Мұхтар Әуезов көрнекті совет жазушысы

Мұхтар Әуезов көрнекті совет жазушысы, Лениндік және Мемлекеттік сыйлықтардың лауреаты, Қазак ССР Ғылым академиясының академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор, Қазақ ССР-інің еңбек сіңірген ғылым кайраткері Мұхтар Омарханұлы Әуезов 1897 жылы 28 сентябрьде Семей уезі Шынғыс болысында көшпенді орта шаруа семьясында туған. Жас баланың алғаш арабша сауатын ашқан атасы Әуез еді. 1906 жылы ағасы Қасымбек Семейге алып келеді де, әуелі өзі орысша үйретіп, бес кластық қалалық училищеге орналастырады. Оны бітіргеннен кейін М. О. Әуезов Семейдің мұғалімдер даярлайтын семинариясына оқуға туседі. Жазушының творчествалық жолы 1917 жылдан басталған. Сол жылы жазылған тұңғыш пьесасы «Еңлік—Қебек» ауыл жастарының күшімен Абай елі жайлауында киіз үйде қойылып, ғұмырында сахна өнерін қызықтап көрмеген кыр қазақтарын куанышқа кенелткен еді. М. Әуезов 1918 жылдан бастап, семинария қабырғасында жүрген кезінде-ақ негізінен жалпы мәдениет, педагогика, ағартушылық тақырыптарында өзінік тырнақалды мақалаларымен мерзімді баспасөзге белсене қатысады. 1918—1919 жылдары жазылған «Ел ағасы», «Бәйбіше-тоқал» пьесалары ел арасына колжазба күйінде тарап, Қазақстанда революцияның алғашқы жылдарында жастар драма үйірмелерінің репертуарларынан кең орын алған. 1919 жылдың декабрінде Батыс Сібірде Совет өкіметі біржола орнаған кезінен бастап, мұғалімдер даярлайтын семинарияның әлі соңғы класында оқып жүрген шағында-ақ М. О. Әуезов қоғамдық-саяси өмірге белсене араласады. Семей губерниялық атқару комитетінің бөлім меңгерушісі, кейін председателі қызметтерін атқарады. 1922 жылы үзіліп қалған окуын жалғастыру мақсатымен Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университетіне түсіп, ол 1923 жылдың күзінде Ленинград университетінің тарих-филология факультетіне ауысады. 1928 жылы Ленинград университетін бітірісімен М. О. Әуезов Ташкентке қайтып келіп, 1929 жылы САГУ-дің тюркология кафедрасы бойынша шығыс факультеті аспирантурасына қабылданады. Жиырмасыншы жылдардын өзінде жазушы Семей, Орынбор, Ташкент, Қызылорда журналдары мен баспалары арқылы әңгіме-повестерін жарыққа шығара бастайды. 1926 жылы оның «Еңлік—Кебек» пьесасымен Қызылорда қаласында қазақтың тұңғыш профессионалдық театры шымылдығын ашты. Оқу мен әдеби-творчестволық қызметті ұштастыра отырып, жиырмасыншы жылдардан бастап, М. О. Әуезов қазақ әдебиетінің тарихын, фольклорын жүйелі зерттеу мәселесімен үзбей шұғылданған. Қазақ әдебиетінің классигі Абай Құнанбаевтың өмірі мен творчествосы жайлы байсалды пікірлер корытқан. 1932—1938 жылдар аралығында Мұхтар Әуезов Алматы қаласында Қазақ академиялық драма театрының әдеби бөлімі меңгерушісі болып қызмет істейді. Театрдың жетекші авторларының бірі ретінде ол өзінің төл пьесаларымен ғана емес (отызыншы жылдары «Түнгі сарын», «Тас түлек», «Шекарада» пьесалары мен «Айман—Шолпан» музыкалық комедиясы, т. б. койылған), орыс, шетел, советтік классика үлгілерін де аударып, қазақ сахна өнерін байытуға айрықша еңбек сіңірді (В. Шекспирдің «Отелло», Н. Гогольдің «Ревизор», К. Треневтің «Любовь Яровая», Н. Погодиннің «Ақсүйектер» драмалары, т. б.). 1939 жылы Л. Соболевпен бірігіп жазған «Абай» трагедиясы кейін М. Әуезовтің он төрт жылдан астам уақыт бойғы тынымсыз творчествалық еңбегінің қорытындысы «Абай жолы» эпопеясына барар жолдағы шешуші баспалдақ болды. Эпопеяның алғашқы қос кітабы «Абай» романдары (1942 — 1947) 1949 жылы СССР Мемлекеттік сыйлығымен бағаланды да, ал кейінгі қос томы «Абай жолы» 1952—1956 жылдары жазылып бітіп, жалпы «Абай жолы» эпопеясына 1959 жылы Лениндік сыйлық берілді.