
1) Бұйымның жұмыс істеу принципін тексеру ;
2) Бұйым конструкциясына әзірленген негізгі конструктивті шешімдерді тексеру;
3) Өндірілетін бұйымның өзгеріс ендірілгенге дейінгі жағдайын алдын-ала тексеру.
Конструкторлық құжаттарды әзірлеу кезеңдері келесідегідей:
Әзірлеу кезеңдері
Орындалатын жұмыстар кезеңдері
Техникалық ұсыныс
1 Материалдар жиналады
2 Техникалық ұсыныс әзірленеді
3 техникалық ұсыныс қаралады және бекітіледі
Эскиздік жоба
1 Эскиздік жоба әзірленеді
2 Қажеттілікке қарай макеттер әзірленіп сынаудан өткізіледі
3 Эскиздік жоба қарастырылып бекітіледі
Техникалық жоба
1 Техникалық жоба әзірленеді
2 Қажеттілікке қарай макеттер әзірленіп сынаудан өткізіледі
3Техникалы жоба қарастырылып бекітіледі
Жұмысшы-конструкторлық құжаттар әзірленеді
1 Тәжірибелік үлгіні әзірлеу және сынау үшін тағайындалған конструкторлық құжаттар әзірленеді.
а Кіші кәсіпорындар үшін
2Тәжірибелік үлгіні әзірлейді және алдын-ала сынайды
3 Тәжірибелік үлгіні алдын-ала сынау қорытындысы бойынша конструкторлық құжаттарға түзетулер енгізіледі.
4 Тәжірибелік үлгіні қабылдау сынауынан өткізеді
5 Қабылдау сынауының негізінде конструкторлық құжаттарға түзетулер енгізеді
б Массалық және сериялық өнімдер шығарушы кәсіпорындар үшін
Орнатылған серия бойынша бұйымды әзірлеу және сынау
Орнатылған серия бойынша әзірленген және сыналған бұйым қорытындысы бойынша конструкторлық құжаттарға түзетулер енгізу, сондай-ақ оны жарықтандыру
5. Техникалық ұсыныс
Техникалық ұсыныс өнімнің техникалық тапсырмасында қарастырылған жағдайда әзірленеді. Техникалық ұсыныс техникалық тапсырмада көрсетілмеген бұйымның сапасына қатысты қосымша және нақты талаптарды анықтау мақсатында әзірленеді, ол бұйымның әртүрлі варианттарын талдау констукторлық жетілдіру мақсатында жасалады.
Техникалық ұсыныста ГОСТ 2.102 сәйкес бұйымның техникалық тапсырмасында қарастырылған конструкторлық құжаттар кіреді. Сондай - ақ макеттерді әзірлеуге арналған конструкторлық құжаттардың жиынтығы техникалық ұсынысты қарастырмайды. Бұйымның аз көлемді варианттарына текстік әзірлеуге техникалық ұсынысты кесте түрінде беру ыңғайлы.
Үлкен көлемді текстік құжаттар үшін оларды варианттарға бөліп, әрбір вариант үшін келесі тәсілдер қарастырылады:
1. Бөлімшелер бойынша әрбір вариант үшін жеке-жеке мәліметтер келтіріледі;
2. Әрбір бөлімнің бөлімшелері үшін әрбір вариантты жан-жақты сипаттап, мәліметтер келтіріледі.
Техникалық ұсыныстағы сызба және сұлба түрінде келтірілген мәліметтер әрбір вариант үшін жеке бетте сұлба және сызба түрінде келтіріледі.
Бұйымды құраушы бірліктердің жалпы белгіленуі, көрсетілуі әрбір вариань үшін келесі тәсілдердің бірімен орындалады:
1. Барлық вариантқа бір кесте түрінде ;
2. Әрбір варианқа жеке кесте түрінде.
Техникалық ұсыныстағы жалпы көріністің сызбасы келесілерден құралуы тиіс:
1. Әрбір вариантты салыстыру үшін қажетті бұйым кескіні текстік бөлімі және жазбасы , сондай-ақ бұйымды әзірлеуге орнатылған талаптар, құраушы бөліктердің өзара әсер, бұйымның жұмыс істеу принципі;
2. Бұйымныңатауы, оның құраушы бөліктерінің белгіленуі немесе бұйымның жұмыс істеу принципі;
3. Кескіндік берілудегі өлшемдері ;
4. Қажет болса, сұлбасы бірақ мұны жеке бетке рәсімдеудің қажеті жоқ.
5. Бұйымның жалпы көрінісінің сызбасын салыстыру үшін қажет болса, бұйымның техникалық сипаттамасы
Кескін максималды түрде қарапайым жұмысшы сызбалар үшін конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі стандарттарына сәйкес орындалуы керек.
Кескінді орындау барысында келесілерге мән бермеуге болады:
1. Салыстырылуға қажетті варианттың құраушы бөліктерінен басқаларға
2. Бұйымның құраушы бөліктерінің салыстырылатын варианттарынан басқасына байланысын көрсетпеуге болады.
Бұйымның жалпы көрінісіндегі аталуы мен белгіленуі келесідей тәсілдердің бірінде көрсетілуі тиіс:
1. Бұйым кескіні келтірілген бетте кесте түрінде
2. Бұйым кескінделінген бетте өз алдына нұсқа түрінде
Бұйымның жалпы көрінісінің элементтері позиция номері, техникалық талаптар мәтіні, жазбасы және т.б. жұмысшы сызба үшін конструкторлық құжаттардың бірыңғай стандарттарында орнатылған ережелерге сәйкес орындалады.
Техникалық ұсыныстың түсіндірме жазбасы ГОСТ 2.106 сәйкес келесілерді қамту керек:
1. Кіріспе. Мұнда техникалық ұсынысты бекіткен мерзімі, номері, атауы келтіріледі.
2. Әзірленетін бұйымның қолдану аймағы және тағайындалуы. Мұнлда бұйымды қолданылу аймағына сипаттама , бұйымның жалпы сипаттамасы қарастырылады.
3. Техникалық сипаттама, мұнда бұйымның негізгі техникалық сипаттамалары өнімділігі, қуаттылығы,ЛЭК және т.с.с. сондай-ақ қосымша техникалық тапсырмалар сәйкес орнатылған сипаттамалар келтіріледі. Олар: орнатылған техникалық тапсырмаға сәйкестігі немесе аутқуы туралы мәліметтер бұйымның негізгі сипаттамасын салыстыру мәліметтері және сапасына сондай-ақ техникалық деңгейіне сілтемелер.
4. Таңдалынған констпукцияны жазбалау және негіздеу. Конструкцияны негіздеу.
Конструкцияны жазбалау мен негіздеуде келесілер қарастырылады:
1. Қарастырылатын негізге байланысты бұйым вариантын негіздеу және жазбалау
2. Сынау бағдарламасы және әдістемесі, макетті сынау қорытындысы, орнатылған талапқа макеттің сәйкестігін бақылау мәліметтері, сондай-ақ эргономикалық, эстетикалық үйлесімділігі
3. Қажеттілікке қарай макет суреті
4. Макеттің әзірленгені бойынша негізгі конструкторлық құжаттың белгіленуі, сынау бойнша есебі, мерзімі, номері.
5. Бәсекеге қабілеттілігі, патенттік тазалығы бойынша мәліметтер
6. Берілген өтінімдер бойынша жаңа өнертабысты пайдалану бойынша мәліметтер.
7. Өндірістік санитария және техника қауіпсіздігі бойынша сәйкестік мәліметтер
8. Конструкторлық сенімділігі жұмыс қабілеттігі, мұнда бұйымның сенімділігі мен жұмыс қабілеттілігінің ұзақ мерзімділік, жөндеуге жарамдылық, т.б. деңгейін растайтын есептеулер келтіріледі.
9. Әзірленген бұйымның қолданылуын ұйымдастыру жазбасы, мұнда бұйымды пайдалану бойынша жұмыстарды ұйымдастыру туралы мәліметтер қарастырылады
10. Күтілетін техника-экономикалық көрсеткіштер, экономикалық көрсеткіштер бойынша есептеулер келтіріледі.
11. Стандарттау және үйлестіру деңгей, мұнда әзірленентін бұйымдағы қолданылатын стандартталынған унификацияланған құрастыру бірліктері туралы мәліметтер келтіріледі.
Түсіндірме жазбаны, техникалық ұсынысты әзірлеу процесі бойынша ұсыныстармен аяқтайды. Онда бұйымды әзірлеудің келесі кезеңінде орындалатын жұмыстың тізбесі конструкторлық құжаттарға жатпайтын көркемдік материал қолданылған әдебиет тізбесі, техникалық ұсыныс әзірлеуге қолданған басқа да кәсіпорын мен ұйымы құжаттары авторық куәліктер, патенттік зерттеулер туралы есеп өндірілетін бұймның қажетті көлемі туралы тұтынушылар анықтамасы және т.б. қарастырылады.
Бұйымға техникалық ұсынысты әзірлеу кезеңінде келесідей жұмыстар орындалады:
1) Мүмкін шешімдер бойынша, конструкцияны әзірлеу қажеттілігін анықтау, мұнда жұмыстың маңыздылығы қарастырылатынварианттың өзара салыстырымдылығын қамтамасыз ету қажет.
2) Бәсекеге қабілеттілік және патенттік тазалық бойынша вариантты зерттеу, өнертабысқа өтінімді рәсімдеу
3) Варианттардың өндірістік санитария және техника талаптарына сәйкестігін тексеру
4) Қарастырылатын варианттың сәйкестігін бақылау , бұйымды бағалау, сапа көрсеткіштері бойынша жүргізіледі.
5) Бұйымның үйлесімді вариантын таңдау
6) Стандарттарды әзірлеу бойынша ұсынсты дайындау.
6. Эскиздік жоба.
Конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесінде эскиздік жобаны әзірлеу келесі жағдайларда орындалады:
1) Бұйымның техникалық тапсырмасында қарастырылса
2) Техникалық ұсыныста қарастырылса
Эскиздік жоба бұйымның жалпы жұмыс істеу принципін принципиалды конструктивтік, схемалық және басқа сұлбаларын орнату мақсатында әзірленеді.
Эскиздік жобаны әзірлеу кезеңінде бұйымның және оның құраушы бөліктерінің варианттары қарастырылады. Эскиздік жобаны әзірлеуде бұйымға шешімдерді қабылдау үшін орнатылған талаптарды қамтамасыз ету үшін қажетті жұмыстар орындалады.
Бұйымның сипаттамасы тағайындалуы бойынша қажетті жұмыстардың тізбесі тапсырыс берушімен келісе отырып әзірленеді. Эскиздік жобаның құжаттарына ГОСТ 2.102 сәйкес қарастырылатын техникалық тапсырма мен техникалық ұсыныстар келтірілген конструкторлық құжаттар қарастырылады. Макет әзірлеу үшін дайындалған конструкторлық құжаттар эскизін жобаның жиынтығына кірмейді.
Эскиздік жобаның құжаттарына келесідегідей талаптар қойылады:
Жалпы көрініс сызбасы бойынша
1) Эскизщдік жоба сызбасының келесідегідей талаптарды қамтамасыз ете алу қажет : бұйым кескіні , текстік бөлімі, жазбасы, атауы, құраушы бөліктерінің белгіленуі, жұмыс істеу принципі өлшемдері, техникалық сипаттамасы және т.б.
2) Кескін, конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесінің жұмысшы сызбасына сәйкес максималды жеңілдетілген түрде орындалады. Бұйымның құраушы бөліктері өзара әсерлерін аша отырып келтіріледі.
3) Бұйымның құраушы бөліктерінің атауы, белгіленуі келесі тәсілдердің біреуімен беріледі: жеке, бұйым кескінделген бетте, кестеде, құраушы бөліктерінің кескінделінген жеке беттерінде, кестеде берілу барысында құраушы бөліктерінің позициялық номері беріледі.
4) Құраушы бөліктерінің жазбасы кестеде келесі ретте ұсынылу керек: алмастырылатын бұйым, сатып алынатын, қайта әзірленген бұйым.
