Егіс. Егіншілік

Кіріспе
1. Ауыспалы егіс туралы түсінік
2. Парды алғы егіс ретінде сипаттау
3. Дақылдардың жеке топтарын алғы егіс ретінде сипаттау
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Егіншілік – ауыл шаруашылық дақылдарынан тұрақты, сапалы, мол өнім алу үшін жерді өңдеп баптау тәсілдерінің жүйесі. 20 ғасырдың басында Қазақстандағы егіс көлемі күрт көбейіп, 4,1 миллион гектарға жетті. Егістіктің басым көпшілігі (96%) дәнді дақыл болатын. Оның жартысынан көбі Ақмола, Торғай аймақтарында, қалғаны Қостанай, Ақтөбе, Жайық, Павлодар, Семей өңірінде егілді. Сырдария өзенінің төменгі жағында күріш, Жетісуда мақта егілді. Қазақстанда егін шаруашылығын одан әрі дамыту жолында, әсіресе, соғыс жылдары, одан кейін де көптеген жұмыстар атқарылды. Машина-трактор стансалары құрылып, егістікті күтіп-баптау жұмыстарын барынша механикаландыруға мүмкіншілік туды. Егістіктің 96,5%-ы тұқым сепкішпен себіліп, 97%-ы комбайнмен жиналды. Үш дақыл бойынша Қазақстанда өнімділіктің дүниежүзілік рекорды тіркелді. Шығанақ Берсиев басқарған звено тарының әр гектарынан (тәжірибелік телімде) 125 ц өнім алды. Ыбырай Жақаевтың звеносында күріш өнімділігі бір гектарынан 174 ц-ге жетті. Ольга Гонаженко звеносы қызылшаның бір гектарынан 1515 ц-ден өнім алды. Экстенсивті түрінде егіншіліктен өнім алу үшін қосымша қаражат көп жұмсалмайды. Жалпы түсімнің артуы, көбінесе, топырақ құнарлылығына және егін егетін жер көлемінің жаңадан кеңейтілуіне байланысты. Өндірістік күштердің және ғылымның дамуына байланысты егіншілік экстенсивті түрден интенсивті түрге ауысты. Егіншіліктің интенсивті түрінде пайдаланылып жүрген жерге қосымша еңбек, қаржы (механикаландыру, суландыру, тыңайту, агротехникалық шаралар жүйесін көтеру, т.б.) жұмсап, ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімін арттырады. Қазақстанда егіншіліктің құрғақ, суармалы, тәлімі және таудағы түрлері қалыптасқан. Құрғақ егіншілік жауыны аз, желді, құрғақ далалы аймақтарда орналасқан. Бұл жерлерде құрғақшылыққа төзімді дақылдар өсіріліп, топырақта ылғал сақтаудың агротехникалық шаралар жүйесі (қар тоқтату, топырақты аудармай жырту, егісті қысқа мерзімде себу, т.б.) қолданылады. Суармалы егіншілікте, көбінесе, мақта, қант қызылшасы, дәнді дақылдар, көп жылдық жемшөптер, күріш өсіріледі. Тәлімі егіншілікте астық, жемдік дақылдар өсіріліп, құрғақ егіншілікке тән агротехникалық шаралар қолданылады. Таудағы егіншілік тау баурайын, тау аралығындағы ойпаң жерлерді қамтиды. Мұндағы агротехникалық шаралар топырақты су эрозиясынан қорғау мақсатында жүргізіледі.
Егіншілік - ауыл шаруашылық дақылдарын егіп-өсірудің және топырақ құнарлылығын жоғарылатудың жалпы тәсілдерін зерттейтін агрономия ғылымының саласы. Егіншілік ғылым ретінде топырақ құнарлығын арттыру, оны эрозиядан қорғау, топырақ пен өсімдіктің өзара әсерін, топыраққа механикалық, биологиялық және химиялық әдістермен әсер ете отырып жоғары әрі тұрақты өнім алу, егістікті зиянкестер мен арамшөптерден, қолайсыз жағдайлардан (құрғақшылық, аңызақ, үсік) қорғау мәселелерін зерттейді. Егіншілік агрономияның басқа салаларымен (агрохимия, агрофизика, селекция, т.б.) тығыз байланысты.

