Ақпараттық технологиялар. Желілер

Кіріспе

ХХ ғасырдың аяғында ақпарат аса маңызды орын ала бастады. Кез-келген салада жетiстiкке жету үшiн ол сала туралы дәл және соңғы ақпараттың қажеттiгi көп кездеседi. Және оның соңғылығы маңызды рөл атқарады. Қазiргi сәтте әртүрлi ақпаратты алудың және берудiң ыңғайлы жолы бүкiл әлемдiк Internet компьютер желiсi болып табылады. Internet ақпараттың технологилар саласында революция жасады деп айтуға болады. Келесi ғасырдың жаңа технологиялары осы революцияның негiзiнде құрылады.
Internet бiр ережеге бағынып жұмыс iстейтiн көптеген компьютерлiк жүйелердi бiр бүтiнге бiрiктiретiн бүкiл әлемдiк компьютерлiк жүйе. Internet коммерциялық ұжым болып табылмайды, ол ешкiмге бағынбайды. Оның дүние жүзi елдерiнде 15 миллионға жуық абоненттерi бар. Әр ай сайын желi көлемi 7-10%-ке көтерiлiп отырады.
Бұрын желi тек тек қана файлдарды және электрондық почтаның хабарламаларын беру ортасы ретiнде ғана қабылданып келсе, қазiргi күнде қорға жетудiң жаңа мүмкiндiктерi қарастырылуда. Екi жыл бұрын ақпараттық қорларға, электрондық архивтерге жету және iздеу мүмкiндiгi бар қаптамалар ойлап табылған болатын.
Компанияларды жылдамдық, арзан бүкiләлемдiк байланыс, бiрiгiп жұмыс iстеудiң ыңғайлылығы, Internet-тiң ерекше дерек қорлары қызықтырады. Олар бүкiләлемдiң желiнi өздерiнiң меншiктi жергiлiктi желiлерiне қосымша ретiнде қарастырады.
Шындығында Internet өзара әртүрлi байланысқан және әртүрлi компаниялардың меншiгi болып келетiн жергiлiктi және бүкiл әлемдiк желiлерден тұрады. Internet-тiң бiр-бiрiне файлдарды, хабарламаларды жiберiп, тығыз байланыста жатқан әр түрлi көлемдегi шағын желiлерден құралған мозайка ретiнде қарастыруға болады.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Кiрiспе
ХХ ғасырдың аяғында ақпарат аса маңызды орын ала бастады. Кез-келген
салада жетiстiкке жету үшiн ол сала туралы дәл және соңғы ақпараттың
қажеттiгi көп кездеседi. Және оның соңғылығы маңызды рөл атқарады. Қазiргi
сәтте әртүрлi ақпаратты алудың және берудiң ыңғайлы жолы бүкiл әлемдiк
Internet компьютер желiсi болып табылады. Internet ақпараттың технологилар
саласында революция жасады деп айтуға болады. Келесi ғасырдың жаңа
технологиялары осы революцияның негiзiнде құрылады.
Internet бiр ережеге бағынып жұмыс iстейтiн көптеген компьютерлiк
жүйелердi бiр бүтiнге бiрiктiретiн бүкiл әлемдiк компьютерлiк жүйе.
Internet коммерциялық ұжым болып табылмайды, ол ешкiмге бағынбайды. Оның
дүние жүзi елдерiнде 15 миллионға жуық абоненттерi бар. Әр ай сайын желi
көлемi 7-10%-ке көтерiлiп отырады.
Бұрын желi тек тек қана файлдарды және электрондық почтаның
хабарламаларын беру ортасы ретiнде ғана қабылданып келсе, қазiргi күнде
қорға жетудiң жаңа мүмкiндiктерi қарастырылуда. Екi жыл бұрын ақпараттық
қорларға, электрондық архивтерге жету және iздеу мүмкiндiгi бар қаптамалар
ойлап табылған болатын.
