Абай Құнанбаев жайлы



Қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаев 1845 жылы бұрынғы Семей облысы, Абай ауданы, Шыңғыс тауының етегінде туған. Шыққан ортасы ауқатты, Тобықты руының белгілі ел билеушілері болған. Әкесі Құнанбай кезінде болыс, аға сұлтандық қызметтер атқарған. Ал, атасы Өскенбай, арғы атасы Ырғызбай- өз заманының атақты билері.
Құнанбайдан – Құдайберді, Тәңірберді, Абай, Ысқақ, Оспан, Қалиолла, Ысмағұл деген жеті бала туған. Солардың ішінде Абай жас кезінен-ақ ерекше көзге түсіп, келешегінен үлкен үміт күттірген. Сырт көзге момын және сөзге иланғыш, аңқау Абай жас кезінен өлең, әңгімеге әуес болады, ертегі-аңыздарды құмарта тыңдайды. Әжесі Зере мен анасы Ұлжанның аузынан естіген ертегі-аңыздар Абай сусындаған халық әдебиетінің алғашқы үлгілері. Кішірек кезінде ауыл молдасынан аздап сауат ашқан Абайды әкесі он жасында Семейге оқуға жібереді. Әуелі ол Ғабул-Жаппардың, кейін Ахмет-Ризаның медресесінде оқиды. Болашақ ақын өзімен сабақтас шәкірттерден анағұрлым үздік оқыған. Мектепте жүргізілетін дін сабағын жеңіл меңгеріп, араб, парсы тілдерін үйренеді, бос уақытын кітап оқуға, өз бетімен ізденуге жұмсайды. Шыңғыстың классик ақындары Низами, Сағди, Хафиз, Фзули шығармаларымен, ертегі, дастан қиссаларымен Абай осы кезде танысқан.
Медресенің соңғы жылында Абай, мұсылманша оқумен қатар, Семейдегі « Приходская школаға» түсіп, үш айдай орысша да оқыған. Бұл Абайдың кейін орысшаны өз бетімен үйреніп, игеріп кетуіне негіз болған. Он жасында Абайды әкесі Құнанбай оқудан шығарып, өз қасына алады да, ел билеу ісіне баули бастайды. Ел басқару қызметінде өз орнымды басар ұлым осы ғой деген дәмемен Абайға әр түрлі жол көрсетіп, тәрбиелейді. Ел ісіне араласу білімді, саналы, ойлы жас Абайдың ел танып, жер танып есеюіне, халықтың әдет – ғұрып, тұрмыс – салСолардан сөз үйреніп, билікке керек қазақтың ескі сөз, жөн-жобасын, мақалдап, тақпақтай айту үлгілерін зерттейді. Бұл жол Абайды халықпен жақындастырады. Ол ескі көп әңгімелерді халық ішінен үйренеді. Сол әңгіме-жырлардағы елдің зарын, мұңын, әкімдер қиянатынан көрген зәбірді, ел ақындарының атқамінерлер жайын ағы сынын көп етын терең танып-білуіне жол ашады. Әкесіне ере жүріп, ол сол кездегі шешен-билердің ортасына түседі. стиді.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:   
Абай Құнанбаев
Қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаев 1845 жылы бұрынғы Семей облысы, Абай
ауданы, Шыңғыс тауының етегінде туған. Шыққан ортасы ауқатты, Тобықты
руының белгілі ел билеушілері болған. Әкесі Құнанбай кезінде болыс, аға
сұлтандық қызметтер атқарған. Ал, атасы Өскенбай, арғы атасы Ырғызбай- өз
заманының атақты билері.
Құнанбайдан – Құдайберді, Тәңірберді, Абай, Ысқақ, Оспан, Қалиолла, Ысмағұл
деген жеті бала туған. Солардың ішінде Абай жас кезінен-ақ ерекше көзге
түсіп, келешегінен үлкен үміт күттірген. Сырт көзге момын және сөзге
иланғыш, аңқау Абай жас кезінен өлең, әңгімеге әуес болады, ертегі-
аңыздарды құмарта тыңдайды. Әжесі Зере мен анасы Ұлжанның аузынан естіген
ертегі-аңыздар Абай сусындаған халық әдебиетінің алғашқы үлгілері. Кішірек
кезінде ауыл молдасынан аздап сауат ашқан Абайды әкесі он жасында Семейге
оқуға жібереді. Әуелі ол Ғабул-Жаппардың, кейін Ахмет-Ризаның медресесінде
оқиды. Болашақ ақын өзімен сабақтас шәкірттерден анағұрлым үздік оқыған.
