Қазіргі таңдағы халықаралық қатынастардағы Араб - Израиль мәселесі

Жоспары:

Кіріспе 3

I . тарау. Араб . Израиль қақтығысының пайда болу себептері
мен тарихи алғышарттары.
1.1 Израиль мемлекеті 6
1.2 Палестина мемлекеті 7

II . тарау. Шығыстағы жанжалдың астарында не жатыр
2.1 Араб . Израил қақтығысы . өркениеттер қақтығысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2.2 Әлемдік саясат және Араб елдері, немесе Отарлаудан өзара түсінікке ... ..12
2.3 Қазақстан республикасының осы мәселедегі позициясы ... ... ... ... ... ... ... .23

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25

Қолданылған әдебиеттер ... ..26

Кіріспе.
Тақырып өзектілігі. Қазіргі заманда қақтығыстардың тарихын, оның ішінде шығу себептерін оқып білу өте қажет. Мұны оқып білудің зор теориялық және практикалық маңызы бар.
2001 ж. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев айтқандай, «Дүниені қайдағы бір "ассиметриялық" соғыс дүр сілкіндірді. Тұрақты әскері жоқ эксаумақтық ұйымдар мен мемлекеттік айғақтары сайма - сай элемдік деңгейдегі державалар арасындағы соғыс. Жаңа геосаяси күш өзін жан түршіктірер тасжүректік тұрғысында танытты. Елбасшымыз сонымен қатар қақтығыстарды шешуде дипломатиялық жолды алға тартып өтті.1
Мұсылман әлемінің ғана емес, дүниежүзілік мәселеге айналған араб -израиль, қақтығысы, әлі күнге дейін шешімін таппай отыр.
Араб - Израиль қақтығысының шығу себептерін терең түсіну үшін,
бірнеше факторларды жеке-жеке талдау қажет. Араб - Израиль қақтығысың-зерттегенде оның ең маңызды кезеңін ғана емес, барлық кезеңін терең зерттеуіміз керек. Осы қақтығысты зерттеу арқылы, әлемнін "басқа- аймақтарында болып жатқан қақтығыстардың шығу себептерін терең түсінуге болады. Үнді - Пакистан қақтығысы оған жарқын мысал бола алады.
Әлем тарихының қазіргі кезеңінде бүл қақтығыс ең маңызды тараулардың бірі болып табылады. Араб - Израиль қақтығысы әлі күнге дейін толық зерттеуді қажет етеді. Яғни бұл кақтыгысты зерттеуде тарихшылар әр түрлі баға береді. Араб әлеміндегі тарихшылар мейлінше Израиль жағын, айыитап жазса, Израиль мен батыс елдеріндегі тарихшылар терроризмді желеулеттті мұсылман елдерін сынга алуда.
Курс жүмысының кокейтестілігі ретінде, араб - израиль қақтығысы әлі күнге дейін, шешілмегенін айтуға болады. Деректерден нақты материалды таңдай отырып, біз қактығыс тарихын зерттейміз. Араб - Израиль қақтығысының күшейген кезеңі "Қырги қабак соғысы" кезеңінде болды. АҚШ пен Кеңес Одағы осы қактығысты және де басқа да халықаралық мәселелерді шешуде карама - қарсылыктарға ұшырап отырды. Араб-Израиль қақтығысы әлі де шынайы түрде зерттелмеген.
Қазіргі таңга дейін араб - израиль қактыгысы жайлы жазмлған_еңбектер мен шығармалар саны көп болса да, олар жан - жақты, толық зерттелмеген. Қақтығысқа арналган көптеген мақалаларда тақырып толық суреттелмеген.
Араб - Израиль қақтығысы тарихы Қазіргі заман дәуіріндегі ең бір күрделі, қайшылықты, шешілуі қиын, тарихтын зерттеуді көп қажет ететін бөлігі болып отыр.2

