Рабыта жайлы жалпы түсініктер

Кіріспе

Әлемнің барлығына бір белгі, пайғамбарлармен уәлилерді тануға бір аят, тура жолға (хидаят) түсу үшін Құран Кәрімді ең сенімді бір дәлел және жүректерімізді Құран нұрымен нұрландырған Аллаһ тағалаға сансыз шүкірлер болсын.
Ғаламшардың жаратылуына себеп болған, тіпті Адам (ғ.с.) кешіріміне себеп болған, ахыретте бүкіл адам баласының махшардан құтылуын Аллаһтан сұраған Мұхаммед (с.ғ.у.) пайғамбарымызға шексізсіз салауаттар болсын.
Бәрімізге мәлім болған бұл рабыта тақырыбы тасаууыф ілімінің ең маңызды тақырыптарының бірі болып табылады. Бұл тақырып жайлы ислам әлемінде көптеген тартыстар шыққан.
Бұл қолыңыздағы бітіру жұмысы 3 бөлімнен құралады. Олар: кіріспе, негізгі, қорытынды бөлім. Кіріспе бөлімінде рабытаның сөздік және терминдік мағыналары, ал негізгі бөлімде рабытаның ерекшелігі, анықтамасы, жасалу жолдары, рабытаның дәлелдері қамтылған. Қорытынды бөлімінде осы қолыңыздағы бітіру жұмысында жазылған тақырып туралы қорыта кеткен.
Әр істе бір өлшем және ниет маңызды. Шариғат өлшеміне қарағанда Аллаһ тағала үшін оқылмаған намаз иесін: “Нендей өкініш сондай намаз оқығандарға” сөзіне итермелейді. Аллаһ тағала жолында сүйілмеген және құлдық сипатынан айырылып пұтқа айналдырылған уәлилер және осындай тірліктер жасаған яғни уәлилерді пұтқа айналдырғандар Аллаһтың досы емес. Себебі олар “лә иләһә иллалла” тәухидіндегі сырды табу әрі таптыру үшін әр нәрсені беріп Аллаһтан тек осыны тілейді.
Міне қолыңыздағы бұл жұмыс ғалымдарды, уәлилерді сүюдің және олардан пайдаланудың өлшемін және жақсылығын ортаға шығаруда. Ал рабытаның шариғат шеңберінің ішінде жасалуын әрі діни қағидалар ішінде орындалуын талап етеді.

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 44 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе
Әлемнің барлығына бір белгі, пайғамбарлармен уәлилерді тануға бір аят,
тура жолға (хидаят) түсу үшін Құран Кәрімді ең сенімді бір дәлел және
жүректерімізді Құран нұрымен нұрландырған Аллаһ тағалаға сансыз шүкірлер
болсын.
Ғаламшардың жаратылуына себеп болған, тіпті Адам (ғ.с.) кешіріміне
себеп болған, ахыретте бүкіл адам баласының махшардан құтылуын Аллаһтан
сұраған Мұхаммед (с.ғ.у.) пайғамбарымызға шексізсіз салауаттар болсын.
Бәрімізге мәлім болған бұл рабыта тақырыбы тасаууыф ілімінің ең
маңызды тақырыптарының бірі болып табылады. Бұл тақырып жайлы ислам
әлемінде көптеген тартыстар шыққан.
Бұл қолыңыздағы бітіру жұмысы 3 бөлімнен құралады. Олар: кіріспе,
негізгі, қорытынды бөлім. Кіріспе бөлімінде рабытаның сөздік және
терминдік мағыналары, ал негізгі бөлімде рабытаның ерекшелігі, анықтамасы,
жасалу жолдары, рабытаның дәлелдері қамтылған. Қорытынды бөлімінде осы
қолыңыздағы бітіру жұмысында жазылған тақырып туралы қорыта кеткен.
Әр істе бір өлшем және ниет маңызды. Шариғат өлшеміне қарағанда Аллаһ
тағала үшін оқылмаған намаз иесін: “Нендей өкініш сондай намаз оқығандарға”
сөзіне итермелейді. Аллаһ тағала жолында сүйілмеген және құлдық сипатынан
айырылып пұтқа айналдырылған уәлилер және осындай тірліктер жасаған яғни
уәлилерді пұтқа айналдырғандар Аллаһтың досы емес. Себебі олар “лә иләһә
иллалла” тәухидіндегі сырды табу әрі таптыру үшін әр нәрсені беріп Аллаһтан
тек осыны тілейді.
Міне қолыңыздағы бұл жұмыс ғалымдарды, уәлилерді сүюдің және олардан
пайдаланудың өлшемін және жақсылығын ортаға шығаруда. Ал рабытаның шариғат
шеңберінің ішінде жасалуын әрі діни қағидалар ішінде орындалуын талап
етеді.
Бұл ұсынылып отырған қолыңыздағы бітіру жұмысымда рабыта жайында
сіздерге, біздерге жетерліктей мағлұматтар беріп отырмын. Бұл жұмыста
рабытаға құран аяттарынан және пайғамбарымыздың хадитерінен дәлелдер
келтірдім. Бұл жұмыстың бәріміз үшін пайдалы екеніне сенімдімін.
Осы жұмысымды жазуға жол көрсеткен Х. Атан және Х. Ибрахим ұстаздарыма
алғысымды білдіргім келеді.
Рабыта жайлы жалпы түсінік
Тасаууыфтың негізіне әрі мақсатына қарайтын болсақ оның сейрусулукте
негізі махаббат екені мақсатының да әдепке байланысты екенін көре аламыз.
