Аймақты дамытудағы жүргiзiлген инвестициялық саясаттың тиiмдiлiгi

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:

Дипломдық жұмыс

Аймақты дамытудағы жүргiзiлген инвестициялық саясаттың тиiмдiлiгi.

МАЗМҰНЫ

Кiрiспе 3

I тарау. Аймақта жүргiзiлген инвестициялық саясаттың теориялық және методологиялық негiздерi.

1. 1. Инвестициялық iс-әрекеттiң экономикалық мазмұны және оны ұйымдастырудың концептуалды негiздерi . 5

1. 2. Инвестициялық саясатты мемлекеттiк реттеу: принциптерi, әдiстерi мен формалары 15

1. 3. Мемлекеттiң құрылымдық-инвестициялық саясатын қалыптастыру негiздерi. . 32

1. 4. Инвестициялық саясаттың заңды - құқықтық негiзлерi . . 39

II тарау. Қазақстан экономикасындағы инвестициялық процестердiң тиiмдiлiгiн талдау.

2. 1. Қазақстан Республикасында инвестициялық iс-әрекеттiң қазiргi жағдайын талдау. 45

2. 2. Қазақстан экономикасын дамытудағы шетелдiк инвестициялық рөлi. 61

2. 3. Қазақстан Республикасына шетел инвестицияларын тартуды жандандыру мәселелерi. . 68

III тарау. Оңтүстiк Қазақстан облысындағы инвестициялық iс-әрекеттiң қазiргi жағдайы мен даму болашағы.

3. 1. Оңтүстiк Қазақстан облысындағы инвестициялық процестердi талдау. 76

3. 2. Оңтүстiк Қазақстан облысындағы инвестициялық iс-әрекеттердi дамыту бағыттары. . 83

Қорытынды. . 90

Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi 93

Кiрiспе

Әлемдiк тәжiрибенiң дәлелдеуi бойынша, инвестициялар кез-келген елдiң өркендеуiнiң маңызды факторы ретiнде қарастырылады.

Қазақстан халқына ел Президентiнiң жолдаған “Қазақстан-2030” Жолдауында республика экономикасына инвестицияларды тарту маңызды стратегиялық мәселе ретiнде қарастырылған. Қазiргi таңда Қазақстан жан басына шаққандағы инвестиция тарту ауқымы алғанда ТМД елдерiнiң арасында көш басында келедi. Шетелдiк тiкелей инвестициялардың жыл сайынғы таза салмақ түсiмi орташа алғанда ЖIґ-нiң 8-10% құрайды. Ендi инвестициялар бiздiң қарыштап алға дамуымызға соңғы серпiн беретiн күшке айналып отыр.

Инвестицияларды экономикаға тарту iшкi жинақтардың және қаражаттардың жетiспушiлiгiнен құтылуға, өндiрiстiң өсуiне, экспорттың жоғарылауына, импорттың төмендеуiне, тауарлық тапшылықтың қысқаруына және өндiрiстi ұйымдастырудың тиiмдiлiгiн жоғарылатуға көмектеседi.

Жалпы қазiргi кезде адамдар экономикаға салынған инвестициялардың нақты тиiмiдiлiгiн көруi тиiс, ол жұмыс орындарының көбеюiнен, жаңа өндiрiстердiң пайда болуынан, еңбек өнiмдiлiгi артуы үшiн жағдайдың жақсаруынан танылады.

Осыған орай Оңтүстiк Қазақстан облысында инвестиция саласында аймақтық саясатты одан әрi жетiлдiру мәселесiнiң маңызы артуда.

Облыс экономикасын дамыту процесiнде тiкелей инвестициялар саласында мемлекеттiк саясатты жетiлдiру мен оны дәйектi түрде жүзеге асыру үлкен мәнге ие болып отыр. Зерттеуге алынған тақырыптың өзектiлiгi, актуальдығы осы жағдайлармен түсiндiрiледi.