1. Ә. Ә. Әуезов, Т. А. Атақұлов, Н. Ш. Сүлейменов, Қ. Ш. Жаңабаев “Егіншілік”, Алматы “Сөздік-Словарь” 2005 жыл;
2. Қ. Ш. Жаңабаев, Н. Ә. Барлықова “Егіншілік пәнінен студенттерге арналған оқу-әдістемелік кешені”, Алматы 2013 жыл;
3. Қ. Ш. Жаңабаев, Т. С. Саудабаев, И. С. Сейтов “Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы”, Алматы, Қайнар 1994 жыл

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

1. Ауыспалы егіс туралы түсінік

2. Парды алғы егіс ретінде сипаттау

3. Дақылдардың жеке топтарын алғы егіс ретінде сипаттау

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Егіншілік - ауыл шаруашылық дақылдарынан тұрақты, сапалы, мол өнім алу үшін жерді өңдеп баптау тәсілдерінің жүйесі. 20 ғасырдың басында Қазақстандағы егіс көлемі күрт көбейіп, 4,1 миллион гектарға жетті. Егістіктің басым көпшілігі (96%) дәнді дақыл болатын. Оның жартысынан көбі Ақмола, Торғай аймақтарында, қалғаны Қостанай, Ақтөбе, Жайық, Павлодар, Семей өңірінде егілді. Сырдария өзенінің төменгі жағында күріш, Жетісуда мақта егілді. Қазақстанда егін шаруашылығын одан әрі дамыту жолында, әсіресе, соғыс жылдары, одан кейін де көптеген жұмыстар атқарылды. Машина-трактор стансалары құрылып, егістікті күтіп-баптау жұмыстарын барынша механикаландыруға мүмкіншілік туды. Егістіктің 96,5%-ы тұқым сепкішпен себіліп, 97%-ы комбайнмен жиналды. Үш дақыл бойынша Қазақстанда өнімділіктің дүниежүзілік рекорды тіркелді. Шығанақ Берсиев басқарған звено тарының әр гектарынан (тәжірибелік телімде) 125 ц өнім алды. Ыбырай Жақаевтың звеносында күріш өнімділігі бір гектарынан 174 ц-ге жетті. Ольга Гонаженко звеносы қызылшаның бір гектарынан 1515 ц-ден өнім алды. Экстенсивті түрінде егіншіліктен өнім алу үшін қосымша қаражат көп жұмсалмайды. Жалпы түсімнің артуы, көбінесе, топырақ құнарлылығына және егін егетін жер көлемінің жаңадан кеңейтілуіне байланысты. Өндірістік күштердің және ғылымның дамуына байланысты егіншілік экстенсивті түрден интенсивті түрге ауысты. Егіншіліктің интенсивті түрінде пайдаланылып жүрген жерге қосымша еңбек, қаржы (механикаландыру, суландыру, тыңайту, агротехникалық шаралар жүйесін көтеру, т.б.) жұмсап, ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімін арттырады. Қазақстанда егіншіліктің құрғақ, суармалы, тәлімі және таудағы түрлері қалыптасқан. Құрғақ егіншілік жауыны аз, желді, құрғақ далалы аймақтарда орналасқан. Бұл жерлерде құрғақшылыққа төзімді дақылдар өсіріліп, топырақта ылғал сақтаудың агротехникалық шаралар жүйесі (қар тоқтату, топырақты аудармай жырту, егісті қысқа мерзімде себу, т.б.) қолданылады. Суармалы егіншілікте, көбінесе, мақта, қант қызылшасы, дәнді дақылдар, көп жылдық жемшөптер, күріш өсіріледі. Тәлімі егіншілікте астық, жемдік дақылдар өсіріліп, құрғақ егіншілікке тән агротехникалық шаралар қолданылады. Таудағы егіншілік тау баурайын, тау аралығындағы ойпаң жерлерді қамтиды. Мұндағы агротехникалық шаралар топырақты су эрозиясынан қорғау мақсатында жүргізіледі.
Егіншілік - ауыл шаруашылық дақылдарын егіп-өсірудің және топырақ құнарлылығын жоғарылатудың жалпы тәсілдерін зерттейтін агрономия ғылымының саласы. Егіншілік ғылым ретінде топырақ құнарлығын арттыру, оны эрозиядан қорғау, топырақ пен өсімдіктің өзара әсерін, топыраққа механикалық, биологиялық және химиялық әдістермен әсер ете отырып жоғары әрі тұрақты өнім алу, егістікті зиянкестер мен арамшөптерден, қолайсыз жағдайлардан (құрғақшылық, аңызақ, үсік) қорғау мәселелерін зерттейді. Егіншілік агрономияның басқа салаларымен (агрохимия, агрофизика, селекция, т.б.) тығыз байланысты.

1. Ауыспалы егіс - егіншілік жүйесінің басты буындарының бірі. Ол егілген дақылдардың көлемі мен алмастырып егу тәртібін анықтап қана қоймай, көп жылдар бойы жүргізілетін агромелиоративтік және басқа шараларды жүйелі түрде іске асыруға негіз болады. Осыған байланысты егіншілік мәдениетін арттыру, оның арқасында әр гектардан алынатын өнімді жылма-жыл молайту, егін шаруашылығының тұрақтылығын арттыру шарттарының бірі ауыспалы егістерді ендіру жіне игеру болып есептеледі.
Ауыл шаруашылығы дақылдары мен парлардың егіс танаптарында немесе танабында белгілі уақыт аралығында ғылыми тұрғыдан алмасып отыруын ауыспалы егіс дейді. Бұдан туындайтын ұғым ауыспалы егістің негізін дақылдардың өзара алмасып отыруы құрайды. Алмасу жылма-жыл немесе бірнеше жылда бір дақыл екінші дақылмен алмасуы мүмкін. Ауыспалы егістің дақылдары жекелеген танаптарды алып жатуы мүмкін. Олар өнімді жылына беріп отырады, сөйтіп шаруышылықта бір жылда бірнеше дақылдар себіліп, жиналып жатады.
Ауыстырылмайтын егіс - егістікте бір дақылды қатарынан көп жыл егу. Бұл - ауыспалы егіске кері ұғым, ауыспалы егістің жоқтығын көрсетеді.
Қайталап себілген дақыл - танапта бір дақыл 2-3 жыл, немесе одан да көп уақыт өсіріліп, одан кейін ол басқа дақылмен неме таза пармен ауыстырылуы.
Шаруашылықта бір ғана дақыл егілетін болса, оны бірдақылдылық (монодақылдылық) деп атайды.
Дақылдардың биологиялық ерекшеліктеріне, қолданылатын технологияның деңгейіне т.б. жағдайларға байланысты оларды қайталап себу мерзімі әр түрлі болып келеді.
Ауыспалы егіс танабында өзінің өсіп-жетілуі үшін вегетациялық кезеңнің көп уақытын алатын дақылды негізгі дақыл дейміз. Ал екі негізгі дақылдың арасындағы бос уақытта өсірілетін дақылды аралық дақыл дейді. Аралық дақылдарды қолдану бір жылда екі өнім алу мүмкіндігіне қол жеткізеді.
Өткен жылы ауыспалы егістің осы танабында орналасқан (өскен) дақыл немесе пар алғы дақыл (алғы егіс) деп аталынады.
Ауыспалы егісті территорияға орналастырғанда оның нобайына сәйкес бөлінген, көлемі өзара тең егістік жерлердің бөліктері ауыспалы егіс танаптары деп аталады.
Құрама танап - бірнеше ауылшаруашылық дақылдары жеке-жеке егілетін ауыспалы егіс танабы.
Тыс танап - ауыспалы егістен уақытша шығарылған танап.

2. Әр түрлі дақылдардың биологиялық және оған байланысты технологиялық ерекшеліктерімен қатар олардың өсіру технологиясы арасында ұқсастықтар да бар екені белгілі. Ауыл шаруашылығы дақылдарының өзара ұқсастығы, әсіресе топырақ құнарлылығына тигізетін әсеріне байланысты оларды бірнеше топқа бөліп қарайды. Ондай топтарға астық тұқымдастар, отамалы бұршақ тұқымдасты астық дақылдар, көп жылдық екпе шөптер жатады. Алғы егістердің ерекше тобын парлар құрайды. Ауыспалы егісті жасағанда әр топтағы дақылдар өзара жиі алмасып тұратын болса, оның тиімділігі соғұрлым жоғары болып келеді.

Алғы егіс деп өткен жылы танапта өсірілген ауыл шаруашылық дақылын немесе парды айтамыз. Дақылдардың өнімінің мөлшері мен сапасына алғы егістер күшті әсер етеді. Осыған байланысты алғы егістерді мынадай түрлерге болуге болады: -- өте жақсы алғы егістер (таза сүрі жер, ықтырмалы сүрі жер); -- жақсы алғы егістер (екпелі сүрі жер, күздік дақылдар, көп жылдық шөптер, отамалы және бұршақ тұқымдас бір жылдық дақылдар); -- қанағаттанарлық алғы егістер (дәнді масақты дақылдар).
Енді осы алғы егістерге кысқаша сипаттама берейік.
Егістен (ауыл шаруашылығы дақылдарынан) белгілі бір мерзімде бос, арамшөптерден таза болатын танапты пар (пар танабы, сүрі жер) дейміз. Парлар таза және екпе болып екі үлкен топқа бөлінеді. Толық бір вегетациялық кезең ауыл шаруашылығы дақылдарынан бос болып, осы кезде жүйелі түрде арнайы өңделетін танапты таза пар деп атаймыз. Негізгі өңдеуінің жүргізу мерзіміне сәйкес таза парлар екіге бөлінеді. Біріншісі - қара таза пар - топырақтың негізгі өңделуі парлау алдындағы жазында немесе күзінде жүргізілетін пар. Екіншісі - ерте таза пар - негізгі өңделуі парлау жылының көктемінде немесе басқа уақытында жүргізілетін пар.
Пар танабында ерте жинап алынатын дақыл өсіріліп, ал қалған уақытта арнайы өңделетін танапты екпе пар дейміз. Пар танабына өсірілетін дақылдың түріне байланысты жаппай себілетін екпе пар және отамалы екпе пар болып екіге бөлінеді.
Арнайы әдіспен биік және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.