Қазақстанның ауыл шаруашылығының дамуы

1. Қазақстанның ауыл шаруашылығының негізгі бөлімі
2. Ауыл шаруашылығының экономикалық дамуының биологиялық дамуымен байланысы
3. Қазақстанның аграрлық бөлімі
4. Өсімдік шаруашылығының негізгі салалары
5. Қазақстанның оңтүстік және солтүстік бөліктеріндегі техникалық дақылдар
6. Республиканың мал шаруашылығының маңызды салалары
7. Қазақстанның ауыл шаруашылығының экстенсивті дамуы
8. Мемлекет және АӨК арасындағы қатынас

1. Нұрғалиев Қ. Р.; Қазақстан экономикасы; Алматы 99ж.
2. Сайлыбаев Б. Ж.; Қазақстанның ауыл шаруашылығы; Қызылорда 01ж.
3. Кабдиев Д.; Қазақстан экономикасының дамуы; Алматы 78ж.
4. Ашимбаев Т. А.; Қазақстан экономикасы; Алматы 97ж.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Ауыл шаруашылығы Қазақстанның АӨК негізгі бөлімі, мұнда АӨК барлық
жалпы өнімнің 60% өндіріледі, негізгі өндірістік қорының - 80% - тейі
шоғырланған.Бұл сала өндірістің материал-дық өрістерінің басқа
салаларымен салыстырғанда бірнеше өзге-шелігі бар.
Қазіргі кездегі өндіргіш күштің даму деңгейінде ауыл шаруашылығы
табиғи ауа райы жағдайына тәуелді.Халық шаруа-шылығының бұл саласында
жер негізгі өндірістік құрал – жабдық боп саналады, ал оның құнарлығы
және ылғалдылығы әртүрлі ауыл шаруашылығық аймақтарда бірдей емес.Осы ерек-
шеліктер өндіріке бірдей құрал – жабдықтар және еңбек жұмсалса да товар
өндіру-шілердің түпкі нәтижесіне үлкен әсер етеді.
Ауыл шаруашылығында экономикалық ұдайы даму процесі биологиялық
даму процесімен тығыз байланысты, сондықтан өнді-рістік цикл маусымды
және ұзақ болады. Жерді және басқа өнді-рілетін жабдықтарды толық және
тиімді пайдаланудың қажеттілігі, осымен қатар ауыспалы егістің талабын
ескеру және еңбекті мау-сымды пайдалану басу үшін негізгі саладан
басқа,қосымша,қосалқа салалар ұйымдастыруға мәжбүр етеді.
Жақын уақытқа дейін ауыл шаруашылығын өнеркәсіп негізіне көшіру саясаты
аграрлық сектордың экономикасын дамытуда таза техникалық көзқарас туғызды.
Совхоздар және колхоздар материалдық - техникалық құралдармен олардың
құрылымдарын жақсартусыз және биологиялық құралдардың ерекшеліктерін
ескерусіз жабдықтандырылды.
Қолдан суландыратын жерлерді кеңіту жұмыстары нақтылы жердің су
айналымын ескерусіз, ал химияландыру шаралары шығарылатын химиялық
қнімдердің сапасын және құрылымын жақсартусыз жүргізілді.
Осының бәрі ауыл шаруашылық дақылдарының және малдың өнімділіктерінің
төмендігі нәтижесінде ауыл шаруа-шылық өнімдерінің қор және материал
сыйымдылығын өсірді.
Топырақтың эрозиға ұшырауы, жеке аймақтарда су жүйесі бұзылуы,химиялық
заттардың төңіректегі ортаға және ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасына зиян
келтіруі экологиялық қиындықтарды туғызды.
Экономикалық аграрлық бөлімін техникамен қарулан-дырудың маңызын
кемітпей отырып , сонымен қатар ауыл шаруашылық өндірісінің тиімділігі
тек қана техника – экономикалық жағдайға тәуелді емесін ұмытпау қажет.Ауыл
шаруашылығында табиғи және биологиялық жағдайлардың маңызы зор. Сондықтан
ауыл шаруашылығын техникамен қаруландыруды, шаруашылықты жүргізудің
экономикалық буындарын жетілдіруді табиғи-биологиялық жағдайлармен
ұштастыру қажет.
Осы себептерге байланысты табиғи және биологиялық
мүмкіншіліктерді толық және ұтымды апйдалану үшін ауыл шаруашылығық
өндірісін табиғи және ауа райы жағдайына қарай ғылыми дәлелденген
негізінде орналастыруды аяқтау жөн. Ауыл шаруашылығы өндіріс негізінде
салааралық кешендер құру керек. Демек, АӨК-де өндірісті ұйымдастыру түрлері
және мамандану бағыттыры жеке аудандарда әр түрлі болады.
Ауыл шаруашылық саланы дамытуда себептерге жан-жақты және оларды
ұштастыра қарамса, техника инженерлік ой және өнеркәсіптің ынтасы
бойынша өз бетімен дамып, ауылдағы өнім өндірушілердің, сондай-ақ
биологиялық құрал-жабдықтардың талаптарын ескермейді.
Экономикалық буындарда өндіргіш күштері және қндірістік
қатынастар арасындағы қайщылық салдарынан “таза экономикалық ” жолмен
өз бетімен дамып, ауылдың өндірістік қатынастарының ерекшеліктерін
ескермейді.
Ауыл шаруашылығының өндірістің зат өндіретін өрісінің ірі
саласы бола тұра, өзі екі салаға бөлінеді - өсімдік және мал
шаруашылықтары. Ал, олар болса тағы көптеген салаларға бөлшектенеді.
Өсімдік шаруашылығы.
Қазақстанның аграрлық бөлімнің ірі саласы, мұнда 1995 ж. ауыл
шаруашылығының жалпы өнімінің 66%-і өндірілді.Республиканың ауыл
шаруашылығында пайдаланатын,яғни ауыл шаруашылық өнімдерді өндіретін
жерінің көлемі 222 млн. гектардан астам. Ауыл шаруашылығы пай-даланатын
жерлер жыртылған, пішен шабатын және жайылым жерлерге бөлінеді.
Егіндіктің құрылымдарына қарасақ, Қазақстанда өсімдік
шаруашылығының негізгі салалары – астық және малға азық дайындайтын
өндірістер. Респуликада ауа райының қуандылығына қарамастан, егінділіктің
6%-тен төмен көлемі суарылады, ал суарылатын жердің 80%-і республиканың
оңтүстік – шығыс және оңтүстігінде шоғырланған.
Ауыл шаруашылық дақылдарының ішінде егістік көлемі бойынша
дәнді дақылдар бірінші орын алады, оның үлесіне республикадағы егістің
66%-тен астамы келеді.Қазақсртанда қоңыржай ауа райына төзімді дәнді
дақылдардың барлық түрлері өседі десек болады, бірақ та негізгі
дақыл қатты жәнекүшті сортты жаздық бидай.Мұның үлесіне бкіл дәнді дақыл
егістіктің 62%-тен астамы келеді.
Күздік бидай аздау шамасында,негізінен республика-ның оңтүстік
егіледі. Мұнда суарылатын жерлерде табиғи жағдай мол және тұрақты
өнім алуға мүмкіншлік туғызады.
Республикада дәнді дақылдардың басқа түрлері де өндіріледі:
арпа,сұлы,тары,жүгері,дәнді бұршақ т.б.
Қазақстанның оңтүстігінде және солтүстік-шығысында техникалық
дақылдар өндіріледі, олардың ішінде үлкен маңыздысы оңтүстікте мақта, қант
қызылшасы, темекі, солтүстік-шығыста күнбағыс, зығыр. Республиканың
оңтүстігінде жүзім және бақ шаруашылықтарының айтарлықтай маңызы бар.
Ауыспалы егісте мал азықтарының егістігін кеңіту, пішенді жайылымдарды

Ауыспалы егісте мал азықтарының егістігін кеңіту, пішенді жайылымдарды
тұғырынан жақсарту және оларды суландыру, жайылма суаруды қолдану,
осылармен қатар мелиорация шаралары негізінде жаңа жерлерді игеру мал
азығын молайтуға мүмкіндік туғызады.
Республиканың егін шаруашылығының негізгі ауданы дала аймағы. Бұл
аймақтың ерекшелігі, егерде малды дұрыс бақпаса және жерді дұрыс жыртпаса
жер шымнан айрылып, жел эрозиясына ұшырайды (құнарлығынан айрылады).
Шортанды астық шаруашылық ғылыми-зерттеу институтының үлкен творчествалық
іздену нәтижесінде топырақтың құнарлығын сақтайтын егін шаруашылық жүйесі
жасалынды. Бұл жүйе Қазақстанда, Ресейдің Орынбор, Ростов облыстарында және
Ставрополь өлкесінде, Украинаның оңтүстік өңірлерінде ұтымды пайдаланылады.
Топырақты жел эрозиясынан сақтау шаралар жүйесі мынадай шараларды
қамтиды:
• Жел эрозиясына шалдыққан аудандарда жазық жыртатын соқа, эрозияға
қарсы тұратын тұқым сепкіштер пайдалану және егісті тілім-тілім
орналастыру;
• Егістікті суландыру және көп жылдық шөптер егу, егістерді пішен
шабуға немесе малды біркелкі және қатаң реттеу арқылы бағуға
пайдалану;
• Жаздық егістіктерді парға (күздік, жаздық дәнді дақылдар үшін
дайындалатын ауыспалы егіс танабы) орналастыру, т.б.
Мұндай жерді өңдеу және пайдалану жүйесі басқа агротехникалық әдістермен
ұштасса топырақтың құнарлығы сақталып және молая түседі.
Топырақтың құнарлығын қалпына келтіру және өсімдіктердің өнімділігін
көтеру тыңайтқыш пайдаланбай мүмкін емес. Бірақта соңғы бес жылдың ішінде
тыңайтқыштар пайдалану қысқарып бара жатыр. Егерде орта есеппен алғанда
1986-1990 жж. ішінде 1 га ауыл шаруашылық дақылдар егістігіне 26 кг
минералды тыңайтқыштар себілс, соңғы жылдары бұл көрсеткіш 10 есе қысқарды.
Ауыл шаруашылығында мұндай жағдайға себеп болған тыңайтқыш сатып алуға
қаржының жоқтығы. Ауыл шаруашылық машиналарға қажет бөлшек заттардың және
жанар-жағар майлардың тапшылығы себебінен техниканың көктемгі егіс жұмысына
дайындығы төменділігі ауыл шаруашылық жұмыстарды қолайлы агротехникалық
мерзімде жүргізуге мүмкіндік бермейді, сөйтіп ауыл шаруашылық дақылдардың
өнімділігі төмендеді.

Мал шаруашылығы. Қазақстан ежелден мал шаруашылығы дамыған өлке. Оңған
себеп болған орасан зор табиғи жайылым мен пішеннің молдығы. 1995 ж. бұл
сала республика ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің 34%-ін берді.

Қазақстанда мал, құс басының және мал шаруашылық өнімдерінің көлемінің
қозғалысы, (мың бас):
Мал және өнім 1970 1975 1980 1985 1990 1995
түрлері
Ірі қара малы (мың 7285 7724 8693 9165 9757 6860
бас)
Қой және ешкі 31777 34579 35208 35485 35660 19584
Шошқа 2266 1678 3098 2968 3224 1623
Жылқы 1245 1332 1300 1455 1626 1557
Түйе 130 124 121 133 143 131
Құстар млн. бас - - 48 55 60 21
Ет мың т. 915 - 1069 1133 1560 985
Сүт 3932 - 4597 4763 5642 4619
Жүн - - - 98 108 58
Жұмыртқа (млн. - - - 3803 4185 1841
дана)

Республиканың мал шаруашылығының маңызды салалары қой және ірі қара мал
шаруашылықтары, бұлармен қатар шошқа, құс, жылқы және түйе шаруашылықтары
да дамыған.
Табиғи жайылымдар және шабындықтардың ерекшелігі қой және ет беретін ірі
қара шаруашылықтарының дамуына жайлы, осы салалар үлесіне республикада
өндірілген еттің 65%-і келеді.
Мал шаруашылығының дамуының аса бір маңызды жағы жем-шөп базасын базасын
нығайту және мал азығын ұтымды пайдалану. Өнеркәсіп кешені жағдайда мал
шаруашылық өнімдерін өндіру ағымға қойылған, мұнда технологиялық барлық
элементтері тығыз байланысты және мал азығымен кепілді түрде қамтамасыз ету
кепілді түрде өте маңызды. Сондықтан мал азықтарын өндіретін жерлерді
өңдеу, мал азықтар өндірісін, жем-шөп дайындау объектілерін іске қосу және
кешендер салуды аяқтаудан бұрын іске қосылу қажет. Ал, бұл болса мал азық
өндірісін, мәдени жайылымдарды және шабындықтарды жедел іске қосуды, жем-
шөптерді дайындау, сақтау технологияларын жетілдіру қажет етеді. Олармен
қатар жем-шөптерді ұтымды пайдалануды жетілдіру қажет, өйткені қазіргі
кезде мал шаруашылық өнімдерін өндіруде жем-шөпті нормасынан артық
пайдалану орын алып отыр. Бұған бір себеп жем-шөпті малдарды азықтандыруға
жетімсіз дайындауда болып отыр.
Фермерлер шаруашылықтарның дамуына байланысты жем (комбикорм)
өндірісінің өнімдерін пайдаланатын орындарға жақын орналасқан шағын құрама
жем заводтарын ұйымдастарған жөн. Мұндай заводтар өзінің меншік дәнді мал
азығының пайдалану негізінде жұмыс істей отырып, ірі өнеркәсіп орындарының
жем қоспалырын және басқа қажетті микробиологиялық, химиялық синтездік
компоненттерін пайдалана алады.
Мал шаруашылығынң тиімділігін көтеруде мал тұқымдарының сапасын
жетілдіру маңызды роль атқарады. Экономикалық көзқараста өнім беретін мал
өндірістің негізгі арқауы болады. Сондықтан оны ұтымды пайдалану, дұрыс
азықтандыру және күтумен қатар асыл тұқымдылығымен көп байланысты. Бұл
себепте мал шаруашылығында сұрыптау жұмысын күшейтудің маңызы үлкен.
Соңғы жылдары өндірілген мал шаруашылық өнімінің көлемі айтарлықтай
төмендеп кетті, оған себеп қоғамдық мал басының өнімділігінің құлдырауы.
Республикада ауыл шаруашылығын реформалау төлеу қаражатының тапшылық
жағдайында жүргізілуде, бұл болса ауылда алым-берімді айырбастаудың жаппай
дамуына соқты. Айырбастау операцияларында негізгі қаржының бірі мал болды.
Осы себепте қой, құс, шошқа және басқа маолдардың басы күрт азайып кетті.
Мал басының кемуіне әсер еткен басқа бір себеп оларды мал азықтарымен
жетерліктей қамтамасыз ете алмау.
Қазақстанның ауыл шаруашылығы көбінесе экстенсивті негізде дамыды,
осыған байланысты бұл саланы интенсивті даму жолына қою мәселесі туып
отыр, ал оған болса жоғарыда айтып кеткендей өте көп қаржы қажет. Нарыққа
көшу жағдайында өндірістік құрал-жабдықтары және ауыл шаруашылық шикізат
тауар бірдейлік баға қойылған жоқ, сондықтан халық шаруашылығының аграрлық
бөлігі ұзақ уақыт қаражат қорына тапшылыққа ұшырады.
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты экономиканың аграрлық
бөлігінде өзіндік, әсіресе мал шаруашылығының кейбір өнімдерін өндіру
Қазақстан жағдайында пайдасыз болып отыр. Бұл болса АӨК бөлімдерінде баға
құруды тезірек жетілдіруді, ауыл шаруашылық дақылдардың егістік жерлерінің
құрылымдарын қайта құрауды, республиканы және жеке аймақтар бойынша ауыл
шаруашылығының мамандану бағыттарын өзгертуді қажет етеді.
Ауыл шаруашылық өнімін өндірушілерді тікелей қаржымен қолдаған жөн. Ол
үшін республика ішіндегі тұтынушыларға өткізілген өнімдерге қосымша ақша
төлеуді енгізу, ауыл шаруашылық өнімдерін өндіретін субъектілерге жеңілдік
банктық проценттік ставкалар қажет. Осылармен қатар өсімдіктерді сақтау
үшін химиялық жабдықтар, ветеринарлық препараттарды және басқа ресурстарды
шетелдерден сатып алуға валюттік қаржыларды да іздеу мүмкіншілігін
қарастырған жөн.
Шаруашылықтардың жаңа түрлерін дамытуды және меншікті жекешелендіруді
региондардың, салалардың ерекшелігін есепке ала отырып жүргізу қажет. Ауыл
шаруашылық өнім өндірушілердің ынталарын баста мақсатқа қойып, өндірістік
инфрақұрылымдарды және ауыл шаруашылық өнімдерді өңдеу және қосу
кәсіпорныдарын жедел жекешелендіру жөн.
Бюджеттен бөлінген финанс қаржыларын, ең алдымен ауыл шаруашылық
дақылдарын өсіруде интенсивті технологияға көшіруге, малды асыл
тұқымдандыруға, жерді тамшылы суаруға, ауыл шаруашылық өнімдерін өңдейтін
және шикізаттар өңдейтін жерлерге жақын орналасқан цехтар салу жұмсау
қажет.
Қазіргі кезде Қазақстанда 16283 фермер шаруашылықтары, 2060 жуық шағын
ауыл шаруашылық кәсіпорындары жұмыс істейді. Олардың әрі қарай дамуы ауылда
шағын механизацияның озыңқы дамуын қажет етеді. Демек ауыл шаруашылық
машина жасау саласын, кейбір жағдайда сақтық кәсіпорындарын және басқа
өндірістерді шағын ауыл шаруашылық кәсіпорындарына қажетті жабдықтар,
техника өндіруге бағыттау жөн.

Республиканың жер қорын тізімге алу үшін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.