Қолданылған әдебиеттер:
I. Деректемелер.
«Протоколах сионских мудрецов». М: 1990. Л.Л. Вольнов «Ливанский дневник» М: 1980 Силин А.С.
«Эксгтансия Германии на Ближнем Востоке в конце XIX века». М: 1971. Ладейкин В.П. «Источник опасного кризиса (Роль сионизма в разжигания конфликта)"на"Ближнем Востоке». М: 1973.
II. Монографиялар, Зерттеулер.
Ерасов Б.С. «О задачах культуроведческих исследовании по освоэодлвшимся странами культурные процессы развивающихся странах» М; 1988 10 бет.
Кудрявцев А.В. "Исламский мир и палестинская проблема" М; 1990 30-32 беттер.
Қ. Тоқаев. "Қазақстан Республикасының дипломатиясы" Алматы 2002 195 -197 беттер.
Н.Ә. Назарбаев "Сындарлы он жыл" Алматы: 2003 21-22 беттер.
Б. Дуцкий "Новая история арабских стран" М; 1966 114 - 115 беттер.
Большая Советская энциклопедия" М; 1972 342 - 343 беттер.
"Беяьшая Советская энциклопедия" М; 1975 336 - 337 беттер.
www.rambler.ru/
www.mail.ru/
http://www.dmk.kz
"Государстзо Израиль". Справочник М; 1986 22 бет.
"Египет во время президента Насера" М; 1974 90-91 беттер.
"Қазақстан ұлттық энциклопедиясы" Т4 - Алматы: 2002 240 - 241 беттер.
"Новейшая история Арабских стран" М; 1968 113 - 119 беттер.
"Новейшая история Арабских стран Азии" М; 1988 242 - 244 беттер. 10. "Страны мира справочник" М; 1997 305 - 306 беттер.11."Страны мира" энциклопедический справочник. Смоленск: 2001 188 - 189 беттер

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:

Кіріспе 3

I - тарау. Араб - Израиль қақтығысының пайда болу себептері
мен тарихи алғышарттары.
Израиль мемлекеті 6
Палестина мемлекеті 7

II - тарау. Шығыстағы жанжалдың астарында не жатыр
2.1 Араб – Израил қақтығысы - өркениеттер
қақтығысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..9
2.2 Әлемдік саясат және Араб елдері, немесе Отарлаудан өзара
түсінікке ... ..12
2.3 Қазақстан республикасының осы мәселедегі
позициясы ... ... ... ... ... ... .. ...23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25

Қолданылған әдебиеттер ... ..26

Кіріспе.

Тақырып өзектілігі. Қазіргі заманда қақтығыстардың тарихын, оның ішінде
шығу себептерін оқып білу өте қажет. Мұны оқып білудің зор теориялық және
практикалық маңызы бар.
2001 ж. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев айтқандай, Дүниені қайдағы бір
"ассиметриялық" соғыс дүр сілкіндірді. Тұрақты әскері жоқ эксаумақтық
ұйымдар мен мемлекеттік айғақтары сайма - сай элемдік деңгейдегі державалар
арасындағы соғыс. Жаңа геосаяси күш өзін жан түршіктірер тасжүректік
тұрғысында танытты. Елбасшымыз сонымен қатар қақтығыстарды шешуде
дипломатиялық жолды алға тартып өтті.1
Мұсылман әлемінің ғана емес, дүниежүзілік мәселеге айналған араб
-израиль, қақтығысы, әлі күнге дейін шешімін таппай отыр.
Араб - Израиль қақтығысының шығу себептерін терең түсіну
үшін,
бірнеше факторларды жеке-жеке талдау қажет. Араб - Израиль
қақтығысың-зерттегенде оның ең маңызды кезеңін ғана емес,
барлық кезеңін терең зерттеуіміз керек. Осы қақтығысты
зерттеу арқылы, әлемнін "басқа- аймақтарында болып жатқан
қақтығыстардың шығу себептерін терең түсінуге болады. Үнді - Пакистан
қақтығысы оған жарқын мысал бола алады.
Әлем тарихының қазіргі кезеңінде бүл қақтығыс ең маңызды тараулардың
бірі болып табылады. Араб - Израиль қақтығысы әлі күнге дейін толық
зерттеуді қажет етеді. Яғни бұл кақтыгысты зерттеуде тарихшылар әр түрлі
баға береді. Араб әлеміндегі тарихшылар мейлінше Израиль жағын, айыитап
жазса, Израиль мен батыс елдеріндегі тарихшылар терроризмді желеулеттті
мұсылман елдерін сынга алуда.
Курс жүмысының кокейтестілігі ретінде, араб - израиль қақтығысы әлі
күнге дейін, шешілмегенін айтуға болады. Деректерден нақты материалды
таңдай отырып, біз қактығыс тарихын зерттейміз. Араб - Израиль қақтығысының
күшейген кезеңі "Қырги қабак соғысы" кезеңінде болды. АҚШ пен Кеңес Одағы
осы қактығысты және де басқа да халықаралық мәселелерді шешуде карама -
қарсылыктарға ұшырап отырды. Араб-Израиль қақтығысы әлі де шынайы түрде
зерттелмеген.
Қазіргі таңга дейін араб - израиль қактыгысы жайлы жазмлған_еңбектер
мен шығармалар саны көп болса да, олар жан - жақты, толық зерттелмеген.
Қақтығысқа арналган көптеген мақалаларда тақырып толық суреттелмеген.
Араб - Израиль қақтығысы тарихы Қазіргі заман дәуіріндегі ең бір
күрделі, қайшылықты, шешілуі қиын, тарихтын зерттеуді көп қажет ететін
бөлігі болып отыр.2