Эскиздік жобаның түсіндірме жазбасы ГОСТ 2.106 бойынша келесі негізгі талаптарды ескере отырып орындалады:
1) Кіріспе бөлім - мұнда техникалық тапсырманың бекітілген номері, атауы, мерзімі келтіріледі. Егер эскиздік жоба техникалық тапсырмада қарастырылған болса немесе техникалық ұсыныста келтірілген болса, онда келесідегідей жазба көрсетіледі: эскиздік жобаны әзірлеу техникалық тапсырмада . немесе техникалық ұсыныста көрсетілген. Сонымен қатар қарастырылған хаттама номері мен мерзімі көрсетілуі тиіс.
2) Әзірленетін бұйым тағайындалуы және қолдану аймағы көрсетіледі.
3) Бұл техникалық тапсырмаға немесе техникалық ұсынысқа сәйкес әзірленеді. Сондай-ақ техникалық тапсырманы немесе техникалық ұсынсты нақтылайтын мәліметтер келесілер:
- Бұйымның қолданылу шарты немесе қысқаша қолданылу аймағы
- Бұйымның жалпы сипаттамасы қарастырылады.
4) Техникалық сипаттама бөлімі - мұнда негізгі техникалық сипаттамалары қуаты, айналым саны, өнімділігі, электр энергия шығыны , ПӘК және т.б. келтіріледі.
Техникалық тапсырмада және техникалық ұсыныста орнатылған талаптарға сәйкестігі немесе ауытқу туралы мәліметтер, отандық және шетелдік аналогтарының сипаттамасымен салыстыруға қажетті бұйымның негізгі сипаттамалары туралы құжат, бұйымның сапасы немесе техникалық деңгейі.
5) Конструкциялы негіз деп таңдау мұнда конструкцияның жазбасы әзірлену кезіндегі шешімдердің негізгілері келтіріледі.Қажеттілікке қарай келесі көрнекілік мәліметтер қарастырылуы мүмкін .
6) Эскиздік жоба бойынша макет әзірленген болса, оның мәліметтері, сынау қорытындысы, әдістемесі эргономикалық, эстетикалық сәйкестігі фотосуреті негізгі конструкторлық құжаттары, технологиялық патенттік тазалығы мен бәсекеге қабілеттігі жаңа өнертабысты алуға берілген өтініш , техника қауіпсіздігі , бұйымның сәйкестігі. Бұйымды қораптау және тасымалдау мәліметтері, бұйымды әзірлеуге қажетті материалдарға техникалық талаптар, бұйымның құраушы бөліктерінің сәйкестігі, сондай-ақ оған қажетті сатып алынатын материалдар мен бөлшектердің қолдану шарты, кепілдік мерзімі, жұмыс режимі, бұйымды әзірлеу барысында кездесетін техологиялық сұрақтар.
7) Конструкция сенімділігі және жұмыс қабілеттілігін есептеу бөлімі, мұнда бұйым қабілеттігін кинематикалық, электрлік, жылулық және т.б. растайтын алдын-ала есептеулер бұйым сенімділігін ұзақ мерзімділік, жөндеуге жарамдылық келтіріледі. Егер есептеулер көлемі үшін болатын болса, онда оны жеке құжат түрінде рәсімдейміз. Ал бұл бөлім үшін тек есептеу қорытындыларын береміз.
8) Әзірленетін бұйымды қолдану жұмыстарын жазбалау бөлімі, мұнда бұйымды қолдану бойынша мәліметтер, яғни техникалық тапсырмада қарастырылған, бұйымның жұмыс істеу шарты, режимі, оған қызмет көрсететін персоналдар сарны , біліктілігі туралы мәліметтер келтіріледі.
9) Күтілетін экономика-техникалық көрсеткіштер, мұнда бұйымды халық шаруашылығына енгізу барысында күтілетін экономикалық көрсеткіштердің есептеулері келтіріледі.
10) Стандарттау және үйлестіру деі\ңгейі, мұнда бұйымды әзірлеу барысында қолданылатын стандартталынған , унификацияланған құрастырма бірліктер мен бөлшектер туралы мәліметтер келтіріледі.
Түіндірме жазбаға қосымша бөлімі
Техникалық тапсырманың көшірмесі бұйымды келесі әзірлеу кезеңдерін орындалатын жұмытар реті, конструкторлық құжаттарға кірмейтін, көрнекілік, конструкциялық материал, қолданылатын әдебиеттер тізімі келтіріледі.
7. Техникалық жоба.
Техникалық жоба техникалық тапсырмада, техникалық ұсыныста немесе эскизді жобада қарастырылған болса әзірленеді. Техникалық жобаны бұйым конструкциясы туралы соңғы техникалық шешім қабылдау мақсатында әзірлейді. Қажеттілікке қарай техникалық жобаны бұйымның жекелеген құраушы бөліктерінің вариантын қарастыру үшін дайындау мүмкін. Бұл жағдайда үйлесімді вариантты таңдау, бұйымның тәжірибелі үлгісін сынау қорытындысы негізінде жүргізіледі. Техникалық жобаны әзірлеу барысында бұйымның орнатылған талаптарды қамтамасыз етуге қажетті келесі мәселелер қарастырылады:
1) Бұйым конструкциясы туралы толық мәлімет алу
2) Техникалық тапсырма талаптарына сәйкестігін бағалау
3) Технологиялығын айқындау
4) Дайындау деңгейінің дәрежесін орнату
5) Тасымалдау және монтаждау мүмкіндігін айқындау
6) Эксплуатацияға ыңғайлығын тексеру
Техникалық жоба ГОСТ 2.102 сәйкес конструкторлық құжаттардан құралады. Техникалық жобаны әзірлеу барысында алдыңғы кезеңдерге техникалық ұсыныс, эскиздік жоба әзірленген жекелеген құжаттар қолданылуы мүмкін. Егер де бұл құжаттар талаптарға сәйкес болса, техникалық жобаны әзірлеуде жалпы көрініс сызбасы ГОСТ 2.102 бойынша орындалады. Сонымен қатар жалпы көрініс сызбасында келесілер қарастырылуы керек: ГОС 2.307 сәйкес өлшемдері, шекті ауытқулары келтіріледі.
- Бұйымға техникалық талапты - белгілі бір жабдықты қолдану, пісіру әдістер, орамдарды орау тәсілдері және т.б. қарастырылады.
Түсіндірме жазбасы бойынша техникалық жоба ГОСТ 2.106 талаптарын ескере отырып әзірленеді. Онда келесі бөлімдер қарастырылады:
1) Техникалық тапсырмаға, техникалық ұсынысқа немесе эскиздік жобаға сәйкес әзірлеу мерзімі, номері келтіріледі;
2) Бұйымның қолдану аймағы және тағайындалуы. Бұйымның қолдану шарты, объектінің жалпы сипаттамасы қарастырылады;
3) Техникалық сипаттама, мұнда бұйымның негізгі техникалық сипаттамалары және алдыңғы әзірлеу кезеңдері техникалық тапсырма, техникалық ұсыныс, эскиздік жобаорнатылған талаптарға сәйкестігі немесе ауытқуы қарастырылады.
4) Таңдалынған конструкцияны негіздеу және жазбалау , мұнда тезхникалық шешімдері , қорапталуы келтіріледі. Қажеттілікке қарай басқа аналогтармен салыстыру мәліметтерін технологиялылығы , соңғы техникалық шешімнің дұрыстығы бағаланады. Сонымен қатар қолданылған өнертабыстар, сынау қорытындылары тапшы материалдар мен бұйымдарды қолдану қажеттілігі, тасымалдау мен сақтау, техника қауіпсіздігі туралы мәліметтер қарастырылады.
Бұйым сенімділігі және жұмыс қабілеттілігін растау есептері
Мұнда бұйымның жұмыс қабілеттілігі мен сенімділігі бойынша есептеулер келтіріледі. Есептеулер көлемі үлкен болса, жеке құжат түрінде, ол тарауға тек есептеу қорытындылары ғана беріледі.
Бұйымды әзірлеуде қолданылатын жұмыстарды ұйымдастыру , мұнда бұйымды әзірлеуде қолданылатын жұмыс тәсілдері, эксплуатациялануы, қызмет көрсететін персоналдар біліктілігі келтіріледі.
5) Күтілетін техника - экономикалық көрсеткіштер
6) Стандарттау, унификациялау көрсеткіштері
7) Түсіндірме жазбаға қосымша
8. Техникалық шарт.
Егер өнімге, соның ішінде сапасы мен қауіпсіздігі, қабылдау, таңбалау жөніндегі жеке талаптар Қазақстан Республикасында белгіленген тәртіпте қолданылатын ұқсас өнімге мемлекеттік, мемлекет аралық, халықаралық стандарттар мен техникалық реттемелерде белгіленсе, онда осы талаптарды техникалық шарт қайталамайды, ал ТШ-дың тиіті бөлім, бөлімшелер және тармақтарында стандарттар мен құжаттарға сілтемелер беріледі.
Әзірлеуші - мекемелер ТШ деңгейіне жауапты.
ТШ түпнұсқасы иесі ТШ әзірлеу шарттарына сәйкес әзірлеуші-мекеме, дайындаушы немесе тапсырушы болуы мүмкін.
Келісу тәртібі
Егер өнімді өндіріске қою (немесе қызмет көрсету) туралы шешімді қабылдау комиссиясы қабылдаса өнімге ТШ жобасы қабылдау комиссиясында (көркем-техникалық кеңесінде, дәм тату комиссиясында ж.т.б.) келісіге жатады.
Әзірлеуші тапсырушымен (тұтынушымен) қабылдау комиссиясында келісуге жататын басқа құжаттармен бірге ТШ жобасын келіседі, өкілдері қабылдау комиссиясы құрамына кіретін мекемелерге олардың жұмысына дейін бір айдан бұрын жібереді.
Егер олар қабылдау комиссиясының мүшесі болмаса мемлекеттік қадағалау органдарының құзырына жататын нормалар мен талаптары бар ТШ жобалары олармен және де, қажет болса, өнімді пайдалану мен өндіруге лицензия беретін мекемелермен келісуге жатады.
Басқа мүдделі мекемелерге қорытындыға ТШ жобасын жіберу қажеттілігі олардың құзырына жататын талаптар бар кезде әзірлеуші тапсырушымен бірге анықтайды.
Қабылдау комиссиясы мүшелері өнімнің (тәжірибелі топтамасы) тәжірибелі үлгілерінің қабылдау актісіне қол қоюы олар өкілдері болып табылатын мекемелермен ТШ жобасын келісуі деп белгенеді.
ТШ жобасын бір мезгілде бар мекемелерге келісуге жіберу ұсынылады.
Егер қабылдау комиссиясыз өнімді өндіріске қою туралы шешім қабылданған жағдайда, ТШ жобасы тапсырушымен (негізгі тұтынушымен), өнім қауіпсіздігіне мемлекеттік қадағалау органдарымен және өзінің құзырының шегінде басқа мүдделі мекемелермен келісуге жатады.
Негізгі тұтынушысы анықталмаған бастама тәртібінде әзірленетін өнімге техникалық шарттарды олардың құзырына сәйкес мемлекеттік қадағалау органдарымен келіседі.
Егер ТШ жобасында адамдардың денсаулығы, мүлігі және өмірі, қоршаған орта үшін өнім қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі талаптары бар мемлекеттік немесе мемлекетаралық стандарттарға сілтемелер болса және де Қазақстан Республикасының мемлекеттік қадағалау органдары белгілеген нормалар мен ережелеріне сілтемелері болса ТШ жобасы осы органдармен келісілмейді.
Егер, өнім құрастыру арнайы құрастыратын мекемемен жүргізілсе, ол туралы тиісті жазба техникалық тапсырмада немесе ТШ әзірлеу шарттнда болса, ТШ жобасы осы құрастыратын мекемелермен келісуге жатады.
Тш жобасын келісуді мөртаңба немесе жеке құжатпен расталған, КЕЛІСІЛГЕН грифтың астында (тәжірибе үлгісін қабылдау актісімен немесе тәжірибе топтамасымен, хатымен, ж.т.б.) қолымен ресімдейді.
Ондайда КЕЛІСІЛГЕН грифтың астында ТШ келісілген құжаттың күнін және атауын көрсетеді.
Келісілген кезде Ескертпелермен келісілген жазба рұқсат етілмейді.
ТШ келісу мерзімі және оларға өзгертулер оларды әзірлеуші - мекемеден ( кәсіпорыннан) алған күнінен 15 күннен аспауы керек.