Мектепте жүргізілетін дін сабағын жеңіл меңгеріп, араб, парсы тілдерін
үйренеді, бос уақытын кітап оқуға, өз бетімен ізденуге жұмсайды. Шыңғыстың
классик ақындары Низами, Сағди, Хафиз, Фзули шығармаларымен, ертегі, дастан
қиссаларымен Абай осы кезде танысқан.
Медресенің соңғы жылында Абай, мұсылманша оқумен қатар, Семейдегі
Приходская школаға түсіп, үш айдай орысша да оқыған. Бұл Абайдың кейін
орысшаны өз бетімен үйреніп, игеріп кетуіне негіз болған. Он жасында Абайды
әкесі Құнанбай оқудан шығарып, өз қасына алады да, ел билеу ісіне баули
бастайды. Ел басқару қызметінде өз орнымды басар ұлым осы ғой деген дәмемен
Абайға әр түрлі жол көрсетіп, тәрбиелейді. Ел ісіне араласу білімді,
саналы, ойлы жас Абайдың ел танып, жер танып есеюіне, халықтың әдет –
ғұрып, тұрмыс – салСолардан сөз үйреніп, билікке керек қазақтың ескі сөз,
жөн-жобасын, мақалдап, тақпақтай айту үлгілерін зерттейді. Бұл жол Абайды
халықпен жақындастырады. Ол ескі көп әңгімелерді халық ішінен үйренеді.
Сол әңгіме-жырлардағы елдің зарын, мұңын, әкімдер қиянатынан көрген
зәбірді, ел ақындарының атқамінерлер жайын ағы сынын көп етын терең танып-
білуіне жол ашады. Әкесіне ере жүріп, ол сол кездегі шешен-билердің
ортасына түседі. стиді.
Сөйтіп, бір жағынан,Шығыс,орыс мәдиниетінен хабары бар Абай ел
тарихымен таныса келе, ақыл-ойы толысып көзге түсе бастайды. Балалықпен
ерте қоштасып,ел ісіне араласқан ол елдің тұрмыс-тіршілігін,атқамінер
әкімдеердің қиянаттарын, шаруасы шайқалып жүдеген кедей шаруалары, барымта-
бақталыстықты, содан туған лаң-пәлелерді көреді. Өздері надан, ел тағдырын
ойламайтын басшылаға сынай қарайтын болады. Мұнның бәрі Абайға әке жолын
ұстатұдың жетімсіздігін, халыққа жақын басқа жол іздеу қажеттігін
аңғартады.
Осыдан бастап Абайдың әкесі Құнанбаймен,оның манындағы қошаметшіл
топпен ісі мен сөзі бір жерден шыға бермеген. Бірде Құнанбай өз баласының
халықшыл мінездерін ұнатпай оған: Сен жұртың бәрімен күліп сөйлесесің,
жайдақ су сияқтысын. Жайдақ суды ит те, құс та жалайды, кісіге кірдің
болмайды. Көрінгенмен жақын болсаң, кісі танымайтын желбегей жүрген кісінің
басына ел үйірілмийді,- деп мін тағады. Әкесіне жауап ретінде Абай:
Қолында құралы бар бірен-саранға ғана тиетін шаңыраудағы судан да қойшы-
қолаң,жарлы-жақыбайдың бәріне бірдей пайдасы тиетін жайдақ су артық деп
білемін,-депті.
Бұл жағдайлар –халықтың өмір сүрү жағдайлары мен келешегіне түрліше
көзқарас Абайдың ел билеу қызыметінен шеттей бастауына әкеледі. Ендігі
жолды ол кітаптан, озық елдердің мәдинетінен іздийді. 60 – жылдардың аяқ
кезінен бастап Абай аздап оқыған орысшасын өз бетімен үйрену арқылы
дамыған, орысша кітаптарды көп оқиды. Семей кітапханасынан кейде өзі барып,
кейде арнайы кісі жіберіп, кітаптар алдырады. Абай шығармаларын үзінді
арнайы жинақ, академиялық толық жинақ ретінде жариялау мен ол мұраны ғылыми-
зерттеу ісі арқылы кең түрде насихаттау ісі үдей түсті. Абай шығармалары
майдандағы қазақ жауынгерлерінің рухани азығы ретінде 1943 жылы, 1944 жылы
таңдамалы жинақтары Әскери кітапханалар үшін деген айдармен жарияланды.
Бұл шығармалардың жауынгерлер үшін үлкен рухани тірек болғаны майданнан
жазылған А. Тоқмағамбетов, Д. Снегин, Р.Фетисовтың мақаласындағы жан
тебірентерлік нақтылы көріністерден аңғарылады. Абай шығармалары қазақ
даласынан сонау Берлинге дейін қазақ жауынгерлерімен бірге сапар шексе,
кейде оның өлеңдері майданда қаза тапқан солдат қабіріне жазылуы ұлы ақынға
деген сезімнің қаншалықты жан толқытарлық қалыпта болғанын көреміз. Ақын
шығармаларын жариялау, әсіресе, жүз жылдық мерейтойға байланысты кең өріс
алып, қанат жая бастады. Тұңғыш рет ақынның академиялық толық жинағымен
қоса бүкіл туысқан республикалар баспасөздерінде көптеген үзінділер
жарияланып орыс, өзбек тіліне аударылып, жеке кітап ретінде басылып шықты.