Ғылыми дипломдық жұмыстың мақсаты облыс экономикасын дамытуға инвестициялар тартаудың теориялық және методологиялық негiздерiн зерттеу, аймақты дамытудағы инвестициялық саясаттың тиiмдiлiгiн талдау және инвестициялық саясатты жетiлдiру жолдарын қарастыру болып табылады.

Дипломдық жұмыстың бiрiншi тарауында инвестициялық iс-әрекеттiң мазмұны, инвестициялық саясатты мемлекеттiк реттеу механизмi, әдiстерi мен формалары, заңды құқықтық негiздерi қарастырылады.

Ғылыми жұмыстың талдау бөлiмiнде Қазақстан экономикасындағы және Оңтүстiк Қазақстан облысындағы инвестициялық процестердiң тиiмдiлiгiне талдау жүргiзiлген. Сондай-ақ, талдау нәтижелерi бойынша облыстағы инвестициялық қызметтегi белсендiлiктi арттыру үшiн iс-шаралар ұсынылған.

I тарау. Аймақты дамытудағы жүргiзiлген инвестициялық саясаттың теориялық және методологиялық негiздерi.

1. 1. Инвестициялық iс-әрекеттiң экономикалық мазмұны және оны ұйымдастырудың концептуальды негiздерi.

Экономика дамуының құрылымдық өзгерiстерiн табысты iске асырудың, жаңа ғылыми-техникалық негiзде өндiрiстiк потенциалды құрудың әлемдiк нарықта бәсекелестiк позицияны күшейтудiң негiзгi шарты жоғары инвестициялық белсендiлiк болып табылады. Оңтүстiк-Шығыс Азияда “жаңа индустриалды елдер” атты экономикалық феноменнiң пайда болуы, қазiргi заманғы ғылымды қажет ететiн салалардың тез дамуы осы елдер экономикасына тартылатын инвестициялардың тез өсуiнiң арқасында мүмкiн болды.

Нарықтық қарым-қатынастар жағдайында республикадағы өнеркәсiптiк өндiрiстiң дамуына инвестициялардың әсерiн анықтау үшiн, алдымен, “инвестициялар” категориясының әлеуметтiк-экономикалық мәнiн анықтап алу қажет.

Инвестициялар - бұл, нарықтық экономикаға өту кезеңiнде пайда болған, Қазақстандық экономика үшiн бiршама жаңа термин. Орталықтандырылған жоспарлы жүйеде негiзгi қорларды қайта өндiруге, оларды жөндеуге жұмсалатын шығыстардың барлығын қосатын “жалпы күрделi салымдар” түсiнiгi қолданылады.

“Инвестиция” терминi (латын тiлiнiң investio- киiндiремiн) ғылыми және публисцистикалық әдебиеттерде кең қолданылады. Ғылыми әдебиеттерде инвестицияны анықтауда көптеген пiкiрлер бар. Пол Самуэльсон: “Таза инвестициялау” немесе капиталды құру деп, бiз қоғамның нақты капиталының (ғимараттар, құрал-жабдықтар, материалды-өндiрiстiк қорлар және т. б. ) таза өсiмiн айтамыз. Тұрғын адам “инвестициялау” деп, өзiнiң жер учаскесiн, айналымда жүрген бағалы қағаздарды немесе басқа да меншiк объектiсiн сатып алғанын айтады. Бiрақ таза инвестициялау тек қана жаңа нақты капитал құрылған кезде ғана орын алады деп жазған. 1

Әйгiлi “Экономикстiң” авторлары инвестиция түсiнiгiн кең түрде түсiндiрдi. Олардың анықтамалары бойынша инвестиция- “өндiрiс шығындары және өндiрiс құралдарын жинақтау және материалды қорларды ұлғайту”, яғни өндiрiс шығындарының және жинақтардың барлық жиынтығы. 2