Бекіту тәртібі
ТШ әзірлеу шартына сәйкес ТШ түпнұсқа иесі болып табылатын тапсырушы-мекеме, дайындаушы немесе әзірлеуші бсшысы (басшы орынбасары) ТШ бекітеді.
ТШ бекітуді құжаттың титул парағында БЕКІТЕМІН грифтың астында ТШ түпнұсқасының мекеме-иесі басшысының (басшы қолы) жеке қолымен ресімдейді.
Техникалық шарттарды тапсырушыга (тұтынушыга) дербес жеткізуге (таратуға) арналған (жиынтылықтылайтындарды қоса және жартылай фабрикаттарға) өнімге әзірлейді;
- осы өнімге мемлекет аралық стандарттар мен (ары қарай стандарттар) Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары жоқ кезде;
- осы стандарттармен өнімнің ерекше талаптарын нақтылайтын техникалық шарттарды әзірлеу ескерілсе жалпы техникалық шарттар немесе жалпы;
- техникалық талаптар түрлерінің стандарттары бар кезде;
- күші бар стандарттар мен техникалық реттемелердің нормалары мен талаптарын жоғарылатқан және толықтырған кезде.
ТШ өнімнің конструкторлық немесе басқа техникалық құжаттамаларының ажыратылмайтын бөлігі болып табылады. Техникалық құжаттамалар жоқ кезде ТШ-да өнімге, оның дайындалуына, қабылдануына, таңбалануына, тасымалдануына, сақталуына, пайдаланудың жарамдылық (сақтау) мерзіміне, кәдегеге жаратылуына, жерленуіне талаптардың толық кешені болуы тиіс.
ТШ әзірленеді;
- бір нақты бұйымға, затқа, материалға ж.т.б.;
- әр түрлі параметрлерде және (немесе) өлшемдерде (топты техникалық шарттарда) конструкциясының бірлігі, жалпы белгілері бар бұйымдар, заттар, материалдардың ж.т.б. бірнеше нақты түрлеріне.
ТШ әзірлемеуге болады;
- өнім шығаруға жеткілікті және қажетті талаптары бар, техникалық тапсырмалар бойынша немесе оны ауыстыратын құжаттар (шарттар, хаттама, нобай) бойынша шығарылатын жеке-дара өнімге;
- бір кәсіпорынның тікелей тапсырмасы бойынша белгіленгенкөлемде дайындалған, ары қарай өңдеуге жататын, заттар, материалдаржәне жартылай фабрикаттарға;
- бір кәсіпорында бұйымның құжаттама жиынтығына кіретін, конструкторлық құжаттама бойынша дайындалған бұйымның құрамдық бөлігіне;
- үлгі-эталон және техникалық сипаттама, техникалық құжаттама бойынша белгіленген тәртіпте дайындалған өнімге;
- егер ТШ барлығы шарттармен ескерілмесе, тек экспортқа арналған өнімге;
- МСТ 2.602 бойынша жөндеу жөніндегі басшылық бар кезде өнімді жөніндеуге.
Ескерту - Шетел автомобильдерді жөндеу осы автомобильдер маркалары иесі фирмаларымен бекітілген басшылыққа сәйкес жүзеге асырылады.
Шетелдердің халықаралық, аумақтық және ұлттық стандарттары
Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары ретінде оларды қабылдағанға дейін ҚР СТ 1.9 сәйкес ТШ ретінде қолданылуы мүмкін.
ТШ күшіне енген бекітетін мекеме белгілейді, бірақ ТШ мемлекеттік тіркелген күнінен бұрын емес.
ТШ күшінің мерзімі өнім, технология және өзара байланысты стандарттар мен құжаттардың жаңартылатынын ескеріп бес жылдан аспауы тиіс.
ТШ күшінің мерзімі Мемстандарттың ведомствоға қарасты кәсіпорындарымен оларды тіркеген кезде белгіленеді.
Өндірістен алынған өнімге ТШ пайдаланып жатқан бұйымдарды жөндеу және босалқы бөлшектерді дайындау үшін пайдалануға болады. Ондайда ТШ титул парақтарында Жөндеу мақсаттарына арналған жазба жазады, күшінің мерзімі шектелген болса шектеу мерзімін жояды.
Әзірлеу тәртібі
ТШ әзірлеу үшін негіздеме болып табылады;
- әзірлеуші, дайындаушы және тапсырушымен мойындалған және бекітілген өнімді әзірлеуге техникалық тапсырма немесе тапсырушы өтінімі (келісім, шарт, хаттама ж.т.б.);
- мүдделі заңды және жеке тұлғалардың бастамасы.
Конструкторлық құжаттамалардың жинақтамасына кіретін ТШ құрылуы, баяндалуы, ресімделуі және мазмұны МСТ 2.105, МСТ 2.114, конструкторлық құжаттардың жиынтығына кірмейтіндер - ҚР СТ 1.12 сәйкес болуы тиіс.
ТШ белгілейтін нормалар өнімнің ұқсас түрлеріне Қазақстан Республикасында қолданылатын мемлекеттік, мемлекет аралық және халық - аралық стандарттар және де техникалық регламенттер белгілейтін міндетті талаптардан төмен немесе қайшы болмауы тиіс.
Міндетті талаптара адамдардың өмірі, денсаулығы, мүлігі, қоршаған ортаны қорғау үшін өнім қауіпсіздігін, техникалық және ақпараттық сыйысымдылықты, өнімнің өзара алмасуын, бақылау әдістері бірлігін қамтамасыз ететін талаптар жатады.
ТШ белгілейтін талаптар Стандарттау туралы Қазақстан Республикасы Заңының ережелері мен дайындаушының ұсыныстарын, тапсырушының тапсырысын есепке алып ТШ әзірлеушімен анықталады.
ТШ өнім сапасына міндетті және (немесе) ұсынылатын нормалар мен талаптар қамтуы мүмкін.
Міндетті талаптарға жатпаған ТШ талаптары тапсырушымен (тұтынушымен) шарт күшімен сақталуға жатады.
Егер өнімге, соның ішінде сапасы мен қауіпсіздігі, қабылдау, таңбалау жөніндегі жеке талаптар Қазақстан Республикасында белгіленген тәртіпте қолданылатын ұқсас өнімге мемлекеттік, мемлекет аралық халықаралық стандарттар мен техникалық реттемелерде белгіленсе, онда осы талаптарды ТШ қайталамайды, ал ТШ-дың тиісті бөлім, бөлімшелер және тармақтарында осы стандарттар мен құжаттарға сілтемелер беріледі.
Әзірлеуші-мекемелер ТШ деңгейіне жауапты.
ТШ түпнұсқасы иесі ТШ әзірлеу шарттарына сәйкес әзірлеуші-мекеме, дайындаушы немесе тапсырушы болуы мүмкін.
Мемлекеттік басқару органдар және техникалық шарттардың белгілерінде қолданылатын шарттық цифрлық белгілер өзгертулері қайта ұйымдастырылған кезде олар жойылған немесе қайта қаралғанға дейін ескі белгі сақталады.
9. Техникалық шартты әзірлеу барысында орындалатын жұмыстар.
Өзгертулерді енгізу
ТШ әзірлеу және өзгертулердің енгізу, қажет болса талаптарының өзгертулері мен қосымшаларын, ТШ күшінің мерзімін ұзарту және шектеу, ТШ жою немесе мемлекеттік тіркеуді қалпына келтіру, құрылымы мен мазмұнын өзгертуді ТШ түпнұсқасы мекеме- иесі жүзеге асырады.
Егер олардың көлемі 20 бет кезде ТШ мәтінінен өзгертулер 50% көп болса, немесе ТШ бетінің саны 20 көп кезде өзгертулер көлемі 30% асқан болса ТШ қайта қарауға жатады.
ТШ мәтініне өзгертулерді енгізу қажет болса түпнұсқа ұстаушы-кәсіпорын (мекеме) МСТ 2.503 сәйкес ТШ-арналған құрастыру құжаттама жиынтығына кіретін, ҚР СТ 1. сәйкес ТШ туралы хабарламаны.
ТШ енгізілген өзгертулерді ТШ арналған белгіленген тәртіпте келіседі, бекітеді және тіркейді.
ТШ - ға өзгертулерді егер олар бұрын келіскен мекеме мүддесін қозғамаса тек тапсырушымен (негізгі тұтынушымен) келіседі.
Ұзарту, шектеу, ТШ жою немесе күшінің мерзімі шектелуін алу Мемстандарт органдарында ТШ күшінің мерзімі өткенге дейін бір ай бұрын тіркелуі тиіс.
ТШ оларды бекіткен мекеме жояды.
ТШ әр өзгертулерінде оны бекіткен кезде іске қосылған мерзімі көрсетілуі тиіс.
Өндіріс тоқтаған және ТШ түпнұсқасы басқа кәсіпорынға (мекемеге) немесе жеке тұлғаға берген кезде ТШ өзгертулері жаңа түпнұсқа иесімен бекітіледі.
Мемлекеттік тіркеу тәртібі
ТШ мемлекеттік тіркеу және олардың өзгертулердін, дағдыдағыдай, әзірлеуші-мекеменің тұрған жерінде орналасқан, белгіленген тәртіпте Мемстандарт уәкіл еткен кәсіпорындар жузеге асырады.
ТШ өзгертулерін тіркеуге техникалық шарттар көшірмесімен ұсынады.
Мемлекеттік тіркеуге келісуден өткен және беккітілген ТШ-ды бекітілген күнінен бір айдан кешіктірмей осы стандарт талаптарына сәйкес ұсынылады.
ТШ Мемлекеттік тіркеуге жатпайды;
- өнімнің тәжірибелік үлгілеріне (топтамаларына);
- шикізаттар, материалдар, жартылай фабрикаттардың технологиялық өнеркәсіптік қалдықтарына;
- бір кәсіпорынның тікелей тапсырмасы бойынша дайындалған немесе дербес жеткізуге арналған бұйымдық бөлімдік құрамы, жартылай фабрикаттарры, заттары және материалдарына;
- халықтың көркем кәсіпшілік бұйымдары мен кәдесыйларына (бағалы металлдар мен тастардан жасалған бұйымдардың басқа);
- жеке-дара өндіріс өнімдеріне;
Мемлекеттік тіркеуге жолдама хатпен бірге ұсынады;
- ТШ (оларға өзгертулер) - төрт данада (түпнұсқа немесе түпнұсқа телқұжаты және үш көшірмесі);
- Титул парағында келісу қолы жоқ кезде, мүдделі мекемелер ТШ (олардың өзгертулері) келісілгенін растайтын құжаттар көшірмесі (хаттар, жедел-хаттар ж.т.б.);
- Барлық қабылдау комиссиясы (дегустациялық комиссия көркем - техникалық кеңес) мүшелерімен қол қойылған қабыдау комиссиясының бекітілген актісінің көшірмесі немесе ТШ белгіленген нормалар мен талаптарды растайтын құжаттарды;
- өнім қауіпсіздігін растайтын және өнім шығаруға лицензия беруді жүзеге асыратын республиканың мемлекеттік қадағалау органдары қорытындысын;
Ескерту - Өнім, процесс (жұмыс) және қызмет қауіпсіздігі мемлекеттік қадағалау органдарының тізбесі Қазақстан Республикасы Үкіметімен анықталады;
- жалпы түрлі сызба (қажет болса) немесе ірі гарабитті бұйымның суретін;
- ҚР СТ 1.11 сәйкес өнімнің каталогтық парақтарын - төрт дана парақтармен бірге тек оларға енгізілген деректерді өзгерткен жағдайда ұсыну қажет.
ТШ көшірмесі мен ТШ өзгертулері анық және кез келген репрография тәсілімен орындалуы тиіс.
ТШ мемлекеттік тіркеуге брошюралап және мұқаб ұсынады. ТШ тіркеу алдында мемлекеттік, мемлекет аралығында стандарттармен және техникалық реттемелермен белгіленген тәртіпті қолданылатын Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкес сарапта өтеді.
Қосу және міндетті талаптарды сақтау үшін бұзық табылған ТШ тіркелмейді және пысықтауға қайтарылады.
ТШ (оларға өзгертулер) даналарының титул парағына тіркейтін орган Мемстандарт берген ТШ мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын органның атауын, мемлекеттік тіркеудің күні мен нөмірін көрсе бекітілген нысандағы мөртаңба қояды.
