Алдын ала тергеу мен анықтаудың арақатынасы

Қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Анықтаушы мен тергеушінің процессуалдық мәртебесінің айырмашылығы ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Қазақстан Республикасының Конституциясы Қазақстандағы жеке адамның құқығы мен бостандығын қамтамасыз ету үшін жеке адамға қол сұғылмайтындығына кепілдік беретін жүйені көздеген заң базасын құрды, ол қылмыстық сот өндірісі аясында қылмыс жасаған адамға да, қылмыстық әрекеттің құрбаны болған адамға да қатысты. Ата Заңымыздың 12-бабында: «Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі» - деп атап көрсетілген. Қазақстан Республикасы Конституциясының 13, 14, 16-баптарында әр азаматтың өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғауына, білікті заң көмегін алуға, заң мен сот алдында жұрттың бәрінің тең екендігіне, негізсіз қамауға алынудан, ұсталудан қорғануға, ұсталған, қамауға алынған немесе айыпталушы ретінде танылған сәттен бастап қорғаушының көмегін алуға құқылы екендігіне кепілдік белгіленген.
Қазақстан Республикасының Конституциясында тұлғалардың құқықтары, бостандықтары мен мүдделері ең жоғары құндылық ретінде бекітілген. Заң шығарушы қоғамдық қатынастарды реттейтін жүріс-тұрыс ережесін бекітуде ең алдымен жоғарыда аталған қағиданы еске алуы қажет. Аталған Конституциялық қағиданың қылмыстық іс жүргізу барысында және қылмыстық процесс міндеттемелерін жүзеге асыруға орай ережелерді бекітуде аса қажеттілікті талап етеді. Сонымен қатар, заң актілерінде Конституцияға сәйкес ережелерді бекітумен қатар, оларды іс жүзінде қолданатын қылмыстық қудалау органдары қызметкерлерінің алдында тұрған негізгі міндеттерін тиімді орындау және оның ішінде қылмыстық процестің барысына қатысушы мүдделі тұлғалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету талап етіледі. Бұл іс жүзінде орын алуы үшін, қоғамға жат құбылыс – қылмысқа, оны тергеуге және алдын алуға қатысты барлық мәселелер кешенді түрде ғылыми зерттелуі қажет.
Қазіргі таңда баршамыз өмір сүріп отырған қоғамымызда құқықтық мемлекет құрылды. Құқықтық мемлекетте заңның үстем болатындығы барлығымызға белгілі. Яғни, Ата заңымызда көрсетілген әрбір адам және азаматтың, құқықтары мен бостандықтарының сақталуын, өмірлері мен заңды мүдделерінің қорғалуын қамтамасыз етуде заңның үстемдігінің қосар үлесі шексіз.
Қоғамда мемлекет, қоғам, құқық, адамның жеке басы туралы түсініктер жөнінде пікірлер өзгеріп жатқанда, қылмыстық ізге түсу органдарының қылмыспен күресу рөлі күшейе түспек. Сондықтан алға негізгі мақсат қойылған, яғни құқықтық мемлекет құрып, осы мемлекетте қылмысты болдырмау, алдын алу, ізін кесу жолдарын қарастыру болып табылады. Осылайша қылмыспен күресу бүкіл қоғамымыздың ең басқа өзекті мәселелерінің бірі болып қалмақ.
Жалпы, қылмыстық іс қозғау - процестегі күрделі қызметтердің бірі.

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995 жыл.
2. Қазақстан Ресубликасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. 13 желтоқсан, 1997 жыл.
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. 16 шілде 1997 жыл.
4. Қаз КСР-нің Қылмыстық іс жүргізу кодексі. 23 желтоқсан 1959 жыл.
5. «Анықтау мен алдын ала тергеуді жүргізетін Қазақстан республикасының арнайы органдары туралы» Қазақстан Республикасының Президентінің заң күші бар жарлығы. 6 қазан 1995 жыл.
6. «ҚР-ның құқықтық саясат концепциясы туралы» ҚР-ның Президентінің 2002 жылғы 20 қыркүйектегі жарлығы / ҚР-ның Президенті мен ҚР-сы Үкіметінің актілер жинағы. Астана, 2002. - №31. – 336-бап. ҚР-сы Президентінің №1615 Жарлығымен 13.07.2005 жылы өзгертулер мен толықтырулар енгізілген.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2. Анықтаушы мен тергеушінің процессуалдық мәртебесінің
айырмашылығы ... ... ... .

Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...

К І Р І С П Е

Қазақстан Республикасының Конституциясы Қазақстандағы жеке адамның
құқығы мен бостандығын қамтамасыз ету үшін жеке адамға қол
сұғылмайтындығына кепілдік беретін жүйені көздеген заң базасын құрды, ол
қылмыстық сот өндірісі аясында қылмыс жасаған адамға да, қылмыстық
әрекеттің құрбаны болған адамға да қатысты. Ата Заңымыздың 12-бабында:
Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен
бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі - деп атап
көрсетілген. Қазақстан Республикасы Конституциясының 13, 14, 16-баптарында
әр азаматтың өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғауына, білікті
заң көмегін алуға, заң мен сот алдында жұрттың бәрінің тең екендігіне,
негізсіз қамауға алынудан, ұсталудан қорғануға, ұсталған, қамауға алынған
немесе айыпталушы ретінде танылған сәттен бастап қорғаушының көмегін алуға
құқылы екендігіне кепілдік белгіленген.
Қазақстан Республикасының Конституциясында тұлғалардың құқықтары,
бостандықтары мен мүдделері ең жоғары құндылық ретінде бекітілген. Заң
шығарушы қоғамдық қатынастарды реттейтін жүріс-тұрыс ережесін бекітуде ең
алдымен жоғарыда аталған қағиданы еске алуы қажет. Аталған Конституциялық
қағиданың қылмыстық іс жүргізу барысында және қылмыстық процесс
міндеттемелерін жүзеге асыруға орай ережелерді бекітуде аса қажеттілікті
талап етеді. Сонымен қатар, заң актілерінде Конституцияға сәйкес ережелерді
бекітумен қатар, оларды іс жүзінде қолданатын қылмыстық қудалау органдары
қызметкерлерінің алдында тұрған негізгі міндеттерін тиімді орындау және
оның ішінде қылмыстық процестің барысына қатысушы мүдделі тұлғалардың
қауіпсіздігін қамтамасыз ету талап етіледі. Бұл іс жүзінде орын алуы үшін,
қоғамға жат құбылыс – қылмысқа, оны тергеуге және алдын алуға қатысты
барлық мәселелер кешенді түрде ғылыми зерттелуі қажет.
Қазіргі таңда баршамыз өмір сүріп отырған қоғамымызда құқықтық мемлекет
құрылды. Құқықтық мемлекетте заңның үстем болатындығы барлығымызға белгілі.
Яғни, Ата заңымызда көрсетілген әрбір адам және азаматтың, құқықтары мен
бостандықтарының сақталуын, өмірлері мен заңды мүдделерінің қорғалуын
қамтамасыз етуде заңның үстемдігінің қосар үлесі шексіз.
Қоғамда мемлекет, қоғам, құқық, адамның жеке басы туралы түсініктер
жөнінде пікірлер өзгеріп жатқанда, қылмыстық ізге түсу органдарының
қылмыспен күресу рөлі күшейе түспек. Сондықтан алға негізгі мақсат
қойылған, яғни құқықтық мемлекет құрып, осы мемлекетте қылмысты болдырмау,
алдын алу, ізін кесу жолдарын қарастыру болып табылады. Осылайша қылмыспен
күресу бүкіл қоғамымыздың ең басқа өзекті мәселелерінің бірі болып қалмақ.
Жалпы, қылмыстық іс қозғау - процестегі күрделі қызметтердің бірі.

2.Анықтаушы мен тергеушінің процессуалдық мәртебесінің айырмашылығы.
1. .Тергеу алдын ала тергеудің негізгі түрі ретінде

Қазақстан Республикасының ҚІЖК-нің 191-бабына сәйкес осы Кодекстің 33-
бабының бірінші бөлігінде және 285-бабында көрсетілген қылмыстар туралы
істерді қоспағанда, барлық қылмыстық істер бойынша жүргізу міндетті.
Алдын ала тергеуді кәмелетке толмағандар немесе өздерінің дене немесе
ақыл-ой кемістіктеріне байланысты өздерінің қорғану құқықтарын өздері
жүзеге асыра алмайтын адамдар жасаған қылмыстар туралы барлық қылмыстық
істер бойынша жүргізу міндетті.
Қылмыстық істер бойынша алдын ала тергеуді Ұлттық қауіпсіздік
комитетінің, Ішкі істер және Қаржы полициясы органдарының тергеушілері
жүргізеді.
Қылмыстық істерді тергелуі бойынша бір органнан екінші органға беру
ҚІЖК-не сәйкес жүргізіледі.
Қылмысты тергеуде алғашқыда анықтау іс үшін қаншалықты маңызды болса,
алдын ала тергеу қылмыстық істі тергеудің соншалықты маңызды әрі негізгі
түрі боп табылады.
Алдын ала тергеу кезінде дәлелдемелер жиналады, істің жағдайының жан-
жақты, толық және объективті түрдегі зерттелуі жүргізіледі, сондай-ақ
кінәлінің жағдайын ауырлататын не жеңілдететін, ақтайтын не кінә тағатын
мән-жайлар анықталады.
Тергеудің жалпы шарты, негізі, тергеу әрекетін жүргізудің тәртібі және
процессуалды шешім қабылдауы бәрі заңменен алдын ала тергеуге кіргізеді.
Заңи әдебиеттерде алдын ала тергеуді сотқа дейін және сот үшін қызмет деп
түсіндіреді. Бұл сипаттама дұрыс, бірақ дәлме дәл емес. Өйткені кейбір
істер егер оған заңды негіздер болса сотқа кетпей қысқарылып кетуі мүмкін.
Негізінен тергеудің бұл түрі туралы айтқанда көп еңбектерден байқағаным
заңгерлердің көбісі оның міндеттерін және атқаратын қызметіне тоқтала келіп
оған түсінік береді. Айта кететін жайт алдын ала тергеудің міндеттерін әр
автор әр түрлі айтады. Мәселен Н.В. Жогин мен Ф.Н. Фаткулин тергеудің
міндеті – кінәліні жауапкершілікке тартуға негіздеу, оны ұстау және жауапқа
тарту дейді [11,40].
Бірақ бұл көзқарас кеңінен таралған жоқ. Себебі басқа ғалымдардың
айтуынша бұндай міндет алдын ала тергеуді айыптауға икемдейді, ал ол
тергеудің жан-жақты, толық және объективті жүргізілуіне кедергі келтіреді.
Енді бір ғалымдардың айтуынша алдын ала тергеу өз қызметінде ешбір
қылмыс ашылмай қалмауына және еш бір қылмыскер тұлға жауапкершіліктен қашып
кетпеуіне жағдай жасауға тырысады. Сондай-ақ олардың міндетіне қылмысты
ескертімен оның алдын алу кіреді.
Жоғарыда айтылғандарды егер алдын ала тергеудің міндеті деп қарасақ,
оларды оның алдына қойған мақсаты деп те тұжырымдайтын пікірлер бар. Біз
осыларды бір-бірінен ажырата білуіміз керек дейді.
Сондай-ақ егер іс бойынша анықтама жүргізілсе онда ол алғашқы этапта
тергеу негізгі болып қалады және осы этапта осы тергеу стадиясының барлық
міндеттере шешіледі. Яғни қылмыс толық, жан-жақты, объективті зерттеліп
шешіледі.
Алдын ала тергеу қылмыстық істердің көпшілігінде жүргізіледі. Бұл
жердегі көпшілігі деген сөзге мән берсек, яғни алдын ала тергеу барлық
істер бойынша жүргізілмейді. Қазақстан Республикасы ҚІЖК-нің 37-бабының 5-
тармағына сәйкес жеке айыптау істері бойынша, егер жәбірленушінің арызы
болмаса қылмыстық іс қозғалмайды, қылмыстық іс қозғалмаса тергеуде
жүргізілмейді деген сөз. Ол қылмыстардың қоғамға қауіптілігі төмен
болғандықтан заң осындай жолын қарастырған. Осы жерде айта кету керек егер
әрекет дәрменсіз немесе басқаға тәуелді жағдайдағы не басқада себептер
бойынша өзіне тиесілі құқықтарды өз бетінше пайдалануға қабілетсіз
адамдардың мүдделерін қозғайтын болса, прокурор жеке айыптау ісі бойынша
жәбірленушінің шағымы болмаған кезде де іс қозғауға құқылы.
Анықтаудың екі нысанда жүргізілетіні секілді алдын ала тергеу де
Қазақстан Республикасының жаңа ҚІЖК-не сәйкес екі нысанда жүргізіледі:
1) өзінің лауазымына қарай тек тергеушілер ғана жүргізетін алдын ала
тергеу. ҚІЖК-і 64-бабының 1-бөлігіне сәйкес лауазымды адамдар болып
табылатын тергеушілерге мыналар жатады: - Ішкі істер органдарының,
Ұлттық қауіпсіздік органдарының және Қаржы полициясының тергеушілері
жүргізеді;
2) Қазақстан Республикасының ҚІЖК-і 288-ші бабының 3-ші тармағына сәйкес
анықтау органдарында алдын ала тергеуді жүргізеді. Бұл анықтау органы
сотқа дейінгі қызметіне алдын ала тергеу жүргізу міндетті болып
табылмайтын істер бойынша алдын ала тергеп-тексеру нысанында жүзеге
асыратыны білдіреді.
Бұл кезде тергеуді тергеушілер емес негізгі анықтау органдарының
анықтаушылары жүргізеді. Ол органдар Ішкі істер органдары, Қаржы полиция
органдары, Ұлттық қауіпсіздік органдары, әскери полиция органдары, әділет
органдары, шекара қызмет органдары, мемлекеттік өртке қарсы қызмет
органдары. Анықтау органдарының алдын ала тергеу ісін жүргізуі үшін мынадай
негіздер болады: - қылмыс жасады деген сезік туған адамның анықталмауы,
жалпы ереже бойынша оған қатысты алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес;
кәмелетке толмағандардың немесе дене яки психикалық кемістіктеріне
байланысты өздерінің қорғану құқықтарын жүзеге асыра алмайтын адамдардың
қылмыстар жасауы.[19,57].
Осы жерде менің қосқым келетіні алдын ала тергеуді прокурор да жүргізе
алады.
Прокурордың істі алдын ала тергеу немесе анықтау жүргізуі үшін
тергеушіге немесе анықтау органдарына жіберуге (ҚІЖК 189-бабы) құқылы
екенін, ал қылмыстық іс жүргізу кодексінің 194-бабының 2-
бөлігіне сәйкес тергеуші өзі қозғаған немесе өзіне тапсырылған іс бойынша
тергеуге дереу кірісуге міндетті болатынан ескеру керек. Алынған нұсқаулар
жөнінде жоғары тұрған прокурорға шағымдану ҚР ҚІЖК –і 63-бабының 3-
бөлігінде көзделегн жағдайлардан басқа реттерде олардың орындалуын
тоқтатпайды.
Заңда прокурордың қадағалау қызметіндегі өз құқықтарын жүзеге асыру
үшін қылмыстық іс қозғау сатыларының ерекшеліктерін бейнелеп көрсететін
әлдебір өзгеше әдістер, құралдар белгіленбеген. Жоғарыда баяндалғандардан
көріп отырғанымыздай, оған берілетін құралдар әмбебап болып келеді және
сотқа дейінгі іс-әрекеттің кезкелген кезеңінде қолданылады. Прокурорлық
қызмет тәжірибесі қылмыстық іс қозғау сатысында қылмыстық ізге түсу
органдары жол беретін аса кең таралған құқық бұзушылыққа бағдарланған
тәжірибелік мағлұматтарға негізделген бірқатар басымдықтар қалыптастырылды.
[19,51].
ҚІЖК-нің 198-бабына сәйкес алдын ала тергеуді тергеушілер тобы
жүргізеді. Ал ерекше жағдайда Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры егер
тергеу жүргізудің толық еместігі мен объективті еместігі туралы фактілер
анықталғанда, істің қиындылығы мен маңыздылығы кезінде бірнеше алдын ала
тергеу жүргізетін тергеу органдарының тергеушілерінен тергеу тобын құрып,
оның жетекшісі ретінде прокурорды тағайындай алады. ҚІЖК-нің 199-бабына
сәйкес тергеу тобының жетекшісі мынадай құқықтарға ие:
- қылмыстық істі өз өндірісіне алады, тергеу тобының жұмысын
ұйымдастырады, басқа тергеушілердің әрекеттеріне басшылық
жасайды;
- қылмыстық істі біріктіреді және ажыратады, қылмыстық істі толық
не ішінара қысқартады, тоқтата тұрады, қайта өндіріске алады,
тергеу мерзімін ұзарту туралы ходатайство жасайды, бұлтартпау
шараларын қолдану туралы мәселелерді шешеді;
- айыптау қорытындысын және медициналық сипаттағы мәжбүрлеу
шараларын қолдану туралы мәселені сотта қарау үшін істі сотқа
жіберу туралы қаулыны жасайды және оған қол қояды;
- басқа тергеушілер жүргізетін тергеу әрекеттеріне қатысады, тергеу
әрекеттерін жеке өзі жүргізеді.
Бұл жерден шығатын қорытынды тергеу тобының жетекшісі болған прокурорда
осы құқықтарға ие. Яғни олда алдын ала тергеу жүргізеді.
Ресей Федерациясында тергеуді ішкі істер органының тергеушісі,
прокуратура тергеушісі және федералдық қауіпсіздік қызметінің тергеушісі
жүргізеді.
Қазақстанда 1995 жылдың күзіне шейін осы органдар жүргізген болатын. Ал
1995 жылдың 30-шы тамызында Қазақстан Республикасының ата заңы –
Конституциясы қабылдануымен жағдай өзгерді. 1995 жылдың 6-шы қазанында
Қазақстан Республикасының Президентінің заң күші бар жарлығымен алдын ала
тергеу мен анықтау жүргізетін арнайы органдар құрылды.
Мемлекеттік қалыптастыру, жаңа мемлекеттік құрылымдарды құру оларды
құқықтық қамтамасыз ету негізінен кеңестік дәуірден кейінгі бүкіл ТМД
елдеріне тән белгі еді. Ал құқықтық мемлекет құруды көздеген Қазақстан
сияқты елдерге ең басты мәселе жаңадан қалыптасқан қоғамдағы жаңа күрделі
қылмыстармен күресу боп табылады. Ол үшін осы қылмыстармен күресетін
органдардың жұмысын жақсарту керек болатын.
Жоғарыда айтылғандардың негізінде алдын ала тергеудің нәтижесінің
сапасы жақсы болу үшін, тергеушінің әрекеттері жақсы нәтижеге жету үшін
алдын ала тергеуді жүргізуді іске асыратын бірден-бір тұлға – тергеушінің
тәуелсіздігін қамтамасыз ету мақсатында 1995 жылы мемлекеттік тергеу
комитеті құрылды.
Бұл орган өзіне бірыңғай тергеу органдарын жинастырған ерекше орган боп
табылды. Кеңес дәуірінен кейінгі ТМД елдерінің ішінде тергеуге байланысты
жаңа органдар құрған бірден бір мемлекет Қазақстан болды.
Негізінен бірыңғай мемлекеттік тергеу аппаратын құру КСРО кезінен өзекті
мәселе боп келген.
Қазақстанның қылмыстық іс жүргізуі дамудың негізгі үш этапынан өтті:
Алғашқы этап – бұл он жылдықтар ішінде Қазақстанда Ресей федаративті
мемлекетінің ҚІЖК жұмыс жасаған кезеңі. 1923 жылдан 1960 жылы алғаш рет
Қазақстанның қылмыстық-процессуалды заңдылығы қабылданғанға дейін.
Ал екінші этап – 1960 жылдан 1991-ге дейін, яғни Қазақстанның толық
тәуелсіз ел болғанша дейін. Бұл кезеңде заңдылық өз мазмұнын өзгертпесе де
негізгі даму кезеңінде болды. Осы уақыт ішінде Қазақстанның ҚІЖК-не 60
өзгерістер мен толықтрулар енгізілді.
Соңғы этап бұл Қазақстанның тәуелсіздік алғаннан кейінгі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.