Мұхтар Әуезов көрнекті совет жазушысы



Мұхтар Әуезов көрнекті совет жазушысы, Лениндік және Мемлекеттік сыйлықтардың лауреаты, Қазак ССР Ғылым академиясының академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор, Қазақ ССР-інің еңбек сіңірген ғылым кайраткері Мұхтар Омарханұлы Әуезов 1897 жылы 28 сентябрьде Семей уезі Шынғыс болысында көшпенді орта шаруа семьясында туған. Жас баланың алғаш арабша сауатын ашқан атасы Әуез еді. 1906 жылы ағасы Қасымбек Семейге алып келеді де, әуелі өзі орысша үйретіп, бес кластық қалалық училищеге орналастырады. Оны бітіргеннен кейін М. О. Әуезов Семейдің мұғалімдер даярлайтын семинариясына оқуға туседі. Жазушының творчествалық жолы 1917 жылдан басталған. Сол жылы жазылған тұңғыш пьесасы «Еңлік—Қебек» ауыл жастарының күшімен Абай елі жайлауында киіз үйде қойылып, ғұмырында сахна өнерін қызықтап көрмеген кыр қазақтарын куанышқа кенелткен еді. М. Әуезов 1918 жылдан бастап, семинария қабырғасында жүрген кезінде-ақ негізінен жалпы мәдениет, педагогика, ағартушылық тақырыптарында өзінік тырнақалды мақалаларымен мерзімді баспасөзге белсене қатысады. 1918—1919 жылдары жазылған «Ел ағасы», «Бәйбіше-тоқал» пьесалары ел арасына колжазба күйінде тарап, Қазақстанда революцияның алғашқы жылдарында жастар драма үйірмелерінің репертуарларынан кең орын алған. 1919 жылдың декабрінде Батыс Сібірде Совет өкіметі біржола орнаған кезінен бастап, мұғалімдер даярлайтын семинарияның әлі соңғы класында оқып жүрген шағында-ақ М. О. Әуезов қоғамдық-саяси өмірге белсене араласады. Семей губерниялық атқару комитетінің бөлім меңгерушісі, кейін председателі қызметтерін атқарады. 1922 жылы үзіліп қалған окуын жалғастыру мақсатымен Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университетіне түсіп, ол 1923 жылдың күзінде Ленинград университетінің тарих-филология факультетіне ауысады. 1928 жылы Ленинград университетін бітірісімен М. О. Әуезов Ташкентке қайтып келіп, 1929 жылы САГУ-дің тюркология кафедрасы бойынша шығыс факультеті аспирантурасына қабылданады. Жиырмасыншы жылдардын өзінде жазушы Семей, Орынбор, Ташкент, Қызылорда журналдары мен баспалары арқылы әңгіме-повестерін жарыққа шығара бастайды. 1926 жылы оның «Еңлік—Кебек» пьесасымен Қызылорда қаласында қазақтың тұңғыш профессионалдық театры шымылдығын ашты. Оқу мен әдеби-творчестволық қызметті ұштастыра отырып, жиырмасыншы жылдардан бастап, М. О. Әуезов қазақ әдебиетінің тарихын, фольклорын жүйелі зерттеу мәселесімен үзбей шұғылданған. Қазақ әдебиетінің классигі Абай Құнанбаевтың өмірі мен творчествосы жайлы байсалды пікірлер корытқан. 1932—1938 жылдар аралығында Мұхтар Әуезов Алматы қаласында Қазақ академиялық драма театрының әдеби бөлімі меңгерушісі болып қызмет істейді. Театрдың жетекші авторларының бірі ретінде ол өзінің төл пьесаларымен ғана емес (отызыншы жылдары «Түнгі сарын», «Тас түлек», «Шекарада» пьесалары мен «Айман—Шолпан» музыкалық комедиясы, т. б. койылған), орыс, шетел, советтік классика үлгілерін де аударып, қазақ сахна өнерін байытуға айрықша еңбек сіңірді (В. Шекспирдің «Отелло», Н. Гогольдің «Ревизор», К. Треневтің «Любовь Яровая», Н. Погодиннің «Ақсүйектер» драмалары, т. б.). 1939 жылы Л. Соболевпен бірігіп жазған «Абай» трагедиясы кейін М. Әуезовтің он төрт жылдан астам уақыт бойғы тынымсыз творчествалық еңбегінің қорытындысы «Абай жолы» эпопеясына барар жолдағы шешуші баспалдақ болды. Эпопеяның алғашқы қос кітабы «Абай» романдары (1942 — 1947) 1949 жылы СССР Мемлекеттік сыйлығымен бағаланды да, ал кейінгі қос томы «Абай жолы» 1952—1956 жылдары жазылып бітіп, жалпы «Абай жолы» эпопеясына 1959 жылы Лениндік сыйлық берілді.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:   
Мұхтар Әуезов көрнекті совет жазушысы, Лениндік және Мемлекеттік сыйлықтардың лауреаты, Қазак ССР Ғылым академиясының академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор, Қазақ ССР-інің еңбек сіңірген ғылым кайраткері Мұхтар Омарханұлы Әуезов 1897 жылы 28 сентябрьде Семей уезі Шынғыс болысында көшпенді орта шаруа семьясында туған. Жас баланың алғаш арабша сауатын ашқан атасы Әуез еді. 1906 жылы ағасы Қасымбек Семейге алып келеді де, әуелі өзі орысша үйретіп, бес кластық қалалық училищеге орналастырады. Оны бітіргеннен кейін М. О. Әуезов Семейдің мұғалімдер даярлайтын семинариясына оқуға туседі. Жазушының творчествалық жолы 1917 жылдан басталған. Сол жылы жазылған тұңғыш пьесасы Еңлік -- Қебек ауыл жастарының күшімен Абай елі жайлауында киіз үйде қойылып, ғұмырында сахна өнерін қызықтап көрмеген кыр қазақтарын куанышқа кенелткен еді. М. Әуезов 1918 жылдан бастап, семинария қабырғасында жүрген кезінде-ақ негізінен жалпы мәдениет, педагогика, ағартушылық тақырыптарында өзінік тырнақалды мақалаларымен мерзімді баспасөзге белсене қатысады. 1918 -- 1919 жылдары жазылған Ел ағасы, Бәйбіше-тоқал пьесалары ел арасына колжазба күйінде тарап, Қазақстанда революцияның алғашқы жылдарында жастар драма үйірмелерінің репертуарларынан кең орын алған. 1919 жылдың декабрінде Батыс Сібірде Совет өкіметі біржола орнаған кезінен бастап, мұғалімдер даярлайтын семинарияның әлі соңғы класында оқып жүрген шағында-ақ М. О. Әуезов қоғамдық-саяси өмірге белсене араласады. Семей губерниялық атқару комитетінің бөлім меңгерушісі, кейін председателі қызметтерін атқарады. 1922 жылы үзіліп қалған окуын жалғастыру мақсатымен Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университетіне түсіп, ол 1923 жылдың күзінде Ленинград университетінің тарих-филология факультетіне ауысады. 1928 жылы Ленинград университетін бітірісімен М. О. Әуезов Ташкентке қайтып келіп, 1929 жылы САГУ-дің тюркология кафедрасы бойынша шығыс факультеті аспирантурасына қабылданады. Жиырмасыншы жылдардын өзінде жазушы Семей, Орынбор, Ташкент, Қызылорда журналдары мен баспалары арқылы әңгіме-повестерін жарыққа шығара бастайды. 1926 жылы оның Еңлік -- Кебек пьесасымен Қызылорда қаласында қазақтың тұңғыш профессионалдық театры шымылдығын ашты. Оқу мен әдеби-творчестволық қызметті ұштастыра отырып, жиырмасыншы жылдардан бастап, М. О. Әуезов қазақ әдебиетінің тарихын, фольклорын жүйелі зерттеу мәселесімен үзбей шұғылданған. Қазақ әдебиетінің классигі Абай Құнанбаевтың өмірі мен творчествосы жайлы байсалды пікірлер корытқан. 1932 -- 1938 жылдар аралығында Мұхтар Әуезов Алматы қаласында Қазақ академиялық драма театрының әдеби бөлімі меңгерушісі болып қызмет істейді. Театрдың жетекші авторларының бірі ретінде ол өзінің төл пьесаларымен ғана емес (отызыншы жылдары Түнгі сарын, Тас түлек, Шекарада пьесалары мен Айман -- Шолпан музыкалық комедиясы, т. б. койылған), орыс, шетел, советтік классика үлгілерін де аударып, қазақ сахна өнерін байытуға айрықша еңбек сіңірді (В. Шекспирдің Отелло, Н. Гогольдің Ревизор, К. Треневтің Любовь Яровая, Н. Погодиннің Ақсүйектер драмалары, т. б.). 1939 жылы Л. Соболевпен бірігіп жазған Абай трагедиясы кейін М. Әуезовтің он төрт жылдан астам уақыт бойғы тынымсыз творчествалық еңбегінің қорытындысы Абай жолы эпопеясына барар жолдағы шешуші баспалдақ болды. Эпопеяның алғашқы қос кітабы Абай романдары (1942 -- 1947) 1949 жылы СССР Мемлекеттік сыйлығымен бағаланды да, ал кейінгі қос томы Абай жолы 1952 -- 1956 жылдары жазылып бітіп, жалпы Абай жолы эпопеясына 1959 жылы Лениндік сыйлық берілді. Бұл эпопеясын бітірісімен М. О. Әуезов бүгінгі заман такырыбына біржола ойысып, жаңа эпопеясының бірінші кітабын Өскен өркенді жазып шықты (1958 -- 1961).
Творчестволық еңбекті М. Әуезов әрдайым ғылыми-педагогтік қызметпен тығыз ұштастыра білді. 1928 -- 1930 жылдары қазақтың Халық ағарту институты мен Ташкент Ормантехникумында қазақ әдебиетінен дәріс берді. 1932 жылдан бастап Абай атындағы мемлекеттік педагогикалық институтта қазақ фольклоры курсы бойынша лекция оқып, аспиранттар даярлау ісіне жетекшілік етті. 1934 жылдан өмірінің ақтық сәтіне дейін М. Әуезов С. М. Қиров атындағы Казақ мемлекеттік университетінің қазақ әдебиеті кафедрасында жұмыс істеді, қазақ фольклоры мен қазақ әдебиеті тарихы, Орта Азия республикалары әдебиеттерінің тарихы бойынша лекциялар оқып, арнаулы курстар жүргізді. Онық ішінде әсіресе Абайтану курсы бойынша окыған лекциялары қазақ совет әдебиеттану ғылымының бүтіндей жаңа бір бағытын негіздеп берді, М. Әуезов қазақ орта мектептері мен жоғары оқу орындары үшін әдеби оқу кұралдарын (программа, әдеби хрестоматия) жасау ісіне де белсене қатысты. Бұл игілікті еңбектің бастамасы Д. Исқаковпен бірігіп дайындаған, 1929 жылы Қызылорда қаласында басылып шыққан қазақ балаларына лайықталған орыс әліппесі еді. Сол жылы 1-баспалдақ-бастауыш мектептердің қазақ шәкірттері үшін орыс тілінен оқуға арналған Жаңа ауыл қос кітабы да Қызылордада жарық көрді. Ал 1927 жылы Қазақ әдебиетінің тарихы жарияланған. М. О. Әуезов қазақ әдебиеттану ғылымы саласында жас ғылыми кадрларды даярлау бағытында да ғылыми-методикалық қыруар істер тындырды. Аспиранттарға ғылыми жетекшілік жасап, докторлық, кандидаттық диссертациялар қорғау жұмыстарында ресми оппонент ретінде де елеулі еңбек сіңірді. Жоғары оқу орындарындағы педагогтік жұмысымен катар М. О. Әуезов 1943 жылдың январынан бастап СССР Ғылым академиясы Қазақ филиалының Тіл, әдебиет және тарих институты әдебиет секторының аға ғылыми қызметкері болып істейді. 1946 жылдан қазақ әдебиеті тарихы секторының меңгерушісі, ал 1957 жылы Қазақ ССР Ғылым академиясы Тіл және әдебиет институтының халық ауыз әдебиеті бөлімінің меңгерушісі болып тағайындалады. 1946 жылы оған профессор ғылыми атағы мен филология ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесі берілді. 1946 жылдары М. О. Әуезов Қазақ ССР Ғылым академиясының толық мүшесі және Президиум мүшесі болып сайланды. 1953 -- 1954 жылдары М. О. Әуезов СССР халықтары әдебиеті кафедрасы бойынша М. В. Ломоносов атындағы Москва мемлекеттік университеті филология факультетінің профессоры болды.
М. О. Әуезовтің ғылыми еңбектері қазақ әдебиеттану ғылымының фольклор, революцияға дейінгі әдебиет тарихы, совет әдебиеті сияқты негізгі-негізгі салаларын қамтып жатыр. Фольклор жайлы зерттеулерінің ішінде айрықша кең танылғандары: Эпос және казақ халқының фольклоры (Л. Соболевпен бірігіп жазған), Қазақ эпосы және революцияға дейінгі фольклор, Ертегілер, Қозы Көрпеш -- Баян сұлу, Айтыс, т. б. Бұл еңбектер халық ауыз әдебиетіиің жанрлық сипатын жан-жақты зерттеудің айқын үлгілері болып табылады.
М. 0. Әуезов әсіресе қырғыз эпосы Манасты тану, зерттеу, теқстін, нұскалық варианттарын жннактау, қалпына келтіру, ғылы-ки саралау бағыттарыида орасан зор қызмет атқарды. Оның Қыр-ғыздың ерлік.эпосы Манас дейтін іргелІ еңбегі туыекан қырғыз фольклорын зерттеу игілігіне қосылған мейлінше мақызды үлес болды.
М. Әуезовтіқ қазақ әдебиеті тарихы мәселелерін зерттеу сала-сындағы ролі тіпті ерекше. Орта мектептер мен жоғары оқу орын-дары үшін қазақ әдебиеті оқулықтарын жасау мақсатындағы алғаш-қы еқбектерініқ өзі-ақ жемісті ізденістердіқ Іргетасын қалады, Бұл салада тұқғыш рет ғылыми түрғыда жазба және ауыз әдебиетінің негізгі жанрлары, зерттеу жұмысының хронологиялық аумағы, ақын, жыраулар өрісі, талдау нысанасы, қазақ әдебиеттану ғылымының негізгі даму бағыттары айқындалды. Қырқыншы-елуінші жылдары алғашқы монографиялық зерттеулер мен революцияға дейінгі әдебиет тарихы жайлы жинактаушы салмақты еңбектердің жарық көруі қазақ әдебиеттану ғылымының бұдан былайғы даму өрісінің тиянақ-тұғырын белгілеп берді. Осы жылдарғы М. Әуезов зерттеулері бұл деңгейді бұрынғыдан да баянды жаңа белестерге көтерді. Олардың ішінде әсіресе мына еңбектердің мәні зор: Қазақ әдебиеті тарихын тану проблемалары, Орыс реализмі мен революцияға дейнгі қазақ әдебиеті дәстүрлері, Ф. И. Достоевский мен Ш. Уәлиханов, т. б.
М. О. Әуезов редакциясымен, әрі авторларының бірі ретінде тікелей өзі араласуымен қазақ тілінде алты кітаптан тұратын Қазақ әдебиеті тарихынан алғашқы қос томы жарыққа шыққан. Ол орыс тілінде жарияланған Қазақ совет әдебиеті тарихының очерктері (1958, 1960) сияқты талай басылымдардың редакторы, авторларының бірі болды.
М. 0. Әуезов казақ әдебиеттану ғылымының жаңа бір тармағы абайтану саласының негізін қалаушы. Отыз жылдан астам уақытын ол ақын өмірбаянын, әдеби мұрасын зерттеу, жинактау, талдау, әр-қилы қолжазбалар көшірмесі бойынша текстологиялық жұмыстар мен жеке шығармалардың канондық нұсқаларын жасақтау ісіне арнаған. Тынымсыз осы еңбектің нәтижесі 1933 жылы жарық көрген Абай шығармаларының бір томдығы еді (Абай Құнанбаев. Толық жинақ, Қызылорда, 1933) Бұл -- М. Әуезов жазған, түсініктемелерін де өзі дайындап, жалпы редакциясын жүргізген ұлы акынның тұңғыш ғылыми өмірбаяны. 1939 -- -1940 жылдары М. Әуезов редакциясымен Абай Құнанбаев шығармаларының бұрынғыдан да толықтырылған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Абай жолы - Әуезов творчествосының ғана емес, бүкіл қазақ әдебиетінің шарықтап шыққан шыңы
Мұхтар Әуезовтің өмірбаяны
Мұхтар Әуезов туралы жазылған мақалаларға шолу
Қазақстанның ең ірі жазушыларының шығармасы
Мұхтар Әуезов және Абай жолы
М.Әуезов қазақ әдебиетінде драматургия жанрының негізін салушы
Абай жолы романының жаңа аудармасы туралы
М.Әуезовтің «Абай жолы» роман – эпопеясы туралы
Мұхтар Әуезов тағылымы
М. Әуезовтің ой-пікірлері қалыптасуының даму жолдары
Пәндер