Мөртаңбаны құжаттың титул парағының бет жағында қол қоятын жерден бос жерге қойыңыз.
Мемлекеттік тіркеуден кейін ТШ екі данасын (ТШ өзгертулер оны тіркеуге ұсынған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
1. Кіріспе. Курстың мақсаттары және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі КҚБЖ (ЕСКД)
3. стандарттарының тағайындалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4. Конструкторлық құжаттардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5. Конструкторлық құжаттарды әзірлеу кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ...
5. Техникалық ұсыныс ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6. Эскиздік жоба ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
7. Техникалық жоба. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8. Техникалық шарт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
9. Техникалық шартты әзірлеу барысында орындалатын жұмыстар ... ... ... ...
10. Спецификация тізбесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
11. Сілтемелік құжаттар тізбесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
12. Жұмысшы сызбаларға негізгі талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
13. Құрастыру сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
14. Конструкторлық құжаттарды нормабақылаудың мақсаты мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
15. Нормабақылауды жүргізу реті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
16. Топтық және базалық құжаттардың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... .
17. Спецификацияны орындау тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18. Бұйым түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19. Бұйым конструкциясының технологиялығы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
20.Типтік технологиялық процес ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
21. Технолгиялық процестерді стандарттау және типтендіру ... ... ... ... ...
22.Технологиялық құжаттардың бірыңғай жүйесі ТҚБЖ (ЕСТД) стандарттарының тағайындалуы. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
23. Бірлік технологиялық процес үшін құжаттар комплектілігіне жалпы талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
24. Типтік және топтық технологиялық процес (операция) үшін құжаттар комплектілігі және оларды тіркеуге жалпы талаптар ... ... ... ...
25. Маршруттық картаны қолдану тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26. Қауіпсіздік талаптарының көрнекі көрсетілуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
27. Технологиялық құжаттарды нормабақылаудың мақсаты мен маңызы
28. Нормабақылаудың жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
29.Технологиялық құжаттарды техникалық бақылау тәртібі ... ... ... ... ... .
30. Арнайы тағайындалган құжаттарды рәсімдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Тақырыбы: Кіріспе. Курстың мақсаттары және мазмұны.
Сапаны конструкторлық-технологиялық қамтамасыз ету ғылыми ізденіс жұмыстарымен үйлесе отырып, сапаны қалыптастыруда тапсырыс беруші мүддесі мен тапсырысты өңдеп жасаушы ықыласын және тұтынушы талаптарын қанағаттандыратынконструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі КҚБЖ (ЕСКД) және технологиялық құжаттардың бірыңғай жүйесі ТҚБЖ (ЕСТД) мәселелерін қарастырады.
Өнімнің техникалық деңгейі және сапасы жобалау кезеңінде қаланады, дайындау кезеңінде қамтамасыз етіледі, эксплуатация кезеңінде жүзеге асырылады. Сондықтан өнім сапасын бақылау бойынша Мемлекеттік қабылдау жұмысының негізгі бағыттарының бірі - конструкторлық және технологиялық, техникалық құжаттардың сапасын бақылау болып табылады.
Конструкторлық және технологиялық құжаттар өндірісті дайындау және өнімді өндірудің техникалық жағына кіреді. Осы сұраққа байланысты Конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі (ЕСКД), Технологияльық құжаттардың бірыңғай жүйесі (ЕСТД), Өндірісті технологиялық дайындаудың бірыңғай жүйесі (ЕСТПП), Өлшеуді қамтаматсыз етудің мемелекеттік жүйесі (ГСИ) және басқа да жүйелердің талаптарына сәйкес өңдеу, және оны өткізуді ұйымдастыру, сақтау және өзгерту техникалық құжаттарды бақылау және рәсімдеу , дұрыс құрастыру - үлкен мағынаға ие болады.
Қабылданған өнімнің техникалық құжаты тәжірибелі үлгіні және орнату сериясын сынау және дайындаудың нәтижесі бойынша өңделуі керек және орнатылған тәртіпте бекітілуі керек. Мемлекеттік қабылдау қабылданған өнімнің сапасы мен сенімділігін жоғарылату мақсатында техникалық құжаттарды жетілдіу бойынша жүйелік жұмыстар жүргізуге міндетті. Ол үшін өнімді эксплуатациялау, қабылдау, сынау және өндірудің бақылау материалы қолданылу керек.
Орнатылған техникалық деңгей және сапаның қабылданған өнімінің шығарылымы жүргізілуі бойынша техникалық құжаттың сапалық жағдайын камтамасыз ету және қолдау үшін Мемлекеттік қабылдау РД 50-612-86 сәйкес төмендегілерді жүзеге асыру керек:
- Техникалық құжаттың мемлекеттік стандарттардың және өнімді жеткізу шартының талаптарына сәйкестігін бақылау;
- Өнімнің конструктивті және өндірістік кемшіліктерін жоюмен, өнімнің конструкциясы мен техникалық сипаттамасының жақсарцымен байланысты тениткалық құжаттар өзгерісінің, сондай-ақ қабылданған өнімнің сенімділігі мен сапасына әсер ететін басқа да өзгерістердің, өнімді өндіру шартының, сапаны бақылау ережесі мен тәсілдерінің, қабылдауы мен сынауының келісуі;
- Қабылданған өнімнің техникалық құжатының келісілген өзгерісінің деркездігін және енгізу толықтығын бақылау;
- Мемлекеттік қабылдау органының және кәсіпорынның техникалық құжатты өзгерткені туралы хабарлама жіберуінің деркездігіне бақылау;
- Техникалық құжаттар бойынша ескертулер есебі;
- Техникалық құжаттың өзгертулерінің есебі.
Бұдан басқа кәсіпорында техникалық құжаттың түпнұсқасын ұстағышқа Мемлекеттік қабылдау осы кәсіпорынның өкілімен бірге периодты түрде (жылына бір реттен кем емес) қабылданған өнімнің түпнұсқа құжаттарының сапасы мен комплектілігіне, оларды сақтау ережесі мен шартына тексеру жүргізу керек.
Техникалық құжаттың сапасына бақылау жүргізу үшін Мемлекеттік қабылдаудың жұмысшылары қабылданған өнімді және оған өңделген конструкторлық және технологиялық құжаттарды оте жақсы білу керек.
Бұйымның конструкторлық құжаты бұйыммен бірге оны өңдеу, өндіру, эксплуатация және жөндеу процесінде жүреді. Конструкторлық құжаттарсыз бұйымды шығару және дайындау, тағайындалуы бойынша қолдану мүмкін емес. Конструкторлық құжат бұйымның сапасы мен оның техникалық деңгейі, және оның даму тенденциясы туралы толық және нақты информациясы бар, біріншілік сақтаушы болып табылады. Өнімді өндіруді дұрыс және дәл дайындау және ұйымдастыру, оның эксплуатациясы және жөнелуі конструкторлық құжаттың сапасына байланысты.
Конструкторлық құжаттың сапасы техникалық және хабарландыру мазмұнына, физикалық жағдайына байланысты болады.
Конструкторлық құжаттың техникалық мазмұны бұйымның жұмыс істеу принципін, қондырғысын, құрылымын, оның функционалды бөліктерімен ішкі және сыртқы байланыстарын анықтайды, өнімнің сапасына және техникалық деңгейіне талаптар орнатады.
Хабарландыру мазмұны бірыңғай техникалық тілмен қабылданған техникалық шешімдер, бұйымның техникалық деңгейі мен сапасы туралы мәлімдемелерден тұрады.
Конструкторлық құжаттың физикалық жағдайы саақталуға жарамдылығын, жарылу, жапсыру және тесілген жерлерсіз келтірілген мәлімдемелердің дәлдігін, сондай-ақ түпнұсқа үшін де және бірнеше рет көшірмесін түсіруге жарамдылығын анықтайды.
Конструкторлық құжаттың техникалық мазмұнының сапасы өнімнің техникалық шарттары мен стандарттарында, ғылыми-зерттеулердің және тәжірибелі-конструкторлық жұмыстардың нәтижесінде (НИОКР); ал хабарландыру мазмұнының сапасы - ЕСКД стандарттарында; физикалық жағдайының сапасы - ЕСКД стандарттарында және құжаттарға ұқыпты қарауда базаланады.
Конструкторлық құжаттың сапасын бақылауда Мемлекеттік қабылдаудың жұмысшылары өнімнің техникалық шарттарымен, стандарттарымен және ЕСКД стандарттар комплексімен еркін жұмыс жасай алуы керек.
Аталынған стандарттар нормативтік талапта орнатылған өнім қауіпсіздігін өзара ауыстырымдылығын техникалық, информациялық қамтамасыз ете отырып, реттеуге мүмкіндік береді. Мысалы, кез-келген өнім үшін оларға талап орнату , схема түрінде кескінін көрсету, пайдалану, жөндеу, мәәліметтерін келтіру осы технологиялық конструкторлық құжаттарда қарастырылады.
Қазіргі таңда ғылым мен технологиялық ақпараттық байланыстың өркендеуіне байланысты ЕСКД құжаттарын талдау жаңа электрондық конструкторлық құжаттарды жасауға итермелейді.
ЕСКД құжаттарын жетілдіру, халықаралық стандарттар ИСО13.584.\, 13.531 талаптарын ескере отырып жүргізілді. Конструкторлық құжаттардың электронды нұсқасын ЕСКД шарттарына сәйкестендіру информациялық технологиялар саласындағы стандарттау бойынша жұмыстарын халықаралық бағдаламасына ендірілген.
2. Конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі КҚБЖ (ЕСКД) стандарттарының тағайындалуы.
КҚБЖ (ЕСКД) стандарттар комплексі өнімнің өмірлік кезеңінде жобалау, дайындау, пайдалану, жөндеу т.б. әзірленетін және қолданылатын конструкторлық құжаттарға өзара байланысқан ережелерді, нормаларды орнатады. ЕСКД стандарттарының негізгі тағайындалуы, конструкторлық құжаттарды рәсімдеу барысында келесі мәселелерді қамтамасыз етеді:
1) Бұйымды жобалау барысында жетілдірілген әдістер мен құралдарды пайдалану;
2) Конструкторлық құжаттардың өзара байланысын ешқандай өзгертусіз пайдалану мүмкіндігі;
3) Конструкторлық құжаттардың тиімді жинақталуы;
4) Конструкторлық құжаттарды және ондағы ақпаратты өңдеудің механикалығы және автоматтылығы;
5) Тұтынушының өмірі мен денсаулығына қоршаған ортаға бұйым қауіпсіздігін қамтамасыз ететін талаптардың конструкторлық құжаттарда болуы;
6) Бұйымның жоғарғы сапасы;
7) Бұйымды жобалауда стандарттау және унификациялау мүмкіндігінің кеңеюі;
8) Бұйымды сертификаттау мүмкіндігі,
9) Өндірісті дайындаудың еңбек сыймдылығын төмендету және мерзімін қысқарту;
10) Бұйымды дұрыс пайдалану,
11) Жұмыс істеп тұрған өндірісті қайта жетілдіру үшін құжаттарды әзірлеудің ыңғайлылығы; және қол жетімділігі;
12) Конструкторлық құжаттар мен графикалық бейнелердегі формалардың жеңілдетілуі;
13) Автоматтандырылған жүйелердің біртекті ақпараттық базасын жасау мүмкіндігі;
14) Халықаралық стандарттарға сәйкестендірудің ырғақтылығы;
ЕСКД стандарттары машина жасау және прибор жасау бұйымдарына таратылады.
ЕСКД стандарттарымен орнатылған нормалар мен ережелер келесі құжаттарды әзірлеу, өңдеу , рәсімдеу барысында қолданылады:
1) Конструкторлық құжаттардың барлық түрінде;
2) Конструкторлық құжаттарды есепке алу, тіркеу құжаттары;
3) Конструкторлық құжаттарға өзгерістер енгізу бойынша құжаттарға;
4) Нормативті техникалық, технологиялық құжаттарға;
Сондай-ақ басқа да стандарттарға, нормалар мен ғылыми-техникалық оқу әдебиеттеріне қолданылады.
