Азаматтық қоғам дамуының алғышарттары

Марксизм-ленинизм классиктері зерттеп қоғам дамуының барысын әлемдік дәрежеде анықтап кеткен кезеңдердің реттілігі бүгінде бұзылды, капитализмнен кейінгі келесі даму сатысы коммунизмге жету мүмкін болмай, тек қиял ғана болып қалды. Осы уақытқа дейін, капитализмнен кейін социалистік қоғам, одан соң кемелденген социолизм, одан әрі коммунизмге жетеміз деп Кеңестер Одағының Коммунистік партиясы өзінің жалған идеологиясымен халықтың санасын сан-саққа жүгірткені баршамызға белгілі.
XYII-XYIII ғасырларда капиталистік сатыға өткен батыс өркениетін құраған Ұлыбритания, Франция, Германия т.б. елдер 3 ғасырдан астам уақыт коммунизм құрамыз демей-ақ, капиталистік құрылыстың өзінде-ақ өмір сүре отырып адамға қажетті игіліктердің бәрін жасады. Олардың, құқықтық мемлекеттің арқасында, социалистік қоғам құрмай-ақ молшылыққа кенеліп отырған жайы бар.
Бүгінде мемлекеттің сан-алуан түрлері өмірге келгені белгілі. Жалпы мемлекеттер, басқару формасы мен саяси өкіметтің негізгі институттарының құрылысына қарай да әртүрлі болады. Қазіргі өркениетті елдердің көбі азаматтық қоғам арқылы құқықтық мемлекет дәрежесіне жеткен жайлары бар.
Демократиялық бағыт ұстаған мемлекеттің қанат жайып өркендеуі, даму болашағы азаматтық қоғам орнатумен және өзінің құқықтық сипат алуымен тығыз байланысты.
Азаматтық қоғам дегеніміз – мемлекеттің қызметінен тыс, топтардың, ұжымдардың, экономикалық, мәдени, рухани-адамгершілік, ұлттық, діни белгілері бойынша біріккен құрылымдардың жиынтығы. Ол – қоғам мүшелері арасында экономикалық, мәдени, құқықтық және саяси қатынастары дамыған қоғам, олар мемлекеттен тәуелсіз, бірақ олармен бірігіп өмір сүретін әлеуметтік, экономикалық саяси мәдени және моральдық мәртебесі жоғары мемлекет.
Азаматтық қоғам идеясы ежелгі дәуірде пайда болған. Аристотель азаматтық қоғамдағы меншіктің рөлі туралы: кімде-кім меншікке ие болса, сол ізгіліктің, адамгершіліктің иесі болады деп жазады. Ал азаматтық қоғам термині ең алғаш рет 1594 жылы Англияда қолданылған көрінеді. Ол латынның civis, азамат (гражданин) деген сөзінен civitas қоғам – общество деген ұғыммен ұласады. Ал шын мәнінде ол XYII ғасырда Шотландияда және XIX ғасырда Германияда жүзеге асты. Азаматтық қоғам мәселесіне Т.Гоббс, Ш.Л.Монтескье, Ж.Ж.Руссо, Т.Пейн, т.б. ойшылдар елеулі үлес қосты. Азаматтық қоғам XVIII ғасырдан бастап кең ауқымда – қоғамдық, тар ұғымда – мүліктік қарым-қатынастарды білдіретін термин ретінде қолданылды. Ағылшын, француз философтары азаматтық қоғам адамның табиғи қасиеттері, саяси міндеттер, басқару және құқық формалары, т.б. арқылы қалыптасады деп білді. Азаматтық қоғам жалпы индивидтен тыс, олардың іс-әрекеті өріс табатын орта ретінде қарастырылды. Гегельдің айтуынша: азаматтық қоғам бұл әлеуметтік және экономикалық қажеттіліктен туындаған, жеке адамдардың өз мүдделерін белгілі бір мөлшерде жүзеге асыратын қоғамның бір бөлігі делінсе, қазіргі ғылымда азаматтық қоғам дербес әлеуметтік-экономикалық өмір ретінде көрсетіледі.

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы, А., 1995.
2. Жамбылов Д., Саясаттану негіздері, А., 1998.
3. Сыдыков Ұ., Саясаттану, А., 1996.
4. Нысанбаев Ә., Адам және ашық қоғам, А., 1998.
5. Қазақстан - ұлттық энциклопедия, А., 1998.