Компанияларды жылдамдық, арзан бүкiләлемдiк байланыс, бiрiгiп жұмыс
iстеудiң ыңғайлылығы, Internet-тiң ерекше дерек қорлары қызықтырады. Олар
бүкiләлемдiң желiнi өздерiнiң меншiктi жергiлiктi желiлерiне қосымша
ретiнде қарастырады.
Шындығында Internet өзара әртүрлi байланысқан және әртүрлi
компаниялардың меншiгi болып келетiн жергiлiктi және бүкiл әлемдiк
желiлерден тұрады. Internet-тiң бiр-бiрiне файлдарды, хабарламаларды
жiберiп, тығыз байланыста жатқан әр түрлi көлемдегi шағын желiлерден
құралған мозайка ретiнде қарастыруға болады.
Қолданушылар АҚШ, Канада, Австралия және т.б. еуропа елдерiнiң
ақпараттық қызмет көрсету орындарымен байланыса алады және қызмет көрсету
бағасы төмен (көбнесе бұл қолданылған немесе телефонның айлық төлемi).
Internet желiсiнiң тегiн архивтерiнен жаңа ғылыми ашылулардан ертеңгi
күннiң ауа райына дейiн кез-келген ақпаратты табуға болады.
Онымен қоймай, Internet бүкiл әлем бойынша арзан, сенiмдi байланысты
қамтамасыз етедi. Әдетте халықаралық байланыста Internet инфрақұрылымдарын
пайдалану спутник немесе телефон арқылы тура компьютерлiк байланыстан
арзанырақ түседi.
Электрондық пошта – Internet-тiң ең дамыған қызметi. Қазiргi уақытта
20 миллионға жуық адамда электрондық поштада мекен-жайлары бар. Электрондық
пошта бойынша хат жолда жай хат жолдауға қарағанда арзанырақ түседi. Және
де, жай хат жiберiлген мекен-жайға жеткенше апталар, тiптi бiрнеше ай өтуi
мүмкiн, ал электрондық пошта бойынша жiберiлген хат бiрнеше сағаттың iшiнде
жетедi.

1 ТАРАУ
Internet желiсiнiң жалпы құрылымы
1.1 Компьютерлiк желiлер, Internet желiсiнiң пайда болуы және дамуы
Компьютерлердiң пайда болуымен қатар олардың арасындағы ақпарат
алмасу мәселесi туды. Ақпаратпен ақпарат тасымалдаушылар: магниттiк
дискiлер және ленталар, оптикалық дискiлер, т.б. арқылы алмасуға болады.
Бiрақ бұл процестiң жылдамдығы өте төмен және ол өте ыңғайсыз.
Компьютерлер адамның қатысынсыз ақпарат алмасу үшiн оларды өзара
кабельдермен байланыстырған анағұрлым тиiмдi. Егер екi компьютердi
кабельмен байланыстырып, ақпарат алмасу бағдарламасын ойлап тапсақ, онда
қарапайым компьютерлiк желi осы болады. Ал бiрнеше компьютерлер
байланысқанда ақпарат алмасу өте қиын. Пайда болған қиындықтарға қарамай
бiрнеше компьютерлердi байланыстыру принципi екi компьютердi байланыстыру
принципiне ұқсас. Компьютерлерге байланыс торабын жалғау үшiн арнайы
электрондық құрылғылар және желiде бiрiгiп жұмыс iстеу бағдарламасы қажет.
Яғни компьютерлiк желi - ол компьютерлер, олардың арасындағы байланыс
тораптары және ақпарат алмасуды қамтамасыз ететiн бағдарламалар.
Желiге бiрiктiрiлген компьютерлердiң ара қашықтықтарына қарай
байланыс торабы ретiнде кабель, телефондық торап, радио байланыс, сонымен
қатар спутниктер байланыс үшiн пайдаланылады.