БҮ¥ -ның бұрыңғы Бас хатшысы Кофи Аннан айткандай "Қайнау шегіне
жеткен қақтығыс" болып отыр. қақтыгысты зерттеудін тарихта
алатын орны зор,оның мақсаты мен зерттеу эдістері мэсёлені толық, жан -
жақты зерттеуге бағытталган.
Тарихнамасы. Қазіргі таңға дейін осы қақтығыс жайлы жазылған
еңбектер мен шығармалар саны мыңнан асады. Соңғы уақытта шығыс
мұсыдмандарымен қоғамдық және саяси өміріне арналған бірқатар еңбектер
жарыққа шықты. Бұл еңбектердің авторлары А.И. Ионова, З.И.
Левина,Г.В.Милославски И.Р.Полонской,.Т.Степанянц,Л.Р.Сюки яйнена,
және т.б.
Яғни бұл еңбектерде қазіргі жаңа замандағы мұсылман әлеміндегі
әлеумегтік - зкономикалық және саяси қайшылықтар қамтылған.
Еңбектердің негізгі мазмұны діни қозғалыстарға арналған. Шығыс елдеріндегі
"Қоғамның жаңару" процесі діни фактор арқылы жүзеге асты. Оны совет
зерттеушісі Н.А.Симония өзінің ғылыми еңбегінде
келтірген
Шығыс елдерінің экономикалық және саяси жүйесінің дамуында діни
фактордың ықпалы күшті болды.3
Палестина мәселесі, және оған дейінгі кезеңді қамтитын тарихи
оқулықтардың саны өте көп. Таяу Шығыстагы қақтығысты мейлінше қамтитын
оқулықтардың авторлары мыналар: Е.Дмитриев,3 В.Киселев,4 Р.Ланда, Г.
Никитина, Е.Примаков4 және т.б.
Араб - Израиль қақтығысы жайында негізгі деректі мына еңбектерден таба
аласыз; "Исламский мир и палестинская проблема", "Новейшая история арабских
стран Азии", "Сионизм правда и вымысли", "Новая история Арабских стран",
"Всемирная история", "Египет во время президента Насера", "Государство
Израиль" және т.б.
Араб - Израиль қақтыгысын тереңірек зертгеу үшін, мерзімді баспасөз
беттерінде жарияланған мақалаларды пайдалануга болады. Атап айтсақ,
"Континент", "Рухани өмір", "Проблемы мира и социализма", "Международная
жизнь", "Известия", "Егемен Қазақстан". Философия ғылымдарының кандидаты,
дiнтанушы Мұртаза Бұлұтай, бұл мәселені терең байяндайды.
Сонымен қатар қактығыс жайында интернет мәліметтерінен де алуға болады.
М.ысалы мен қолданға:н интернет сайтары мынадай: http:www.dmk.kz,
www.rambler.ru ,www.mail.ru .
Қазіргі таңда бүл кақтыгыс жайлы мақалалар, ғылыми көпшілік
басылымдарда және баспа соз бетгерінде 'коптеп жазылуда.
Зерттеу мақсат міндеті. Араб - Израиль қақтығысының жалпы сипатын
анықтап,ғылыми түрде талдау. Қақтығысты зерттеудің тарихи маңызын ашып
көрсету, қақтыгысты зерттей отырып, шынайы түрде баға беру.
Зерттеу әдісі. Зерттеудің мақсаты мен міндеттеріне
сәйкес курстық жұмыстың зерттеу әдісі: тарихи-салыстырмалылық .