ЕСКД стандарттары топтық жіктелуі келесідегідей
Топ нөмері №
Стандарттар тобының жіктелінген атауы
0
Жалпы жағдайларға байланысты стандарттар
1
Негізгі жағдайға байланысты стандарттар
2
Конструкторлық құжаттардың және бұйымның белгіленуі мен жіктелінуі
3
Сызбалардың негізгі ережелері
4
Әртүрлі бұйымдардың сызбаларын орындау ережелері
5
Конструкторлық құжаттарды өзгерту ережелері
6
Эксплуатациялық және жөндеу жұмыстарын орындау ережелері
7
Сұлбаларды орындау ережелері
8
Жобалау барысында макеттік әдіспен құжаттарды орындау ережелері
9
Басқа да стандарттар
ЕСКД стандарттары ГОСТ 1.0 стандарттарында орнатылған ережелер бойынша белгіленеді. Стандартты белгілеу келесідегідей:
1) Стандарт категориясының индексі, яғни ГОСТ;
2) ЕСКД стандарттар комплексімен берілген сан келтіріледі;
3) Кестеге сәйкес стандарт тобының нөмерін белгілейтін сан келтіріледі;
4) Аталынған топтағы стандарттың реттік нөмерін белгілейтін сан келтіріледі;
5) Стандарттың бекітілген жылын көрсетеді.
ГОСТ 2604-
ГОСТ - стандарт категориясының индексі
2 - стандарт комплексінің номері
6 - кестеге сәйкес стандарт тобының номері
04 - топтағы стандарттың реттік номері
ЕСКД стандарттары халықаралық стандарт үшін орнатылған тәртіпте ендіріледі.
Жаңа немесе қайта қаралған ЕСКД стандарт ендіру барысында оларды қайта рәсімдеуге болады. Тек қана қорғаныс мақсатында әзірленген немесе конструкторлық құжаттар тапсырыс берушімен келісіледі.
Бұрын әзірленген конструкторлық құжаттарды қолдануда, әзірлеуші көшірмесін өз қолында ұстауға немесе қайта дайындауға құқылы.
ЕСКД классификаторында барлығы 100 класс бар. Барлық бұйымдар функционалдық біртипті класқа қатысты болып келеді. Резервті кластар уақыттың өтуіне байланысты қажеттілікке орай бұйымның жаңа түрін орналастыру үшін керек.
ЕСКД классификатордың әр класы 10 кішкентай кластарға бөлінеді(0-ден 9-ға дейін), әр кішкентай кластардың өзі 10 топқа , әр топ кішкентай топшаларға ,кішкентай топшалар 10 түрге бөлінеді.
ЕСКД классификаторын қолдану мынаны қамтамасыз етеді:
1.Бұйымдардың және машина, құрал жасап шығарушы конструкторлық құжаттардың тағайындалуының біріңғай жүйесін.
2.Проектеу , өндіріс ремонттау мақсатында әр түрлі мекемелерде, ұйымдарда қолдану мүмкіндігі.
3.Жасап шығарушы және дайындалған бұйымдарды,сондай-ақ конструкторлық құжаттарды іздеуді тездету және жеңілдету.
4.Стандарттаудың және унификацияның бағытын анықтау.
5. Бұйымдарды өндіруде , проектеуде ,автоматизацияда қолданылатын құрал-жабдықтардың кең қолданылуы.
КҚБЖ (ЕСКД) классификаторы классифицирленген көпшіліктің дедуктивті логикалық бөлуге бағытталған иерархиялық ондық әдіс бойынша жасалған. Бұл әдіс бойынша классификацияның әр сатысындағы құжаттар мен бұйым классификациясының белгілерін нақтылау жүзеге асырылады.
Кластағы бұйымдарды классификациялау кезінде келесідегідей негізгі белгілер қолданылады:
а) Функционалдық (бұйыммен орындалған негізгі эксплуатациялық функция )
ә) Конструкторлы ( бұйымның коструктивті ерекшеліктері)
б) Әрекет ету принципі (физикалық , физика - химиялық процесс)
с) Параметрлік (бұйымның жұмыс параметрінің дәлдік деңгейлері және шамалары:негізгі размерлер ,қуат ,қысым ,ток күші ,жиілік)
д) Геометриялық форма
е) Бұйымның аталуы.
Кластарды түзету кезінде жиынтық бірлігінің , комплекттердің, комплекстердің классификациясының бірінші деңгейінде функционалдыбелгі қолданылады.Бұл белгі кластың бұйымдары туралы мәлімет беріп және оларды басқа кластың бұйымдарынан ерекшелеуге мүмкіндік береді.
КҚБЖ (ЕСКД) классификатор бұйымының класының классификациялық мінездемесінің коды Технологиялық классификатордың құраушы бөлімі ретінде қолданылады.
Жалпы құжаттың классификациясы үшін барлық кластағы "О" кішкентай кластар қолданылған. Бұл "О" кішкентай класқа барлық клас,оның кішкентай класы, топ, топша, түр, норма, тәртіп, талап, әдіс, бұйымның құраушылары, олардың маркировкасы, орауы, бақылауы, қабылдауы , сақтауы, монтаждауы, және т.б құрайтын құжаттар жатады.
3. Конструкторлық құжаттардың түрлері.
Конструкторлық құжаттарға бұйымның құрамы мен қасиетін анықтайтын оны жобалау, дайындау, пайдалану және жөндеу барысындағы қажетті мәліметтерді қамтитын графикалық және мәтіндік құжаттар жатады :
1) Бөлшек сызбасы - бұл бөлшекті дайындау мен бақылауға қажетті мәліметтерді қамтитын кескін, яғни құжат.
2) Құрастыру сызбасы - бұл құрастыру бірліктері мен басқа да мәліметтерді қамтитын құжат, сондай-ақ құрастыру сызбасына гидромонтаждау мен пневмомонтаждау әрекеттерін орындайтын сызбалар да жатады.
3) Жалпы көрініс сызбасы - бұйымның конструкторлық ерекшелігін оның құрамдас бөліктермен өзара іс-әрекетін сондай-ақ жұмыс істеу принципін айқындайтын құжат.
4) Теориялы сызба - бұйымның геометриялық формасын оның құрамдас бөліктерінің координаталар орналасуын айқындайтын құжат.
5) Габаритті сызба - пішінді - бұйымның жалпы нобайын және орнатылатын қосылатын өлшемдерін көрсететін құжат.
6) Монтаждау сызбасы - бұйымның қолданылу орнына орналастыру үшін мәліметтері бар құжат. Сондай - ақ монтаждау сызбасына бұйымды орнату үшін арнайы әзірленген іргетастық сызбалар да кіреді.
7) Қораптау сызбасы - бұйымды қораптау үшін қажетті мәліметі бар құжат.
8) Схема сұлба- шартты белгі түрінде немесе бұйымның құрамдас бөлігінің өзара қатынасын белгілейтін сызба түрінде келтірілген құжат.
9) Спецификация - құрастыру бірлігінің құрамын, комплекстілігін, комплектілігін айқындайтын құжат.
10) Спецификация тізбесі - бұйымның құрамдас бөлігінің саны мен сыйымдылығын көрсететін барлық спецификация жиынтығын құрайтын құжат.
11) Сілтемелік құжаттар тізбесі - бұйымның конструкторлық құжаттарына сілтеме көрсетілген құжаттар жиыны бар құжат.
12) Бұйымды сатып алу тізбесі - бұйымды әзірлеуде пайдаланылатын сатып алу тізбесін құрайтын құжат.
13) Сатып алынған бұйымды қолдануы рұқсат тізбесі - ГОСТ 2.124 сәйкес сатып алынған бұйымдарға қолдану үшін рұқсат мәліметтерін қамтитын құжат.
14) Техникалық ұсыныс тізбесі - техникалық ұсынысқа кіретін құжаттар жиынынан құралған құжат.
15) Эскиздік жоба тізбесі - эскиздік жобаға кіретін құжаттар тізбесінен құралған құжат.
16) Техникалық жоба тізбесі - бұйымның техникалық жобасына кіретін құжаттар тізбесінен құралған құжат.
17) Түсіндірме жазба - әзірленген бұйымның әсер ету принципін жазбалайтын құжат, сондай-ақ мұнда оның техникалық әзірлеу, техника-экономикалық шешімі келтіріледі.
18) Техникалық шарт - бұйымды әзірлеу, бақылау, қабылдау, жеткізу талаптарынан құралған құжат.
19) Сынау әдістемесі және бағдарламасы - бұйымды сынауды сондай-ақ соны бақылауды әдістері мен реті барысындағы техникалық мәліметтерді қамтитын құжат.
20) Есеп - параметрлер, шамалар есептеулерінен құралған құжат.
21) Пайдалану құжаттары - пайдалану барысындағы бұйымды пайдалану, қызмет көрсету, жөндеу мәліметтерін қамтитын құжат.
22) Жөндеу құжаттары - арнайы кәсіпорындарда жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін мәліметтерді қамтитын құжат.
Конструкторлық құжаттарды әзірлеу кезеңіне байланысты келесідегідей бөлеміз:
1. Техникалық ұсыныс
2. Эскиздік жоба
3. Техникалық жоба
Аталынған құжаттар топтамасын негізінен жобалық құжаттар деп атайды.
4. Жұмысшы құжаттар
Конструкторлық құжаттарды әзірлеу тәсілдеріне байланысты келесідегідей бөлеміз:
1. Түпнұсқа - кез келген материалда әзірленген екінші түпнұсқалы дайындау үшін тағайындалған құжат.
2. Екінші түпнұсқа - орнатылған тәртіпте екінші түпнұсқа ретінде кез келген интервалда рәсімделінген көп қайтара көшірме алуға мүмкіндік беретін құжат.
Екінші түпнұсқа ретінде алғашқы түпнұсқаны немесе типографиялық тәсілмен басылған екінші түпнұсқаны пайдалануға болады.
3. Қайталау құжаты - кез келген материалда әзірленген көшірме алуға мүмкіндік беретін екінші түпнұсқаның көшірмесі.
4. Көшірме - бұйымды жобалау, пайдалану, жөндеу барысында тікелей қолдануға тағайындалған екінші түпнұсқаның немесе қайталау құжатының көшірмесі.
Конструкторлық құжаттардың комплектілігі
Конструкторлық құжаттардың комплектілігін анықтауда келесілерді анықтап алу керек:
1. Негізгі конструкторлық құжатты
2. Конструкторлық құжаттың негізгі комплектілігін
3. Конструкторлық құжаттың толық комплектілігін
Бұйымның негізгі конструкторлық құжаты бұйымның немесе оның құрамының толық және біртекті жазбаларымен ерекшеленеді.
Конструкторлық құжаттың негізгісі : болып келесілер қабылдануы мүмкін, мысалы, бөлшек үшін оның жалпы сызбасы, құрастырма бірлік үшін спецификациядағы көрсетілетін бірліктер жиынтығы.
Конструкторлық құжаттың бірыңғай жүйесі стандартына сәйкес әзірленген конструкторлық құжаттарды қолдануда бұйымның барлық параметрлерін айқындайтын мәліметтер қарастырылады. Осындай жағдайда ғана бұйымға негізгі конструкторлық құжат толық қарастырылған деп саналады.
Конструкторлық құжаттың негізгі комплектісі деп бұйымның барлық құраушыларының қамтитын құрастыру сызбасы, принциптік сызбасы, техникалық шарты, пайдалану құжаттары және т.б. құраушы бөлік қарастырылған конструкторлық құжаттың жиынтығын айтамыз. Құраушы бөліктердің конструкторлық құжаттары бұйымның негізгі құжаттар комплектісіне кірмейді.
Бұйымның конструкторлық құжаттарының толық комплектісі келесілерді қамтитын құжаттар: берілген бұйымның конструкторлық құжаттарының негізгі комплектісін берілген бұйымның және оның құраушы бөліктерінің конструкторлық құжаттарының негізгі комплектісі.
Конструкторлық құжаттардың негізгі комплектісіне конструкторлық құжат кіруі мүмкін, егерде бұл құжаттар берілген бұйымға қатысты болса.
Конструкторлық құжаттардың номенклатурасы бұйымды әзірлеу кезеңдеріне байланысты анықталынады.
4. Конструкторлық құжаттарды әзірлеу кезеңдері
Конструкторлық құжаттарды әзірлеу келесі мақсаттар негізінде жүзеге асырылады:
1) Бұйымның жұмыс істеу принципін тексеру ;
2) Бұйым конструкциясына әзірленген негізгі конструктивті шешімдерді тексеру;
3) Өндірілетін бұйымның өзгеріс ендірілгенге дейінгі жағдайын алдын-ала тексеру.