Байланыс тораптарының бiр- бiрiнен айырмашылығы ақпарат алмасу
жылдамдықтарында. Жылдамдығы ең төмен - телефондық тораптар, себебi олар
басында телефонмен сөйлесу үшiн ойлап табылған, бiрақ олар өте арзан және
кез келген үйде бар. Сондықтан компьютерлiк желiге қосылудың ең дамыған
жолы телефон торабы арқылы. Телефон номерiн тергенде АТС-те екi абоненттi
қосу үшiн ауыстырып қосу (коммутация) процесi жүредi, сондықтан телефон
торабын коммутацияланытын деп атайды. Коммутацияланатын тораптарға
қарағанда бөлiнген арнай тораптар компьютерлер арасында жыл бойы,
тәулiгiне 24 сағат байланыс жасайды. Бөлiнген-арнайы тораптар кабельдердiң
немесе радиобайланыстың көмегiмен жасалынады, олардың жылдамдығы өте
жоғары.
Компьютерлiк желiлер жергiлiктi және бөлiнген болады. Жергiлiктi
желi бiр немесе көршi ғимараттарда орналасқан компьютерлердi
байланыстырады. Ал егер байланысатын компьютерлер әртүрлi қала немесе
елде орналасқан болса, ондай желi бөлiнген деп аталады. Әдетте бөлiнген
желiге бiр компьютер емес, бүкiл жергiлiктi желi қосылады. Осылай басқа
қалаларда бөлiмшелерi бар фирмалар үшiн корпоративтiк желi құруға болады.
Бөлiнген әлемдiк көлемдегi желiлер бүкiләлемдiк желi деп аталады.
Internet ең белгiлi бүкiләлемдiк компьютерлiк желi болып есептеледi.
1961 жылы АҚШ-тың Қорғаныс Министрлiгi Internet-тiң пайда болуына
себеп болған желi құрды. Ол ARPAnet деп аталады. ARPAnet әскери
құрылымдардағы ғылыми зерттеулердi қолдауға, аап айтқанда авиация шабуылына
шыдайтын, қалыпты жағдайда жұмыс iстей алатын желi құру мақсатында пайда
болған тәжiрибелiк желi болатын.
Бұл шарт Internet құрылымын және жасалу принципiн түсiнудiң бiрден-
бiр кiлтi болып саналады. ARPAnet моделiнде әрқашан бас компьютермен
қабылдаушы компьютердiң арасында байланыс болды. a priori желiсi өте
сенiмдi болып табылды, өйткенi оның кез келген бөлiгi кез келген сәтте
жойыла алатын едi.
Желiге ғана емес байланысатын компьютерлерге де байланыс дұрыстығын
бақылау және жөндеу жауапкершiлiгi жүктелген.
Негiзгi принцип – кез-келген компьютер басқа компьютермен тең
жағдайда байланыса алады.
Деректер алмасу IP– Internet протоколының көмегiмен жүзеге асты. IP
протоколы – желi жұмысының сипаттамасы және ережелерi. Онда желiде
байланысты қолдау, IP – пакеттердi өңдеу және қолдану ережелерi, IP желiлiк
пакеттерiнiң сипаттамасы бiрiктiрiлген. Желi тұтынушылар торабынан желiнiң
құрылымы туралы ешқандай деректер қажет етпейтiндей құрылған. Желi арқылы
хабарлама жiберу үшiн компьютер деректi IP деп аталатын “хаттамаға”
салынып “хаттамада” жiберiлетiн мекен-жайды жазып, осы процедуралардан
кейiн шыққан пакеттi желiге жiберу керек.
Бұл шешiмдер “сенiмдi” желi сияқты, таң қалдыруы мүмкiн, бiрақ бұған
дейiнгi тәжiрибелер бұл шешiмдердiң дұрыс екенiн дәлелдейдi. Халықаралық
Стандарттау Ұйымы (Organization for International Standardization)
компьютерлiк желiлер үшiн стандартты ойлап тапқанша тұтынушылар күтпедi.