І-тарау. Араб - Израиль қақтығысының пайда болу себептері
мен тарихи алғышарттары.
Таяу Шығыс.Бұл аймақ талай қанды қақтығыстарды бастан өткергені белгілі.
Арыға бармай-ақ өткен ғасырдың екінші жартысынан бері алатын болсақ,
Израиль – Египет қақтығысы (Египет тас-талқан болып жеңілгені белгілі),
Израиль – Сирия соғысы (Дамаск Тель-Авив алдында тізе бүккен), Израиль –
Ливан жанжалы (Бейрут Тель-Авивтен күйреп қалғаны мәлім), одан кейінгі
Израильдің бүгінгі күнге дейін Палестинаға әлімжеттік жасап келуі.
Аймақтағы кез келген қақтығыста Тель-Авивтің асығы алшысынан түсіп келді.
Жеңілісті білмеді. Кәзіргі таңда жанжал бітпей жатқан Израиль –Палестина,
Газа Секторының мәселесін терең түсіну ішін әр бір мемлекетке жеке тоқталып
өту керек деп санаймын.

1.1 Израиль мемлекеті
Үкімет ең жоғары атқарушы орган және кнессетке тәуелді. Парламент
сайлаулары өткеннен кейін, жаңа министрлер кабинеті кнессеттің мақұлдауымен
құрылады. Кнессет (бір палаталы парламент) 120 депутаттан құрылады, бүкіл
халықтык сайлау арқылы 4 жылдық мерзімге сайланады. 1996ж сайлаушыларга (
Израиль азаматтыгы 18 жаста берілді) үкімет басшысын таңдауға құқық берді:
1948ж тәуелсіздік жарияланған кезеңде, Израиль территориясында 806 мың адам
тұрды. Соның 650 мыңы еврейлер, 156 мыңы арабтары болды.
1998 жылы ортасында елдегі халықтың саны 6,1 млн. - ға өсті, соның
81%
еврейлер және 17 % арабтар. Израиль урбандалган мемлекет, халқының 90%
-қалада тұрады. Израильдегі ёврейлердің өзі екі негізгі топқа бөлінеді
ашкеназы және сефарды болып.6
Израильдің 1994 жылы мемлекеттің жылдық табысы 70 млрд. долларға жетті,
жылдық табыс жан басына 13,5 мың долларға дейін өсті. Израиль экономикасын
дамытуда АҚШ - пен Еуропалық Одақтың үлесі зор. 1995 жылы елдегі
жұмыссыздық 7% көрсетті. 1994 жылы сыртқы айналым 41,1 млрд. доллар құрады.
Сыртқы сауданы АҚШ пен Батыс Еуропа елдерімен жасайды.
Израильдегі арабтар мен еврейлер арасында қақтығыстар, жиі - жиі болып
тұрады. Палестина Азат ету ұйымындағы кейбір қазғалыстар әлі күнге дейін
террористік әдістерді қолдануда. Әрбір террористік әрекеттен кейін, Израиль
әскерлері Газа секторы мен Батыс Иордан жағалауына өз әскерлерін енгізіп
палестиндіктердің үйлерін аткылауда.
Бұл Таяу Шығыстағы жағдайды одан әрі өршітіп жіберді. Израиль үкіметінің
бүгіндегі саясаты тәуелсіз Палестина мемлекетін құруга қарсылық білдірумен
танылуда.
1996 жылы Израиль премьер министрі Беньямин Нетаньяхо билік басына
келгеннен кейін "үш жоқ" саясатын жүргізетіндігін мәлімдеді.
-Голан үстіртінен кету жок.
-Палестина мемлекетінің құрылуы жок.
-Иерусалимге байланысты келісімге келу жоқ .
1999 жылы Эхуд Барактын жеңісінен кейін, бірнеше бейбіт келісімдер
жасалынды. А. Шаронның билігі кезеңінде де бірнеше бейбіт келісімдер
жасалынуда, бірак бәрі сәтсіз аякталды7