Инвестиция көзi болып, жинақ қаражаттары табылатыны белгiлi. Бiрақ жинақтар бiр шаруашылық агентпен iске асырылады, ол инвестициялауды тiптi басқа адамдар тобы немесе шаруашылық субъектiлерi iске асыруы мүмкiн. Сондықтан ғалымдар тобы түсiнiктi анықтау кезiнде инвестицияның мәнiне ғана емес, оның мақсатты бағытталуына да көңiл аударады. В. Бочаров инвестицияны тұтынуға қолданылмайтын табыстың бiр бөлiгi деп түсiндiредi. Инвестициялық қорлар инвестициялық iс-әрекеттiң белгiлi объектiлерiне жұмсалады. Мұнда капиталдық құнның өсiмi табыс түрiнде немесе әлеуметтiк эффект түрiнде болады.

В. Фельзенбаум, инвестиция түсiнiгiн мағынасы бойынша “күрделi салымдар” және “қаржылық” (портфельдi) инвестициялар түсiнiктерiне, яғни меншiктен табыс алуға құқық беретiн акцияларға, облигацияларға және басқа да бағалы қағаздарға салынған салымдарға жақын келетiн нақты инвестицияларды қамтиды деп атап өткен.

Инвестицияға анықтама бергенде, инвестицияның тек қана мазмұндылық сипаттамасына ғана емес, сонымен қатар олардың мақсатты бағытталуына да аса назар аудару қажет. Осы көзқарастан қарайтын болсақ, инвестиция жалпы ұлттық өнiмдi өндiруге жұмсалынатын табыстардың маңызды бөлiгiн құрайды, яғни капитал құрумен, физикалық капиталды кеңейтумен байланысты өндiрiстi кеңейтуге және жаңартуға кеткен шығындар болып саналады.

lс-тәжiрибеде әр түрлi зерттеушiлер инвестиция түсiнiгiне әр түрлi мағына бередi. Жалпы тұрмыстық сана-сезiм деңгейiнде инвестицияны жер сатып алуға, қозғалмайтын мүлiк, акциялар сатып алуға, құрылысқа, техникаға, пайдалы қазбалары бар кен орындарына және т. б. қаржылық салымдарды салу деп түсiндiредi.

Инвестицияларды нақты (капитал құрушы) - жаңа кәсiпорын құруға, iс-әрекеттегi кәсiпорынды қайта құруға немесе техникалық жарақтандыруға бағытталған салымдар және қаржылық (портфельдi) - мемлекеттiң, әртүрлi кәсiпорындардың, инвестициялық қорлардың бағалы қағаздары мен акцияларын сатып алуға жұмсалған салымдар деп бөлуге болады. Бiрiншi жағдайда қаржы салымдарын жасайтын салымдар деп бөлуге болады. Бiрiншi жағдайда қаржы салымдарын жасайтын кәсiпорын-инвестор, өзiнiң өндiрiстiк өзiнiң өндiрiстiк капиталын - негiзгi өндiрiстiк қорларды және олардың жұмыс iстеуiне қажеттi айнымалы бағалы қағаздардан табыс-дивидендтер алу арқылы ұлғайтады. Мұнда өндiрiстi құруға ақша қаражаттары салымдарын, инвестициялық жобаларды iске асыруға қаржы құралдарын тарту үшiн акцияларды шығарған басқа кәсiпорындар мен ұйымдар жасайды.

Сонымен қатар, тiкелей және жанама инвестициялар болады. “Тiкелей инвестицияларды мемлекеттiк қолдау туралы” Қазақстан Республикасының Заңында тiкелей инвестициялар - бұл Қазақстан Республикасының кепiлдiктерiне байланысты және Қазақстан Республикасына берiлетiн ресми техникалық көмек немесе гранттар шеңберiне кiретiн инвестицияларды қоспағанда, инвестициялардың барлық түрi. Ал жанама инвестициялар - бұл бағалы қағаздар немесе мүлiктiк құнды заттар жиынтығына жасалған салымдар, деп көрсетiлген.