Конструкторлық құжаттарды әзірлеу кезеңдері келесідегідей:
Әзірлеу кезеңдері
Орындалатын жұмыстар кезеңдері
Техникалық ұсыныс
1 Материалдар жиналады
2 Техникалық ұсыныс әзірленеді
3 техникалық ұсыныс қаралады және бекітіледі
Эскиздік жоба
1 Эскиздік жоба әзірленеді
2 Қажеттілікке қарай макеттер әзірленіп сынаудан өткізіледі
3 Эскиздік жоба қарастырылып бекітіледі
Техникалық жоба
1 Техникалық жоба әзірленеді
2 Қажеттілікке қарай макеттер әзірленіп сынаудан өткізіледі
3Техникалы жоба қарастырылып бекітіледі
Жұмысшы-конструкторлық құжаттар әзірленеді
1 Тәжірибелік үлгіні әзірлеу және сынау үшін тағайындалған конструкторлық құжаттар әзірленеді.
а Кіші кәсіпорындар үшін
2Тәжірибелік үлгіні әзірлейді және алдын-ала сынайды
3 Тәжірибелік үлгіні алдын-ала сынау қорытындысы бойынша конструкторлық құжаттарға түзетулер енгізіледі.
4 Тәжірибелік үлгіні қабылдау сынауынан өткізеді
5 Қабылдау сынауының негізінде конструкторлық құжаттарға түзетулер енгізеді
б Массалық және сериялық өнімдер шығарушы кәсіпорындар үшін
Орнатылған серия бойынша бұйымды әзірлеу және сынау
Орнатылған серия бойынша әзірленген және сыналған бұйым қорытындысы бойынша конструкторлық құжаттарға түзетулер енгізу, сондай-ақ оны жарықтандыру
5. Техникалық ұсыныс
Техникалық ұсыныс өнімнің техникалық тапсырмасында қарастырылған жағдайда әзірленеді. Техникалық ұсыныс техникалық тапсырмада көрсетілмеген бұйымның сапасына қатысты қосымша және нақты талаптарды анықтау мақсатында әзірленеді, ол бұйымның әртүрлі варианттарын талдау констукторлық жетілдіру мақсатында жасалады.
Техникалық ұсыныста ГОСТ 2.102 сәйкес бұйымның техникалық тапсырмасында қарастырылған конструкторлық құжаттар кіреді. Сондай - ақ макеттерді әзірлеуге арналған конструкторлық құжаттардың жиынтығы техникалық ұсынысты қарастырмайды. Бұйымның аз көлемді варианттарына текстік әзірлеуге техникалық ұсынысты кесте түрінде беру ыңғайлы.
Үлкен көлемді текстік құжаттар үшін оларды варианттарға бөліп, әрбір вариант үшін келесі тәсілдер қарастырылады:
1. Бөлімшелер бойынша әрбір вариант үшін жеке-жеке мәліметтер келтіріледі;
2. Әрбір бөлімнің бөлімшелері үшін әрбір вариантты жан-жақты сипаттап, мәліметтер келтіріледі.
Техникалық ұсыныстағы сызба және сұлба түрінде келтірілген мәліметтер әрбір вариант үшін жеке бетте сұлба және сызба түрінде келтіріледі.
Бұйымды құраушы бірліктердің жалпы белгіленуі, көрсетілуі әрбір вариань үшін келесі тәсілдердің бірімен орындалады:
1. Барлық вариантқа бір кесте түрінде ;
2. Әрбір варианқа жеке кесте түрінде.
Техникалық ұсыныстағы жалпы көріністің сызбасы келесілерден құралуы тиіс:
1. Әрбір вариантты салыстыру үшін қажетті бұйым кескіні текстік бөлімі және жазбасы , сондай-ақ бұйымды әзірлеуге орнатылған талаптар, құраушы бөліктердің өзара әсер, бұйымның жұмыс істеу принципі;
2. Бұйымныңатауы, оның құраушы бөліктерінің белгіленуі немесе бұйымның жұмыс істеу принципі;
3. Кескіндік берілудегі өлшемдері ;
4. Қажет болса, сұлбасы бірақ мұны жеке бетке рәсімдеудің қажеті жоқ.
5. Бұйымның жалпы көрінісінің сызбасын салыстыру үшін қажет болса, бұйымның техникалық сипаттамасы
Кескін максималды түрде қарапайым жұмысшы сызбалар үшін конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі стандарттарына сәйкес орындалуы керек.
Кескінді орындау барысында келесілерге мән бермеуге болады:
1. Салыстырылуға қажетті варианттың құраушы бөліктерінен басқаларға
2. Бұйымның құраушы бөліктерінің салыстырылатын варианттарынан басқасына байланысын көрсетпеуге болады.
Бұйымның жалпы көрінісіндегі аталуы мен белгіленуі келесідей тәсілдердің бірінде көрсетілуі тиіс:
1. Бұйым кескіні келтірілген бетте кесте түрінде
2. Бұйым кескінделінген бетте өз алдына нұсқа түрінде
Бұйымның жалпы көрінісінің элементтері позиция номері, техникалық талаптар мәтіні, жазбасы және т.б. жұмысшы сызба үшін конструкторлық құжаттардың бірыңғай стандарттарында орнатылған ережелерге сәйкес орындалады.
Техникалық ұсыныстың түсіндірме жазбасы ГОСТ 2.106 сәйкес келесілерді қамту керек:
1. Кіріспе. Мұнда техникалық ұсынысты бекіткен мерзімі, номері, атауы келтіріледі.
2. Әзірленетін бұйымның қолдану аймағы және тағайындалуы. Мұнлда бұйымды қолданылу аймағына сипаттама , бұйымның жалпы сипаттамасы қарастырылады.
3. Техникалық сипаттама, мұнда бұйымның негізгі техникалық сипаттамалары өнімділігі, қуаттылығы,ЛЭК және т.с.с. сондай-ақ қосымша техникалық тапсырмалар сәйкес орнатылған сипаттамалар келтіріледі. Олар: орнатылған техникалық тапсырмаға сәйкестігі немесе аутқуы туралы мәліметтер бұйымның негізгі сипаттамасын салыстыру мәліметтері және сапасына сондай-ақ техникалық деңгейіне сілтемелер.
4. Таңдалынған констпукцияны жазбалау және негіздеу. Конструкцияны негіздеу.
Конструкцияны жазбалау мен негіздеуде келесілер қарастырылады:
1. Қарастырылатын негізге байланысты бұйым вариантын негіздеу және жазбалау
2. Сынау бағдарламасы және әдістемесі, макетті сынау қорытындысы, орнатылған талапқа макеттің сәйкестігін бақылау мәліметтері, сондай-ақ эргономикалық, эстетикалық үйлесімділігі
3. Қажеттілікке қарай макет суреті
4. Макеттің әзірленгені бойынша негізгі конструкторлық құжаттың белгіленуі, сынау бойнша есебі, мерзімі, номері.
5. Бәсекеге қабілеттілігі, патенттік тазалығы бойынша мәліметтер
6. Берілген өтінімдер бойынша жаңа өнертабысты пайдалану бойынша мәліметтер.
7. Өндірістік санитария және техника қауіпсіздігі бойынша сәйкестік мәліметтер
8. Конструкторлық сенімділігі жұмыс қабілеттігі, мұнда бұйымның сенімділігі мен жұмыс қабілеттілігінің ұзақ мерзімділік, жөндеуге жарамдылық, т.б. деңгейін растайтын есептеулер келтіріледі.
9. Әзірленген бұйымның қолданылуын ұйымдастыру жазбасы, мұнда бұйымды пайдалану бойынша жұмыстарды ұйымдастыру туралы мәліметтер қарастырылады
10. Күтілетін техника-экономикалық көрсеткіштер, экономикалық көрсеткіштер бойынша есептеулер келтіріледі.
11. Стандарттау және үйлестіру деңгей, мұнда әзірленентін бұйымдағы қолданылатын стандартталынған унификацияланған құрастыру бірліктері туралы мәліметтер келтіріледі.
Түсіндірме жазбаны, техникалық ұсынысты әзірлеу процесі бойынша ұсыныстармен аяқтайды. Онда бұйымды әзірлеудің келесі кезеңінде орындалатын жұмыстың тізбесі конструкторлық құжаттарға жатпайтын көркемдік материал қолданылған әдебиет тізбесі, техникалық ұсыныс әзірлеуге қолданған басқа да кәсіпорын мен ұйымы құжаттары авторық куәліктер, патенттік зерттеулер туралы есеп өндірілетін бұймның қажетті көлемі туралы тұтынушылар анықтамасы және т.б. қарастырылады.
Бұйымға техникалық ұсынысты әзірлеу кезеңінде келесідей жұмыстар орындалады:
1) Мүмкін шешімдер бойынша, конструкцияны әзірлеу қажеттілігін анықтау, мұнда жұмыстың маңыздылығы қарастырылатынварианттың өзара салыстырымдылығын қамтамасыз ету қажет.
2) Бәсекеге қабілеттілік және патенттік тазалық бойынша вариантты зерттеу, өнертабысқа өтінімді рәсімдеу
3) Варианттардың өндірістік санитария және техника талаптарына сәйкестігін тексеру
4) Қарастырылатын варианттың сәйкестігін бақылау , бұйымды бағалау, сапа көрсеткіштері бойынша жүргізіледі.
5) Бұйымның үйлесімді вариантын таңдау
6) Стандарттарды әзірлеу бойынша ұсынсты дайындау.
6. Эскиздік жоба.
Конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесінде эскиздік жобаны әзірлеу келесі жағдайларда орындалады:
1) Бұйымның техникалық тапсырмасында қарастырылса
2) Техникалық ұсыныста қарастырылса
Эскиздік жоба бұйымның жалпы жұмыс істеу принципін принципиалды конструктивтік, схемалық және басқа сұлбаларын орнату мақсатында әзірленеді.
Эскиздік жобаны әзірлеу кезеңінде бұйымның және оның құраушы бөліктерінің варианттары қарастырылады. Эскиздік жобаны әзірлеуде бұйымға шешімдерді қабылдау үшін орнатылған талаптарды қамтамасыз ету үшін қажетті жұмыстар орындалады.
Бұйымның сипаттамасы тағайындалуы бойынша қажетті жұмыстардың тізбесі тапсырыс берушімен келісе отырып әзірленеді. Эскиздік жобаның құжаттарына ГОСТ 2.102 сәйкес қарастырылатын техникалық тапсырма мен техникалық ұсыныстар келтірілген конструкторлық құжаттар қарастырылады. Макет әзірлеу үшін дайындалған конструкторлық құжаттар эскизін жобаның жиынтығына кірмейді.
Эскиздік жобаның құжаттарына келесідегідей талаптар қойылады:
Жалпы көрініс сызбасы бойынша
1) Эскизщдік жоба сызбасының келесідегідей талаптарды қамтамасыз ете алу қажет : бұйым кескіні , текстік бөлімі, жазбасы, атауы, құраушы бөліктерінің белгіленуі, жұмыс істеу принципі өлшемдері, техникалық сипаттамасы және т.б.
2) Кескін, конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесінің жұмысшы сызбасына сәйкес максималды жеңілдетілген түрде орындалады. Бұйымның құраушы бөліктері өзара әсерлерін аша отырып келтіріледі.
3) Бұйымның құраушы бөліктерінің атауы, белгіленуі келесі тәсілдердің біреуімен беріледі: жеке, бұйым кескінделген бетте, кестеде, құраушы бөліктерінің кескінделінген жеке беттерінде, кестеде берілу барысында құраушы бөліктерінің позициялық номері беріледі.
4) Құраушы бөліктерінің жазбасы кестеде келесі ретте ұсынылу керек: алмастырылатын бұйым, сатып алынатын, қайта әзірленген бұйым.
Эскиздік жобаның түсіндірме жазбасы ГОСТ 2.106 бойынша келесі негізгі талаптарды ескере отырып орындалады:
1) Кіріспе бөлім - мұнда техникалық тапсырманың бекітілген номері, атауы, мерзімі келтіріледі. Егер эскиздік жоба техникалық тапсырмада қарастырылған болса немесе техникалық ұсыныста келтірілген болса, онда келесідегідей жазба көрсетіледі: эскиздік жобаны әзірлеу техникалық тапсырмада . немесе техникалық ұсыныста көрсетілген. Сонымен қатар қарастырылған хаттама номері мен мерзімі көрсетілуі тиіс.