1.2 Палестина мемлекеті
1993 жылы Арафат және Израиль басшылары келісімге отырды, Израиль Үйымды
мойындап, онымен іскерлікті дамытуға келісті, 1996 - 1997 жылдары Палестина
автономиясын құруга жол ашылды. Елдегі саяси құрылымның өзегі Палестинаның
Азат ету ұйымы болып табылады. Араб елдерінің лигасына мүше,ислам
елдерінің конференциясына қатысады, БҰҮ - ңың және басқа да
халыкаралық ұйымдардың қадағалауындағы мемлекет. Әлемнің жүзге жуық
елдерінде өкілдігі бар.
Палестинаның Азат ету ұйымының жоғары органы ұлттық кеңес болып табылады.
(480 мүшесі бар). Онда палестиндік бірнеше ұйымдар мен қозғалыстардың
қайраткерлері қатысады.
Палестина Азет ету ұйымының орталық кеңесінде жүзге жуық адам қызмет
атқарады. Палестина Азат ету үйымының атқару комитетінде 18 адам жұмыс
істейді.
Палестинаның Азат ету ұйымы бағытына қарай шыққан топтар : Палестина
халықтық Азат ету фронты, Палестина демократиялық азат ету фронты, Хамас
және т. б. Палестиндік арабтар ұзақ уақыт 181 резолюцияны мойындамаған
болатын, ондаған жылдар бойы' карулы күрес жүргізіп келуде, бірақ белгілі
бір нәтижеге қол жетпеді.
Батыс Жағалау (5879 км ) мен Газа секторында (387 км ) бугінде 2 млн. -
нан астам палестиндік арабтар тұрады (100 мың Израиль қоныс аударушы).
Палестиндік арабтардың көпшілігі араб елдерінде тұруға мәжбүр болды.
Халқының көпшілігі ислам дінін ұстайды, христиан мен-иуда дінінде кең
тараған.
Палестинаға экономикалық және қаржылай араб елдері, БҰҰ - ның фонды үлкен
көмек көрсетуде. Негізінен ауыл шаруашылықты мемлекет..

IIАраб – Израил қақтығысы - өркениеттер қақтығысы

Христиан және мұсылман әлемі екі өркениет ретінде он төрт ғасырдай бір-
бірімен өзара қарым-қатынаста өмір сүріп келеді. Бұл уақыт зорлық пен
түсінбеушілікке де, парасаттылық пен ынтымақтастыққа да толы. Сондай
күрделі қарым-қатынас әлі де жалғасып, соңғы жылдары тіпті жиіленді. Ислам,
иудаизм және христиан діндерінің ортақ тұстары көп, олар бір Құдайға
табынады, Алла тарапынан жіберілген пайғамбарлары да ортақ. Дегенмен,
олардың арасындағы бәсекелестік ғасырлар бойы жалғасып, талай-талай
соғыстар мен қуғын-сүргіндерге соқтырды, бүгін де күрделі жағдай сақталып
отыр8.
Ислам ең жас дін болғандықтан, оған христиан дініндегілердің көзқарасы өте
маңызды еді. Исламда Иса Мұхаммедке дейінгі пайғамбарлардың ішінде ерекше
құрметке ие. Құранда ол “Мариямның ұлы”, “Алланың құлы”, “Алланың еншісі”
деп аталады. Бірақ оның Құдайдан жаратылмағандығы анық айтылады. Осы жерде
ислам мен христиан діндерінің ұқсастығымен қатар қайшылықтары да көріне
бастайды.
Ислам өркениеті әлемге ғылым мен мәдениет саласындағы жетістіктерін паш
етті. Кең көшелері, бай кітапханалары бар сәнді қалалар бой түзеп, әлемге
үлгі көрсетті. Дегенмен де христиандар үшін мұсылмандар саяси, соғыс
қарсыластары болып қала берді. Исламмен пікірталас бірнеше бағыттарда жүріп
жатты. Алғашқыда ислам ілімін күпірлікке, болмаса әшейін бос сөзге балады.
Тіпті ислам деген сөзден гөрі “сарациндер”, “түріктер”, “татарлар” дегенді
жиі қолданды.
Алайда екі өркениеттің бір-біріне ықпалы көріне бастады. Арабтардың
арқасында еуропалықтар варварлар шабуылдарынан кейін айырылған грек
мәдениеті, ғылымы мен философиясына оралды. Арабтар Еуропаға апельсин,
күріш, мақта, кофе сияқты жеміс, бақша өсімдіктерін әкелді, бүгін де өте
маңызды үндіс математиктерінен үйренген есеп жүйесі мен цифрларын енгізді.
Астрономия мен медицина ғылымын да еуропалықтар арабтардан үйренді.
Ислам дінінің тарауы басқа елдерді жаулап алудың арқасында болғанымен,
исламға дінге мәжбүрлеу жат.
Батысты, әсіресе Испанияны мұсылмандар бұғауынан азат ету, арабтар жаулап
алған қасиетті жерлерді қайтару мақсатында еуропалықтар ХІ-ХІІІ ғасырларда,
тарихшылардың жазуынша, 8 рет ірі айқыш (крест) жорығын ұйымдастырған.
Соғысқа қатынасқандар салықтан босатылып, оларды жер бетіндегі жұмақта өмір
сүресіңдер, шексіз байлыққа кенелесіңдер деп те сендірген.9
Дін мүддесінен гөрі ислам мен христиандар арасындағы соғыстар жер, байлық
үшін болған еді, сондықтан өз діндеріне мәжбүрлеу ешуақытта басты мақсат
болмаған. Жаулап алушылар қай дінде болмасын елді қанға бояп, байлығын
тонаған, қалаларын өртеп, халқын құл еткен. Айқыш жорықтары мұсылмандардың
VІІ ғасырда бастаған соғыстарына жауап еді. Екі жақ та өзіне қысым жасалды
деп есептеп, әділдікті соғыс жолымен қайтаруды көздеген. Ешкім де жеңілген
халықты жеңгендердің дініне күшпен бағындырмады, бірақ “бөтендерге”,
жеңілгендерге салық салуды, солардың есебінен пайда табуды басты мақсат
етті. Дегенмен, айқыш жорығы да Батыстың мұсылман әлемін танып білуіне
жағдай жасап, көзін ашты.
Испандық саяхатшы Риколдо де Монте-Кроче Таяу Шығысты жиырма жыл аралады.
Мұсылмандардың бір-бірімен сыйластығы оны таң қалдырған. Шынайы ізгілік пен
рақымшылықты мұсылмандардан таптым деп мойындайды автор, мұсылмандар зорлық
жасамайтынын, адам өлтірмейтінін, өздеріне де, қонақтарға да үлкен қошамет
көрсететінін айтады. Айқыш жорығына арналған тарихи еңбектерде де
мұсылмандардың христиандарға қарағанда тұтқындарға мейірімді екендігі
айтылған. Доминикандық Вильгельм Трипольский әскери басшы Бейбарыс туралы
ХІІІ ғасырда былай деген: “Он ненавидел вино и продажных женщин. Он
приказал своим подчиненным жить праведно и в мире и защищал христиан,
которые были подвластны ему, особенно монахов горы Санай”. Мұсылмандарды
жоғары бағалай келе автор олар христиан болуға дайын тұр деген. Осылай келе-
келе еуропалықтар мұсылмандарды өркениет иесі ретінде қабылдай бастаған.10