Абай мұрасын ғылыми тұрғыдан тереңірек танып білуде, көбірек назар
аударылған саланың бірі – ақынның белгісіз өлеңдері мен ол жөніңдегі
естеліктерді жинап жариялау, архивтік дерек мағлұматтарды сарыла іздестіру
әрекеті күшейді. Өйткені әрбір жаңадан табылған соны деректер көзі ақын
шығармаларының сырын тереңірек танып білуге, ақын дүниетанымын жаңа қырынан
ашуға мүмкіндік берер еді. Бұл жылдары да ақын мұрасын зерттеушілер
тарапынан абайтану соны дерек, мағлұматтарымен молығып жатты. 1933 жылдан
соң Абайдың жаңадан табылған өлеңдері әуелі баспасөзде жарияланып, іле-шала
1945 жылғы академиялық толық жинаққа ендірілді. Өйткені, бұл өлеңдердің
негізгі әлеуметтік сарыны мен стильдік болмысы, өлең құрылысы Абай
қаламынан туғаны талас тудырмайтын. Абай дүниетанымының болмысын
ғылыми негізде жете танып біле алмау ақын мұрасын зерттеушілерді көп
жағдайда теріс пікірлерге соқтырып, тіпті Абайдың дербес ойшыл екендігіне
күман туғызылып жатты.Қазақ әдебиетінің ұлы классигі Абай шығармалары
ревалюцияға дейінгі дәуірде-ақ әр түрлі бағыт-бағдарда пікірлер айтылып,
там – тұмдап болса да зерттеу нысанасына іліне бастады. Бұл іспеттес
әрекеттер ресми баспасөздер мен кейбір ғылыми жинақтарда, архивтік
деректер көзі мен кейіннен табылған қолжазба нұсқаларда белгі берді.19-
ғасырдың екінші жартысындағы қазақ елінің қоғамдық ойы мен дүние танымының
шын мәніндегі энциклопедиясына айналған Абай шығармалары әр түрлі бағдар
таныта айтыоған пікірлер де көбейе түсті.Мұнда Абайдың жеке басы мен әдеби
мұрасын танып бағалауда өткени дәуірдің саяси-әлеуметтік жағдайына
байланысты қоғамдық санадағы айла-шарғысы мол пікір таласының әр қилы
лептері де сезіледі.
Халық мұңын жырлаған Абай поэзиясын революцияға дейін-ақ қазақ
даласына әсері мол аса күшті рухани құбылысқа айналып та үлгерді.Туған
халқының көкейтесті арманы мен мұңын жырлаған Абай өлеңдеріндегі
гумманистік,ағартушылық сарындар сол тұста-ақ халық санасын бауап, көкірек
көзін ашуға бастады.Абай шығармалары баспасөз бен қолжазба көшірмелер
арқылы көбінесе ауызша әр қилы жолдармен таралып жатты.Ал кейбір өлеңдері
әнмен таралып, авторы беймәлім халықтық репертуарға айналып кеткенің орыс
ориенталистері атап көрсетті де.Сол кезде-ақ ақынның жеке басын тану мен
бағалаудан туған елеулі пікір таласы болып өткенің кейбір деректер көзі
айғақтайды.Абайды,тіпті, әкесі Құнанбайды танып бағалаудың өзі де әртүрлі
танымдар тұрғысында болуы сол тұстағы саяси-әлеуметтік өмір болмысына
тікелей байланысты болатын. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Бастауыш сынып оқушыларын Абай Құнанбаевтың педагогикалық идеяларының негізінде тәрбиелеу
Бастауыш сыныпта абай шыгармаларын оқыту
Абай, Шәкәрім, Мұхтар шығармаларының тәрбиелік қызметі
Мұхтар Әуезов көрнекті совет жазушысы
А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы педагогикалық идеялардың сабақтастығы және оны оқу-тәрбие үрдісіне ендіру
Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердиев және Мұхтар Әуезовтің педагогикалық идеялары
Абай және шығыс әдебиеті
Абай мұрасындағы тәлім-тәрбиелік ой-пікірлерді болашақ педагогтардың кәсіби дайындығында пайдалану
АБАЙ ЖӘНЕ МӘШҺҮР ШЫҒАРМАЛАРЫ
Абай Құнанбаев дара туған ғұлама
Пәндер