2) Әзірленетін бұйым тағайындалуы және қолдану аймағы көрсетіледі.
3) Бұл техникалық тапсырмаға немесе техникалық ұсынысқа сәйкес әзірленеді. Сондай-ақ техникалық тапсырманы немесе техникалық ұсынсты нақтылайтын мәліметтер келесілер:
- Бұйымның қолданылу шарты немесе қысқаша қолданылу аймағы
- Бұйымның жалпы сипаттамасы қарастырылады.
4) Техникалық сипаттама бөлімі - мұнда негізгі техникалық сипаттамалары қуаты, айналым саны, өнімділігі, электр энергия шығыны , ПӘК және т.б. келтіріледі.
Техникалық тапсырмада және техникалық ұсыныста орнатылған талаптарға сәйкестігі немесе ауытқу туралы мәліметтер, отандық және шетелдік аналогтарының сипаттамасымен салыстыруға қажетті бұйымның негізгі сипаттамалары туралы құжат, бұйымның сапасы немесе техникалық деңгейі.
5) Конструкциялы негіз деп таңдау мұнда конструкцияның жазбасы әзірлену кезіндегі шешімдердің негізгілері келтіріледі.Қажеттілікке қарай келесі көрнекілік мәліметтер қарастырылуы мүмкін .
6) Эскиздік жоба бойынша макет әзірленген болса, оның мәліметтері, сынау қорытындысы, әдістемесі эргономикалық, эстетикалық сәйкестігі фотосуреті негізгі конструкторлық құжаттары, технологиялық патенттік тазалығы мен бәсекеге қабілеттігі жаңа өнертабысты алуға берілген өтініш , техника қауіпсіздігі , бұйымның сәйкестігі. Бұйымды қораптау және тасымалдау мәліметтері, бұйымды әзірлеуге қажетті материалдарға техникалық талаптар, бұйымның құраушы бөліктерінің сәйкестігі, сондай-ақ оған қажетті сатып алынатын материалдар мен бөлшектердің қолдану шарты, кепілдік мерзімі, жұмыс режимі, бұйымды әзірлеу барысында кездесетін техологиялық сұрақтар.
7) Конструкция сенімділігі және жұмыс қабілеттілігін есептеу бөлімі, мұнда бұйым қабілеттігін кинематикалық, электрлік, жылулық және т.б. растайтын алдын-ала есептеулер бұйым сенімділігін ұзақ мерзімділік, жөндеуге жарамдылық келтіріледі. Егер есептеулер көлемі үшін болатын болса, онда оны жеке құжат түрінде рәсімдейміз. Ал бұл бөлім үшін тек есептеу қорытындыларын береміз.
8) Әзірленетін бұйымды қолдану жұмыстарын жазбалау бөлімі, мұнда бұйымды қолдану бойынша мәліметтер, яғни техникалық тапсырмада қарастырылған, бұйымның жұмыс істеу шарты, режимі, оған қызмет көрсететін персоналдар сарны , біліктілігі туралы мәліметтер келтіріледі.
9) Күтілетін экономика-техникалық көрсеткіштер, мұнда бұйымды халық шаруашылығына енгізу барысында күтілетін экономикалық көрсеткіштердің есептеулері келтіріледі.
10) Стандарттау және үйлестіру деі\ңгейі, мұнда бұйымды әзірлеу барысында қолданылатын стандартталынған , унификацияланған құрастырма бірліктер мен бөлшектер туралы мәліметтер келтіріледі.
Түіндірме жазбаға қосымша бөлімі
Техникалық тапсырманың көшірмесі бұйымды келесі әзірлеу кезеңдерін орындалатын жұмытар реті, конструкторлық құжаттарға кірмейтін, көрнекілік, конструкциялық материал, қолданылатын әдебиеттер тізімі келтіріледі.
7. Техникалық жоба.
Техникалық жоба техникалық тапсырмада, техникалық ұсыныста немесе эскизді жобада қарастырылған болса әзірленеді. Техникалық жобаны бұйым конструкциясы туралы соңғы техникалық шешім қабылдау мақсатында әзірлейді. Қажеттілікке қарай техникалық жобаны бұйымның жекелеген құраушы бөліктерінің вариантын қарастыру үшін дайындау мүмкін. Бұл жағдайда үйлесімді вариантты таңдау, бұйымның тәжірибелі үлгісін сынау қорытындысы негізінде жүргізіледі. Техникалық жобаны әзірлеу барысында бұйымның орнатылған талаптарды қамтамасыз етуге қажетті келесі мәселелер қарастырылады:
1) Бұйым конструкциясы туралы толық мәлімет алу
2) Техникалық тапсырма талаптарына сәйкестігін бағалау
3) Технологиялығын айқындау
4) Дайындау деңгейінің дәрежесін орнату
5) Тасымалдау және монтаждау мүмкіндігін айқындау
6) Эксплуатацияға ыңғайлығын тексеру
Техникалық жоба ГОСТ 2.102 сәйкес конструкторлық құжаттардан құралады. Техникалық жобаны әзірлеу барысында алдыңғы кезеңдерге техникалық ұсыныс, эскиздік жоба әзірленген жекелеген құжаттар қолданылуы мүмкін. Егер де бұл құжаттар талаптарға сәйкес болса, техникалық жобаны әзірлеуде жалпы көрініс сызбасы ГОСТ 2.102 бойынша орындалады. Сонымен қатар жалпы көрініс сызбасында келесілер қарастырылуы керек: ГОС 2.307 сәйкес өлшемдері, шекті ауытқулары келтіріледі.
- Бұйымға техникалық талапты - белгілі бір жабдықты қолдану, пісіру әдістер, орамдарды орау тәсілдері және т.б. қарастырылады.
Түсіндірме жазбасы бойынша техникалық жоба ГОСТ 2.106 талаптарын ескере отырып әзірленеді. Онда келесі бөлімдер қарастырылады:
1) Техникалық тапсырмаға, техникалық ұсынысқа немесе эскиздік жобаға сәйкес әзірлеу мерзімі, номері келтіріледі;
2) Бұйымның қолдану аймағы және тағайындалуы. Бұйымның қолдану шарты, объектінің жалпы сипаттамасы қарастырылады;
3) Техникалық сипаттама, мұнда бұйымның негізгі техникалық сипаттамалары және алдыңғы әзірлеу кезеңдері техникалық тапсырма, техникалық ұсыныс, эскиздік жобаорнатылған талаптарға сәйкестігі немесе ауытқуы қарастырылады.
4) Таңдалынған конструкцияны негіздеу және жазбалау , мұнда тезхникалық шешімдері , қорапталуы келтіріледі. Қажеттілікке қарай басқа аналогтармен салыстыру мәліметтерін технологиялылығы , соңғы техникалық шешімнің дұрыстығы бағаланады. Сонымен қатар қолданылған өнертабыстар, сынау қорытындылары тапшы материалдар мен бұйымдарды қолдану қажеттілігі, тасымалдау мен сақтау, техника қауіпсіздігі туралы мәліметтер қарастырылады.
Бұйым сенімділігі және жұмыс қабілеттілігін растау есептері
Мұнда бұйымның жұмыс қабілеттілігі мен сенімділігі бойынша есептеулер келтіріледі. Есептеулер көлемі үлкен болса, жеке құжат түрінде, ол тарауға тек есептеу қорытындылары ғана беріледі.
Бұйымды әзірлеуде қолданылатын жұмыстарды ұйымдастыру , мұнда бұйымды әзірлеуде қолданылатын жұмыс тәсілдері, эксплуатациялануы, қызмет көрсететін персоналдар біліктілігі келтіріледі.
5) Күтілетін техника - экономикалық көрсеткіштер
6) Стандарттау, унификациялау көрсеткіштері
7) Түсіндірме жазбаға қосымша
8. Техникалық шарт.
Егер өнімге, соның ішінде сапасы мен қауіпсіздігі, қабылдау, таңбалау жөніндегі жеке талаптар Қазақстан Республикасында белгіленген тәртіпте қолданылатын ұқсас өнімге мемлекеттік, мемлекет аралық, халықаралық стандарттар мен техникалық реттемелерде белгіленсе, онда осы талаптарды техникалық шарт қайталамайды, ал ТШ-дың тиіті бөлім, бөлімшелер және тармақтарында стандарттар мен құжаттарға сілтемелер беріледі.
Әзірлеуші - мекемелер ТШ деңгейіне жауапты.
ТШ түпнұсқасы иесі ТШ әзірлеу шарттарына сәйкес әзірлеуші-мекеме, дайындаушы немесе тапсырушы болуы мүмкін.
Келісу тәртібі
Егер өнімді өндіріске қою (немесе қызмет көрсету) туралы шешімді қабылдау комиссиясы қабылдаса өнімге ТШ жобасы қабылдау комиссиясында (көркем-техникалық кеңесінде, дәм тату комиссиясында ж.т.б.) келісіге жатады.
Әзірлеуші тапсырушымен (тұтынушымен) қабылдау комиссиясында келісуге жататын басқа құжаттармен бірге ТШ жобасын келіседі, өкілдері қабылдау комиссиясы құрамына кіретін мекемелерге олардың жұмысына дейін бір айдан бұрын жібереді.
Егер олар қабылдау комиссиясының мүшесі болмаса мемлекеттік қадағалау органдарының құзырына жататын нормалар мен талаптары бар ТШ жобалары олармен және де, қажет болса, өнімді пайдалану мен өндіруге лицензия беретін мекемелермен келісуге жатады.
Басқа мүдделі мекемелерге қорытындыға ТШ жобасын жіберу қажеттілігі олардың құзырына жататын талаптар бар кезде әзірлеуші тапсырушымен бірге анықтайды.
Қабылдау комиссиясы мүшелері өнімнің (тәжірибелі топтамасы) тәжірибелі үлгілерінің қабылдау актісіне қол қоюы олар өкілдері болып табылатын мекемелермен ТШ жобасын келісуі деп белгенеді.
ТШ жобасын бір мезгілде бар мекемелерге келісуге жіберу ұсынылады.
Егер қабылдау комиссиясыз өнімді өндіріске қою туралы шешім қабылданған жағдайда, ТШ жобасы тапсырушымен (негізгі тұтынушымен), өнім қауіпсіздігіне мемлекеттік қадағалау органдарымен және өзінің құзырының шегінде басқа мүдделі мекемелермен келісуге жатады.
Негізгі тұтынушысы анықталмаған бастама тәртібінде әзірленетін өнімге техникалық шарттарды олардың құзырына сәйкес мемлекеттік қадағалау органдарымен келіседі.
Егер ТШ жобасында адамдардың денсаулығы, мүлігі және өмірі, қоршаған орта үшін өнім қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі талаптары бар мемлекеттік немесе мемлекетаралық стандарттарға сілтемелер болса және де Қазақстан Республикасының мемлекеттік қадағалау органдары белгілеген нормалар мен ережелеріне сілтемелері болса ТШ жобасы осы органдармен келісілмейді.
Егер, өнім құрастыру арнайы құрастыратын мекемемен жүргізілсе, ол туралы тиісті жазба техникалық тапсырмада немесе ТШ әзірлеу шарттнда болса, ТШ жобасы осы құрастыратын мекемелермен келісуге жатады.
Тш жобасын келісуді мөртаңба немесе жеке құжатпен расталған, КЕЛІСІЛГЕН грифтың астында (тәжірибе үлгісін қабылдау актісімен немесе тәжірибе топтамасымен, хатымен, ж.т.б.) қолымен ресімдейді.
Ондайда КЕЛІСІЛГЕН грифтың астында ТШ келісілген құжаттың күнін және атауын көрсетеді.
Келісілген кезде Ескертпелермен келісілген жазба рұқсат етілмейді.
ТШ келісу мерзімі және оларға өзгертулер оларды әзірлеуші - мекемеден ( кәсіпорыннан) алған күнінен 15 күннен аспауы керек.
Бекіту тәртібі
ТШ әзірлеу шартына сәйкес ТШ түпнұсқа иесі болып табылатын тапсырушы-мекеме, дайындаушы немесе әзірлеуші бсшысы (басшы орынбасары) ТШ бекітеді.
