Топырақ тұздануының арпа сабақтарының өсуіне және құрамындағы абсциз қышқылына әсер етуін зерттеу

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе2

1 бөлім Тұзданудың өсімдіктерге әсері3

1. 1 Тұзданудағы саға өткізгіштігінің рөлі3

1. 2 Минералды тыңайтқыштар мен микроэлементтердің өсімдікке әсері7

1. 3 Натрий мен хлор иондарының өсімдіктің өсуіне әсері11

1. 4 Тұздылыққа қарсы тұрудың жолдары16

1. 5 Абсциз қышқылының тұздылыққа әсері19

1. 6 Тұздылық өсімдік сабағының өсуіне әсер етуші21

2. Зерттеудің әдіс тәсілдері23

2. 1 Зерттеу барысында көшеттік өсімдіктерді өсіру23

2. 2 Зерттеудің әдістері31

2. 3 Буланудың жылдамдығын анықтау33

2. 4 Химиялық қосылыстардың топыраққа әсері39

2. 5 Өсімдік саңылауларының өткізгіштік қасиеті47

3. Зерттеу мен талқылаулар52

3. 1 Тұздылықтың арпа сабақтарына әсері52

3. 2 Тұздылыққа қарсы тұра алатын арпа түрлерін зерттеу58

Қорытынды67

Пайдаланылған әдебиет67

Кіріспе

Дипломдық жұмыстың өзектілігі:

Жер шарының 25%-ін тұзды топырақты аймақтар алып жатыр. Шөлді аймақтарды жасанды жолмен суару топырақтың тұздануына әкеледі. Осылайша еліміздің егін аймақтарында 36%-ке дейін жерлер тұзданған болып есептеледі. Қазақстан Республикасының 40 млн га жерi сор және сортаң жерлерге жатады. Еліміздің дала аймақтарының 75 %-і табиғи тұзды топырақтар орналасқан шөлді аудандар болып табылады. Қазіргі кезде климаттың аридтілігі және ксерофилділігі жоғарылауда. 3 г/л минералданған су көптеген өсімдіктердің өсуіне әсер ететін орташа тұзданған, ал 5 г/л кезінде мәдени өсімдіктердің табиғи тұзға тұрақтылық немесе тұзға толеранттылық мүмкіндіктерінің шектелуіне байланысты сураруға келмейтін қатты тұзданған су болып табылады. Тұзданған орта жағдайындағы ауыл шаруашылық өсімдіктердің тұзға төзімді жаңа түрлерін алып, өнімділігін арттырыру үшін, сонымен қатар сор және сортаң жерлердің тұздарын азайту үшін, тұзданған суда және құрғақ жерлерде өсетін галофитті өсімдіктердің тұзға тұрақтылық механизмдерін білуді қажет етеді.

Топырақ эрозиясы мен оның шектен тыс тұздануы - деградация үрдісінің бірден бір себебі болып табылады. Дүние жүзілік масштабты есеп беру бойынша шамамен 1. 5 миллиард гектар жер тұздану мәселесімен кездесіп отыр және суармалы егін шаруашылығымен айналысатын елдердің үштен бірі, тіптен жартысына дерлігі топырақтағы тұздың мөлшерінің артып кету салдарынан егіндік үшін жер өңдеуді азайтуларына тура келді . Ал Қазақстандағы Арал теңізі бассейнінің осындай жағдайларға ұшырауы ондағы мақта мен күріш алқаптарын жөнсіз және үнемсіз суару салдарынан болды. Ысырапты суару нәтижесінде Арал теңізіне құятын су ағымы екі есеге дейін азайды. Сонымен қатар ортақ мәселелердің бірі болып су орман шаруашылығының әсерінен туған өткел мен арық суларының ирригациясы және жоғары деңгейде судың булануынан топырақтың тұздануы екені айқын .

Дипломдық жұмыстың мақсаты: Топырақ тұздануының арпа сабақтарының өсуіне және құрамындағы абсциз қышқылының құрамына әсер етуін зерттеп, қорытындысын жасау.

Алға қойылған міндеттер:

Әдебиеттерге шолу;
Тұзданудың өсімдіктерге әсерін анықтау;
Зерттеудің әдіс тәсілдерімен танысу;
Зерттеуді кафедра лабораториясында өткізу;
Қорытынды жасау.

Жұмыстың жаңалығы: Тұзданудың арпа сабақтарының өсуіне және абсциз қышқылы құрамына әсер етуін зерттеу жұмыстары әлі де толық аяқталмаған. Осы зерттеудің нәтижесінде мен ғылыми ортаға үлесімді қосамын.

1 бөлім Тұзданудың өсімдіктерге әсері 1. 1 Тұзданудағы саға өткізгіштігінің рөлі

Өсімдіктің тұзға төзімділігі, өсімдіктердің тұзды топырақта өсу қабілеті. Тұзға көбірек төзімді галофиттер, бірақ-та олар кенеттен тұздалуға өте сезімтал болады. Кез келген өсімдік өзінің тұқымқуалаушылық табиғатына сәйкес онтогенез процесінде тұздың жоғары құрылымына бейімделеді. Өсімдіктің бейімделуі тұзданудың түріне байланысты. Хлоридті тұздану кезінде өсімдік етті-суккулентті бола бастайды, сульфатты тұздануда- әдетте ксероморфты құрылымға ие болады.

Тұздытопырақта өсімдіктің зақымдануының негізгі себебі- ХХ ғасырдың басында ойлағандай жоғары осмостық қысымнан емес, тұздың улылығынан. Өсімдіктің тұзға төзімділігін хлоридті, сульфатты және карбонатты тұзданған топыраққа еккенде, өсімдікті түрлі сәйкес тұз ерітінділерінде бейімдеп жоғарылатады. Осындай «шынықтыру» кезінде протоплазманың тұзға деген өткізгіштігі төмендейді, тұздармен коагуляциясы жоғарылайды, зат алмасуының сипаттамасы өзгереді. Тұзды топырақтағы өсімдікте нуклеиндік, ақуыздық, көмірсулық және фосфорлық алмасуының өзгеруі байқалады.

Тұзды топырақ, құрамындажоғары (0, 25% астам) суда жеңіл еритін минералды тұздары бар топырақтар. Көптеген елдердің оңтүстік шөлді аймақтарында (Пакистан, Индия, Қытай, АРЕ және басқа) кездеседі, жиі тұзды емес топырақтардың арасында кездеседі. СССРде тұзды топырақтар бүкіл ел топырағының 2, 4 % немесе 53, 2 млн га құрайды. Олар Оңтүстік УССР, Повольже, Орта Азия ( жыртылған тегіс жерлердің жартысына жуық тұзданған) және т. б. аймақтарда таралған. Бастысы күкірт қышқылының тұздарынан (натрий күкірт қышқылы, кальций және магний), тұз қышқылынан (натрий хлор, кальций және магний) және көмірқышқыл тұзынан (натрийлі екі формадағы, көмірқышқыл тұзы, немес қалыпты содалар, және екікөмірқышқыл тұзы немесе ас содасы) тұрады. Кейде тұзды топырақтарда азот қышқылының кальцилік және натрилік тұздары кездеседі. Тұздардың топырақтағы құрамының мөлшеріне қарай, олардың топырақ көкжиегі бойынша бөлінуінен тұзды топырақтар сорлар (1-3% тұз және астам), сортаңдылар (азырақ тұздалған), сортаң ( жырту қабатынан төменірек тұздалған) . Олардың тұздану дәрежесін орнату үшін улы тұздардың суммасын анықтайды, хлор және сульфат иондарымен байланысты. Тұзды топырақтан құрамына натрий сіңген солнцевалықты ажыратады; солонцевалық кейде соралармен сәйкес келеді. Әдетте хлор тұздары улы. Улы әрекетімен қоса, жеңіл еритін тұздар топырақтың осмостық қысымын жоғарлатады, ерітіндінің және физиологиялық құрғақтық деп аталатынды жасайды, сол сияқты өсімдік топырақ құрғақтығынан зардап шеккендей болады. Суда еритін тұздардың топырақта шектен тыс көбеюі өсімдік қабығының тоттануына және жабайы өсімдіктерінің өсуіне алып келеді, тұздық деп аталатын немесе галофиттер, тұзды топырақта өсуге бейімделген.

1 сурет Голофиттер

Тұзды топырақтар топырақта тұздың жиналуынан және топырақ-жер асты суларда, сонымен қатар құрғақ жерлерді теңіз суының алып кетуінің нәтижесінен пайда болады. Құрғақ жерлерде тұздардың жиналуы мен топырақ тұздануының негізгі факторлары құрғақ климат және жер асты мен жерүсті сулардың ауыр қайтуы. Суарылатын жерлерде екінші ретті тұздану жиі байқалады, егерде жер асты және жер үсті суларда тұздар көп болса. Ағынсыз жазықтықтарды суғарғанда тұзды жер асты сулардың деңгейі көтерілуі жүріп, топырақтың тұздануына алып келеді. Дұрыс шаруашылық жасау барысында, тұздану процесінің қолайсыз ағысын жоюға болады. Ол топырақты тазарту мен дренаж көмегімен тазарту сулары мен жасанды жер асты сулар ағымымен жүзеге асырылады. Тұзданған топырақтарды күзде немесе қыста жасаған дұрыс, сол уақытта булану қысқарады, тұздың оралуын қамтамасыз ететін.

Рисунок6

Кез-келген өсімдік организіміне экстремальды әсерлерден әр түрлі физиологиялық параметрлердің өзгерістері байқалады. Бұл өзгерістердегі жеке процестердің өзара байланыстылығында және жалпы оның метоболизімінің өздігінен реттелуіне негізделген. Бірақ стресс кезінде физиологиялық параметрлерінің өзгеру динамикасының анализі және метоболизмнің жеке звеноларының өзара байланысу түрі стрестің клеткаға үздіксіз әсері жағдайындағы алғашқы негізгі ауытқуды көрсетуге мүмкіндік береді. Метоболиттік функцияның алғашқы ауытқуынан болған және организмде интегральді параметр қатарларының өзгеруін нәтижелейтін екінші ауытқу.

Тұздану кезіндегі алғашқы бұзылу цитоплазманың осморегуляциясындағы, биоэнергетикалық процестердегі, құрылымдық бірліктегі, мембрана құрамындағы және ядролық ДНК-ның құрылымдық жағдайындағы өзгерістерге жатқызады.

Клеткадағы осмотикалық метотұрақтылық тепе-теңдігінің өзгеруі иондардың клеткаішілік концентрацияларының жылжуына, осмотикалық және түрлік потенциалдардың абсолюттік шамасына, судың активтілігі мен жылжымалылығына негізделген. Барлық осы параметрлер өсімдікке стресстің әсерінен кейін тез арада өзгереді және оның тұрақты күш салуында, әрдайым осы жаңа деңгейде барлық экстремалды әсерлер кезінде тұрақты болады. екінші жағынан, түрлі стреспен әсер еткенде көрсетілген параметрлердің өзгерістерінің біртиптілігі көрінеді. Осылайша, өсімдіктің ұлпаларында иондардың концентрациясының көбеюі тек тұздануда ғана емес, сонымен қатар сусыздандыруда, температураны минусқа дейін төмендеткенде, температураны шартты деңгейден жоғарылатқанда және т. б. байқалады. Осы жағдайларда көптеген авторлар судың қозғалғыштығы мен активтілігінің төмендеуін және клеткадағы осмотикалық және су потенциалдарының абсолютті мәнінің жоғарылауын атап көрсетеді. Клеткадағы тұрақты осматикалық тепе теңдікті сақтау оның қалыпты қызметінде маңызды орын алады және бұл деңгейдің өзгеруі метоболизмде айтарлықтай өзгерістерге әкеледі.

Экстремальды жағдайларда биоэнергетика процестерінің өзгеруіне қатарына күн энергиясын химиялық энергияға айналдырудың біріншілік актісіне жауапты фотожүйенің реакциялық орталықтың зақымдалуы, клеткадағы бос радикалдардың санының төмендеуі және т. б. сонымен қатар стресс кезінді зақымдалған клеткаішілік құрылымның репродукциясында энергияның ағып шығу каналы кеңиді. Мұның барлығы стресс кезінде тұрақты сақталатын организмнің жалпы энергетикалық жағдайының төмендеуі және қалыпты метоболизмнің барлық энергияға тәуелді процестерінің энергиямен қамтамасыздануының төмендеуіне әкеледі.

Көптеген зерттеулерде әр түрлі типтегі стрестерде клетка ішілік мембрананың липид-компоненттік құрамы, құрылымдық жағдайы және біркелкілігінің бұзылуын көрсетеді. Бұл клеткадағы метоболиттердің компартментациясының және жалпы бұзылуына әкеледі.

ДНК ядросының құрылымдық жағдайының өзгеру фактісі - "ашық" немесе борпылдақтан (лабильді ДНК) гистондармен "жабылған", тығыз қапталғанға (стабильді ДНК) ауысады - сонымен қатар түрлі экстремальды жағдайларда атап көрсетілген. ДНК-ның гистондармен бектілуі қолайсыз әсерлерге оның жоғары тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Сонымен бірге осындай тұрақты құрылымдық жағдайда ДНК-ның функционалды активтілігінің, атап айтқанда метоболизмнің жасанды реакцияларындағы бас регулятор ретіндегі активтілігінің төмендеуі байқалады. ДНК-ның функционалдық активтілігінң стресс кезінде төмендеуі нуклейн қышқылының жаңадан пайда болғандағы радиоизотопты белгінің жылдамдығы және т. б. синтездің бақыланатын ДНК өнімдерін көптеген авторлар атап көрсеткен.

Экстремальды жағдайларда екінші реттік ауытқуға клеткада және толық организмге физиологиялық өзгерістердің көпшілігін жатқызуға болады. Олардың жалпы сипаты - алғашқы бұзушы стрестермен бұзылатын физиологиялық параметрлерге тәуелділігінің себебі. Екінші реттік ауытқуда белоктық синтездің тежелуі, ингибитрлік сипаты бар фитогормондардың концентрациясының жоғарылауы, клетканың бөліну және созылуының тежелуі ерекше маңызға ие. Барлық алғашқы физиологиялық бұзылу мен екінші ауытқудың қосындысының анықталуы өсімдік органдарының маңызды физиологиялық қызметінің интеграциялануы, бәрінен бұрын қоректенудің минералдық элементтерінің сіңіру және тасымалдау интенсивтілігі, сонымен қатар жалпы биомассаның өсуінің өзгеруі болып табылады.

Физиологиялық параметрлердіқысқа мерзімді интервалдары бар стрестермен әсер етуі анықтаудың арасында жалпы жоспарда екі түрлі типтегі қисықтармен сипаттауға толатын бүл өзгерістердің заңдылықтарын көрсетуге мүмкіндік береді. Көптеген параметрлердің деңгейі тұрақты және ұзақ уақыттың әсерінен төмен түсуші қисықпен өзгереді (суретте) және болашақта осы деңгейде, оптимальдыдан өте жақсы деңгейінде сақталады.

Тәжірибиелер өсімдіктің стресске реакциясының тітіркену деп аталатын алғашқы фазасында көптеген параметрлердің өте тез қалпына келетін формасынан тез және жылдам ауытқу ("пружиналық") эффект, мысалы, жалпы суланғанда "а" хлорофиллдің концентрациясы тамырлану алдындағы субстратқа дейінгі әр түрлі тұздану жағдайында жапырақтардың хлоропластары мен митохондрияларының ультроқұрылымдық жағдайлары кезінде.

1. 2 Минералды тыңайтқыштар мен микроэлементтердің өсімдікке әсері

Өсімдіктердің тіршілік әрекетінде микроэлементтер өте маңызды роль атқарады. 1922 жылы академик В. И. Вернадский организмдердің химиялық құрамы жер қыртысынын химиялық құрамымен тығыз байланысты екендігін көрсетті. Жер қыртысындағы элементтердің барлығы дерлік өсімдіктерде ұшырасады. Тұздарды әр түрлі қоспалардан тазарту методтарының жетілдірілуіне қарай өсімдіктерге шын мәнінде қажетті болып саналатын микроэлементтердің тізімі барған сайын артып келеді. Тіпті сулы ортада өсірілетін өсімдіктер үшін арнаулы камерада ауаны тазартуға тура келді. Алайда қайсыбір микроэлементтің қажеттігі жөніндегі мәселені элементті қоректік қоспадан шығарып тастау жолымен ғана емес, сондай-ақ оның зат алмасуына қатысуын зерттеу жолымен де шешуге тура келеді. Қазіргі кезде темір, мыс, марганец, бор, мырыш, кобальт және ванадий өсімдіктерге аса қажетті элементтер деп саналады. Өсімдіктер үшін микроэлементтердің өте зор маңызы бар, өйткені олар өсімдіктер денесінде әр түрлі органикалық заттармен қосылады, осының нәтижесінде олардың физиологиялық активтілігі әлденеше есе артады.

Жасушаның атомдық және молекулалық құрылымы.
Д, И. Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі кездесетін 110 элементтің 80-ге жуығы тірі жасушаның құрамында болатындығы дәлелденді. Олар жасушадағы мөлшеріне қарай үш топқа белінеді. Бірінші топқа: оттек, сутек, көміртек және азот сияқты органикалық және бейорганикалық заттардың молекулаларының негізін құрайтын элементтер жатады. Бұлардың жасушадағы мөлшері 98%-ға жуық болғандықтан, олар макроэлементтер деп аталады. Сонымен қатар бұл топқа нәруыз (белок) бен нуклеин қышқылдарының құрамына кіретін күкірт пен фосфор да кіреді. Бұларды биоэлементтер деп атайды.

Екінші топқа: ион түрінде кездесетін калий, натрий, кальций, магний, темір, хлор сияқты және т. б. элементтер жатады. Бұлардың жасушадағы жалпы мөлшері 1%-ға жуық. Бұл элементтердің қысқаша жасушада ерекше қызметтер атқарады. Мысалы, кальций мен фосфор сүйек ұлпасының құрамына кіреді, оның беріктігін арттырады. Сонымен қатар кальций элементі қанның ұюына қатысады. Ал гемоглобин нәруызының құрамында темір болады, ол оттекті өкпеден ұлпаларға тасымалдайды. Өсімдік жасушасындағы хлорофилл пигментінің құрамындағы магний элементі фотосинтез процесін тездетеді. Үшінші топқа: жасушада өте аз мөлшерде кездесетін элементтер жатады. Олардың жасушадағы мөлшері 0, 02% болатындықтан микроэлементтер деп аталады. Микроэлементтер өсімдіктер мен жануарлар жасушаларында жүріп жатқан биохимиялық процестерге тікелей қатысады.

Топырақтың құрамындағы микроэлементтердің өсімдіктер мен жануарлар тіршілігіндегі маңызы ерекше. Өсімдіктер мен жануарлар белгілі бір микроэлементтерді табиғаттан алып, өз жасушаларында жинақтайды. Мысалы, теңіз балдырлары судан йодты сіңірсе, ал кейбір өсімдіктер судағы кобальтты жинақтайды. Жануарлар жасушаларында да әр түрлі элементтер жинақталады. Мысалы, никель - ұйқы безінде, молибден - мидың ақ затында, қалайы - тілдің сілемейлі қабықшасында, кадмий - бүйректе, барий - көздің торлы қабығында, бор - май ұлпаларында, хром- гипофиз безінде және т. б. жинақталатындығы анықталған.

Барлық организмдер жылдың маусымдарын дәл сезінеді және соған байланысты тіршілік процесіндегі тәуліктік, маусымдық, жылдық физиологиялық өзгерістер ырғақты түрде қайталанып отырады. Жануралар дүниесінде бұл құдылыстарды шартты рефлекс арқылы реттеп отырады.
Биологиялық ырғақтың ішкі (эндогенді) және сыртқы (экзогенді) қайталану құбылыстарын байқауға болады. Ішкі немесе физиологиялық ырғақтар тарихи жағдайда қалыптасқан. Өйткені, әрбір физиологиялық процесс үнемі үздіксіз қозғалыста болмайды. Яғни, әрбір клетка, ұлпа немесе мүшелердің жұмыс ырғағы мезгіл- мезгіл қайталанып келіп отыратын ырғақты процестерден тұрады. Екінші сөзбен айтқанда, кез келген организмнің қалыпты тіршілігі үшін жоғарғы физиологиялық активті деңгейден пассивті немесе тыныштық деңгей арқылы алмасып отыруы тиіс. Сонда ғана организмдер тіршілігін жалғастырып отырады.

Тірі организмдер сыртқы ортаны өзгерістерніе немесе- ауытқуларға жауап бере отырып, өзінің ішкі физиологиялық процестерін реттеп, бейімдеп отырады. Бұл жағдайлар 3 негізгі фаткор арқылы жүзеге асады: Жердің өз өсін және Күнді айналуы, Жерге қатысты Айдың және кеңістіктегі жұлдыздардың ауысуы. Бірнеше фактор күн тәулігімен (24 сағат), екінші- айдың тәулігімен (24, 8 сағат), үшіншісі- жұлдыздармен немесе тәулікпен (23, 9 сағат) анықталады.

Көптеген жануарлардың тәуліктік қайталанулары ішкі физиологиялық реттеледі. Осы құбылыстар көбінесе күндізгі, алақараңғы және түнде тіршілік ететін жануарларға тән.

Маусымдық қайталанулар көбінесе тірі табиғатқа жалпылама тән қасиеттер. Бұл құбылыс, әсіресе, қоңыржай және солтүстік жарты шар ендіктеріне қатысты. Себебі, бұл өңірлерде жыл маусымдарының ауысуы айқын байқалады немесе көрінеді. Мәселен, Қазақстан жағдайында организмдер үшін қолайлы маусым 6-7 айға созылады. Осы уақыт ішінде организмдер өзінің тіршілік процесін толық аяқтай алады.

Көктемнің белгісі: қардың кетуі, тал, терек, жеміс ағаштарының гүлдеуімен және жыл құстарының келе бастауымен басталады. Бірақ, Қазақстанның оңтүстік нүктесі мен солтүстік нүктесі 1600 км, ал батысы мен шығысы 3000 км екі сағаттық белдеуді алып жатыр. Қазақстан қоңыржай белдеудің орта және оңтүстікте тау ендіктеріне орналасқан. Сондықтан Қазақстан табиғатының бір шетінің екінші шетінен айырмашылығы үлкен. Мәселен, оңтүстікте тау етектерінде шие мен өрік гүл ашқан кезде, республиканың солтүстігінде әлі суық, боран соғып тұрады. Географиялық орнына қарай республика аймағындаорманды дала, дала, шөлейт және шөл белдемдері қалыптасқан. Қазақстаның оңтүстік- шығыс және шығыс таулы өңірлерінде ландшафтдың одан да алуан түрлі биіктік белдемдері байқалады. Сондықтан, жыл маусымдарының жақындап қалғанын немесе екіншісіне ауысқа бастауын біз өсімдіктер мен жануарлардың тіршілігіндегі өзгерістерге қарап білеміз. Ал, өз кезегінде организмдер табиғат құбылыстарын, ондағы маусымдық немесе тәуліктік айытқұларды бұлжылтпай білетін биоиндикаторлар. Мәселен, маусымға қарай өсімдіктердің тішлігіндегі өзгерістерді байқасақ: вегетациялық кезеңнің басталуы, бүршік жарудың басталуы мен аяқталуы, т. б. алмасып келіп отыратын кезендерді ажыратуға болады. Осы құбылыстар өте дәлдікпен қайталанып отырады. Ал, жануарлар дүниесінде де жыл маусымдарына байланысты тұрақты қайталану ырғағын көреміз. Аталған құбылыстардың бәрі де өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің тіршілігіндегі жылдың метрологиялық өзгерістеріне беймделу ерекшелігі болып табылады. Организмдердің маусымдық өзгерістерге бейімделушілігін, тіршілігіндегі биологиялық процестерді фенология ғылыми зерттейді. Кейбір организмдер тіршілігіндегі арғықты қайталану құбылыстары айға да қатысты болады. Бұл процестер, әсіресі, судағы организмдер тіршілігінде жақсы байқалды.

Балықтар, шаяндар, судағы ірі сүтқоректілер өкілтерінің біразы айдың толуына байланысты немесе мұхиттардың толысуы мен қайтуына қарай тіршілік ырғақтарын бейімдеп отыратын анықталған. Мәселен, мұхиттардың ырғақты толысулары 12, 8 сағат, ал айдың толуы 28 тәулік болса, айдың жартылау толуы 14-15 тәулекті қайталанып отырады. Маусымдық немесе тәуліктік ырғақтардае басқа организмдер тіршілігінде көп жылдық ырғақты қайталанулар да бар. Бұл құбылыстар негізінен күн жүйесіне және ауа- райындағы көпжылдыө өзгерістерге тәуелді болады. Оның көрінісі - 5-6 жылдық немесе 10-11 жылда қайталанып отыратын жүттар, егіннің түсімі, жануарлардағы шектен тыс көюейіп немесе жойылып кетуі сияқты т. б. құбылыстар жатады. Сол сияқты жер шарында ырғақты қайталанулардың ғасырлық немесе геологиялық жылдарды қамтып отыратын түрлері тарихта белгілі. Мәселен, жер тарихындағы мүз дәуірінің қайталану мерзімі 150-200 млн жылды қамтып отырған. Адам баласының организмдер тіршілігіндегі ырғақты қайталанып отыру заңдылықтарын білуі өте маңызды. Нәтижесінде өсімдіктер мен жануарлардың табиғаттағы сан мөлшрін бақылап отыруға, оларды тиімді пайдалану мен қорғау мәселелерін ғылыми тұрғыда шешіп отыруға көмектесері сөзсіз.

Күкiрт өсiмдiктерге анионы ретiнде қабылданады. Күкiрт табиғатта күкiрттi металдардың құрамында және күкiрт қышқылының тұздары түрiнде кездеседi. Қабылдаған SО4 анионs вакуоляға жинақталып сақталады. Белгiлi бiр мөлшерi тотықсыздануға ұшырап сульфидрил тобы ретiнде органикалық заттардың құрамына кiредi. Күкiрт қосылыстары клеткада құрылым түзушi және тыныс алуға қатысатын заттар ретiнде маңызды рол атқарады.

Өсiмдiк күкiрттiң органикалық қосындыларында /цистин, цистеин, метионин/ қабылдайтындығы қазiргi кезде дәлелдендi. Күкiрт осы аты аталған амин қышқылдарының құрамында көмiртегi, оттегi, сугегi, азот пен қатар негiзгi компонент ретiнде кездеседi. Өсiмдiктегi барлық күкiрттiц 90% мөлшерi белоктарда шоғырланған.

Күкiрт тыныс алу мен фотосинтез процесiне әсер етедi. Тиамин, биотин, липой қышқылы витаминдерiнің құрамына кiре отыра, күкiрт жеткiлiксiз болған кезде тыныс алу процестерiн тежейдi. Белок синтезiн тоқтату арқылы күкiрт жетiспеушiлiгi хлорофилл мөлшерiн де азайтады, сондықтан ол фотосинтездiң нашарлауына себепшi болады. Күкiрт бiр органнан екiншi органға анионы түрiнде тасымалданады, ал қорға жинаушы органдарда ол тез тотықсызданып, органикалық формада қор ретiнде сақталады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.