Internet белсендiлерi компьютерлердiң барлық түрi үшiн IP – бағдарламалық
қамтама ойлап таба бастады. Бұл әдiс әртүрлi компьютердi байланыстырудың
тиiмдi жолына айналды. Бұл жүйе үкiметке де әртүрлi шығарушылардан
компьютердi сатып алу саясатын жүргiзетiн университеттерге де ұнады. Әркiм
өзiне ұнайтын компьютердi сатып алды және желiде басқа түрлi
компьютертерлермен бiрiгiп жұмыс iстеу мүмкiндiгiнен ол тәуелсiз болды.
ARPAnet-тiң пайда болуынан кейiн шамамен 10 жыл өткеннен кейiн
Жергiлiктi Есептеу Желiлерi (LAN) пайда болды. Мысалы Ethernet және т.б.
Олармен қатар жұмыс iстеу станциясы деп аталады. Компьютерлер пайда бола
бастады. Олардың көбiнде Unix операциялық жүйесi орнатылды. Бұл ОЖ -де
желiде Internet (IP) протоколымен жұмыс iстеу мүмкiндiге болды. Принциптi
жаңа мәселелер мен оларды шешу мәселелерi пайда болысы мен жекелеген
ұйымдар ARPAnet-ке өзiнiң жергiлiктi желiлерi арқылы қосылғысы келдi.
Шамамен сол уақытта IP-ге жақын коммуникалдық протоколдарды қолданғанын
өзiнiң желiлерiн ойлап тапқан ұйымдар пайда болды. Егер бұл әртүрлi желiлер
бiрiгiп жұмыс iстей алса, онда бұдан барлығы ұтатын едi. Өйткенi бiр
желiдегi тұтынушы екiншi желiнiң тұтынушымен байланыса алады ғой.
Бұл жаңа желiлердiң iшiнде ең маңыздысы Ұлттық Ғылыми Фонд (NSF)
шешiмiмен құрылған NSFnet едi. 80-шi жылдардың соңында NSF кез-келген
ұйымдар қолдана алатын 5-суперкомпьютерлiк орталық құрды. Олардың тек 5-еу
екенi бұндай орталықтар бай Америка үшiнде қымбатқа түсетiнiмен
түсiндiрледi. Сондықтан да, оларды кооперативтi түрде қолдану қажеттiгi
туды. Оларды өзара байланыстырып, әртүрлi тұтынушыларға қызмет көрсете
алатын қалыпқа келтiру қажет болды. Оларды өзара ARPAnet
коммуникацияларымен байланыстыру сәтсiз аяқталған едi, себебi, олар
қорғаныс құрылымындағы бюрократияны жеңе алмады және де жұмысшылармен
қамтамасыз ету мәселесiн шеше алмады.
Осыдан соң NSF ARPAnet-тiң IP технологиясына негiзделген өз желiсiн
құруға кiрiстi. Орталықтар өзара 56 кбс өткiзу мүмкiндiгi бар арнайы
телефон тораптарымен байланыстырылды. Бiрақ, ол барлық университеттермен
зерттеу ұйымдарын орталықпен тура байланыстырып жатпады, себебi, олардың
арасында соншама кабельдердi жүргiзу қымбат екенiмен қоймай, iс жүзiнде
мүмкiн емес едi. Сондықтан желiнi аймақтық принцип бойынша құру жөнiнде
шешiм қабылданды. Елдiң әр бөлiгiндегi қызығушылық бiлдiрген ұйымдар өзiнiң
жақын жақынымен байланыс құруы қажет болды. Осылайша пайда болған өзiнiң
бiр нүктесiнде суперкомпьютерге қосылды, ослай суперкомпьютерлi орталықтар
өзара байланыс жасады. Бұндай топологияда компьютер кез-келген басқасымен
өзiнiң көршiсi арқылы байланыс жасады. Бұл шешiм дұрдыс, бiрақ, жеке
сұранысты қанағаттандыра алмаған сәттер туды. Суперкомпьютердi бiрiгiп
қолдану қосымшаларға оған қатысы жоқ басқа ақпараттарды да қолдануға
мүмкiндiк ашты. Кенеттен, университеттер, мектептер және басқа ұйымдар
өздерiнiң қарамағында мол деректермен өте көп қолданушы бар екенiн түсiндi.
Желiдегi деректер легi желiнi басқарушы компьютерлерге ауыр түскенше көбей
бердi. 1987 ж. желiнi басқару және дамыту туралы келiсiм шарт Merit Network
Inc. компаниясына берiлген. Ол компания IBM және MCI компанияларымен
бiрiгiп Мичиган бiлiм беру желiсiмен айналысқан болатын. Физикалық тозығы
жеткен ескi желi шамамен 20 се жылдам жаңа телефон тораптарымен
ауыстырылған. Желiнi басқару машиналары да ауыстырылған едi.
Желiнiң даму процесi үздiксiз жүредi. Бiрақ бұл жаңартулардың көбiн
қолданушы байқамайды. Компьютердi қосқанда жаңартулар жүргiзу себебiнен
Internet-тi жақын жарты жылда қолдануға болмайды деген жарнаманы сiз
әлбетте көре алмайсыз. Желiнiң дамытылуы мен қайта жүктелуi сенiмдiрек
технологияның пайда болуына әкелiп соқты. Мәселелер шешiлген ал даму
идеялары iс жүзiнде тексерiлген едi.
NSF-тiң күш салуының арқасында кез-келген адам желiге қосыла алатын
болды. Бұрын Internet тек қана ақпараттану саласындағы зерттеушiлер мен
мемлкет қызметкерлерi үшiн ғана арналған ғана болатын. NSF-тiң арқасында
оқу орындарын бiр шартпен: олар кейiн желiге өзi тұрған аймақтың қосылуын
қамтамасыз ету керек болды, қоса бастады. Осылайша кез-келген 4 жылдық
колледждiң студентi Internet-тiң қолданушысына айнала алды.
Сұраныс көбейе түсуде. Осында батыстың көптеген колледждерi Internet-
ке қосылған. Орта және бастапқы мектептердi де Internet қолданушыларының
қатарына қосу амалдары жүргiзiлуде. Колледждердiң түлектерi Internet-тiң
артықшылықтары туралы жақсы бiледi, ол туралы өз жұмыс берушiсiне айтады.
Осылайша желi өсе түседi, оның өсе түсуiмен байланысты мәселелер пайда
болды, ол мәселелердi шешу жолдары ойластырылады. Осының бәрi желi
технологияларының жаңартылып оның дами түсуiне әкелiп соғады.
Internet-тiң бүгiнгi көлемi ол бүкiл әлемдегi көптеген желiлердi
өзiне қосқандықтан бастапқы көлемiнен анағұрлым үлкен. 1.1 Диаграммасы
Internet-ке 1969 жылы қосылған 4 компьютерден 1994 жылғы 8,5 миллион
компьютерде дейiнгi хосттардың өсуiн көрсетедi. Internet-те Хост деп ТСРIP
протоколдары қолдап тұтынушыларға желiлiк қызмет көрсететiн көпоперациялы
жүйеде (Unix, VMS) жұмыс iстейтiн компьютердi айтады.

1.1-шi Диаграмма

1.2 Internet желiсiнiң протоколдары
Ақпарат алысу қалай жүредi?
Internet-те екi негiзгi түсiнiк қолданылады: мекен-жай және протокол.
Өзiнiң ерекше мекен-жайы Internet-ке қосылған кезде кез-келген компьютерде
бар.
Internet-тi басқа желiлерден айыратын негiзгi қасиет ол – ТСРIP
протоколдары. Протокол деген не? Жеке жағдайда протокол өзара байланысу
ережелерi. Яғни желiлiк протокол желiге қосылған компьютерлердiң жұмыс
iстеу ережесi. Жалпы, ТСРIP түсiнiгiне Internet-ке қосылған барлық
компьютерлердiң өзара байланысты барлық түсiнiктi енгiзуге болады. Ол бүтiн
протоколдар тобын, қолданбалы бағдарламаларды, тiптi желiнiң өзiнiң де
қамтиды. ТСРIP – бұл желiаралық технология, Internet технологиясы.
Internet технологиясын қолданатын желi, “internet” деп аталады. Егер сөз
көптеген желiлердi бiрiктiретiн бүкiләлемдiк желi туралы болатын болса ол
Internet деп аталады.
ТСРIP протоколы өз атын екi коммуникациялық протоколдан алған. Олар
– Transmission Control Protocol (TCP) және Internet Protocol (IP).
Internet-те басқа да көптеген протоколдар қолданылуына қарамастан оны
ТСРIP желiсi деп аталады, өйткенi бұл екi протокол ең негiзгi және маңызды
протоколдар болып табылады.
Әрине, Internet-те жұмыс iстеу үшiн протоколдардың қалай жұмыс
iстейтiнiн бiлудiң қажетi жоқ. Бiрақ, сiзге Internet қалай жұмыс iстейтiнi
қызығушылық тудыруы мүмкiн. ТСРIP протоколдарының жұмысын қарапайым мысал
ретiнде түсiндiруге тырысайық.(1.2 сурет)

1.2 сурет ТСРIP ...
Мысалы, Internet-ке қосылған бiр компьютерден екiншiге ақпарат
жiберу керек болды. ТСР протоколы ақпаратты кiшкентай бөлiктерге бөлiп,
қабылдаған кезде дұрыс жинау үшiн оларды нөмiрлейдi. Одан ары IP
протоколының көмегiмен қабылдаушыға жiберiледi және ТСР протоколының
көмегiмен бөлiктер түгелденедi. Әртүрлi бөлiктер Internet арқылы әртүрлi
келуi мүмкiн. Сондықтан олардың келу ретi бұзылады. Барлық бөлiктер келiп
болған соң ТСР олардың ретiн түзеп оларды бiрiктiредi.
ТСР протоколына бөлiктер Internet арқылы қалай жететiнi бәрi бiр.
Онымен IP протоколы айналысады. IP протоколы әр бөлiкке жiберушi мен
қабылдаушының мекен-жайлары туралы қызметшi ақпаратты тiркейдi. Internet
көбiнесе бұлттар шоғыры ретiнде көрсетедi. Ақпараттың жүру жолы сiзге
белгiсiз, бiрақ дұрыс рәсiмделген IP-пакеттер қабылдаушыға жетедi.
ТСРIP протоколдары осылайша жұмыс iстейдi. Олар екi компьютер
арасындағы ақпарат алмасуды қамтамасыз етедi. Олардың көмегiмен басқа
протоколдар Internet-тiң басқа бiр қызметтерiн атқарады.
1.3 Internet қызметтерiнiң мүмкiндiктерi
Internet-те ТСРIP протоколдарының негiзiнде әртүрлi қызмет
көрсететiн бiрқатар протоколдар бар. Қолданбалы бағдарламалар, Internet
қызметi, оның мүмкiндiктерi туралы сөз қылғанда бiз бiрнәрсе туралы ғана
айтамыз. Internet-тiң барлық көрсететiн қызметтерiн екi топқа бөлуге
болады: абоненттер арасындағы ақпарат алмасу және желiнiң деректер қорын
пайдалану. Абоненттер арасындағы байланысты орнатуға жатады.
Тelnet – алыстатылған рұқсат. Абонентке Internet-тiң кез-келген ЭЕМ-
iнде өзiнiкiндей жұмыс жасауға мүмкiндiк бередi. Яғни бағламаларды жүктеу,
жұмыс iстеу режимдерiн өзгерту т.б. алыстатылған компьютерлер ретiнде Unix
ОЖ-сiнде жұмыс iстейтiн компьютер қабылданады. Сондықтан алыстатылған
терминал режимiнде жұмыс iстеу үшiн аталған ОЖ-нiң негiзгi командаларын
бiлу қажет. Windows сияқты графикалық операциялық жүйесiнiң дамуына
байланысты. Командалық жұмыс iстеу режимi кең тарады да Тeinet қызметiн көп
тұтынушылар қолданбайды.
Электрондық пошта немесе E-mail Internet желiсiндегi кез-келген
абонентпен пошталық хабарламалармен алмасу. Мәтiндiк хабарламалармен қатар
екiлiк файлдарды жiберу мүмкiндiгi бар. Internet желiсiндегi хабарламалар
көлемiне келесi шектеулер салынады – пошталық хабарламаның көлемi 64 кб-тан
аспауы керек. Internet-те USENET жаңалықтар тобы өте танымал. Оларды кейде
телеконференциялар немесе электрондық жарнама тақталары деп те атайды. Бұл
қызмет шамамен электронды пошта тәрiздi жұмыс iстейдi, бiрақ қабылданған
хабарламалар ортақ қолдануға ғана жарамды. Дискуссияның ыңғайлылығы үшiн,
олар топтарға бөлiнген, ол топтардың мүшелерi белгiлi бiр анықталған
тақырып бойынша мәлiмет алмаса алады. Осылайша әлемнiң түпкiрiнде тұратын
бiр ойлы адамдарға жаңалықтар топтары өздерiнiң ойларымен алмасуға
мүмкiндiк бередi.
Internet әлемдегi ең үлкен файлдар қоймасы болып табылады. FTP (File
Transfer Protocol) – файл жiберу протоколы. Абонентке желiдегi кез-келген
компьютермен екiлiк немесе мәтiндiк файлмен алмасуға мүмкiндiк бередi.
Алыстатылған компьютермен байланыс құры арқылы тұтынушы файлды өзiнiң
немесе басқа бiр алыстатылған компьютерге көшiрiп алуға болады. Бұл сервис
тегiн бағдаламалар мен әртүрлi қосымшалар және дұрыстауларды алудың негiзгi
әдiсi болып табылады.
NFS (Network File System) – таратылған файдық жүйе. Тұтынушыға
алыстатылған компьютердiң операциялық жүйесiмен өзiнiкiндей қолдануға
мүмкiндiк бередi.
Talk – алыстатылған ЭЕМ қолданушымен “сөйлесудi” ашуға мүмкiндiк
бередi. Онда экранда енгiзiлетiн мәтiнмен қатар алыстатылған қолданушының
жiберген жауабы да көрiнедi.
Iptunnel – ЖЕЖ Net Ware сервисiне кiруге рұқсат бередi. Өйткенi оған
ЖЕЖ арқылы тура байланыс жоқ, тек қана Internet желiсi арқылы ғана бар.
Whois – Internet желiсiнiң мекен-жайлық кiтабы. Сұрау бойынша
қолданушы алыстатылған компьютердiң меншiлiктiлiгi немесе басқа қолданушы
туралы мәлiмет ала алады.
Finger – алыстатылған компьютердiң қолданушылары туралы мәлiмет алу.

Webster – ағылшын тiлi сөздiгiнiң желiлiк түрi.
Факс-сервис – қолданушыға желiнiң факс-серверiн қолданып факсимальдiк
байланыста хабарлама жiберуде мүмкiндiк бередi.
Электронды аудармашы – оған жiберiлген мәтiндi бiр тiлден екiншi
тiлге аударды. Электронды аудармашыларға тек қана пошта арқылы кiруге
болады.
Шлюздер – ТСРIP протоколдарымен жұмыс iстемейтiн абоненттерге
(FidoNet, GoldNet, AT50) хабарлама жiберуге мүмкiндiк бередi.
Автоматтандырылған iздеу жүйелерiне келесi жүйелер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.