ТШ бекітуді құжаттың титул парағында БЕКІТЕМІН грифтың астында ТШ түпнұсқасының мекеме-иесі басшысының (басшы қолы) жеке қолымен ресімдейді.
Техникалық шарттарды тапсырушыга (тұтынушыга) дербес жеткізуге (таратуға) арналған (жиынтылықтылайтындарды қоса және жартылай фабрикаттарға) өнімге әзірлейді;
- осы өнімге мемлекет аралық стандарттар мен (ары қарай стандарттар) Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары жоқ кезде;
- осы стандарттармен өнімнің ерекше талаптарын нақтылайтын техникалық шарттарды әзірлеу ескерілсе жалпы техникалық шарттар немесе жалпы;
- техникалық талаптар түрлерінің стандарттары бар кезде;
- күші бар стандарттар мен техникалық реттемелердің нормалары мен талаптарын жоғарылатқан және толықтырған кезде.
ТШ өнімнің конструкторлық немесе басқа техникалық құжаттамаларының ажыратылмайтын бөлігі болып табылады. Техникалық құжаттамалар жоқ кезде ТШ-да өнімге, оның дайындалуына, қабылдануына, таңбалануына, тасымалдануына, сақталуына, пайдаланудың жарамдылық (сақтау) мерзіміне, кәдегеге жаратылуына, жерленуіне талаптардың толық кешені болуы тиіс.
ТШ әзірленеді;
- бір нақты бұйымға, затқа, материалға ж.т.б.;
- әр түрлі параметрлерде және (немесе) өлшемдерде (топты техникалық шарттарда) конструкциясының бірлігі, жалпы белгілері бар бұйымдар, заттар, материалдардың ж.т.б. бірнеше нақты түрлеріне.
ТШ әзірлемеуге болады;
- өнім шығаруға жеткілікті және қажетті талаптары бар, техникалық тапсырмалар бойынша немесе оны ауыстыратын құжаттар (шарттар, хаттама, нобай) бойынша шығарылатын жеке-дара өнімге;
- бір кәсіпорынның тікелей тапсырмасы бойынша белгіленгенкөлемде дайындалған, ары қарай өңдеуге жататын, заттар, материалдаржәне жартылай фабрикаттарға;
- бір кәсіпорында бұйымның құжаттама жиынтығына кіретін, конструкторлық құжаттама бойынша дайындалған бұйымның құрамдық бөлігіне;
- үлгі-эталон және техникалық сипаттама, техникалық құжаттама бойынша белгіленген тәртіпте дайындалған өнімге;
- егер ТШ барлығы шарттармен ескерілмесе, тек экспортқа арналған өнімге;
- МСТ 2.602 бойынша жөндеу жөніндегі басшылық бар кезде өнімді жөніндеуге.
Ескерту - Шетел автомобильдерді жөндеу осы автомобильдер маркалары иесі фирмаларымен бекітілген басшылыққа сәйкес жүзеге асырылады.
Шетелдердің халықаралық, аумақтық және ұлттық стандарттары
Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары ретінде оларды қабылдағанға дейін ҚР СТ 1.9 сәйкес ТШ ретінде қолданылуы мүмкін.
ТШ күшіне енген бекітетін мекеме белгілейді, бірақ ТШ мемлекеттік тіркелген күнінен бұрын емес.
ТШ күшінің мерзімі өнім, технология және өзара байланысты стандарттар мен құжаттардың жаңартылатынын ескеріп бес жылдан аспауы тиіс.
ТШ күшінің мерзімі Мемстандарттың ведомствоға қарасты кәсіпорындарымен оларды тіркеген кезде белгіленеді.
Өндірістен алынған өнімге ТШ пайдаланып жатқан бұйымдарды жөндеу және босалқы бөлшектерді дайындау үшін пайдалануға болады. Ондайда ТШ титул парақтарында Жөндеу мақсаттарына арналған жазба жазады, күшінің мерзімі шектелген болса шектеу мерзімін жояды.
Әзірлеу тәртібі
ТШ әзірлеу үшін негіздеме болып табылады;
- әзірлеуші, дайындаушы және тапсырушымен мойындалған және бекітілген өнімді әзірлеуге техникалық тапсырма немесе тапсырушы өтінімі (келісім, шарт, хаттама ж.т.б.);
- мүдделі заңды және жеке тұлғалардың бастамасы.
Конструкторлық құжаттамалардың жинақтамасына кіретін ТШ құрылуы, баяндалуы, ресімделуі және мазмұны МСТ 2.105, МСТ 2.114, конструкторлық құжаттардың жиынтығына кірмейтіндер - ҚР СТ 1.12 сәйкес болуы тиіс.
ТШ белгілейтін нормалар өнімнің ұқсас түрлеріне Қазақстан Республикасында қолданылатын мемлекеттік, мемлекет аралық және халық - аралық стандарттар және де техникалық регламенттер белгілейтін міндетті талаптардан төмен немесе қайшы болмауы тиіс.
Міндетті талаптара адамдардың өмірі, денсаулығы, мүлігі, қоршаған ортаны қорғау үшін өнім қауіпсіздігін, техникалық және ақпараттық сыйысымдылықты, өнімнің өзара алмасуын, бақылау әдістері бірлігін қамтамасыз ететін талаптар жатады.
ТШ белгілейтін талаптар Стандарттау туралы Қазақстан Республикасы Заңының ережелері мен дайындаушының ұсыныстарын, тапсырушының тапсырысын есепке алып ТШ әзірлеушімен анықталады.
ТШ өнім сапасына міндетті және (немесе) ұсынылатын нормалар мен талаптар қамтуы мүмкін.
Міндетті талаптарға жатпаған ТШ талаптары тапсырушымен (тұтынушымен) шарт күшімен сақталуға жатады.
Егер өнімге, соның ішінде сапасы мен қауіпсіздігі, қабылдау, таңбалау жөніндегі жеке талаптар Қазақстан Республикасында белгіленген тәртіпте қолданылатын ұқсас өнімге мемлекеттік, мемлекет аралық халықаралық стандарттар мен техникалық реттемелерде белгіленсе, онда осы талаптарды ТШ қайталамайды, ал ТШ-дың тиісті бөлім, бөлімшелер және тармақтарында осы стандарттар мен құжаттарға сілтемелер беріледі.
Әзірлеуші-мекемелер ТШ деңгейіне жауапты.
ТШ түпнұсқасы иесі ТШ әзірлеу шарттарына сәйкес әзірлеуші-мекеме, дайындаушы немесе тапсырушы болуы мүмкін.
Мемлекеттік басқару органдар және техникалық шарттардың белгілерінде қолданылатын шарттық цифрлық белгілер өзгертулері қайта ұйымдастырылған кезде олар жойылған немесе қайта қаралғанға дейін ескі белгі сақталады.
9. Техникалық шартты әзірлеу барысында орындалатын жұмыстар.
Өзгертулерді енгізу
ТШ әзірлеу және өзгертулердің енгізу, қажет болса талаптарының өзгертулері мен қосымшаларын, ТШ күшінің мерзімін ұзарту және шектеу, ТШ жою немесе мемлекеттік тіркеуді қалпына келтіру, құрылымы мен мазмұнын өзгертуді ТШ түпнұсқасы мекеме- иесі жүзеге асырады.
Егер олардың көлемі 20 бет кезде ТШ мәтінінен өзгертулер 50% көп болса, немесе ТШ бетінің саны 20 көп кезде өзгертулер көлемі 30% асқан болса ТШ қайта қарауға жатады.
ТШ мәтініне өзгертулерді енгізу қажет болса түпнұсқа ұстаушы-кәсіпорын (мекеме) МСТ 2.503 сәйкес ТШ-арналған құрастыру құжаттама жиынтығына кіретін, ҚР СТ 1. сәйкес ТШ туралы хабарламаны.
ТШ енгізілген өзгертулерді ТШ арналған белгіленген тәртіпте келіседі, бекітеді және тіркейді.
ТШ - ға өзгертулерді егер олар бұрын келіскен мекеме мүддесін қозғамаса тек тапсырушымен (негізгі тұтынушымен) келіседі.
Ұзарту, шектеу, ТШ жою немесе күшінің мерзімі шектелуін алу Мемстандарт органдарында ТШ күшінің мерзімі өткенге дейін бір ай бұрын тіркелуі тиіс.
ТШ оларды бекіткен мекеме жояды.
ТШ әр өзгертулерінде оны бекіткен кезде іске қосылған мерзімі көрсетілуі тиіс.
Өндіріс тоқтаған және ТШ түпнұсқасы басқа кәсіпорынға (мекемеге) немесе жеке тұлғаға берген кезде ТШ өзгертулері жаңа түпнұсқа иесімен бекітіледі.
Мемлекеттік тіркеу тәртібі
ТШ мемлекеттік тіркеу және олардың өзгертулердін, дағдыдағыдай, әзірлеуші-мекеменің тұрған жерінде орналасқан, белгіленген тәртіпте Мемстандарт уәкіл еткен кәсіпорындар жузеге асырады.
ТШ өзгертулерін тіркеуге техникалық шарттар көшірмесімен ұсынады.
Мемлекеттік тіркеуге келісуден өткен және беккітілген ТШ-ды бекітілген күнінен бір айдан кешіктірмей осы стандарт талаптарына сәйкес ұсынылады.
ТШ Мемлекеттік тіркеуге жатпайды;
- өнімнің тәжірибелік үлгілеріне (топтамаларына);
- шикізаттар, материалдар, жартылай фабрикаттардың технологиялық өнеркәсіптік қалдықтарына;
- бір кәсіпорынның тікелей тапсырмасы бойынша дайындалған немесе дербес жеткізуге арналған бұйымдық бөлімдік құрамы, жартылай фабрикаттарры, заттары және материалдарына;
- халықтың көркем кәсіпшілік бұйымдары мен кәдесыйларына (бағалы металлдар мен тастардан жасалған бұйымдардың басқа);
- жеке-дара өндіріс өнімдеріне;
Мемлекеттік тіркеуге жолдама хатпен бірге ұсынады;
- ТШ (оларға өзгертулер) - төрт данада (түпнұсқа немесе түпнұсқа телқұжаты және үш көшірмесі);
- Титул парағында келісу қолы жоқ кезде, мүдделі мекемелер ТШ (олардың өзгертулері) келісілгенін растайтын құжаттар көшірмесі (хаттар, жедел-хаттар ж.т.б.);
- Барлық қабылдау комиссиясы (дегустациялық комиссия көркем - техникалық кеңес) мүшелерімен қол қойылған қабыдау комиссиясының бекітілген актісінің көшірмесі немесе ТШ белгіленген нормалар мен талаптарды растайтын құжаттарды;
- өнім қауіпсіздігін растайтын және өнім шығаруға лицензия беруді жүзеге асыратын республиканың мемлекеттік қадағалау органдары қорытындысын;
Ескерту - Өнім, процесс (жұмыс) және қызмет қауіпсіздігі мемлекеттік қадағалау органдарының тізбесі Қазақстан Республикасы Үкіметімен анықталады;
- жалпы түрлі сызба (қажет болса) немесе ірі гарабитті бұйымның суретін;
- ҚР СТ 1.11 сәйкес өнімнің каталогтық парақтарын - төрт дана парақтармен бірге тек оларға енгізілген деректерді өзгерткен жағдайда ұсыну қажет.
ТШ көшірмесі мен ТШ өзгертулері анық және кез келген репрография тәсілімен орындалуы тиіс.
ТШ мемлекеттік тіркеуге брошюралап және мұқаб ұсынады. ТШ тіркеу алдында мемлекеттік, мемлекет аралығында стандарттармен және техникалық реттемелермен белгіленген тәртіпті қолданылатын Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкес сарапта өтеді.
Қосу және міндетті талаптарды сақтау үшін бұзық табылған ТШ тіркелмейді және пысықтауға қайтарылады.
ТШ (оларға өзгертулер) даналарының титул парағына тіркейтін орган Мемстандарт берген ТШ мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын органның атауын, мемлекеттік тіркеудің күні мен нөмірін көрсе бекітілген нысандағы мөртаңба қояды.
Мөртаңбаны құжаттың титул парағының бет жағында қол қоятын жерден бос жерге қойыңыз.
Мемлекеттік тіркеуден кейін ТШ екі данасын (ТШ өзгертулер оны тіркеуге ұсынған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz