Ғұндар өмірі

1. Ғундар (Хунну)
2. Ғұндардың шаруашылығы
3. Кәсібі мен саудасы
4. Ғұндардың коғамы
5. Ғұндар мәдениеті
6. Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Тарихта ғұндар аты кеңінен белгілі. Осынау жоғалып кеткен халық аты - жаугерліктің, қаталдық пен тағылықтың бейнесіндей көрінеді. Аттила бастаған ғұндар Еуропа елдеріне жортуыл-жорық жасап, оларды құлазытып кетеді, олар халықтардың ұлы қоныс аударуын бастайды. Мұнын, бәрі Еуропа тарихынан таныс оқиғалар. Ал б. з. дейінгі дәуірдің соңғы ғасырлары мен б. з. алғашқы ғасырларында Орта Азияны, оның ішінде Қазақстан жерін мекендеген азиялық ғұндар тайпалары онша мәлім емес. Тарихи әдебиетте олар хунну немесе сюнну15 деген атпен белгілі.
Деректерде ғұндар (хунну) мен қаңлылардың өзара қарым-қатынас жасағаны жайлы мәліметтер сақталған.
55-жылы аса құдыретті ғүн мемлекеті - оңтүстік және солтүстік болып - екі елге бөлінеді. Солтүстік - батыс Монғолиядағы Қырғыз-Нұр көліне таяу жерден теріскен ғұндарының билеушісі Чжичжи өз ордасын орнатады. Осы арадан ол үйсіндердің көрші тайпаларына жорық жасап тұрады. Чжичжимен Қытай да жауығып, алагөз болып жүреді, әсіресе ғұн билеушісі қытай шенеунігі мен елшісін өлтіру жайлы бұйрық бергеннен кейін, бұл қатынас мұлде ұшығып кетеді. Чжичжи мен оңтүстік ғұндар билеушісі арасындагы бәсеке-тартыс та күшейе түседі. Жағдай осылай шиеленісіп тұрғанда,Сырдария бойын еркін жайлаған Каңлы мемлекеті иесінің Үйсін мемлекетіне қарсы одақтасып, бірге күресу жөніндегі ұсыныс-сәлемі дәл мерзімінде жасалған ұсыныс болады. Ол Чжичжиді өзінің шығыстағы иелігіне - Талас алқабына шақырып, оған қанлы атты әскеріне қолбасшылық ету хұқын береді. Мұның үстіне ол шань-юге өз қызын әйелдікке беріп, оған бірнеше мың түйе мен жылқыны, есекті сыйға тартқанда, қаңлы билеушісі: Чжичжи көп ұзамай үйсіндерді талқандап, олардың қарауындағы Іле мен Шу алқабын басып алады деп үміттенеді. Алайда Чжичжи үйсіндерді күйрете алмайды.

1.Marguart 1. Uber Volkstum komanen. «Хұдұд Әл-Ғалам» 48-тарауында.
М. Ақынжанов «Қазақтың тегі туралы».
2. У. Тоған «Жалпы түрік тарихына кіріспе», І-том. 3-басылуы, 69-бет, Стамбул. 1981.М. Ақынжанов «Қазақтың тегі туралы»
3.Телқожа Жанұзақов «Қазақ деген сөз қайдан шыққан», «Жұлдыз», 3-сан, Алматы, 1983.
4.Ханзу — қытай (Шығыс Түркістан қазақтары хансу деп те атайды), біз бұл кітапта қытай тіліндегі жазылу нұсқасы бойынша алып отырмыз.
1 М. X. Дулати «Тарих-и-Рашиди», 46-бет.
2 У. Тоған «Бүгінгі Түрікстанның таяудағы тарихы» Стамбул, 1981.
5.Ш. Уәлиханов «Таңдамалы шығармалары», І-том.
«Жұлдыз» журналы. 1983-жылы, наурыз.
6.«Орхон әбиделері», 9-басылуы, 116-121-беттер, Стамбул, 1983. «Көне түркі жазба ескерткіштердің тілі», 122-бет, Алматы, 197І. «Жұлдыз» журналы, 1983 жылы, наурыз.
7.«Қазақ деген сөз қайдан шыққан», «Жұлдыз» журналы, 1984-жылы, наурыз.
«Қазақ ССР тарихы», І-том, 156-бет, Алматы, 1957. Н. Я. Марр, Шығармалары, 286-бет. 1915.