Бұлардан махаббат себеп, әдеп болса нәтижесі екенін көреміз. Мысалы,
мүршидті қатты сүйген бір мүрид оған байланысты барлық нәрселерді
(кемшілігі болса да) оған ұқсас мінезді біреуді көрсе де оның қылықтары
оған мүршидін еске түсіргені үшін оны махаббат пен қарсы алады. Мүршиді мен
оның туысқандарының бірі кездессе оның қуанышында шек болмайды. Мүршиді
пайдаланған бір нәрсе оның қолына теберік ретінде түсетін болса оның жаны
қуанғаны байқалады. Бұл жағдай Уәйіс әл-Қараниға әз.пайғамбарымыздың
жіберген бешпетін көргендегі қуанышына ұқсайды. Рабытаның сөздік мағынасы
байланыс, қарым-қатынас болғандықтан дүниеде рабытасыз ешқандайда тірі жан
жоқ. Әр нәрсе өзара қарым-қатынаста, байланыста болады. Рабыта үш түрлі
олар:
1. Табиғи рабыта: Бұл кісінің жақындарына болған махаббаты.
2. Суфли рабыта: Тиым салынған нәрселерге, шайтани әрекеттерге байлану.
3. Илви рабыта: Қасиетті орындарға адамдарды Аллаһқа жеткізетін бір
себепші рабыта.
Мен бұл бітіруші жұмысымда жоғарыда атап өткен рабыталардан соңғы түрі
жайлы сөз қозғамақпын. Бұл мүридтің мүршидінен лайықты әсер алуы пайдалану
үшін оған деген махаббатты әрдайым жүрегінде сақтауы.
Адамның әрнәрсеге әсерленетіні бізге айдан анық, белгілі нәрсе. Рухтар
арасындағы мағнауи байланыс өмірдің өзгермейтін бір заңдылығы. Мысалға,
өте жомарт кісілердің ішінде болған адамға әсері мол. Олда сол кісілер
сияқты жомарттана бастайды. Махаббаттың ортаға шығыуына себепші болған
рабыта осындай адамның әдетін, мінезін , рухтар арасындағы байланысты
нығайтуға әсері мол екенін ескерткім келіп отыр. Осының себебінен ақылы
бүтін болған әр мүмин, тақуа болған салих кісілерге махаббаты артуы керек.
Ол кісілерді сыйлап, құрметтеуге, үлгі алуға, оларға жәрдемші болуына
ықпалын тигізуі керек.
Таза әрі әдемі бір киімге балшық шашыраса одан бизар болған ақыл уахи
нұрымен нұрланбаса күнәләрімен қарайған жүректегі тітіркеншікті мінез
көпшілігі аз болсада әсерлене алмайтыны қандай хикмет. Өйткені нәпси және
шайтани тәлкектерге түскен мағнауи наркоз болған бұл рухи қысымдарды
сезбейді. Осының себебінен көңіл көзін ашу, әдепке шақыру қажет болады.
Аллаһ тағала Құранда: Асиларды тастап, иман еткен турашылдардың жанында
болыңдар, оларға жабысыңдар, сендер өздеріңді туралайсыңдар[1]
Әй мүминдер! Аллаһтан қорқыңдар (бәлекеттен сақтаныңдар) иманда және
сөзінде бірге болғандармен бірге болыңдар[2]
Садықтармен (шыншылдармен) араласыңдар, олармен бірге болыңдар,олармен
қоян қолтық аралысыңдар, олар сияқты болыңдар себебі әркім қасында жүрген
кісіге ұқсайды [3]
Бұл аятарда Аллаһ тағала шыншыл болу үшін ең бірінші орындайтын іс
шыншылдармен бірге жүріп, бірге болу. Егер шыншылдармен бірге жүретін
болса ол ақырын өзі де соларға бейімделе бастайды. Жүзім жүзімге қарап
піседі дейді. Сол сияқты шыншылдармен бірге болсаң шыншыл боласың. Бірге
болыңдар деген бұйрық әрқашан бір жақты болу керектігін айтқан. Бірге болу
іс-әрекеті және ішкі сезімімен де бірге болу болып табылады. Іс-әрекетпен
бірге болуға шыншылдардың мәжілісіне жүрегімен іс-әрекеті арқылы жүзеге
асатын болса, ішкі сезімімен бірге болуға шыншылдар жоқ болған кезде
олардың істеген істерін еске алумен бірге болу болып саналады[4]. Бұл
аятта шыншылдармен бірге болу шарт болатын болса олардың жоқ кезінде де
жүрегінің түбінде шыншылдардың жанында жүргенін сезінуі. Себебі
шыншылдармен барлық уақыт бірге болу мүмкін емес. Бұл жағдайда рабытаға
мұхтаж. Хадисте:
Кісі сүйгендерімен бірге [5] бұл жағдайда Құран-Кәрімдегі асхабы-
кеһф қыссасы өте маңызды. Асхабы-кеһфтің иті Қытмыр шыншылдармен бірге
күзетші болғаны үшін жаннатқа кіреді. Қытмыр шын көңілмен шыншылдарға
күзетшілік еткені үшін бұл дәрежеге жеткен. Мүминдер Аллаһ достарына
шыншылдарға сүйіспеншілікпен байланса онда оларда биік шыңдарға жетері
айдан анық.

Рабытаның сөздік мағынасы

Рабыта сөзі бау, қарым-қатынас, байланыс, сүйіспеншілік, байланысты
одан әрі өрбіре түсу яғни күшейту[6] , көңіл бір нәрсе істегенде не
орындағанда шынайы көңілмен берілу, әмірге мойын ұсыну, бір намаздан кейін
екінші бір наамазды күту[7], бір нәрсеге байлану [8], махаббат, сүйіктісін
қиялдау, оның сұлулығын, іс-қимылдарын ойлап, жүрекке сүйіспеншілігін
орнықтыру[9], екі кісіні бір-біріне байлап, қарым-қатынасын нығайта
түсу[10] деген мағыналарды қамтиды. Құран –Кәрімде рибат және
мурабата[11] сабырлы жауға шыдамды, шегарада қорғанысқа дайын болу,
бұйрықтарды мүлтіксіз орындау деген мағынада.
Дене мен нәпсінің байланысы халық әлемі, әмір әлемінің негізінде
жүрекке де рибат делінеді. Құран- Кәрімде рабиту сияты және бұйрық
ретінде рибат және мурабата тек қана материалдық және сыртқы дұшпанға
қарсы емес, бізді жаманшылыққа шақырған шайтан және нәпсіге қарсы бұлардың
қулықтарына қарсы жүректі тәрбиелеу осылар жайлы осы екі аятта айтылған.
Бізге осы күнге дейін мәлім болған жеке адамдардың әрі топ болып
соғысқандардың өмірінде ыстық соғыстар өтуші, керісінше суық соғыста
жалғасышы әрі мәңгілік. Ыстық соғыстарда сыртқы, ал суық соғыстарда
болатын болса ішкі дұшпандардың бақылауда болулары ашық бір жәйт.
Заманауи мұқтаждарға қарағанда бұл соғыстардың кез келген уақытта бола
қалуы ықтимал. Осының салдарынан Құран-Кәрімде ислам дұшпандарына қарсы
дайын болуы, төрт құбыласына көзінің ашық болуы бізді Аллаһтың дінінен
ұзақтастыру мақсатында қулық ұйымдастырған шайтан мен нәпсіге қарсы әрдайым
дайырн болуы керектігі айтылады. Кейбір тәпсіршілердің тұжырымдауынша соның
ішінде Рағип әл-Исфаһани (ө.5021109) рибат және мурабатаның бір (уақыт)
нәрсемен екінші бір нәрсенің арасын айтады. Оған мына хадисті дәлел етіп
алады:
Бір намаздан екінші бір намазға дейінгі уақытты күту және жүректі
мешітке байлау[12] хадисіне көп көңіл бөлген.
Рабыта сөзінің сөздік мағынасы керек болса Ислам ғалымдарының жоғарыда
айтылған пікірлері рибат , мурабатаның тек қана сопылардың емес басқада
ғұламалардың тасаууыфтада қамтылғанын білдіреді[13].

Рабытаның терминдік мағынасы

Рибат және мурабата екеуі бір түбірден шыққан. Тасаууыфи бір термин
ретінде пайдаланылып жүрген рабыта; шуһуд және иян дәрежесіне жеткен кәміл
бір шейхқа жүрегін бұру не болмаса байлау. Себебі кәміл шейхқа бой
ұсынушының жүрегіне жақсылық толады[14]. Рабыта Нахшибендидің көзқарасы
бойынша махаббат яғни мүридтің мүршитке деген махаббаты. Бұл рабытаны
мүрид әрі қарай жалғай алса өзі де әсте-әсте мүршид сияқты кәміл бола
бастайды. Рабытаны тағыда былай деседе болады:
Рабыта махаббат, құрметпен жүрекке байлау немесе нұсқау, сондай-ақ іс-
әрекет, қимылда тепе-теңдік пайда болсын[15]
Пенденің жеке өзі муқарабун дәрежесіне жетуі мүмкін емес. Осыған орай
мушахадә дәрежесіне жеткен, затына адамгершілігі сай, кәміл мүршид керек.
Осындай мүршитке рабыта жасаған мүриттің мүршиді жоқ жерлерде де оның
кейібін көп қиялына болжауы ләзім.
Рабытаның негізі: мүршидті қиялдау, тек қана соның жеке өзін ойлап,
одан бір нәрселер сұраныс ету емес. Негізінде әр нәрсені жаратқан Аллаһ
тағала екеніне сенім білдіріп, Аллаһ тағаланың мүршидке жақсылық етуін
және өзіне де ол мүршидтің жақсылық істеуіне әмір етуін қиялдау[16] бұл
мына төмендегі жағдайға ұқсас:
Бір кедей кісі өзінің мұхтаждығын жою мақсатында бір әлауқатты кісіге
барып, сұраныс жасайды. Бірақ ол пақыр кісі негізінде жақсылық жасайтын,
беретін Аллаһ тағала екенін біледі. Жердің әрі көктің қазыналары Аллаһтың
қолында Аллаһтан басқа хақ ешкім жоқ. Ол пақыр кісі бай кісіге барғанда
Аллаһтың нығмет есіктерінен бір есік ашылатынын, өзіне сол жерден бір
нығмет беру мүмкіндігі бар екенін білгеннен кейін барады. Бұл адамзаттың
сенбеуі мүмкін болған бір ақиқат[17].
Бұл рабытада негізінен бас қатыратын жәйт мынау:
Аллаһтан басқа бір жаратылысты ойлауға бола ма? Неге Аллаһты ойламай
басқа бір адамды ойлаймыз? Аллаһқа деген сүйіспеншілігі бұзылған болып,
есептелмей ме? Бұл ширкке алып бармай ма?
Алдымен біз мынаны ескере кетсек: заты, сипаты, ешқандай ұқсасы, жұбы,
ортағы болмаған Аллаһты елестету, адам баласы көз алдына Аллаһты елестетіп,
ойлауы мүмкін болмаған нәрсе. Сондықтан да Аллаһ тағала зат және дене
жағынан біздің ойлау қабілетіміздің сыртында болып табылады. Біз қанша
қаласақта оны бейнелей алмаймыз. Адам баласының бір нәрсені ойлауы,
бейнелеуі, қиялдауы үшін оны көруі керек. Дүниеде бар болған нәрселерді
қандай екенін біле аламыз. Сондай-ақ бұл нәрселерді көз алдымызға бейнелей
аламыз[18]
Елестету мүмкіндігі болмаған соң Аллаһ тағаланы ойлауға тиым салынған.
Бұл жайында әз. Пайғамбарымыз :
Аллаһ тағаланың өзін ойламаңдар, оның нығмет және жаратқандарын
ойлаңдар. Өйткені сіздер оның өзін ойлауға күштеріңіз жетпейді[19].
Демек пенде жаратушыны елестете алмайды екен бұндай жағдайда оның
қандай ұлық болғанын түсіну үшін жаратылысқа қарап, ғибрат алуынан басқа
еш шарасы жоқ. Әли- Ғимран сүресіндегі:
Бұл шынында ақыл иелері құлдар түрегеліп, отырып, жастанып әр түрлі
жағдайда Аллаһты зікір етеді. Көк пен жердің жаратылысын ойлайды [20]
Аллаһ тағала өзін зікір етуге бұйырған бірақ өзі жайлы ой жүгіртуге,
бейнелеуге бұйырмады. Керісінше көк пен жерді ойлауға шақырды. Әз.
Пайғамбарымыз:
Жаратылғандарды ойлаңдар, ал жаратушыны ойламаңдар[21] хадисіде сол
мағынаға келеді. Біз жаратылғандарға ой жүгірту арқылы оның жаратушы
екені жөнінде мағлұматтар жинаймыз. Жаратылғандарды ойлап олардан иләһи
шеберлік табуымыз мүмкін .
Аллаһ тағаланы ойлаудың орнына оның жаратқандарын ойлау бізге ол
жаратушының қандай құдіретке ие екенін көрсетеді[22].
Негізінде Аллаһ тағаланы ойлап, қиялдау сезімдері адамдар табиғатқа
негіздеген. Бұны ғашықтар ғана біле алады[23].
Ғашықтар өлең шумақтарымен сүйіктісін әрдайым ойлап жүреді. Жолда
үйінде қай жерде болса да сүйіктісімен бірге болуын қалап жүреді және
әрқашан сүйіктісі жүрегінде орын алады. Абдуллаһ бин Омар
пайғамбарымыздан:
Пайғамбарымыз бір пайғамбарды түсіндіріп жатқанындағы жағдайы көз
алдына келеді де тұрады . Пайғамбарымыз:
Қауымы оны ұрып соғып қанға бояды. Олда қанын сүртіп Аллаһқа былай
деп дұға етті: Аллаһым! Қауымымды кеш ,өйткені олар білмейді[24]
Осындай жағдайға душар болғандықтан Аллаһ тағала:
Мен оларды сүйемін олар да мені сүйеді деген ылтипатына ие болған.
Бұның иман теслимиетіне және әдебіне риаиет шарт. Болмаса біздің
көзіміз алдында мыңдаған аяттар тұрады. Бірақ ешқайсысын ойламастан
ешқайсысындағы иләһи ілімді, құдіретті, сәлемімен сүйіспеншілігін
түсінбестен өліп кетеміз. Ең үлкен аят әрі нұр көзі болған әз.
Пайғамбарымызды көріп иман етпегендер күннен тарының түйіріндейде жылу
ала алмай дүниеден қоштасты. Ешқандайда шүбәсіз пайдалану мақсатында Аллаһ
досына қараса одан пайдаланады. Өйткені ол Аллаһты еске түсіреді. Оны
ойлағандағы жағдайы да осы. Көргендеде қиялдағанда да ешбір айырмашылық
жоқ.
Ганзели Махмуд бір күні Әбу Хасан әл-Харканидің қасына келіп біраз
уақыт отырған соң Әбу Язид әл Бистами жайлы не ойлап отырғаны жайлы
сұрайды. Сонда Херкани: “Ол кісіні көрген кезде адамдар хидаятке (жақсылық
жол) жетеді” деп жауап берген. Ганзали Махмуд : “Бұл қалай сонда? Әбу
Жәһілдің өзі пайғамбарымызды көргенде далалеттен (жаман жол) құтылмаған ”
дегенде Херкани: “Ол Әбу Талибтің жетімі Мұхаммед бин Абдуллаһты көрді .
Егерде ол пайғамбарды көргенде ол бір бақытқа жетер еді. Яғни
пайғамбарымызды пайғамбар ретінде көргенде, бір жетім ретінде емес,
Аллаһтың досы ретінде көргенде ол биік шыңдарға, бақытқа жетер еді”.
Аллаһ тағала : “ Ал және тура жолға шақырсаңдар естімейді, оларды саған
қарағанын көресің, бірақ олар сені көрмейді”[25].
Міне адам мүршидті өзіне лайық бір мәртебеге жеткенін, кәміл әдепке ие
болғанын көрмейді. Егер мүршидте бір кемшілік болатын болса онда ол кісіден
пайдаланылмайды. Бүткіл өмірі бойынша оның қасында жүрседе одан пайдалана
алмайды.
Мүршидті сүю, Аллаһ оны сүюге бұйырғаны үшін сүйеді. Хамд Языр
“Біреуді Аллаһ сүйеді деп сүюмен, Аллаһ тағала үшін сүю арасында үлкен
айырмашылық бар. Аллаһтың сүйгендігі үшін сүю, оның разылығы үшін сүю,
Аллаһ тағала сүйіңдер дегені үшін сүю керек. Өйткені бұл менің сүйгеннім
дегені үшін сүюіміз керек”[26].
Тағыда бір тәпсіршінің бақара сүресінің 165 аятын тәпсірлегенде
Аллаһтың сүйген құлдарын сүю, оларға бағыну ширк немесе күнә емес. Иләһи
әмір болғаны үшін, бұл болса Аллаһты сүю деген сөз. Бірақта бұл
сүйіспеншілік ешқашан Аллаһқа деген сүйіспеншілік сияқты болмауы қажет.
Христиандардың әз. Иса(ғ.с.) жайлы ойлағандары сияқты болмауы тиіс. Ол
бізді құдайға жеткізетін құлшылық көзі деп таниды. Бұл сияқты болмауы
тиіс. Бұған біз кәлимаи-шәһәдттен жауап таба аламыз. Бір мұсылман Аллаһ
тағаладан басқа тәңір жоқ екендігіне және Мұхаммед (с.ғ.у.) оның елшісі әрі
құлы екендігіне куәлік етсе, ол жүрегін тазалап, Мұхаммед (с.ғ.у.) Аллаһтың
құлшылығына қажет екенін және оның Аллаһ тағала тарапынан жіберілген бір
пайғамбар екеніне сенім білдіргені болып табылады. Оны да Аллаһ тағала үшін
сүйеді, иман осы сүйіспеншілікпен бітеді. Уәлилерді сүю де осы
сүйіспеншілік ішіне кіреді. Дәл осындай әдепті,сенімді қажетсінеді[27].

Негізгі бөлім

1. Рабытаның ерекшелігі:
Рабытаны былайша алып қарасақ жоғарыда айтылғандай рабыта иртибат яғни
қарым-қатынас мағынасына келеді. Бұл байланыс немесе қарым-қатынасты
былайша түсіндірсекте болады:
Радио желісінен каналды іздеу үшін радио құлақтарын бұрайды. Радио
желісін ұстағанда жаңалық, хабар, ән-күй сияқты нәрселерден құлағдар бола
алатыны сияқты ізденіс түрінен бір нәтиже шығара аламыз. Міне осы ізденітің
өзі рабыталық ізденіске ұқсас десекте болады.
Рабытаның бір ерекшелігі мүриттің мүршидке байланыс құруы. Рабыта
жасалған кезде мүрид шейхының құзырында болған болып есептеледі. Сол
шейхымен зікір етіп отырмын деп саналады. Мүрид күннің кез-келген
уақытында мүршид пен бірге болуы мүмкін емес. Ол дем алуы керек, ішіп
жеуі қажет, барлық уақыт қызмет етуі мүмкін мүмкін болмағандықтан рабыта
жасауы қажет болады. Рабытаның тағы бір ерекшелігі көзін жұмуы яғни көзін
жұмып мүршидін есіне алуы. Бұл көзін жұмуы буддизімнің иогаларынан
алынған . Көзін жұмудан мақсат шейхын есіне алып соның салдарынан
зейінін ашу болып саналады. Рабытаның тағы бір ерекшелігі ешкім
көрмейтін жерлерде есігін кілттеп алып рабыта жасауы. Бұны былай
түсіндіруге болады , рабыта жасағанда егер бөгде біреу кедергі болатын
болса ойыңның басқа жаққа ауысып кетуіне септігін тигізеді. Құлшылығыңның
бұзылуына себеп болады. Осындай жағдайлармен ерекшеленіп тұрады.

а) Рабытаның анықтамасы:
Рабыта бір сүйііпеншілік бауы, құрмет бауы болып саналады. Осының
нәтижесінде бір адам ұстазымен бірге , шейхымен бірге болса неткен
керемет. Бір жерде, мешітте болып сұхбаттасса, сөзін тыңдаса, бірге
тасбих тартса, зікір жасаса жақсы болады. Егер бұлай бола алмаған
жағдайда көзін жұмып, мүршидімен рабыта жасайды, мүршидін көз алдында
суреттейді. Осылайша көңіл әлемімен байланыс жасайды. Бұндай байланысқа
рабыта делінеді[28]. Тағы басқаша айтатын болсақ рабыта кәміл мүршидке
Хақ тағала жолындағы қарым-қатынасы болып саналады[29].
Аллаһ тағала: “Кімде-кім менің уәли құлдарыма қастандық етсе, әлбетте
мен оларға қарсы соғыс жәрия етемін. Бір құлым өзіне парыз еткендерден
басқа маған жақындаспады. Құлым маған нәпіл ғибадаттармен жақындасады, оны
сүйемін. Құлымды сүйсем оның көретін көзі, еститін құлағы, ұстайтын қолы,
жүретін аяғы боламын. Менен бір нәрсе сұраса оған оны беремін, жалбарынса
оны қорғап, өз қарамағыма аламын”[30] деп кәміл мүршид жайлы оның Аллаһ
тағалаға деген сүйіспеншілігін және Аллаһ тағаланың оған сүйіспеншілігін
көрсеткен.
Мүридті шартты рефлекспен шейхына байлау және оны шейхының
бұйрықтарын орындауда автоматты түрге келтіру үшін белгілі бір шарттардың
қайталануындағы бір тариқаттың жүзеге асуы және жүзеге асу пішініне
рабыта дейді[31].
Рабыта идеялистерден идея алу және сол идеялистермен бірігуінің
жолы[32].
Кәміл адам жетістіру мақсатында мүридтердің көңіліне кәміл бір модель
қойып мүридтің сонымен бірге болады. Жүзім жүзімге қарап піседі деген
мақал жүректің байланысы жайлы айтылып тұр. Яғни мүршидке байлануы кәміл
бір мүршидке рабыта жасалған кезде бір мәжілісте бірге зікір етсе қандай
жақсы болатын болса рабыта жасалғанда да бірге зікір еткен болып саналады.
Мұндай жағдайда мүршидтегі рухани береке мүридке өткен болады. Осындай
байланыс рабыта нәтижесінде жасаған құлшылықтарының дәмін татады, пайдасын
көреді[33].
ә) Рабытаның түрлері:
Рабыта бір бау, байланыс құру деген. Рабыта махаббатқа да жатады.
Сүйіктісін, оның сұлулығын, іс-әрекеттерін жүрекке жақсы жағымен байлау.
Рабыта табиғи әрі адам жаратылысында бар болған сезім болғандықтан
рабытасыз болмайды. Бұл рабытаның үш түрі бар:
1. Табиғи рабыта:
Адамның өз жақындары әрі туысқандары, әкесі, ағасы, інісі, шешесі,
әпкесі, бауырына т.б. сол сияты туысқандарына деген рабытасы. Бұл
жақындарына, туысқандарына деген сезім, сүйіспеншілік жақсы көргені үшін
болады. Жақындарына туысқандарына деген рабыта ол кісі ауылынан, яғни
туысқандарынан алыс кеткенде ауылы жайлы , ауылының табиғатын, сұлулығын
елестету. Сол сияқты туыстарын әкесі, шешесін, аға , інісін сағынып соларды
есіне алуы нәтижесінен туындайды. Бұл рабыта барлық адамзат баласында
болады. Бұнсыз мүмкін емес.
2. Суфли рабыта:
Дүниедегі болып жатқан нәрселердің нәтижесінде туындайтын рабыта. Тиым
салынған нәрселерге болған рабыта . Дүниеге қызығу, дүниедегі нәрселерге
деген қызығу, дүнидегі тиым салынғандарған құштар болу салдарынан
туындайтын рабыта. Дүнидегі нәрселерге деген көзқарасының жақсы болуының
салдарынан жарық көретін бір сезім десек те болады.

3. Қасиетті және улви рабыта:
Бұл рабыта Аллаһқа және оның елшісі болған Мұхаммедке (с.ғ.у.), салих
құлдарына , солардың салихалығына (дұрыс, түзу) туындайтын рабыта. Бұны
тасаууыфта қабыл деп есптейді. Осыған орай рабыта жасайды. Бұл рабытаның
түрін қарапайым рабыта деген. Сондықтан да тасаууыфшылар Аллаһ тағалаға,
оныың елшісін, салих құлдарына рабыта жасайды. Бұл рабыта тасаууыфта өте
маңызды бір орынға ие. Бұл рабыта өзінің ішінде үшке бөлінеді:
а) Мубтадилер рабытасы:
“Кісі сүйгендерімен әруақытта бірге болады ”[34] деген хадистен
мүршидке қасында болған кездегі көрсетілгенәдепке, ол жоқ кезінде де
көрсету керектігін айтады. Осының әсерінен шейхтың бояуына боянады. Бұған
фи на фи шейх делінеді. Бұл жерде шейхын сүйіп, оған құрмет көрсету жайына
көп мән берген. Шейхына қандай құрмет көрсететін болса, ол жоқ кезде де ол
менімен бірге жүр екен деп оған құрмет көрсету керек. Шейхының істеген
жақсы әрекеттерін істеп, оған еліктеу болып табылады.
ә) Мутасаууыфтар рабытасы:
Қай жерде болса да Аллаһтың елшісінің жанында жүргенін сезіну.
Пайғамбарымдың жанында жүрген сияқты әрекет ету. Пайғамбарымыздың жанында
қалай тәртіпті, әдепті жүретін болса оны жанымда жүр деп әрекет ету.
Пайғамбарымыздың бойында болған жақсы ахлақ, қылықтарды, қозғалыстарын, ой-
пікірлерін яғни бір сөзбен айтқанда “усве и хасана” ахлақтарын жүзеге
асыру. Пайғамбарымыз әрдайым өзімен бірге болатынын, көріп жүргенін сезіне
білу. Бұл фи на фи расул болады. Бұл пайғамбарымызға деген
сүйіспеншілігінің өте күшті болуының салдарынан туындайды. Әрине
пайғамбарымызды бәріміз де жақсы көреміз. Дегенмен оны елестету әрбір
адамның қолынан келе бермейтін жәйт. Пайғамбарымызды өзіңмен бірге жүр деп
сезінетін болса бұл жақсы әрекет,сондықтан да пайғамбарымызды әрқашан еске
алып жүруіміз керек.
б) Мунтехилер рабытасы:
“Ол , қайда болсаңдарда сендермен бірге. Аллаһ не істегендеріңді толық
көруші”[35]. “Біз оған күре тамырынан да жақынбыз”[36] деген аяттарда біз
оған жақынбыз, қай жерде болсаңдарда сендермен біргеміз деп, ол яғни Аллаһ
тағала бізбен бірге болады. Яғни бізді көріп жүреді деп Аллаһ тағаланы
ойлап есіне алып жүреді. Бұл фи на филлаһ болады. Қай жерде жүрседе Аллаһ
тағала көріп жүр деп ойлап жаман істерден өзін тиып жүру болып табылады.
Аллаһ тағала біздің не істеп не қойғанымызды жақсы біледі.
Бұл тізімге қарап жасалынатын рабытаның алғашқысы шейхтың бет әлпетін,
шейхпен бірге екенін сезінетін болса, соңғысы шынайы көңілмен Аллаһ
тағаламен бірге болатынын сезіну рабытасы рабытаның ең тәуірі болып
саналады.
Бұл рабыталардың яғни мубтедилер, мутасаууыфшылар, мунтехилер рабытасы
болсын мейлі бәрі де шын көңілімен , шын жүрегімен беріліп жасалатын болса
нәтижесінде жақсы жерлерден табылатынымыз айдан айқын белгілі нәрсе.
Сондықтан да біз рабытаның қандай түрі болса да көңілімізбен беріліп
істейтін болсақ қателеспеген болармыз. Мысалға шейхына жасалған рабыта да
ол шейхының жақсы қылықтарын алып, өзімен бірге жүргендігін сезінсе ол қай
жерде жүрседе шейхының қасында жасамаған әрекеттерін ол жоқ жерде де
жасамайды. Өйткені шейхын көріп жүреді. Фи на филлаһ дәрежесіндегі рабыта
рабыталардың ең жақсысы. Өйткені Аллаһ тағаланы қасыьда жүр екен деп
елестету екінің қолынан келе бермейді. Рабытаның шыны әрі жақсысы да
сондықтан.

б) Рабытаның жасалу жолдары:
Рабыта осыған дейінде айтып өттік бірнеше түрде жасала береді. Оларды
қысқаша атап өтетін болсақ:
1. Мүршидтің бейнесін қиялында алып жүруі, жаңғыртуы бұл зікірдің
басталуында керек.
2. Мүршидтің бейнесін жүрегінде орнықтыру. Бұл зікір кезінде еріксіз
бейнеленсе бұны жүрегінде сақтай білуі және зікірін жалғастыруы
қажет.
3. Мүршидтің қылықтарын көз алдында жандандыру. Өзін мүршидтің орнына
қойып қиялдау яғни өзін мүршид ретінде сезіну. Бұл жағдайда өзі
емес мүршиді зікір етіп отырған сияқты болады. Бұл рабытаның түрі
құлшылықтарда өте қажет. Мысалға, құран тыңдап отырған кезде
көздерін жұмып өзінің мүршидтің бейнесіне кіргенін көреді. Тіпті өзі
жоқ, орнына мүршид отырған сияты сезінеді. Құран оқып, уағыз жасап,
дәріс беріп жатқан кездегі мүршидтің бейнесін қиялдау кезіндегі
зікір әрі құлшылық басқаша болатын көрінеді[37].
Иләһи бір құзырға кіргісі келген кезде, қалаған жерге лайық бір
себеппен кіреді. Құран Кәрімде:
“Әй иман келтіргендер! Аллаһ тағаладан қорыңдар, оған жақындасудың
жолын іздеңдер (бой ұсыну арқылы тырысыңдар)”[38].
Рабытаның тағы да бір жағы ол мүрид әр уақыт мүршидтің өзінің қасында
деп қабылдап, әрқашан мүршидпен бірге болуы. Бұл шыншылдармен бірге болуды
әмір еткен аятқа бой ұсынған болып табылады.
Мұхтасар сулук кітабында мүрид рабытасын мына төмендегідей жасайды деп
көрсетілген:
1. Мүрид шейхының нұрлы дидарын маңдайында “нәпсі ләтифе” болған
екі қасынан бір бармақ жоғарысында бейнелейді. Бір пақырдың
патшадан қажетін сұрағаны сияқты нәтиже талап етеді.
2. Мүрид шейхын нәпсі латифесінде деп сезініп, нәпсі латифесінен
шығарған бір нұр деп сенуі. Зікірінің бұндай нәтижесіне ие
болғынын қаласа нәпсісін тазалауы керек.
3. Мүрид шейхының нұрлы жүзін жүрегінің ішінде дайын болғанын
қиялдап, бұндай қиялдан нәтиже күтуге болады.
4. Мүрид нұрлы жүзін жүрегінің ішінде дайын екенін қиялдап,
жүрегіне осыдан нәтиже күтеді.
5. Жүрегімен шейхын бір нұр теңізі деп сезінуі, бұдан жүрегіне бір
нәтиже ағуын күтеді.
6. Шейхын жүрегінің ішінде тек бір нұр деп сезінуі. Бұның себебімен
Аллаһ тағалаға зікір етеді.
Мүршидтің құзырындағы рабыта:
Шейх Фетхуллаһтың еңбегінде рабытаның түрлерін ашықтауы кезінде былай
деген:
“Мүрид ұстазының құзырында , орындыққа отырған бір әкімнің алдында
тұрған бір пақыр сияқтанады. Яки мүрид жүрегін бір қайыршыдорбасы сияқты
ашып, әкімнен тап етеді. Бұл бір қиялдау емес, өйткені бұл жерде ұстаз
алдында қиялдауға орын мүлдем жоқ. Ұстаздың айтатын өсиетін, беретін
кеңесін, айтатын ойын, қоятын шартын күтумен әлектенеді”.
Құран Кәрімде былай делінген:
“Сондай-ақ жолымызда күрескендерді әлбетте тура жолдарымыға саламыз.
Рас Аллаһ тағала жақсылық істеушілермен бірге ”[39].
“Мүминдер Аллаһ тағаладан қорқыңдар және шыншылдармен бірге
болыңдар”[40]. Шыншылдармен араласыңдар олармен қоян қолтық араласыңдар.
Оларға араласыңдар оларға ұқсайсыңдар, олар сияқтанасыңдар, себебі әркім
жанында жүрген кісіге ұқсайды, оған бейімделеді[41].
Мүршидтің жоқ кезінде жасалынатын рабыта, яғни қияли рабыта екі бөлімге
бөлінеді. Олар:
1. Шекли (түр) рабыта:
Мүрид шейхын толған ай сияқты жарық, жылтыр, көз нұрын алатындай
сезіндіреді. Шейхынан шыққан жарық сәулесімен нәрленген және жүрегіне сол
сәуленің кіргенін тағы жүрегі арқылы бүткіл денесіне жайылуын
қамтамасыздандырады. Кейбір мүридтер шекли рабыта былай болады:
Мүрид шейхын басына шығарып, денесін өзінің денесінің үстіне шығарып
алған сияқты көрінеді. Бұндай жағдайда да шейхтың маңдайынан шыққан жарық ,
сәулені жүрегіне сонсоң арқасынан басқа латифелеріне (діл гауһарлары)
ұрғаннан кейін денесінің түгеліне жайылғанын қажеттенеді.
Шекли рабытаның бұл түрін жүректі мазалайтын әртүрлі қиындық,
қыстаулармен азғыру кезіндегі шейхтың көз алдынан жоғалып кетуі кезінде
іске асырылады. Кей кезде шекли рабыта сызу түрінде болды. Мұндай жағдйда
мүрид өзінің денесіне шейхының суретін сызып тастайды. Өзін шейхына деген
бір орын ретінде көрсетеді. Кей жағдайда мүрид өзін жоқ деп сезініп,
шейхының өміріне айналып, осылайша шейхының бірлескен болып саналады.
Шейхымен бір қазанда қайнаған болып сезінеді. Бұл шейхына болған
махаббатының шектен тыс екенін көрсетеді. Мүридтің шейхына деген
махаббатының үстемдігін көрсетеді. Бұндай дәрежеде шейхын жақсы көру оншама
қажет емес. Бұл шейхтың орынында өзін шейх деп сезінуі. Яғни өзін жоқ деп,
өзінің орынына шейхы бар деп ссезінеді. Соған құрмет көзімен қарайды.
Мұндай жағдайда адам өзін-өзі басқарудан қалады. Бұндай дәрежеде ұстазын
жақсы көретіндер ұстазына деген сүйіспеншіліктерін арттырған болып
саналады. Егер адам шейхын шектен тыс жақсы көретін болса , мұның өзі
қателік болып есептеледі. Сондықтанда адам шейхын сүюде, тағыда басқа
нәрселерде де өзінің орнын білуі тиіс, шегінен аспауы керек.
2. Мағнауи рабыта
Мүридтің шейхының нұрлы жүзін, ешқандай сезім мүшелерімен байқалмайтын
тек қана жүрекпен сезілетін мағына ретінде суреттеу. Бұл шейхының нұрлы
жүзін жүрегінде жаңғыртуы болады. Тек қана жүрегінде сезеді.
Мағнауи рабытаның бір түрі мүридтің әртүрлі жағдайда шейхын кәміл
сипаттарда көре білуі, оның айтқандарын орындап, тиым салғандарынан ұзақ
тұруы болады[42].
Мағнауи рабытаның басқа бір түрі шейхын әһли бейт байланыстары және
отырған жерлерінің ұзақтан немесе жақыннан байланысы болған нәрселермен ,
махаббат пен айырылу қасиетін , кездесуін, сағынуы арқылы жиі-жиі еске алу
болып табылады.
Мағнауи рабытаның көз алдында суреттеулерінің бірі мүрид жолда жүріп
келе жатып, тамақ жегенде немесе бір күнәға душар болған жағдайда шейхын
өзінің қасында тұрғанын сезіну, оны қиялында жаңғыртуы. Мұндай жағдайда
жүріп келе жатып аяғын шейхына қарай ұзатпауға, отырғғанда шейхына арт
жағын қаратпауға, түкіргенде шейхына қарай түкірмеуге шейхынан алыс
болсада мұндай келеңсіз әрекеттер жасамауға тырысады. Мұндай жағдайда мүрид
әртүрлі нәрсені өзі үшін қараңғылық деп көрседе шейхының тұрған жерін жарық
сәуле ретінде көреді.
Мүрид шейхының өзіне бір болымды нәтиже береді деген сенімен рабыта
құруы тиіс. Егерде шейхынан пайдаланатындай ешбір әрекет болмаса онда оған
рабыта жасалудың қажеті болмай қалады. Сондықтан рабыта жасау тек қана
кәміл шейхқа жасалуы керек. Осы сияқты ұйқысынан оятып алып дәріс беруіне
де рабыта жасайды. Яғни шейхын ұйықтап жатқан жеріннен оятып алып, дәрісін
тыңдауға шейін болады. Мұндай шейхтер яғни ұйқысынан оятқанда дереу тұрып
дәріс беріп кете беретін шейхтар міне солар нағыз шейхтар болады. Мүридтің
рабыта жасағаны екі рабыта арсындағысы амалдары рабыталы болып саналады.
Жеп, ішкен кезде , достарымен бірге болғанда немесе бейтаныстармен
бірге болғанда , жанұясымен бірге отырғанда жасалған рабыта маңызды рабыта
болып саналады. Тіпті мүрид отбасымен бірге болғанда шейхының сөздерін
айтуы керек.бұл шейхының сөздерінен сұхбат жағын қарастыру керек. Рухани
жағын қарастыруы керек. Сұхбат мағнауи сезімдермен жүректерін толықтыруы
арқылы аяқталуы тиіс. Шейхының айтқан өсиеттерін, жақсы кеңестерінің
айтылуы керек. Рабытаның тиімсіз бір жағы ғалымдар және шейхтармен болған
сұхбат. Көбінесе инкар етіуші ғалымдармен қалғанда болады. Осылайша мүрид
біреулердің яғни ғұлама , білім иелері кісілерден әсерленеді, ықыласынан
айырылады.
Мүридтің сылдырлап аққан суларды, әдемі көгерген шөптерді, зәулім
ғимараттарды, жарасымды киімдерді, көлікке арналған әдемі жануарларды
жануарларды көрген кезінде де рабыта жасауы керек. Осындай нығметтерді
көргенде мүрид былай деуі тиіс:
“Әттең шейхым осы сылдырлап аққан сулардың қасында, шөптердің үстінде,
зәулім ғимараттарда болса сұхбаттарына құлақ түрсек. Өйткені бұндай
жерлерде сұхбаттасудың дәмі басқаша. Әттең шейхым мына тартымды киімерді
киіп, мына жүйрік атқа мініп, ақылын, жүзін көре алатындай болып жарыққа
шықса ғой” деп ойлауы қажет. Бұлай ойлап отырғанда тариқатқа қатысы
болмаған қызғанышты өзіне өте алыс ұстауы керек.
Мүрид берілген нығметерге рабыта жасауы барысында былай деуі маңызды:
Шейхым менің бос болған жанымды көріп Аллаһ тағаладан маған
нығметтерлің кешірілуі сұрап, ұлы Аллаһ шейхымның тілегін қабыл еткен
болсын. Бұл жағдайда мен нығметтерді бергенге, оған себепкер болғанға мыңда
бір алғысымды білдіруім қажет.
Осы сияқты бір қиншылыққа жолыққанда былай деуі керек:
“Шейхым менде Аллаһ тағаладан басқа нәрселерге байланыстан, алданған
жүрегімді осы нәрселерден құтылуынан Аллаһ тағалаға бет бұрғаны үшін Аллаһ
тағала маған бұл қиыншылықты берген. Осылайша шейхым оянуымды Аллаһқа бет
бұруымды қалаған. Бұндай жағдайда қиыншылықтың өзі бір қайыр іс болып
саналады. Бұндай кезде мен қиыншылыққа душар қылғанға шүкіршілік етемін.
Ал оныың маған душар болуына сансыз алғысымды айтамын” деуі керек[43].
Шекли рабыта махаббаттың, ал мағнауи рабыта болса ықыластың негізі,
қайнар көзі болып табылады. Кей кездері шекли рабытамен мағнауи рабыта бір
жерде тоғысып, мүрид шейхын ұлы бір мәртебеге жеткен бір тән ретінде
сезінеді.
Шахи Хазне, шейх Мұхаммед Зияддинің халифасы молла Зейнуддинге жазған
хатында былай деген:
“Достым молла Зейнуддин! Бізге соңғы келуіңнен бастап, саған қияли
рабыта жасауға әмір еттік. Қияли рабыта былай болады: Мүрид ұстазын әрқашан
өзімен бірге жүргенін ойлайды. Тамақ жегенде, отырғанда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.