Қайта өрлеу заманы христиандар мен мұсылмандардың қарым-қатынастарына
маңызды өзгерістер әкелді. Ғалым, священник Иоанн Сеговия мұсылмандар мен
христиандар арасындағы қайшылықтар соғыс жолымен шешілмеуі тиіс: соғыс
зорлық пен қастандық туғызады деп санады. Сондықтан ол миссионерлік
қызметті басты мақсатқа айналдыруды көздеді. И.Сеговия мұсылман және
христиан ең жоғары дінбасыларының кездесуі соғыстың алдын алуы мүмкін деп
сенді.11
Оның ойын жалғастырған белгілі философ-неоплатоншыл Николай Кузанский “О
межрелигиозной гармонии” атты еңбегінде И.Сеговия армандаған кездесуді көз
алдына қиял бейнесінде елестетеді. Барлық діндер өкілі ортақ мәселелердің
төңірегінде топтасқан екен дейді. Ортақ Құдайдың әмірімен барлық зорлық-
зомбылық шектеліп, әлемді негізгі діндер мен этностық топтардың өкілі
Жоғары күштің алдында әртүрлі діни дәстүрлерге тән ортақ, жалпыға бірдей
құндылықтар төңірегінде сыр бөліседі.
Бұл – жалпы әлемдік діндерді жақындастыру туралы талаптанған алғашқы
еңбектердің бірі. Ол қиялдаған кездесуге еуропалықтармен қатар арабтар,
еврейлер қатысады. Әулиелер Петр мен Павел христиандар атынан айтқан
уағыздарында: “Адамзаттың ортақ келісімімен бөлінген діндерді Құдай бейбіт
жолмен бір дінге біріксін!” деп бұйырды” деген ұсынысына мұсылмандар
“қисапсыз алуан түрлі діндердің ағымдарын қалай біріктіруге болады?” – деп
сауал қояды. Әулие Петр мен Павел мәселе сенімде деп жауап береді. Әртүрлі
салт-дәстүрлер сенімнің көрінісі, олар өзгеріп жатса да, олармен бірге діни
сенім өзгермейді. Николай Кузанский өзінің ойын былайша бір сөзбен
қорытындылайды: “ортақ сенім негізінде әртүрлі әдет-ғұрыптар” (“единая вера
в разнобразии обрядов”). Ойдан шығарған пікір алысуда христиан діні ортақ
дінге дайын деген де ой тасталған.
Н.Кузанскийдің айтуынша, адамзатты Құдай тұтас бір сеніммен жаратқанмен,
әлем түрлі-түрлі діндері бар ұлттарға бөлінді. Құдайдың жердегі елшілері –
пайғамбарлар мен патшалардың сөзін Құдай сөзі деп адамдар қателеседі, олар
Құдайдың атынан сөйлейтін адамдар ғана. Тек өз діндері ғана ақиқат, Құдайға
өздерінше сенеді деп адамдар басқаларды айыптауға тырысады. Бірақ Құдай
барлық адам баласына ортақ, пенденің шектеулі көзқарасынан жоғары. Діни
сенімдердің бір-біріне қарама-қарсылығы бірін-бірі жоққа шығармайды. Құдай
алдында діндер бірі-бірімен үйлесім табады: Адамзат бөлінгенмен, құдіретті
Құдай бөлінбейді. Ол жалғыз. Н.Кузанскийдің бұл тұжырымымен христиан
дінінің басқа діндерде ақиқат жоқ деген қағидасын теріске шығарады. Сонымен
бірге, ол ислам мен христиан діндерінің ортақ қағидалары, элементтері
барлығын, монотеистік діндер екенін алға тартады. Әрбір мұсылманның
жүрегіне Иса пайғамбардың жақындығын айта келіп, Н.Кузанский қиял
әңгімесінде мұсылмандарды христиан дінін қабылдауға шақырады.
Н.Кузанскийдің еңбегі – өз заманы тудырған әртүрлі қайшылықтарына
қарамастан, діндердің ортақ қасиеттері оларды ізгілікке жетелейді деген ой
айтқан құнды еңбек. 12

Отарлаудан — өзара түсіністікке

ХV ғасырдан бастап жаңа теңіз жолдары еуропалықтарға бүкіл әлемнің есігін
айқара ашты. Капитализмнің жаңа техникасы қоғамды алға сүйреді. Енді
мұсылмандар түгелге жақын еуропалықтардың отар елдеріне айналды. Құрлықта
да, теңіз бен мұхиттарда да Батыс өз үстемдігін жүргізді. Ең соны
қарулармен жетілген теңіз кемелерін меңгерген Батыс ғылым мен мәдениет
саласында мұсылман елдерінің алдына шықты. Осылай күшіне сенген Батыстың ел
билеушілері батыс отаршылдығын әкелді. Азия мен Африка елдеріне Батыстан
әскерлер, саудагерлер, миссионерлер мен мұғалімдер ағылды. Бірінен соң бірі
отаршыл империялар пайда болды. Соның бір – Британ империясы еді. Оның
бағындырған аумақтарының кеңдігі соншалықты, тіпті онда күн батпайды деген
әңгіме тарады. Тарихта Англия королінің қол астындағы мұсылмандардың санына
ешбір халифат тең келмеген. Қомағай, ашкөз капитализм шикізатқа қаншалықты
мұқтаж болса, мұсылман, басқа да отарланған елдердің халқы жаңа
экономикаға, идеяларға, шынайы ақиқатқа, заңдарға соншалықты зәру еді дейді
батыс тарихшылары. Осылайша отарлау екі жаққа да тиімді болды дегілері
келеді. Кейінірек Махатма Ганди “өзіміздің нашар басқарғанымыз
еуропалықтардың жақсы басқарғанынан артығырақ”, деп түйді. Отаршылар салған
ауыр жараның орны әлі жазылған жоқ. “Ақ адамның” “ақ ниеті” ақталмады.
Адасқандардың көзін ашып, рухын емдеу деген пиғыл іске аспады. Дінаралық
қатынастар одан әрі шиеленіспесе, бейбіт жолға түспеді.
Бірақ ислам дінін ғылыми тұрғыдан зерттей бастаған батыс ғалымдарын оның
терең пәлсапалық және мәдени астары таңдандырды. Ислам дінін енді тек жоққа
шығару қиын бола берді.13
Дінаралық түсіністікке алғашқы ірі қадамдардың бірі 1965 жылы Ватиканның ІІ
жиылысында (Соборда) “Шіркеудің христиан емес діндермен қарым-қатынасы
жөніндегі Декларациясы” болды. Онда мұсылмандардың бір Құдайдың құдіретіне
ғана құлшылық ететінін, Иса пайғамбарды Құдай деп мойындамаса да, оны анасы
Мариямен бірге құрметтейтінін, мұсылмандардың Ақірет талқысы күнін
күтетінін жоғары бағалады. Мұсылмандар мен христиандар арасындағы тарихта
орын алған алауыздық пен араздықты Қасиетті Жиылыс ұмытуға, түсіністікке
шақырды, тұтас адамзат үшін әлеуметтік әділдік, имандылық, бейбіт өмір мен
еркіндікті бірігіп сақтауға шақырды. Бұл дін өкілдеріне диалогқа жол ашты.
Католик шіркеуі мұсылман дінбасыларымен қатынас жүргізетін ресми бөлімдер
ашты. 14
АҚШ протестанттарының 1985 жылы бас ассамблеясы да мұсылмандармен
түсінісуге, қарым-қатынасқа шақырды. Протестанттар да дінаралық
қатынастармен айналысатын мекеме құрды. Айта кетелік, дінтанушы ғалымдар
протестант шіркеуінің исламға деген үш амалына көңіл аударады: ымырашыл
бағыт, миссионерлік қызмет және қоңыр-салқын қатынас, оның астарында
мұсылмандарды, әсіресе посткеңестік кеңістегі мұсылмандарды протестант
шіркеуіне тартудың ашық мақсат-ниеті жатыр. Евангелистер де осы бағытта
қызу жұмыс жасауда.
Ислам әлемі де сақтықпен болса да христиандармен тіл табысуға ұдайы жол
іздеуде. Дүниежүзілік мұсылман конгресі, Бүкіләлемдік лигасы және басқа да
халықаралық ұйымдары христиан дін өкілдерімен қарым-қатынасқа дайындығын
жария етті. Жаһандану үдерісіне басқа да “әлемдер” сияқты мұсылмандар да
екіұдай үн қосты. Біріншісі – бастапқы исламға оралу, оның әлеуметтік
дәстүрлерін жаңартып, басқа әлемнен аулақта болу, тіпті қарсы тұру,
жаһандануды қабыл алмау, онымен күресу болды. Екіншісі – жаһандануды қабыл
алу, оның жаңа, әділ модельдерін табу, оны халықаралық қауымдастықтың
бақылауына алу деп түсінді. Жаһандану біз қалайық, не қаламайық жалғаса
береді, әр ұлт, дін бұл үдеріске қай қырымен ілесетінін анықтауға ерікті
болуға тиісті, оның жетегіне толықтай ену қауіпті екенін ескеру орынды. 15
Мұсылман елдері мен батыс елдерінің байланыстары соңғы онжылдықтарда терең
сипат алуда. Түрік, араб, басқа да мұсылман дініндегі ұлттар өкілдерінің
Еуропа мен АҚШ-қа қоныс аударуы бұрын бір-бірінен алыс халықтар мен
діндердің араласуына, жақындасуына жағдай жасады. Мұсылмандар мен
христиандар жұмыста, базарларда жиі кездесіп, көрші болып қатар өмір сүріп
жатыр. Батыстың азаматтары мұсылман дінін қабылдай бастады. Батыс
технологиясы ешқандай кедергісіз мұсылман елдеріне енуде. Студенттер,
профессорлар, ғалымдар, инженерлер батыс елдерімен жиі байланыста. Сонда да
Батыста әлі де болса ислам діні туралы мәлімет тапшы, болса да жиі
бұрмаланған.
Дегенмен христиандар мен мұсылмандар арасындағы қарым-қатынастарға
өркениеттер ерекшеліктеріне байланысты қайшылықтар ықпал етіп отыр. Біздің
заманымыздың маңызды белгісінің бірі – исламның қайта түлеуі. Исламтану
ілімінде капитализмнің де, социализмнің орнын басатын үшінші бағыт ислам
өркениеті болып есептелінеді. Батыс капитализмі мен демократиясы ар-ұяттан
аттауға әкеліп, елдерін аздырды. Ал марксизм болса, ашық құдайсыз, атеистік
ілім, ал имандылықты сақтайтын, дін мен заңды ұштастыратын ислам ілімі
ғана.
Әлемде бүгін бір жарым миллиардқа жуық мұсылман бар деп есептеледі. 40 елде
олар сан жағынан басым, ал 30 мемлекетте сан жағынан аз болғанымен, дін
жағынан ықпалды топтар. Жаңарған исламдану жолын таңдау барысында “исламдық
мемлекет”, “исламдық экономика”, “исламдық демократия” модельдері жүзеге
асырылуда. Бұл модельдердің христиан дініндегілерден басты айырмашылығы
діннің қоғамдағы алатын орнына байланысты. Христиандар үшін дін мемлекеттен
бөлінген, мемлекет зайырлы болып есептеледі. Исламда зайырлы мемлекет деген
ұғым жоқ. Дін мен мемлекет, дін мен қоғам, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.