Инвестициялардың барлық түрлерiнiң кәсiпорынның тiршiлiкке қабiлеттiлiгiн сақтада және оның дамуында маңызы зор.

Нақты активтерге инвестициялауды дайындау және талдау, инвестициялардың түрлерiне, яғни олар арқылы кәсiпорын алдында, тұрған қандай мәселелердi шешу қажет екендiгiне байланысты. Осы позициядан инвестициялардың барлық мүмкiн түрлерiн келесi негiзгi топтарға топтастыруға болады:

1) Тиiмдiлiктi арттыруға бағытталған инвестициялар. Олардың мақсаты ең алдымен құрал-жабдықтарды ауыстыру, персоналды оқыту немесе өндiрiстiк қуатты, өндiрiс жағдайлары тиiмдi аймақтарға ауыстыру арқылы фирманың шығындарын төмендету болып табылады;

2) ґндiрiстi кеңейтуге бағытталған инвестициялар. Мұндай инвестициялардың мақсаты - iс-әрекеттегi өндiрiстер шеңберiнде ертеректе құрылған нарықтар үшiн тауар өндiру мүмкiндiктерiн кеңейту;

3) Жаңа өндiрiстердi құруға бағытталған инвестициялар. Мұндай инвестициялар кәсiпорында бұрындары өндiрiлмеген тауарларды шығаратын немесе жаңа қызмет түрiн көрсететiн мүлде жаңа кәсiпорындарды құруды қамтамасыз етедi немесе кәсiпорында өндiрiсте жүрген тауарлармен жаңа нарықтарға шығуға әрекет жасауға мүмкiндiк бередi.

4) Мемлекеттiк басқару органдарының талаптарын қанағаттандыру мақсатына бағытталған инвестициялар. Инвестициялардың бұл түрлерi экологиялық стандарттар, өнiмнiң қауiпсiздiгi және iс-әрекет шарттары жөнiнен үкiметтiң талаптарын орындау қажеттiгi кәсiпорын алдында тұрған жағдайда қолданылады.

Инвестициялардың осылай топтастырылу себебi, олармен байланысты тәуекелдiлiктiң деңгейiнiң әртүрлiлiгi болып табылады. Инвестиция түрi мен тәуекелдiлiк деңгейiнiң арасындағы тәуелдiлiктi келесi схема түрiнде көрсетуге болады (сурет1) .

Жаңа өндiрiстi құруға бағытталған инвестициялар: Жаңа өндiрiстi құруға бағытталған инвестициялар

ґндiрiстi кеңейтуге бағытталған инвестициялар: ґндiрiстi кеңейтуге бағытталған инвестициялар

Тиiмдiлiктi арттыруға бағытталған инвестициялар: Тиiмдiлiктi арттыруға бағытталған инвестициялар

Мемлекеттiк басқаруоргандарының талаптарын орындауға бағытталған инвестициялар:

Мемлекеттiк басқару

органдарының талаптарын орындауға бағытталған инвестициялар

Тәуекелдiлiктiң жоғары Тәуекелдiлiктiң төмен

дегейi деңгейi

1-сурет. Инвестиция түрi мен тәуекелдiлiк деңгейi арасындағы байланыс.

Инвестиция түрi мен тәуекелдiлiк деңгейiнiң арасындағы мұндай тәуелдiлiк логикасы айқын: ол инвестициялау аяқталғаннан кейiн фирма жұмысының нәтижелерiнiң өзгеруiне нақыртың мүмкiн реакциясын дұрыс болжай алмау қаупi деңгейiмен анықталмайды. Мақсаты нарыққа белгiсiз өнiм шығару болып табылатын жаңа өндiрiстi ұйымдастыру жоғары дәрежелi белгiсiздiкпен байланысты, ал нарықпен қабыл алынған тауар өндiрiсiнiң тиiмдiлiгiн жоғарылату (шыныдарды төмендету), инвестициялау нәтижесiнiң минималды қауiп әкелетiндiгi түсiнiктi. Осы сияқты, мемлекеттiк басқару мекемелерiнiң талаптарын қанағаттандыру мақсатымен жасалған инвестициялар да тәуекелдiлiктiң төмен деңгейiмен байланысты.

Толық ғылыми-техникалық өндiрiстiк циклдi инвестициялауға болады немесе оның элементтерiн (сатыларын) - ғылыми зерттеулер, жобалық - конструкторлық жұмыстар, iс-әрекеттегi өндiрiстi кеңейту немесе қайта құру, жаңа өндiрiстi ұйымдастыру немесе жаңа өнiмдi шығару және т. б. iс-әрекеттердi инвестициялауға болады.

ґндiрiстiк-экономикалық потенциалды сақтау және дамыту - кәсiпорынның өндiрiстiк - шаруашылық iс-әрекеттiң маңызды бөлiгi болып табылады. Осы бағыттағы кәсiпорынның iс-әрекетi инвестициялық iс-әрекет деп аталады. “Тiкелей инвестицияларды мемлекеттiк қолдау туралы” Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес, инвестициялық iс-әрекет деп, инвестициялауды iмке асыру процесiмен байланысты кәсiпкерлiк iс-әрекеттi айтамыз.

Инвесторлар (инвестициялық iс-әрекеттi iәске асырушы немесе заңды тұлғалар), тапсырыс берушiлер, жұмысты орындаушылар, инвестициялық iс-әрекет объектiлерiн пайдаланушылар, жабдықтаушылар, инвестициялық қорлар) және инвестициялық процестiң басқа да қатысушылары - инвестициялық iс-әрекет субъектiлерi болып табылады. Тапсырыс берушiлер ретiнде инвесторлар немесе инвестициялық жобаны iске асыру жөнiнде инвестордан алған жеке және заңды тұлғалар болуы мүмкiн.

Инвестициялық iс-әрекеттiң субъектiлерi ретiнде жеке және заңды тұлғалар, соның iшiнде, шетелдiк тұлғалар, мемлекеттер және халықаралық ұйымдар болуы мүмкiн.

Инвестициялық iс-әрекеттiң объектiлерiн пайдаланушылар ретiнде инвесторлар және басқа да жеке және заңды тұлғалар, мемлекеттiк және жергiлiктi мекемелер, шет мемлекеттер және халықаралық ұйымдар болуы орта құрылмына мыналар кiредi:

күрделi құрылысы ортасы, мұнда салалардың негiзгi және айнымалы өндiрiстiк қорларға инвестиция салу жүргiзiледi;
инновациялық орта, мұнда ғылыми-техникалық өнiм және интеллектуады потенциал iске асырылады;
қаржылық капитал айналымы ортасы (әртүрлi түрдегi ақшалай, қаржылық және қарыздық мiндеттемелер) .

Инвесторларды қаржыландыру көздерiн қарастырайық.

Нақты инвестицияларды қаржыландыру көздерiн жалпы барлық экономика деңгейiнде (макродейңгей) және шаруашылық (микродеңгей) қарастыру қажет. Макродеңгейде мұндай қаржыландыру көзi ретiнде жалпы жинақтар, яғни тұрғындардың жеке жинақтары, бизнес жинақтары және мемлекеттiк бюджеттiң сальдосы қарастырылады.

Жалпы жинақтар - бұл тұтынуға жұмсалмаған (тұтынуға мемлекеттiк шығындар да жатады) барлық қоғамның ағымдағы табысының бiр бөлiгi және бұл инвестициялаудың қаржылық негiзiн құрайды.

Жалпы мемлекет көлемiнде жалпы инвестициялар мен жинақтар бiрдей деуге болады. Жалпы жинақтар мен инвестициялардың бiрдейлiлiлiгi, бөлек экономика секторларында басқаша болуы мүмкiн. Дамыған несиелiк-қаржылық жүйе жағдайында жинақтардың иесi кiс екендiгiнiң принципиалды маңызы жоқ, себебi, бұл қаражаттар қаржы қорларында несиелеу операцияларында мобилизацияланады.

Қазiргi жағдайда қаржылық қамтамасыз етудiң маңызды көздерiнiң бiрi халықаралық экономикалық байланыстар арқылы келетiн қорлар болып табылады.

Нарықтық экономика жағдайында негiзгi инвестициялық шешiмдер шаруашылық субъект деңгейiнде қабылданады. Кәсiпорында қаржы салымдарын жасау үшiн бiрнешесе альтернативтi қаржыландыру мүмкiндiктерi бар. Бiр-бiрiне ұқсамайтын бұл қаржыландыру көздерi бiрге қолдануы мүмкiн. Тәжiрибеде солай жиi болады.

Қаржыландыру көздерiн топтастыру.

Кесте 1. 1.

Қаржы ресурстары: Қаржы ресурстары

Кәсiпорындағы инвестициялау көзi: Кәсiпорындағы инвестициялау көзi

Қаржы ресурстары: 1

Кәсiпорындағы инвестициялау көзi: 2

Қаржы ресурстары:

1. Жеке

Амортизациялық қаржы бөлiнулер (негiзгi қорлар мен материалды емес активтерге салынған тозу қаржылары)
Жалпы пайдаТауарлар мен қызмет көрсетулердi өткiзуден түскен пайда (кәсiпкерлiк табыс. Басқа да өткiзулерден түскн табыс. ґткiзуден тыс нәтижелердiң (табыстар) сальдосы. Резервтiк қор
Жөндеу қоры.
Сақтандыру резервтерi
Бақалар

Кәсiпорындағы инвестициялау көзi:

ґткiзуден түскен түсiм (өзiндiк құн)

ґткiзуден түскен түсiм

Басқа да өткiзулерден түскен табыс

ґткiзуден тыс табыстар

Жалпы пайда

ґзiндiк құн

ґзiндiк құн емес таза пайда

Қаржы ресурстары:

2. Тартылған қаражаттар.

2. 1. Аығмадағы инвестициялық қызметтегi үлестiк қатысу қаражаттары.

2. 2. Бағалы қағаздарды эмиссиялаудан түскен қаражаттар.

2. 3. Еңбек ұжымының мүшелерiнiң жеке және заңды тұлғалардың пайдалық және басқа да жарналары.

2. 4. Сақтандыру төлемдерi.

2. 5. Франчайзинг, селенг, аренда бойынша төлемдердiң түсуi

2. 6. Басқалары

Кәсiпорындағы инвестициялау көзi: Сәйкес инвесторлардың қорлары

Қаржы ресурстары: 3. Бюджеттiк қаржы бөлiнулер

Кәсiпорындағы инвестициялау көзi: Бюджеттiк қаржыландыру қаражаттары

Қаржы ресурстары: 4. Бюджеттiк емес қорлардан түскен түсiмдер

Кәсiпорындағы инвестициялау көзi: Бюджеттiк емес қорлардың қаражаттары.

Қаржы ресурстары:

5. Қарыздық қаражаттар.

5. 1. Банк несиесi

5. 2. Басқа да қаржылық институттардың несиелерi

5. 3. Бюджеттiк несие

5. 4. Коммерциялық несие

5. 6. Басқалары

Кәсiпорындағы инвестициялау көзi: Несие берушiлердiң қорлары

Қаржы ресурстары:

6. Тартылған қаражатар

6. 1. Аығмадағы инвестициялық қызметтегi үлестiк қатысу қаражаттары.

6. 2. Бағалы қағаздарды эмиссиялаудан түскен қаражаттар.

6. 3. Еңбек ұжымының мүшелерiнiң жеке және заңды тұлғалардың пайдалық және басқа да жанрлары.

6. 4. Сақтандыру төлемдерi.

6. 5. Франчайзинг, селенг, аренда бойынша төлемдердiң түсуi.

6. 6. Басқалары

Кәсiпорындағы инвестициялау көзi: Сәйкес инвесторлардың қорлары

Қаржы ресурстары: 7. Бюджеттiк қаржы бөлiнулер.

Кәсiпорындағы инвестициялау көзi: Бюджеттiк қаржыландыру қаражаттары

Қаржы ресурстары: 8. Бюджеттiк емес қорлардан түскен тұсiмдер.

Кәсiпорындағы инвестициялау көзi: Бюджеттiк емес қорлардың қаражаттары

Кәсiпорынның меншiктi қаржы қорлары өзiне құрылтайшылардың бастапқы жанырларын және капиталды салымдарды қаржыландыруға кеткен шаруашылық iс-әрекет нәтижелерi есебiнен жиналған жинақтарды қосады.

Кәсiпорында инвестицияларды қаржыландырудың iрi көзiне амортизациялық қаржы бөлiнулер жатады. Осы бөлiнулер нәтижесiнде кәсiпорынның негiзгi капиталын ұдайы өндiрiсiн кеңейтуге қолданылатын бос ақша қаражатары қалыптасады.

Пайдадан төленетiн салықтар мен басқа да төлемдер төленгеннен кейiн кәсiпорында таза пайда қалады. Оның бiр бөлiгiн өндiрiстiк және әлеуметтiк сипатты капиталдық салымдар ретiнде қолдануы мүмкiн.

Несиелiк қаражаттар несие берушiлер есебiнен құралады. Қазiргi кезде инвесторлар тез эффект беретiн кәсiпкерлiк iс-әрекет беретiн кәсiпкерлiк iс-әрекет сфераларын несиелеуге тырысады.

Инвестициялаудың перспективтi бағыттарының бiрi ретiнде лизингi айтуға болады. Лизинг деп машиналардың, құрал-жабдықтардың, көлiк құралдарының және де өндiрiстiк мағынасы бар ғимараттардың ұзақ мерзiмдi арендасын айтамыз. Осында айта кету керек, дамыған нарықтық қатынастар жағдайында лизингтiң құрал-жабдықтарды инвестициялаудағы үлесi 25% құрайды.

Бюджеттiк қаржы бөлiнiдiлер - бұл бюджеттiк қаржыландыру қаражаттары. Қазақстан Республикасының бюджетiнен қайтарымсыз негiзде мемлекеттiк орталықтандырылған капиталды салымдарды қаржыландыру, егер объектiлер құрылыс жұмыстарының бекiтiлген тiзiмiне және мемлекеттiк қажеттiлiгi бар объектiлер қатарына енгiзiлсе ғана жүргiзiледi.

1. 2. Инвестициялық саясатты мемлекеттiк реттеу: принциптерi,

әдiстерi мен түрлерi.

Инвестициялаудың әр түрлi түрлерiн тарту және қолдану мақсатында мемлекеттiң және мемлекеттiк реттеудiң рөлi тiкелей бақылау мен реттеуге (мемлекеттiк кәсiпорындарды басқаруға беру, халықаралыө несие үшiн), және экономикалық рычагтар арқылы жанама әсер етуге (халықаралық кәсiпкерлiктiң тiкелей және портфельдi әдiстерi) саяды.

Реттеу дәрежесi инвестиция объектiлiгiмен анықталады және мысалы, несиелiк инвестиция объектi мемлекет болып табылатындықтан, ол несиенi аралық иемдену құқығына ие, сондықтан да инвестицияның тiкелей қолданылуын бақылау жасауға мiндеттi. Инвестициялаудың коммерциялық түрiнде мемлекет тiкелей бақыламайды, оның рөлi тек жанама түрде ғана болады, негiзiнен заң механизмi (салық жүйесi және т. б. ) және қаржы-экономикалық саясат арқылы реттейдi.

Инвестициялық саясаттағы мемлекеттiң маңызын нарықтық экономиканың iшкi тұрақсыздығы туралы алғышартты негiздей отырып, экономикалық саясаттың Кейсиандық теориясы анықтайды. Мүндай тұрақсыздық өндiрiс факторларын жеткiлiксiз қолдану және тұрғындардың жұмыспен толық қатылмау салдарынан туындайтын ресурстарға сұраныстың жеткiлiксiздiгiмен көрсетiледi. Сондықтан Кейнс бойынша сакроэкономикалық саясаттың негiзгi мақсаты төлеуге араласуы көмегiмен қол жеткiзетiн толық жұмысбастылық болып табылады. Осылардың құн өсiмiн қамтамасыз етедi және соның нәтижесiнде жалпы iшкi өнiм динамикасына әсер етедi.

Басқаша айтқанда Кейнс бойынша инвестициялық сұраныс динамикасы экономиканың дамуының циклдiгiнiң басты себебi болып табылады. ґз кезегiнде бұл сұраныс динамикасы салынған капиталдың өсiм ақысы (проценттiк ставка) деңгейiне байланысты болады. Осыдан келiп баға динамикасы мен өсiм ақы дңгейiне әсер ету мемлекеттiң ақша несие саясатының өзара байланысын келесiдей тiзбек арқылы көрсетуге болады: ақша массасы - пайыз мөлшерi - инвестиция - жапы iшкi өнiм. Мүндай схема Батыстың көптеген елдерiнде 50-60-ыншы жылдары тиiмдi жұмыс iстедi.

Елде ақша-несие саясатын қалыптастыра отырып, мемлекет (Орталық банк) ұлттық ақша және өсiм ақының валюталық құнын анықтайды. Мемлекет (Орталық банк) өсiм ақыны құрудың мұндай факторлар қатынасын нарықтық күштер және мемлекеттiк реттеу арқылы анықтайды.

Шетел капиталын тарту мақсатындағы өсiм ақыны реттеу тек дамушы елдерде ғана емес, сонымен қатар экономикасы дамыған елдер де қолданады. Мысалы, 80-iншi жылдардың бiрiншi жартысында АІШ төлем балансының жеткiлiксiздiлiгiн қаржыландыру үшiн өсiм ақыны көтердi. Нәтижесiнде елге, әсiресе Батыс Европа елдерiнен капитал ағыны тез өстi. Сол кездегi күрделенген жағдай экономикалық әдебиеттерде “өсiм ақыс соғысы” деп атала бастады.

Бiрақ мұндай саясат бiр қарағанға қарапайым емес. ґсiм ақыны төмендетуден экономикалық белсендiлiктiң төмендеуi және халықтың жұмыс бастылық жағдайының нашарлауы және т. б. қолайсыз жағдайлар туады. Мұндай саясат құнсыздануды күшейтуге қабiлеттi, себебi несиенiң қымбаттауы өнiм құнының өсуiне әкеледi. Сондықтан өсiм ақы сферасында мемлекеттiң көбi курсты жасанды көтермелеуге қарағанда нарық факторына сүйенедi.

Мемлекеттiк реттеу проблемасы мына себептер бойынша реттеудiң бiр факторлы моделi ретiнде қарастырылмайды, бiрiншiден, өсiм ақының өзi көп факторлы, күрделi нарықтық категория болып табылады. Екiншiден, өсiм ақы (реттеушi ретiнде, бiрақ инфляция жағдайында емес) несие ағынына үлкен дәрежеде әсер етедi.

Инвестицияның әр түрлi түрлерiн мемлекеттiк реттеудiң қызметтерiн, түрлерiн және әдiстерiн қаратстырайық.

Шетел капиталымен жұмыс iстеуде, оны екi кезеңге бөлiп көрсеткен жөн: