Ғұн мемлекеті
Кіріспе
1 . Ғұн империясының пайда болуы
2. Ғұн мемлекетінің саяси.құқықтық жүйесі
3. Ғұн мемлекетінің әлеуметтік құрылысы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет
1 . Ғұн империясының пайда болуы
2. Ғұн мемлекетінің саяси.құқықтық жүйесі
3. Ғұн мемлекетінің әлеуметтік құрылысы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет
Қазақ халқының қалып тасу және даму тарихи өте ұзақ және мыңжылдықтарға созылған ұзақ процесс болып табылады. Көне сақ тайпаларынан бастап қазақ хандығы қалыптасқанға дейін қазақ мемлекеттілігі қалыптасу дәрежесінде болды.
Осы ұзақ процесс кезінде қазіргі Қазақатанның және оның шектерінен тыс жерлерді жайлап жатқан көп мемлекеттік құрылымдардар болды, олар өз кезінде дамудың этолоны бола отырып, өздерінен кейінгі басқа құрылыммен тарихи заңдылыққа сәйкес ауысып отырды.
Тарихта өзінің күш-қуатына қарамай атын жойған тайпалар да болған. Оларлың бірі — ғұндар болып табылады.
Ғұн империясы өз кезіндегі ең мықты империя болды. Және оның территориясы орасан үлкен жерлерді басып жатты.
Курстық жұмыста ғұн мемлекетінің қалыптасуы, оңың әлеуметтік құрылымы және саяси құқықтық жүйесі туралы сөз болады.
Осы ұзақ процесс кезінде қазіргі Қазақатанның және оның шектерінен тыс жерлерді жайлап жатқан көп мемлекеттік құрылымдардар болды, олар өз кезінде дамудың этолоны бола отырып, өздерінен кейінгі басқа құрылыммен тарихи заңдылыққа сәйкес ауысып отырды.
Тарихта өзінің күш-қуатына қарамай атын жойған тайпалар да болған. Оларлың бірі — ғұндар болып табылады.
Ғұн империясы өз кезіндегі ең мықты империя болды. Және оның территориясы орасан үлкен жерлерді басып жатты.
Курстық жұмыста ғұн мемлекетінің қалыптасуы, оңың әлеуметтік құрылымы және саяси құқықтық жүйесі туралы сөз болады.
1. Қазақстан тарихы. Ред-р Алдажұманов Қ.С., Балақаев Т.Б. Алматы, 1994.
2. Күзембайұлы А., Абиль Е. История Республики Казахстан. Астана 1999
3. Прімбетова Е.Ө. Қазақ елінің тарихы. Алматы, 2003.
4. История Казахстана с древнейших времен до наших дней. – Алматы,1998 г
5. Мусин Чапай. Қазақстан тарихы. Алматы 2000.
6. История государства и права Казахской ССР.Ч.1.-Алма-Ата, 1982г.
7. Абиль Е. История государства и права. А..,1999г.
8. Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Летопись трех тысячилетий. Алматы 1994
2. Күзембайұлы А., Абиль Е. История Республики Казахстан. Астана 1999
3. Прімбетова Е.Ө. Қазақ елінің тарихы. Алматы, 2003.
4. История Казахстана с древнейших времен до наших дней. – Алматы,1998 г
5. Мусин Чапай. Қазақстан тарихы. Алматы 2000.
6. История государства и права Казахской ССР.Ч.1.-Алма-Ата, 1982г.
7. Абиль Е. История государства и права. А..,1999г.
8. Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Летопись трех тысячилетий. Алматы 1994
Ғұн мемлекеті. Курсовая
Жоспар:
Кіріспе
1 . Ғұн империясының пайда болуы
2. Ғұн мемлекетінің саяси-құқықтық жүйесі
3. Ғұн мемлекетінің әлеуметтік құрылысы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет
Кіріспе
Қазақ халқының қалып тасу және даму тарихи өте ұзақ және
мыңжылдықтарға созылған ұзақ процесс болып табылады. Көне сақ тайпаларынан
бастап қазақ хандығы қалыптасқанға дейін қазақ мемлекеттілігі қалыптасу
дәрежесінде болды.
Осы ұзақ процесс кезінде қазіргі Қазақатанның және оның шектерінен тыс
жерлерді жайлап жатқан көп мемлекеттік құрылымдардар болды, олар өз
кезінде дамудың этолоны бола отырып, өздерінен кейінгі басқа құрылыммен
тарихи заңдылыққа сәйкес ауысып отырды.
Тарихта өзінің күш-қуатына қарамай атын жойған тайпалар да болған.
Оларлың бірі — ғұндар болып табылады.
Ғұн империясы өз кезіндегі ең мықты империя болды. Және оның
территориясы орасан үлкен жерлерді басып жатты.
Курстық жұмыста ғұн мемлекетінің қалыптасуы, оңың әлеуметтік құрылымы
және саяси құқықтық жүйесі туралы сөз болады.
1 . Ғұн империясының пайда болуы
Қазақстан жерінде қалыптасқан алғашқы мемлекеттік құрылымдардың бірі —
ғұндардың мемлекеті. Бұл көшпелі тайпалар мемлекеттігінің алғашқы көрінісі.
Таза түрік тілдес тайпалық бірлестіктер болған ғұндар тарихта өте терең із
қалдырды.
Б.з.д. I мыңжылдықта қазіргі Моңголияның оңтүстігіндегі Ордостан
Каспий өңіріне дейінгі орталық Азия кеңістігінде әртүрлі тайпалар
қоныстанған. Ғұндар да осы аймақты мекендеген тайпалар болатын. Ғұндарды
Қытай деректерінде хуннулар немесе сюннулар деп атайды. Ғұндардың жоғарғы
билеушісін Қытай деректерінде шаньюй деп атайды. Б.з.д. 206 жылы ғұн
тайпаларын Мөде шаньюй басқарды деген мәлімет бар. Мөде әскери
қуатгылығымен Хань әулетінің жорықтарына шек қойды. Хань әулетінің
императоры Гаоцзу б.з.д. 188 жылы соғыста жеңіліп, Мөдеге тәуелділікке
түсті, үнемі салық төлеп түрған кездері болды. Мөде тұсында ғұн
мемлекетінің жері ұлғайып, империялық дәрежеге жетті. Ғұндар шығыстағы
дунхуларды, батысында орналасқан юечжиларды, оңтүстігіңдегі байян, лауфань
тайпаларын бағындырды. Шаньюй тағы тек әулетте ру өкіліне мұрагерлікке
берілді. Ғұн тайпалары казіргі Оңтүстік Манъчжурия, Оңтүстік Монголия
жерінде көшпелі тайпалар ретінде қалыптасты. Көшпелі ғұндар отырықшы
қытайларға күйрете шабуыл жасап тұрды. Садақпен, найзамен қаруланған, атты
әскерлі ғұндар жаяу кытайларды беттетпеді, Ғұндар кытайлармен мәдени,
бейбіт қарым-катынаста да болды. Көне қытай тарихшылары Сыма Цянь (б.э.д.
135-67 ж.ж.) ғұндардың сулы және шалғынды жерді іздеп малмен бір қоныстан
екінші қонысқа көшіп отыратынын, тұрақты мекенді білмейтінін, шығатын есігі
шығысқа қараған киіз үйлерде тұратынын, етпен тамақтанып, қымыз ішіп,
киімді әртүрлі жүн маталардан жасайтын, кім күшті, батыл, даулы мәселелерді
шешуге қабілетті болса, соларды басшы қоятынына назар аударады. Мұрагерлік
дегенді білмейтінін, жүзден мыңға дейінгі жұрты қауым құратынын,
басшыларьшан бастап соңғы бағынышты адамына дейін әркім өз малын өзі
бағатынын, біреу-біреуге қызмет жасамайтынын, әйелдің пікірін тындайтынын,
соғыстарға ерекше көңіл бөлетінін жазады. Бұл деректен ғұндардың әлі де
таптық қоғамды білмейтін әскери демократия сатысында өмір сүргенін байқауға
болады.[1]
Б.э.д. III ғасырдың басында ғұндар әскери көсем Тауманның басшылығымен
үлкен көшпелі мемлекет құрды. Қытай деректері ғұндардың мемлекет басшысын
"шанъю" деп атаған. Ғұндардың өзі патшаларын "тәңірқұты” деп атаған.
Тауманнан соң ғұндардың тәңірқұты болған оның ұлы Мөде мемлекетті мейлінше
күшейтті. Ол көрші тайпаларды дунқуларды, үйсіндерді, лауфань және байян
тайпаларын бағындырып, Қытайға ауыз салды. Хань династинсы билеп тұрған
қытай әскері б.э.д. 200 жылы ғұндардан ойсырай жеңілді. Өзі соғыс бастаған
Қытай императоры Мөде бастаған ғұндардан бейбіт келісім сұрап, Қытай
императорының қызын қалыңдыққа беріп, алым төлеп тұруға міндеттенеді.
Мөденің мұрагері тәңірқұты Лаошанның кезінде ғұндар ширек ғасыр бойы
юэчжилермен соғысып, оларды Орта Азияға шегіндірді. Ғұндарды кейінгі
тәңірқұтылары да Қытайтан бағалы сыйлықтар, алым алып, ханшаларын
қалындыққа алып отырды.[2]
Б.э.д. 59 жылы ғұндар дағдарыска ұшырап екіге бөлінді. Ғұндардың
оңтүстік бөлігі Қытайдың қол астына кіруге мәжбүр болды. Солтүстік бөлігі
Қазақстан мен Орта Азияға, онан әрі Европаға қоныс аударды. Ғұндар осы
өңірде аландармен, қаңлылармен және үйсіндермсн араласты.
Б.э. IV ғасырында ғұндар Батыс Европаға басып кірді. Ғұн жауынгерлері
Константинопольды қоршады, Закавказье мен Месопотамияға жетті. Батыс Рим
империясының құлауына да ғұндар ерекше үлес қосты. Ғұндардың дәуірлеуі
император Аттиланның (Еділдің) атымен байланысты. Византия ғұндарға алым
төлеп тұрды. V ғасырдың ортасында ғұндар империясы тарады.
Ғұндар Амур өзенінен Орталық Европаға дейін созылып жатқан далада
алғашқы Евразиялық көшпелі империя құрды. Осы ұлы даланы жарты мың жылдан
астам билеп-төстеп тұрды. Ғұндардан қорғануа мәжбүр болған қытайлықтар Ұлы
Қытай қорғанын соғып, өздерің сақтап қалды. Ғұндардың жорықтары
"халықтардың ұлы қоныс аударуына" себеп болды.
Осыншама үлкен аумақты алып жатқан ғұн империясында дамыған
мемлекеттік құрылыстың болғаны белгілі. Әрине ғұн мемлекетінің көп жақтары
бізге белгісіз.
Әулетті "леонти" (люандирлер) тайпасынан шыққан шань-юй аспаннан
келген адам болып есептелді. Мемлекет басында шексіз билікке ие болған
шаньюй тұрды. Оның беделінің сон-шалықты жоғары болғандығының дәлелі — оны
"Аспан мен Жерден жаратылған, Күн мен Ай қойған, ғұндардың ұлы шаньюйі" деп
дәріптеді. Мемлекеттік билікте шаньюй: а) мемлекет жерінің толық билеушісі
әрі қорғаушысы; ә) соғыс жариялаушы, бітім жасаушы, әскери қолбасшы; б)
мемлекеттің ішкі-сыртқы саясатындағы жағдайды бақылаушы, жоғары соттың
қызметін, тіпті, өмір мен өлім де шаньюй қолында болды деген деректер бар,
Оған түменбасы атанған княьздар бағынды.
Түмендер шаньюйдің ең жақын туыстарынан тағайындалды. Ғұндардың әскери
құрылымыңда оңдық жүйе сакталып, мыңбасылар мен жүзбасылар сайланды. Әрбір
ғұн әскер болып есептелді. Әскери міндеттен бас тартқаңдар өлім жазасына
кесілді. Ер азамагғар бала күнінен өле-өлгенге дейін белгілі бір әскери
бөлімге тіркелді. Әскердің негізгі бөлігін атты әскер құрады. Атты әскерді
құраудың да өзіндік себептері болды.
Біріншіден — ғұндарда жылқы жеткілікті еді, екіншіден - атты әскер тез
орын ауыстыруға ыңғайлы тұрды. Бұл, әсіресе, жорықтарда тиімді болатын.
Салт атты жауынгерлер негізінен садақ және жебелермен қаруланды. Ғұн
мемлекетінде Мөдемен қатар Атилланың да (Еділ батыр) аты мәлім. Атилланың
қолбастауымен ғұндар жойқын жорықтар жасап, көп мемлекеттерді тізе
бүктірді. Өркениетті мәдениеті қалыптасқан Еуропа елдерін талқаңдады. Оның
ішінде Атилланың жорықтары қуатты Рим империясының құлауына себепкер болды.
Ғұндардың жорықтары лек-легімен құлдардың санын көбейтті. Ғұндар да өзге
мемлекеттердегі тәсілмен құлдарды тұрмыс-тіршілікке, үй маңындағы
шаруашылыққа пайдаланды.
Б.з.б. 55 жылы ғұн мемлекеті оңтүстік және солтүстік болып екіге
бөлінді. Оңтүстігіндегі ғұндар Қытай Хань империясына бағынды. Ал, Чжи-чжи
шаньюй бастаған солтүстіктегі ғұндар өздерінің дербестігін сақтап қалуға
тырысты. Олар моңғолияның солтүстігіне орналасып, астанасын Қырғыз Нұр
қаласы етіп белгіледі. Қаңлылар билеушісі ғұндармен арақатынасты күшейту
мақсатында өз қызын Чжи-чжиге күйеуге береді. Сөйтіп, ғұндар үйсіндерге
шабуылда қаңлылармен одақтасты, бірақ үйсіндерді жеңу мүмкін болмады. Бұл
жағдай екі жақтың одағын бұзды. Біртіндеп солтүстік ғұн мемлекеті де Хань
империясының қолына түсті. Чжи-чжи өзінің сыбайластарымен ұсталып
өлтірілді.[3]
Ғұндардың қоныс аударуының күшеюі б.з. 93-і жылы. Олар Сыр бойын
жағалай Қазақстанға, одан Дунайды бойлап Еуропаға шықты. Б.з. IV ғасырда
Дунай жағалауы арқылы өтіп, Венгрияға барып қоныс тепті.
Юебань мемлекетінің құрылуы б.з. 93 жылы солтүстік ғұндардың
талқандалуымен байланысты. Ғұндардың бір тобы хуянь руынан шыққан
сенгирлердің бастауымен Шығыс Қазақстанға келіп орнықты.
126 жылы сенгарлер өздерінің саяси орталығын Ертістің жағасына
орналастырды. Ғұндардың қытай тайпаларымен жойқын соғысы оларды
Қазақстанның батыс аймақтарына дейін апарды. Шығыс және Батыс Қазақстанда
ертеден келе жатқан тайпалармен араласқан ғұндар өздерінің Юебань
мемлекетін құрды. Бұл мемлекетті билеушілер "сенгир" деген атақпен белгілі
болды. Юебань мемлекетіне 490 жылы теле тайпасын бастаған Афучжилоның
жорығы үлкен қауіп-қатер төңдірді. 490 жылы Юебаньды құлатып, телелер екі
бөліктен тұратын Гаогюй мемлекетін құрды, бірақ бұл жаңа мемлекет өзінің
саяси құрылымының әлсіздігінен ұзақ уақыт тұра алған жоқ.
2. Ғұн мемлекетінің саяси-құқықтық жүйесі
Ғұндардың императорын тәңірқұты, кытайша шанью деп атады. Императорлар
тек ең атақты басшылық етуші төрт тайпаның бірі - Люанди тайпасынан
сайланатын. Осы аристократтық болып есептелетін төрт тайпа тек бір-бірінен
қыз алысып, кыз берісетін. Мемлекеттік билікте де осы тайпалардың өкілдері
отырды.
Ғұн патшасы тәңірқұтыны "аспан ұлы', "Аспан мен Жерден жаратылған",
"Күн мен Ай" таққа әкелген ұлы тәңірқұты деп атайтын. Тәңіркұты таңертең
Күнге табынса, кешке Айға бас иетін. Тәңірқұтының мықты орталықтанған
мемлекеттік аппараты, толып жатқан көмекшілері мен уәзірлері, әскербасылары
болды. Тәнірқұтының билігі шексіз болтан. Ол әрбір қоғам мүшесін өлім
жазасына кесіп жібере алатын.
Ғұндардың басқару жүйесін сатылы басқару деп атайды. Саяси құрылымы —
шаньюй, князь, ұлы қолбасшы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар:
Кіріспе
1 . Ғұн империясының пайда болуы
2. Ғұн мемлекетінің саяси-құқықтық жүйесі
3. Ғұн мемлекетінің әлеуметтік құрылысы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет
Кіріспе
Қазақ халқының қалып тасу және даму тарихи өте ұзақ және
мыңжылдықтарға созылған ұзақ процесс болып табылады. Көне сақ тайпаларынан
бастап қазақ хандығы қалыптасқанға дейін қазақ мемлекеттілігі қалыптасу
дәрежесінде болды.
Осы ұзақ процесс кезінде қазіргі Қазақатанның және оның шектерінен тыс
жерлерді жайлап жатқан көп мемлекеттік құрылымдардар болды, олар өз
кезінде дамудың этолоны бола отырып, өздерінен кейінгі басқа құрылыммен
тарихи заңдылыққа сәйкес ауысып отырды.
Тарихта өзінің күш-қуатына қарамай атын жойған тайпалар да болған.
Оларлың бірі — ғұндар болып табылады.
Ғұн империясы өз кезіндегі ең мықты империя болды. Және оның
территориясы орасан үлкен жерлерді басып жатты.
Курстық жұмыста ғұн мемлекетінің қалыптасуы, оңың әлеуметтік құрылымы
және саяси құқықтық жүйесі туралы сөз болады.
1 . Ғұн империясының пайда болуы
Қазақстан жерінде қалыптасқан алғашқы мемлекеттік құрылымдардың бірі —
ғұндардың мемлекеті. Бұл көшпелі тайпалар мемлекеттігінің алғашқы көрінісі.
Таза түрік тілдес тайпалық бірлестіктер болған ғұндар тарихта өте терең із
қалдырды.
Б.з.д. I мыңжылдықта қазіргі Моңголияның оңтүстігіндегі Ордостан
Каспий өңіріне дейінгі орталық Азия кеңістігінде әртүрлі тайпалар
қоныстанған. Ғұндар да осы аймақты мекендеген тайпалар болатын. Ғұндарды
Қытай деректерінде хуннулар немесе сюннулар деп атайды. Ғұндардың жоғарғы
билеушісін Қытай деректерінде шаньюй деп атайды. Б.з.д. 206 жылы ғұн
тайпаларын Мөде шаньюй басқарды деген мәлімет бар. Мөде әскери
қуатгылығымен Хань әулетінің жорықтарына шек қойды. Хань әулетінің
императоры Гаоцзу б.з.д. 188 жылы соғыста жеңіліп, Мөдеге тәуелділікке
түсті, үнемі салық төлеп түрған кездері болды. Мөде тұсында ғұн
мемлекетінің жері ұлғайып, империялық дәрежеге жетті. Ғұндар шығыстағы
дунхуларды, батысында орналасқан юечжиларды, оңтүстігіңдегі байян, лауфань
тайпаларын бағындырды. Шаньюй тағы тек әулетте ру өкіліне мұрагерлікке
берілді. Ғұн тайпалары казіргі Оңтүстік Манъчжурия, Оңтүстік Монголия
жерінде көшпелі тайпалар ретінде қалыптасты. Көшпелі ғұндар отырықшы
қытайларға күйрете шабуыл жасап тұрды. Садақпен, найзамен қаруланған, атты
әскерлі ғұндар жаяу кытайларды беттетпеді, Ғұндар кытайлармен мәдени,
бейбіт қарым-катынаста да болды. Көне қытай тарихшылары Сыма Цянь (б.э.д.
135-67 ж.ж.) ғұндардың сулы және шалғынды жерді іздеп малмен бір қоныстан
екінші қонысқа көшіп отыратынын, тұрақты мекенді білмейтінін, шығатын есігі
шығысқа қараған киіз үйлерде тұратынын, етпен тамақтанып, қымыз ішіп,
киімді әртүрлі жүн маталардан жасайтын, кім күшті, батыл, даулы мәселелерді
шешуге қабілетті болса, соларды басшы қоятынына назар аударады. Мұрагерлік
дегенді білмейтінін, жүзден мыңға дейінгі жұрты қауым құратынын,
басшыларьшан бастап соңғы бағынышты адамына дейін әркім өз малын өзі
бағатынын, біреу-біреуге қызмет жасамайтынын, әйелдің пікірін тындайтынын,
соғыстарға ерекше көңіл бөлетінін жазады. Бұл деректен ғұндардың әлі де
таптық қоғамды білмейтін әскери демократия сатысында өмір сүргенін байқауға
болады.[1]
Б.э.д. III ғасырдың басында ғұндар әскери көсем Тауманның басшылығымен
үлкен көшпелі мемлекет құрды. Қытай деректері ғұндардың мемлекет басшысын
"шанъю" деп атаған. Ғұндардың өзі патшаларын "тәңірқұты” деп атаған.
Тауманнан соң ғұндардың тәңірқұты болған оның ұлы Мөде мемлекетті мейлінше
күшейтті. Ол көрші тайпаларды дунқуларды, үйсіндерді, лауфань және байян
тайпаларын бағындырып, Қытайға ауыз салды. Хань династинсы билеп тұрған
қытай әскері б.э.д. 200 жылы ғұндардан ойсырай жеңілді. Өзі соғыс бастаған
Қытай императоры Мөде бастаған ғұндардан бейбіт келісім сұрап, Қытай
императорының қызын қалыңдыққа беріп, алым төлеп тұруға міндеттенеді.
Мөденің мұрагері тәңірқұты Лаошанның кезінде ғұндар ширек ғасыр бойы
юэчжилермен соғысып, оларды Орта Азияға шегіндірді. Ғұндарды кейінгі
тәңірқұтылары да Қытайтан бағалы сыйлықтар, алым алып, ханшаларын
қалындыққа алып отырды.[2]
Б.э.д. 59 жылы ғұндар дағдарыска ұшырап екіге бөлінді. Ғұндардың
оңтүстік бөлігі Қытайдың қол астына кіруге мәжбүр болды. Солтүстік бөлігі
Қазақстан мен Орта Азияға, онан әрі Европаға қоныс аударды. Ғұндар осы
өңірде аландармен, қаңлылармен және үйсіндермсн араласты.
Б.э. IV ғасырында ғұндар Батыс Европаға басып кірді. Ғұн жауынгерлері
Константинопольды қоршады, Закавказье мен Месопотамияға жетті. Батыс Рим
империясының құлауына да ғұндар ерекше үлес қосты. Ғұндардың дәуірлеуі
император Аттиланның (Еділдің) атымен байланысты. Византия ғұндарға алым
төлеп тұрды. V ғасырдың ортасында ғұндар империясы тарады.
Ғұндар Амур өзенінен Орталық Европаға дейін созылып жатқан далада
алғашқы Евразиялық көшпелі империя құрды. Осы ұлы даланы жарты мың жылдан
астам билеп-төстеп тұрды. Ғұндардан қорғануа мәжбүр болған қытайлықтар Ұлы
Қытай қорғанын соғып, өздерің сақтап қалды. Ғұндардың жорықтары
"халықтардың ұлы қоныс аударуына" себеп болды.
Осыншама үлкен аумақты алып жатқан ғұн империясында дамыған
мемлекеттік құрылыстың болғаны белгілі. Әрине ғұн мемлекетінің көп жақтары
бізге белгісіз.
Әулетті "леонти" (люандирлер) тайпасынан шыққан шань-юй аспаннан
келген адам болып есептелді. Мемлекет басында шексіз билікке ие болған
шаньюй тұрды. Оның беделінің сон-шалықты жоғары болғандығының дәлелі — оны
"Аспан мен Жерден жаратылған, Күн мен Ай қойған, ғұндардың ұлы шаньюйі" деп
дәріптеді. Мемлекеттік билікте шаньюй: а) мемлекет жерінің толық билеушісі
әрі қорғаушысы; ә) соғыс жариялаушы, бітім жасаушы, әскери қолбасшы; б)
мемлекеттің ішкі-сыртқы саясатындағы жағдайды бақылаушы, жоғары соттың
қызметін, тіпті, өмір мен өлім де шаньюй қолында болды деген деректер бар,
Оған түменбасы атанған княьздар бағынды.
Түмендер шаньюйдің ең жақын туыстарынан тағайындалды. Ғұндардың әскери
құрылымыңда оңдық жүйе сакталып, мыңбасылар мен жүзбасылар сайланды. Әрбір
ғұн әскер болып есептелді. Әскери міндеттен бас тартқаңдар өлім жазасына
кесілді. Ер азамагғар бала күнінен өле-өлгенге дейін белгілі бір әскери
бөлімге тіркелді. Әскердің негізгі бөлігін атты әскер құрады. Атты әскерді
құраудың да өзіндік себептері болды.
Біріншіден — ғұндарда жылқы жеткілікті еді, екіншіден - атты әскер тез
орын ауыстыруға ыңғайлы тұрды. Бұл, әсіресе, жорықтарда тиімді болатын.
Салт атты жауынгерлер негізінен садақ және жебелермен қаруланды. Ғұн
мемлекетінде Мөдемен қатар Атилланың да (Еділ батыр) аты мәлім. Атилланың
қолбастауымен ғұндар жойқын жорықтар жасап, көп мемлекеттерді тізе
бүктірді. Өркениетті мәдениеті қалыптасқан Еуропа елдерін талқаңдады. Оның
ішінде Атилланың жорықтары қуатты Рим империясының құлауына себепкер болды.
Ғұндардың жорықтары лек-легімен құлдардың санын көбейтті. Ғұндар да өзге
мемлекеттердегі тәсілмен құлдарды тұрмыс-тіршілікке, үй маңындағы
шаруашылыққа пайдаланды.
Б.з.б. 55 жылы ғұн мемлекеті оңтүстік және солтүстік болып екіге
бөлінді. Оңтүстігіндегі ғұндар Қытай Хань империясына бағынды. Ал, Чжи-чжи
шаньюй бастаған солтүстіктегі ғұндар өздерінің дербестігін сақтап қалуға
тырысты. Олар моңғолияның солтүстігіне орналасып, астанасын Қырғыз Нұр
қаласы етіп белгіледі. Қаңлылар билеушісі ғұндармен арақатынасты күшейту
мақсатында өз қызын Чжи-чжиге күйеуге береді. Сөйтіп, ғұндар үйсіндерге
шабуылда қаңлылармен одақтасты, бірақ үйсіндерді жеңу мүмкін болмады. Бұл
жағдай екі жақтың одағын бұзды. Біртіндеп солтүстік ғұн мемлекеті де Хань
империясының қолына түсті. Чжи-чжи өзінің сыбайластарымен ұсталып
өлтірілді.[3]
Ғұндардың қоныс аударуының күшеюі б.з. 93-і жылы. Олар Сыр бойын
жағалай Қазақстанға, одан Дунайды бойлап Еуропаға шықты. Б.з. IV ғасырда
Дунай жағалауы арқылы өтіп, Венгрияға барып қоныс тепті.
Юебань мемлекетінің құрылуы б.з. 93 жылы солтүстік ғұндардың
талқандалуымен байланысты. Ғұндардың бір тобы хуянь руынан шыққан
сенгирлердің бастауымен Шығыс Қазақстанға келіп орнықты.
126 жылы сенгарлер өздерінің саяси орталығын Ертістің жағасына
орналастырды. Ғұндардың қытай тайпаларымен жойқын соғысы оларды
Қазақстанның батыс аймақтарына дейін апарды. Шығыс және Батыс Қазақстанда
ертеден келе жатқан тайпалармен араласқан ғұндар өздерінің Юебань
мемлекетін құрды. Бұл мемлекетті билеушілер "сенгир" деген атақпен белгілі
болды. Юебань мемлекетіне 490 жылы теле тайпасын бастаған Афучжилоның
жорығы үлкен қауіп-қатер төңдірді. 490 жылы Юебаньды құлатып, телелер екі
бөліктен тұратын Гаогюй мемлекетін құрды, бірақ бұл жаңа мемлекет өзінің
саяси құрылымының әлсіздігінен ұзақ уақыт тұра алған жоқ.
2. Ғұн мемлекетінің саяси-құқықтық жүйесі
Ғұндардың императорын тәңірқұты, кытайша шанью деп атады. Императорлар
тек ең атақты басшылық етуші төрт тайпаның бірі - Люанди тайпасынан
сайланатын. Осы аристократтық болып есептелетін төрт тайпа тек бір-бірінен
қыз алысып, кыз берісетін. Мемлекеттік билікте де осы тайпалардың өкілдері
отырды.
Ғұн патшасы тәңірқұтыны "аспан ұлы', "Аспан мен Жерден жаратылған",
"Күн мен Ай" таққа әкелген ұлы тәңірқұты деп атайтын. Тәңіркұты таңертең
Күнге табынса, кешке Айға бас иетін. Тәңірқұтының мықты орталықтанған
мемлекеттік аппараты, толып жатқан көмекшілері мен уәзірлері, әскербасылары
болды. Тәнірқұтының билігі шексіз болтан. Ол әрбір қоғам мүшесін өлім
жазасына кесіп жібере алатын.
Ғұндардың басқару жүйесін сатылы басқару деп атайды. Саяси құрылымы —
шаньюй, князь, ұлы қолбасшы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz