Араб шапқыншылықтарының мәні

Мазмұны

І Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

ІІ Негізгі бөлім.

2.1. Хз. Омардың тұсындағы шайқастар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2.2. Хз. Османның халифтік кезеңі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
2.3. Хз. Алидің тұсындағы оқиғалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.4. Омейядтар кезеңі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25

ІІІ Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29

IV Сілтімелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30

V Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31

Кіріспе
Алғашқы халиф кезінде Аравияның көптеген аудандарында жалған пайғамбарлар басқарған сепартистік бүлік араб қоғамындағы тайпаның қатардағы мүшелерімен феодал ақсүйектерінің арасындағы әлеуметтік қарама - қайшылықты көрсетті. Араб бұхарасын татуластыруда жаңа жерлерді басып алу саясаты басты құрал болды. Сонымен қатар халыкаралық жағдайда араб шапқыншылығына жақсы әсер етті. 602-628 жылдары бір мезгілде Иран мен Византиямен соғысты. 640 жылы Палестинаны, Сирияны, 640-642 жылдары Египетті, 649 жылы Карфагенді басып алды. 634-651 жылдары ИКанды бағындырып, Сасанид мемлекетін жойып жіберді. VII ғасырдың ортасында араб өскері Хазар жеріне дейін жетті. VIII ғасырдың басына дейін арабтар басып алған жерлерде жергілікті тәртіптің сақталуына мүдделі болды. Себебі күшті қарсылыққа тап болар еді.
Шапқыншылық барысында араб халқының көпшілігі жаңа жерлерге қоныс аударып, ол жердің халқын арабтандырды. Мысалы, Ирак, Сирия, Египет және Солтүстік Африкада осылай болды. Ал Закавказье, Иран және Орта керісінше арабтар жергілікті халыққа сінісіп, тілін, мәдениетін қабылдады.
Үлкен территорияны басып алу, одан түске байлық мүлік теңіздігінің тереңдеуіне және араб қоғамындағы әлеуметтік қайшылықтың өсуіне жағдай жасады.Ол әсіресе, үшінші халифа -Османның кезінде қатты байқалды. Осман меюселік Омейял руынан болатын. Оның билігі кезінде жерді басып алу қолдау тауып, бар байлық ақсүйектердің қолына көшті. Оған халық қарсы болды. Оппозицияның Мұхаммедтің немере інісі әрі күйеу баласы Әли басқарды. Олардың шиттер (шиа — араб тілінде топ, партия) деп аталады. Олардың басты талабы халиф атағы пайғамбардың күйеу баласы Әлиге өту керек, содан кейін оны Әли ұрпағы мұралануы тиіс. 656 жылы шииттер Османды өлтіріп, Әлиді халиф етіп сайлайды. Омайядтарға қарсы болып, елде азамат соғысы (656-661) басталды. Әлиді араб халқының төменгі бөлігі қолдады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Орта ғасырлар тарихы Проф. Доктор Сабри Хизметли, Шымкент 2001 ж.
2. История стран зарубежгого вастока в середыие века М. 1957 ж.
3. Орта ғасырлардағы шығыс елдерінің тарихы С. Ә. Төртаев А, 2000 ж.
4. Книга для читеня по историй средных веков под редакция С.Д. Сказкина Ч
– 1 1996 ж.
5. История вастока Т.2. Васток средние века . Васточные литература 1995 ж.
6. Семенов В.Ф. История средних веков М. 1970
7. Социальная история средных веков под. ред Е.А. Косминскова и А.Д. Удальцова М. 1927 ж.
8. История вастока Василеев Т. М. 1998 ж.
9. История стран зарубежный Азий в средние века М. 1970 ж.
10. История средных веков под. ред Н.Ф. Колесницкова М. 1986 ж.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

І
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
ІІ Негізгі бөлім.

2.1. Хз. Омардың тұсындағы
шайқастар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.6
2.2. Хз. Османның халифтік
кезеңі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .10
2.3. Хз. Алидің тұсындағы
оқиғалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .16
2.4. Омейядтар
кезеңі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 25

ІІІ
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
IV
Сілтімелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
V Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .31

Кіріспе
Алғашқы халиф кезінде Аравияның көптеген аудандарында жалған
пайғамбарлар басқарған сепартистік бүлік араб қоғамындағы тайпаның
қатардағы мүшелерімен феодал ақсүйектерінің арасындағы әлеуметтік қарама -
қайшылықты көрсетті. Араб бұхарасын татуластыруда жаңа жерлерді басып алу
саясаты басты құрал болды. Сонымен қатар халыкаралық жағдайда араб
шапқыншылығына жақсы әсер етті. 602-628 жылдары бір мезгілде Иран мен
Византиямен соғысты. 640 жылы Палестинаны, Сирияны, 640-642 жылдары
Египетті, 649 жылы Карфагенді басып алды. 634-651 жылдары ИКанды
бағындырып, Сасанид мемлекетін жойып жіберді. VII ғасырдың ортасында араб
өскері Хазар жеріне дейін жетті. VIII ғасырдың басына дейін арабтар басып
алған жерлерде жергілікті тәртіптің сақталуына мүдделі болды. Себебі күшті
қарсылыққа тап болар еді.
Шапқыншылық барысында араб халқының көпшілігі жаңа жерлерге қоныс
аударып, ол жердің халқын арабтандырды. Мысалы, Ирак, Сирия, Египет және
Солтүстік Африкада осылай болды. Ал Закавказье, Иран және Орта керісінше
арабтар жергілікті халыққа сінісіп, тілін, мәдениетін қабылдады.
Үлкен территорияны басып алу, одан түске байлық мүлік теңіздігінің
тереңдеуіне және араб қоғамындағы әлеуметтік қайшылықтың өсуіне жағдай
жасады.Ол әсіресе, үшінші халифа -Османның кезінде қатты байқалды. Осман
меюселік Омейял руынан болатын. Оның билігі кезінде жерді басып алу қолдау
тауып, бар байлық ақсүйектердің қолына көшті. Оған халық қарсы болды.
Оппозицияның Мұхаммедтің немере інісі әрі күйеу баласы Әли басқарды.
Олардың шиттер (шиа — араб тілінде топ, партия) деп аталады. Олардың басты
талабы халиф атағы пайғамбардың күйеу баласы Әлиге өту керек, содан кейін
оны Әли ұрпағы мұралануы тиіс. 656 жылы шииттер Османды өлтіріп, Әлиді
халиф етіп сайлайды. Омайядтарға қарсы болып, елде азамат соғысы (656-
661) басталды. Әлиді араб халқының төменгі бөлігі қолдады.

Жұмыстың мақсаты:
Араб шапқыншылықтарының мәнін ашу.
Жұмыстың мақсатына қай төмендегі міндеттер алға қойылады:
- Хз. Омардың тұсындағы оқиғаларға тоқталу.
- Дінге кішкене түсініктеме беру.
- Қадисия Нехавена шайқастарын ашу.
- Мемлекеттің ішіндегі қарама - қайшылықтары
Жұмыстың құрылымы:
Кіріспе, үш тараудан, қорытынды, сілтеме, пайдапаньшған эдебиеттерден
тұрады.
Жұмыстың тарихнамасы.
Профессор жэне доктор Сабри Хизметли осы жылға деген көзқарасында
жазған сөзінде: аббасидтер тұсында Араб мемлекеті. өзінің іпыркау шегіне
жетті. Араб мемлекетінін гүлденуіне зор еңбек сіңірген халифтер: Мансүр
(754-755), Харун-ар-Рашид (786-809), Аль-Мамун (813-833), Мұтадид (892-902)
болды. Мұтадидтен кейін халифаттың құлдырауы басталады. Халифаттағы барлық
жер эуелде халифтың меншігі болып есептелді.Ол елді наместниктері аркылы
басқарды. Наместник өзі кызмет атқаратын мерзіміне қарай
пайдалануға жер алып отырды. Халықтан жиналған салықтардың есебінен ол
чиновниктер мен әскер ұстады. Бертін келе халиф жердің бір бөлігін
шонжарлардың тұрақты иемденуіне берді. Шығыс елдерінде егіншілік пен
суармалы жерлерде ғана шұғылдануға болады еді. "Сусыз жер - өлі жер", -
дейді араб мақалы, Үлкен суландыру құрылыстары салынды.
Халифатта тұтқындар еңбегі де кеңінен пайдаланылды. Олар кен қазу
жұмыстарында істеді. Батпақтарды құрғатты, каналдар салды. Құлдар
шонжарлардың үйлерінде малай, халифті қорғайтын жасақшы болды, бірақ
еңбекшілер бұқарасының басым көпшілігі құлдар емес, тәуелді шаруалар еді.
Халиф өз әскер басыларымен ерекше еңбек сіңірген қызметкерлеріне жер
үлестіріп беріп отырды. Ол үлес "ихта" деп аталды. Ихта үшін онын иесі
салық төлейтін болса, Омар халиф (634-644) ол иелікті игеруді міндеттеді.
Егер бос жатса, үкімет қайта алып қоятын балды. Бұқара халық ұшыр (құшыр),
зекет, харадж (қалан) т.б. салықтар төледі. Ұшыр - жан басынан жиналатын
жер салығы. Ислам дініне енбеген халықтар жизья деген ақшалай салық төледі.
Егер мұсылман болса, бұл салықтан босатылды. Харадж деген егін салығы. Ол
жиналған өнімнің үштен бірін құрайтын. Зекет шариғатқа негізделген, мешіт
үшін салынатын мал салығы.
Жаулап алынған елдердің тұрғын халқына қару асынуға рұқсат етілмеді.
Олар өздерінің киген киімдерімен да арабтарға ұқсамауға тиісті болатын.
Жаулап алушылар мұсылман емес халықтардың бәріне қосымша салықтар салды
және өз әскерлерін азық-түлікпен қамтамасыз етуді міндеттеді.
Жұмыстың өзектілігі:
Омеиядтар билігіне дейін мемлекеттік аппаратта тегі араб емес — грек
парсылар ерекше роль атқарады. Омайядтар ендігі жерде қызметке тек
арабтарды алды. Барлық құжаттар араб тілінде жүргізіп Батыс Азияның,
Солтүстік Африканың көптеген аймағы және арабтық Испания халқы үшін араб
тілі халықаралық тіл болып саналды.
Омейядтар билігіне қарсы әртүрлі формадағы діни қозғалыстар етек алды.
680 жылы Әлидің баласы Хусейи және пайғамбардың қызы Фатима бастаған
шииттер қозғалысы қатаң басып тасталынды. Хариджтердің де бірнеше бас
көтерулері болды. XIII ғасырдың екінші жартысында көтеріліс халифаттың
барлық аймағын қамтыды. 728-737 жылдары Мауераннахрда соғдылықтар, 734 743
жылдары Магриб пен Испанияда берберлер, 710 жылы Куфада шииттер , 744-747
жылдары Қосөзенде, Батыс Иранда, Оңтүстік Арабияда шииттер көтеріліс
жасады. Омейядтар әскері талқандалыл, билікке Аббасидтер династиясы
(пайғамбардың немере ағасының ұрпағына) ие болды. 749 жылы Аббасид Абуль-
Аббас-ас-Саффах халиф болып жарияланды.
Аббасидтер билікке ирандық егінші ақсүйектерінің қолдауымен
келгендіктен, мемлекеттік билікте олар маңызды орындарға ие болды.
Аббасидтердің Омейядтардан айырмашылығы олар белсенді басқыншылық саясат
жүргізбеді. Керісінше халифат құрамындағы Испания, магрибтың бір қатар
облысынан айрылды. Кавказда, Орта Азияда азаттық қозғалыстар құлаш жайды.
Аббасидтер халық үмітін ақтамағандықтан елде көтеріліс етек алды. 751
жылы Бухарада , 755 жылы Нишунур Рей ауданында 766-778 жылдары
Мауеренахрда Муканна бастаған, 778-779 жылы Гурганда (Каспий теңізінің
оңтүстік-шығыс жағалауы), 815-837 жылы Оңтүстік Азербайджанда Бабек
бастаған көтерілістер болды.
869-883 жылдары зинджилер (негр құлдар) көтеріліс жасап, Оңтүстік Иран
және Хузистанда өз халифаты орнатты.

2.1. Хз. Омардың тұсындағы шайқастар.
Хз. Омардың халифтік кезеңі (13-23634-644) Хз. Омар Хз. Абу Бакирдің
өсиеті (халифтікке ұсынуы) бойынша мұсылмандардың ант берулерінің
(халифтігін қолдауының) арқасында халиф болып сайланды. Ауыруы асқына
түскен Хз. Абу Баккрге орнына кімді халиф ретінде ұсынатындығы туралы сұрақ
қойылғанда, ол орнына Хз. Омарды ұсынатындығын айтқан болатын. Сахабалардың
да көз-қарасы бір жерден шыққан еді.
Хз. Омардың халифтік кезеңінің маңызды ерекшелігі "әскери ерекеттер"
еді. Сасанидтер мен Византия империясына қарсы соғыс жүргізіп, әскери және
саяси жетістіктерге қол жеткізу дегеніміз Сирия, Ирак және Иранның Ислам
әлеміне толығымен қосылуы (деген сөз алестина, Алжир мен Египет сиякды
мемлекеттерді жаулап алу барысында екі үлкен империяның Сасанидтер мен
Византияның болмысын жою Хз. Омардың тұсында жүзеге асты. Алайда, Хз. Омар
халиф бола салысымен Халид ибн Велидті өскер басшысы қызметінен алып
тастап, орнына Абу Убейдені " тағайындады. Хз. Абу Бакирдің
бастатқызған Ирак пен Ираяды жаулап алу саясатын жылдамдата түсіп,
халықгы Ирак шайқасына қатысуға шақырды.
әа. Хз. Омардың тұсындағы әскери әрекеттер
а) Ирак пен Иранның жаулануы: Хз. Абу Бакирдің тұсында Иракқа
қарсы бағытталған әскери әрекеттері толығымен өзінің салғасын
тауып отырды. Ирак пен Иран шайқастарын әуеліде Мүсенна ибн
Харисе басқарған еді. Мүсеннаның әскері Хирада әскери
орталықтарын бекіткеннен кейін Шахриярдың
басшылығындағы Иран әскерімен Вавилон қаласының маңында кездесті.
Қиян-кескі шайқастың нәтижесінде Бехмен
басшылығындағы сасанидтердің әскері жеңіліске ұшырады. Ислам әскері
Медайн маңына дейін барды. Мүсенна кейін Хираға қайтып оралды. Бұл
жерде сасанидтердің жаңа бір әскер жарақтап жатқандықтары
туралы хабар - алғаннан кейін бұл мәселе жөнінде науқастанып жатқан
халиф Хз. Абу Бакирмен сөздесу мақсатымен Мәдинаға аттанды. Осы аралықга
Хз. Абу Бакирдің қайтыс болып, орнына Хз. Омардың халиф жарияланғандығынан
хабардар болған Мүсенна өз ойындағы мәселелерді жаңа халифке жеткізді. Хз.
Омар болса Абу Убейденің басшылығымен Иракқа әскер
жіберді.
Сасанидтер тағына отырған хатун Азер Мидхат мұсылмандарға қарсы
дайындаған әскердің басына Рүстемді тағайындады. Болған
шайқастарды Абу Убейде жеңіп шықты. Ал Рүстемнің әскерлері
жеңіліске ұшырады. Алайда, Рүстем жеңілуіне қарамастан Бехмен Джазуяның
басшылығындағы жаңа әскери бірліктерді өзі орналаскдн жерге келуін
қамтамасыз етті. Абу Убейде бүл әскерлерге де шабуыл жасады. Сасанидтер
әскерін алдына салып куаласа да, дұшпан әскерінің құрамындағы
пілдер Ислам әскерінің жеңіліске ұшырауын негізгі себеп болды. Евфрат
өзенінің бойындағы көпірдің бұзылуына байланысты мұсылман әскерлері қайта
алмай, Евфрат өзеніне батыи өлді. Мүсенна да шейіт болды.
ә) Қадисия шайқасы (14635): Хиджраның 14 жылы болған маңызды
оқиғаларының бірі Сағд ибн Абу Ваккастың Иран майданындағы әскерлердің
қолбасшысы болып тағайындалуы мен Кадисия шайқасы болып табылады. Сағд
қолбасшы бола салысымен Сейраф маңына келгенде Мүсенна көпір оқиғасында
өзенге батып өлген болатын.

Сейрафқа жеткен Сағд (р. а.) әскерді шайқасқа дайындап, Куфи қаласынан
30 км ұзақтықта орналасқан Қадисия жерінде өз әскери орталығын құрды.
Сөйтіп, Иран әскерінің келуін күтумен айналысты Бұл тұста Иранның басыңда
Шахриярдың баласы Йезду Джерд еді 120.000 адамдық әскерді
дайындап, Рүстамнің басшылығымеп мұсылмандарға қарсы жіберді.
Йезду Джерд халиф Омардың бейбітшілік ұсыну мақсатымен алдына
келген елшілерін сыпайысыздықпен кері қайтарып жіберген еді. Соғыспау
мүмкін емес еді. Кахка әскерлерімен қосып есептегендлі Ислам
жауынгерлерінің жалпы саны 45.000 адамды құрады. Сағд шайқастан бұрын
Раби ибн Амирді оның өзінің қалауы бойынша елші ретінде Рүстемге
жіберді. Раби қарулы және аттың үстінде "Рүстемнің шатырына кірді.
Оларды Исламға шақырды. Ойланып толғанулары үшін үш күндік
мерзім беретіндігін айтып, қайтты Рүстемнің қалауы бойынша бір күн
өткеннен кейін Мүғире ибн Щуғба елші болып жіберілді.

Дегенмен де жоғарыда аталған мерзім өтіп, шайқас басталды Денесіне
жара шыққан Шағбе төсегінде жатып әскерін басқарды. Иран әскерінің
құрамындағы пілдер мұсылмандарға көп зиян келтірді. Кахка ибн
Әмір ат-Темимидің басшылығындағы 10,000 адамдық резерв көмекке
келіп үлгерді. Соғыстың ұстасы болған Кахка "әр шабуылында
ирандықтардың бахадырларын өлтірумен болды. Шайқас толассыз
төрт күнге созылды. Нәтижесінде мұсылмандар жігерлі шабуылға
басып, ирандықтардың қолбасшысы Рүстемнің шатырына дейін жетті. Хильаль
Алькаме, Рүстемді өлтірді. Иран әскері он мыңдаған жауынгерлерінен
айырылды. Мұсылмандар үлкен мөлшерде табысқа қол жеткізді. Иранның ең үлкен
және ең әйгілі туы болып табылатын "дрефшигавиани"-ді де қолға түсірді.
Хз. Омардың тұсында болған шайқастардың ең маңыздысы Йермук шайқасы
болып табылады. Барысында Халид ибн Велидтің үлкен ерлік танытқан Йермук
шайқасынан кейін мұсылмандардың әскері Фихль жерлеріне дейін жетті.
Византия әскері жеңіліске ұшырап, Шам мен Хымыс жауланды.
Кадисия жеңісіне қол жеткізуде астана Мәдинадан бұйрық үстінен бұйрық
жіберіп отырған Хз. Омардың ролі үлкен еді. Хз. Омар әр уақытта
сахабалармен ақылдаса отырып, Сағдқа бүйрықтар жіберуде еді. Пілдерді
алдыңғы шепке тізіп, шабуыл жасаған сасанидтердің әскерінің алдында көптеп
шейіт болған мұсылмандар беріскен жоқ. Шамның маңында соғыс әрекеттерімен
әлек болған Халйд ибн Велидтің жауынгерлері түйенің үстінде көмекке келіп,
дұшпан пілдерін жүргізуші жауынгерлерді жерге түсірулерінің нәтижесінде
шайқастың даму барысы мұсылмандардың пайдасына күрт өзгеріске ұшырады.
Жеңіске жеткеннен кейін Кадисияда жүктерімен және әйеддерімен бірге
қалдырған әскерінің бір белігімен Сағд ибн Абу Заккас, Вавилонға қарай
әрекет етті. Кадисия шайқасында жеңіліске ұшырап, қашқан жауынгерлер мен
қолбасшылар осы жерде жиналған. Бұл жерде болып өткен шайқасқа Фирузаи,
Хүрмұзан, Фахиран, Мехриджан сияқты әйгілі қолбасшылардың қатысуына
қарамастан ирандықтар жеңіліске ұшыраған еді. Олардың бір бөлігі Эхразға,
бір бөлігі Нихавендке қашты. Біраз уақыт Вавилонда кідірген Сағд болса,
Медайнді жаулап алу мақсатымен Иранның ішкі аудандарына кірді.
Джелула мен Кадисия шайқастарындағы жеңілістер Медайнның жаулап
алынуын жеңілдете түсті, Медайн жауланып алынғаннан кейін аль-Джазира
мұсылмандарға қаратылды. Аль-Джазираның жаулануымен қоса Ирак арабтарымен
Сирия арабтары бірікті. Иран мәселесі мен Сасанидтер мемлекеті Нихавенд
шайқасының нәтижесінде жойылды.
әә. Византия жеріндегі әскери әрекеттер
а) Шам мен Құддыстың жаулануы: Сирияны жаулау барысында бірнеше шайқас
жүзеге асты. Византия әскерлеріне қарсы жасалынған бұл шайқастар мен әскери
әрекеттердің ең негізгілер болып Йермук шайқасы (хиджраның 13 немесе 15
жылы), Шамның (Димашықтың) жаулануы (хиджраның 13 немесе 14 жылы), Фихлі
шайқасы (хиджраның 13 жылы), Мерджур-Рум шайқасы (хиджраның 14 жылы),
Хаманың жаулануы (хиджраның 15 жылы), Лазкияның жаулануы (хиджраның 15
жылы), Киннесрдің жаулануы (хиджракы 15 жылы), Халеб пен оның
маңындағы жерлердің жаулап (хиджраның 15 жылы), аль-Джазираның
жаулануы (хиджраның жылы), Эджнадейн шайқасы (хиджраның 13 жылы),
Құлдық жаулануы (хиджраның 15 немесе 16 жылы) есептелінеді.
Йермук шайқасының нәтижесінде жеңіліске ұшыраған Рум Византия
әскерлерінің негізгі бөлігі Шам ауданындағы Фихль мен Кихль жерлеріне
шегініп, бекінді. Сол себептен Шам ауданын жаулануына үлкен мән берілетін
болатын. Хз. Омардың тұсын жүзеге асқан алғашқы жаулау әрекеті де Шамның
жаулануы ед Халид ибн Велид, Абу Убейда, Амир ибн аль-Ас сияқты қолбасшыла
Димашықта танытқан қаһармандықтарын Сирия-Палестің аудандарын жаулап алу
барысында да көрсетті. Димашықтың жаулануы қалай (соғыс арқылы ма,
бейбіт арқылы ма?) жүзеге асқандығы туралы және осыған байланып соғыстан
кейінгі жағдайда қалаға қандай статус беріліп, халқын қандай қарым-қатынас
жүргізу керектігі туралы мәселе тартыстың тақырыбына айналған болатын.

Палестина өңірін жаулау міндеті Амир ибн аль-
Асқатапсырылған тын. Керек болған жағдайда Ирак пен Сирия
жерлерінде Абу Убейдаға әскери көмек көрсеткен Амир әуелі
қаланың әкімі Аробонмен келіссөздер жүргізді. Бейбіт жол арқылы жаулап
алуды жүзеге асыра алмайтындығына көзі жеткен ол құбылысты қоршауға алды.
Бір жыл бойы Құддысты қорғаған фистиандар нәтижесінде ресми түрде қаланы
халиф Омарға қалыптасырды. 16637 жылы Ислам мемлекетіне қосылған Құддыс
қаласына халифтің кіріп баруы мен қаланы ресми түрде қабылдауы да тарихта
маңызды орын алды.
Хз. Омардың екінші мәрте Шамға баруының түсында, 18639 жылы Ирак,
Сирия мен Египет жерлерінде оба ауруының пайда алуы байқалды. Хз. Омар
әскердің қолбасшыларына хабар жіберіп, құрудан сақтану мен аталған
жерлерден ұзақ болуларын бұйырды. Алайда, атақты сахабалар мен қолбасшылар:
Осылайша, Шам мен Палестина жерлері Хз. Омардың тұсында Египеттің
жаулануына назар аударылды.
ә) Египет пен Александрияның жаулануы: Хз. Омар Египетті жаулау
міндетін Амир ибн алъ-Асқа тапсырды. Египеттің жаулануы Ирак пен Сирияны
жаулап алу әрекеттерінің жалғасы ретінде бағаланады. Египетті жаулап алу
үшін халифтің рұқсатын алтан және үлкен әскердің басшысы імілған Амир
Египетке бағыт алып, Ферема жерінде шайқас бастады. Кыптилер мен
румдықтардың арасында қалыптасқан келіспеушілікті өз пайдасына шешкен ол
Фереманы тез арада өзіне қаратып, артынан жаулап алып, Онан қаласын
қоршауға алды. Халиф Омар һгипетке Микдад ибн аль-Есвед пен Үбаде ибн
Самиттің басшылығында үлкен бір әскерді тағы жіберді. Мұсылмандардың
біріккен әскери күштері бір мерзімнің ішінде (20640) жаулауды ойдағыдай
жүзеге асырды.

әб. Хз. Омардың өлтірілуі
Нихавенд шайқасында қолға түскен тұтқындардың арасында Абу Луғлу деген
лақап атымен белгілі Фируз есімді христиан бір құл болған. Мәдина
қаласында тұрған Фируз Басра қаласының уәли Муғира ибн Шуғбаның құлы
еді. Бірнеше мамандықтың иесі болуына байланысты қожайыны оның тапқан
табысынан белгілі мөлшерде салық алып отырғантын. Алайда, ол алынған
салықтың көп екендігі сылтауратып халиф Хз. Омарға шағымданды.
Халифтің "Сені мамандығың қандай?" деген сұрағына, Фируз: "ағаш ұсталығы,
темі; ұсталығы мен бояу ұсталығы" деп жауап бергеннен кейін Хз. Омакі бұл
ұсталықардың барлығын біріктіріп есептеген жағдайда Фируза алынатын
салықтың еш таң қалдыратындай жағы жоқ екендігі білдірген еді.
Бұл шешім Фирузды ашуызаға толтырып, тұрған жерінен шапшаң түрде
шығып кетуіне себеп болды. Ертесі күм киімінің астына қанжар тығып,
таң намазынан бұрын мешітке кіріп, тасаланды. Намаздың оқылуы басталған
тұста Хз. Омардың бірнеше жеріне қанжар салып, қашу әрекетіне
салынбақ болды. Алайда, мұсылмандардан құтыла алмайтындыған
аңдаған ол басқа да мұсылмандарға қарсы қанжар қолданып, өзін-өзі
өлтірді.
Жараланған түрде үйіне жеткізілген халиф ең әуелі өзіне қанжар салған
адамның кім екендігін сұрады. Мұсылман емес бір адам болғандығынан хабардар
болып, өзіне бір мұсылманның қанжар жұмсамағандығы үшін Аллаға шүкіршілік
етті. Жаралары ауыр болып, өте қатты қиналды. Оның ел басқарғандығына риза
болған халық өзінен кейін халиф ретінде кімді ұсынатындығы туралы сұрады.
Ол болса, орнын басатын бір адамды атаудың орнына, мемлекеттің басшылығын 6
адамнан тұратын кеңеске тапсыратындығын мәлімдеді. Тең дәрежеде сайлау және
сайлану құқығына ие бұл кеңестің мүшелері ең қысқа уақыт ішінде араларынан
біреуін мемлекет басшысы ретінде сайласын деген өсиет берді.
Хз. Омар жараланған мезеттен үш күн өткеннен кейін хиджраның 23
жылының зильхиджа айының 26 күні б. з. 644 жылының қараша айының 3
жұлдызында қайтыс болды. Хз. Омарлы жасалған қастандықтың Мәдинада тұратын
ирандық және сириялық шетелдіктердің ұйымдастырған жоспары екендіктері де
айтылған еді.

2.2. Хз. Османның халифтік кезеңі (23-35644-656)
Ел басқаруынан риза болған халық Хз. Омардан (қайтық боларынан
біраз бұрын) өзінің орнына халиф ретінде кімді
ұсынатындығы туралы пікірін сұрағанда, ол бұл мәселенің шешімін кеңеске
тапсырып, мұсылмандардың мемлекет басшысын сайлауда жаңа бір жүйе ұсынған
болатын. Хз. Осман Хз. Омардың ұсынған алты кісілік кеңестің тарапынан
халиф болып жарияланды. Хз. Омар жараланып, жарасының асқынуынан кейін
мұсылмандардың өтініштеріне қарамастан орнына тағайындайтын адамның есімін
атамаса да, Хз. Пайғамбар көзінің тірісінде жаннатқа кіретіндіктері
айтылған алты кісіден тұратын кеңестің құрылуын және ең кейі дегенде 3
күннің ішінде араларынан бір адамды халиф деп жария қылуларын тіледі. Кеңес
1)0сман, 2)Али, 3)Талха, 4)3үбейр, 3}Сағд кбн Абу Ваккас пен 6)Абдуррахман
ибн Ауфтан құралды. Кеңестің төрағасы Абдуррахман ибн Ауф болды. Сайланбау
құқығына ие, тек бақылаушы ретінде баға беру міндетін мойнына алған
Абдуллах ибн Омар да кеңестің кұрамына кіретін. Талха ибн Ұбайдуллахтың бұл
тұста Мәдина қаласында болмауына байланысты оның өкілі болу міндетін Сағд
ибн Абу Ваккас өз мойнына алды. Микдат ибн Есвед кеңесті жиналысқа шақыру
мәселесімен, Абу Талха сайлау барысындағы әділеттіліктің бұзылмауын
қадағалау мәселесімен, Сухейб ар Руми болса үш күндік мерзім аралығында
жамиғатқа намаз барысында имандық қызметін атқару мәселесімен айналысты.
Бастапқысында хашимилер мен омейядтықтар басшының кім болуы керектігі
туралы мәселеде беріспейтіндей бәсекеге салынды: Халифтікке өз араларынан
біреуді сайлау ниетіне берілді. Көне саяси бәсеке қайта түлегентін. Күмән
жоқ, билікті хашимилер де, омейядтықтар да қолдан жіберіп алғысы көлмеді.
Кеңестің мәжілісі өзінің сайлануынан (үміткерлігінен) баз кешкен
Абдуррахман ибн Ауфтың тарапынан басқарыльш, Мисвер ибн Махременің үйінде
жиналды. Сухейб ар-Руми мен Миқдат хатшы қызметін атқарды. Отырыстың
төрағасы болған Абдуррахман ибн-Ауф халифтікке ұсынылған Османмен және
Алимен жеке-жеке сөйлесті. Осы түста халықтың ойы зерттеудің астына алынды
мешітте, сауда-саттық жерлер мен базарларда адамдармен сұхбат жүргізілді,
яғни халық ойының сараптамасы жүргізілді. Мұсылмандардан дауыстарын Али мен
Османның екеуінен қайсысына беретіндіктерін сұрастырды.
Бұл әрекеттердің барлығының нәтижесінде "кеңес мәжілісі" мен халықтың
ойы бір жерден шығып, халифтікке Осман ибн Аффан сайланды. Сөйтіп, Хз.
Осман хиджраның. 24 жылының мухаррем айында (Б. з. 644 жылының қараша
айының 3 -жұлдызында) кеңес тарапынан бір ауыздан халиф болып сайланды. Сол
замат мүшелердің барлығы жаңа халифке қызмет ететіндіктері туралы ант
берді.
Хз. Османның он екі жылға созылған халифтік құрған кезеңінде екі
маңызды оқиға болды. Оның біріншісі "әскери әрекеттер" болса, екіншісі
"ішкі қарама-қайшылықтар" еді.
ба. Хз. Османның тұсындағы әскери әрекеттер
Хз. Осман хиджраның 23 жылының соңында, 24 жылының басында халиф
болғаннан кейін Иранда Рэй, Хамадан мен Истахыр халықтарының, Әзірбайжан
мен Армения халықтарының көтерілістерімен, Византияның Александрияға шабуыл
жасауымен бетпе-бет келді. Әзірбайжан мен Арменияның және Иранның жоғарыда
аталмыш жерлерінің халқы салық төлегісі келмеуінің салдарынаи көтеріліске
шыққан болатын. Хз. Осман мұндай жағдайда византиялықтарға қарсы және
көтерілісшілерге қарсы әскер жіберуге мәжбүр болды. Басқа бір жағынан
әскери салық мөлшерінің артуына байланысты қарсы шыққан Египет уәли Амир
ибн аль-Астың қызметінен босатылып, оның орнына халифтің сүт бауыры
Абдуллах ибн Сағд ибн Абу Серктің тағайындалуы Египетте көптеген ішкі
қарама-қайшылықтардың туындауына себеп болды.
Шам әмірі Йезид ибн Абу Суфьян мен кейбір қолбасшылардың қайтыс
болуына, Үмейр ибн Сағд аль-Ансаридің науқастануы мен Палестина әмірі
Абдуррахман ибн Абу Алкаменің қайтыс болуына байланысты бүкіл Нам мен
Сирия жерлерінің уәлиі болып тағайындалған Йордания әміршісі Муавия ибн Абу
Суфьян хиджраның 29 жылы б. з. 648 жылы Кипрді жаулап алу жоспарын
ойластырумен болды.
Кипрді теңіз жолы жаулап алу жорығына көп мұсылман қатысты. Муавия
кұрамы Абу Зер, Абуд-Дерда, Үбаде ибн Самит аль-Ансари және т. б. сияқты
сахабалардан тұратын әскерді хиджраның 28 жылы Абдуллах ибн Қайыстың
басшылығындағы кемелерге отырғызып, Кипрге жолдады. Египет әміршісі болған
Абдуллах ибн Сағдта Египеттен шығып, кемелерімен Кипрге жетті. Кипрде
бірлескен Египет пен Шам эскадралары алдынан шыққан шайқаста жеңіске қол
жеткізіп, көптеп тұтқын мен олжаға кенеліп, кері қайтты. Кипрліктер жыл
сайын 7.000 алтын өтеу шартымен бейбіт бітімге
келді.
Хиджраның 30 жылы Басра қаласының уәлиі Абдуллах ибн Амир мен Сағд
ибн Ас бір-бірінен бөлек жолдар арқылы Хорасан мен Табаристанға әрекет
етті. Гүрджан, Хорасан, Табаристан, Сағд ибн Астың әскері тарапынан
жауланып алынды. Абдуллах ибн Амирдің әскері болса Кабул, Сиджистан мен
Нишапурды жаулап алды.
Осылайша, Хз. Османның тұсында Ислам әлемі батыс пен шығыста жаулап
алуға мүмкіншілігі жеткен жерлерді өзіне қаратқан болатын. Одан ары
жерлерде орналасқан мемлекеттерге бару мүмкін емес еді. Ол мемлекеттерді
жаулап алған күнде де өз билігінің астында уақытша мерзім аралығында ғана
ұстай алар еді. Ислам мемлекетінің шекарасы Азияда Анадолының, Қытай мен
Ресейдің Африкада Солтүстік және ПІығыс (Мағриб) Африканың ішкі
аудандарының, Еуропада Португалияның шекараларына дейіп кеңейді. Нафидің
Абдуллах есімді екі баласы Солтүстік Африка мен Испанияның Ислам әлеміне
қосылуында үлкен роль ойнады. Мұндай жетістіктерге қарамастан жаулап алу
әрекеттері өзімен бір әлеуметтік және экономикалық мәселелерді
туындатқызған болатын.
Хз. Османның тұсындағы оқиғалар мен ішкі қарама-қайшылықтар
Ежелгі тарихшылар мен көне деректер Хз. Османның кезеңі туралы
кең мағлұмат береді. Бұл деректер оның тұсындағы
оқиғаларды түрлі көзқарастардың тұрғысынан сипаттаған. Мұндай деректер
түрлі саяси және философиялық көзқарастардың нәтижесінде
түрлі баға беру мазмұнына ие. Өйткені, белгілі бір тарихи дерек
өзіне тән географиялық кеңістік пен тарихи оқиғаның нәтижесінде пайда
болады. Деректердің мазмұнына заттай және рухани шарттар, саяси,
экономикалық және қоғамдық факторлар, белгілі бір топтардың
арасында қалыптасқан ой-пікірлер, құрылымдар, келісім шарттары
мен жеке тұлғалар өз ықпалын тигізеді. Бір оқиғаның географиялық
ауданында белгілі бір әлеуметтік жағдайдың қалыптасуына себеп болған
қоғамның мүшелері болып табылатын адамдардың түрлі көзқарастар мен түрлі
адами қалауларды ұстанатындықтары белгілі. Сондықтан, деректердің
жазылуында мұндай адамдардың үлесі, олардың болмысы
мен өмірлік көзқарастарының ықпалы аса үлкен.
Хз. Османның халифтік кезеңін бірінші алты жылдық кезең және
екінші алты жылдық кезең ретінде бөліп зерттеу әдісі әдетке айналған. Хз.
Османның мұсылман және халиф болып сайлануына байланысты мәліметтер мен
екінші алты жылдық мерзімнен тұратын халифтік кезеңіне байланысты
мәліметтер негізгі дерек болып есептелінеді.
I Хз. Османның тұсында жердің таратылуында, олжаның бөліске
валынуында, кәпірлердің салықтардың жүйесі мен жаулап алу саясатында
әкімшілік және діни мәселеге ерекше саңалықтар енгізілді. Атқарылған
істерден, халиф пен уәлилерінід қызметінен риза болушылармен қатар риза
болмаған топтарда еді.
I Хз. Османның тұсында орын алған ішкі қарама-қаййшылықтардың пайда
болуы мен нәтижесінде халифтің өлтірілуінің ебебі. ретінде көрсетіліп,
тарихшылардың тарапынан төмендегідей алып топтастырылған болатын.
а) Құран Кәрімнің жағылуы мен ресми нұсқасының пайда болу еселесі: Хз.
Османның кезеңі Исламның әскери жорықтар саясаты оның даму шыңына жеткен
кезең болып табылатындығы баршаға елім. Ислам әлемінің шекаралары бір
жағынан Авдалусияға, екінші ағынан Мауереннаһрға дейін жетті. Бұл
дегеніміз, арабтардан басқа рз мыңдаған адам мұсылман қауымына қосылды
деген сөз. Жаңа қсылмандар керек болса имандылық жағынан, керек болған
жағдайда әлеуметтік жағынан да күтпеген оқиғаларды жүзеге асырып отырды.
Мысалы, кем тараған алфавиттің көмегімен жазылған Құран нұсқалары олардың
арасында тарап, мәтіннің мазмұнын түсіну ыншылықтарын туындатқызған еді.
Оның үстіне мұсылман әскерлер "махалләлық қырағат" түрлерінің сан-
қилылығынан бір-бірімен тартыс жүргізетін.
Хз. Осман ресми нұсқаны (Хз. Абу Бакирдің тұсында түптелген кітап)
алдыртып, Зейд ибн Сабиттің басшылығында Ибн Зүбейр, Сағид ибн Аспен,
Абдуррахман ибн Харис ибн Хишамнан тұратын кеңес құрды. Оларға негізгі
нұсқаның 7 көшірмесін жасауды тапсырып, бұлардан басқа кейбір кісілердің
қолындағы парақтардың көзін жою туралы нұсқау бергентін. Кеңес те өз
қызметін атқарған болатын. Аты аталған 7 нұсқаны дайындатқызып, халифке
тапсырды. Халиф бір нұсқаны, өзіне алып қалып, қалған алтауын Ислам
мемлекетінің үлкен қалаларына жолдады. Бұл аталған нұсқалардан басқа
мәтіндерді жинатқызып, жаққызған еді.
Мұсылмандардың көпшілігі халифтің мұндай іс-шараларына өздерінің
ризашылықтарын білдіруіне қарамастан Ибн Месуд пен оның жақтастары
наразылық танытты. Абдуллах ибн Месуд бұл іс-шаралардың басы-қасында
болмағандығына бола наразы болған шығар. Дегенмен де, халиф бұл істің
жауапкершілігін Хз. Абу Бакирдің жолын ұстаным, Зейд ибн Сабитке тапсырған
еді. Бұл оқиға халиф пен атақгы ғалым сахабалардың арасындағы келешектегі:
қарым-қатынастарына өзінің әсерін тигізбей қойған жоқ. Ол қарым-
қатынастардың болымсыз сипатга дамуына түрткі болды. Бейресми нұсқаларды
жағу оқиғасы хиджраның 32 жылы жүзеге асқан еді.
ә) Кейбір жерлердің мемлекетке қаратылуы: Хз. Осмаи мемлекеттің түйелерін
жаю, бағу, қорғау, соғыс жағдайында әскердің қажетіне жарату үшін бірқатар
жерлерді мемлекеттің меншігіне айналдырды. Алайда, оның мұндай реформалары
кейінгі кезеңдерд кейбір топтардың тарапынан сынның астына алынды. Халиф
болса бұл реформаларын жеке басының пайдасын емес, мемлекеттің жоғары
дәрежелі пайдасын көздеген еді.
б) Мемлекеттік қызметкерлердің тағайывдалуы: Хз. Осмаш;і танылған
айыптардың бірі тағайындау мәселесінде тараптар болуы яғни мемлекеттік
қызметтерге омейядтықтардың әулетінен көптеп адамдарды тағайындауы болып
табылады. Хз. Османның Х:і Омардың өсиеті бойынша алғашқы тағайындаған
адамы Куф; қаласының уәлиі Сағд ибн Абу Ваккас еді. Айтып айтпай не керек
халиф Абдуллах ибн Месудпен тартысып қалуының салдарынан оні Куфа қаласының
уәли қызметінен босатып, оның орнына анасі жағынан бауыры болып табылатын
аль-Велид ибн Укбеп тағайындады. Палестина Уәлиі Абдуррахман ибн Алькаме
аль Кенанидің қайтыс болуына байланысты Палестина жерлерін уәлиі Муавияның
жерлеріне қосқан еді. Жаңа уәли тағайындамады.
Умейр ибн Сағдтың науқастанып уәлиліктен босатылуы туралы өтінішіне
байланысты оның жерлері де Муавияның жерлеріне қосылып, Муавия Шамның
(Сирияның) бас уәлиі атанды. Жасалған шағымдарды негізге ала отырып, Хз.
Осман Египеттің уәлиі Амир ибн аль-Асты қызметінен босатып, оның орнына
өзінің сүт бауыры Абдуллах ибн Сағд ибн Абу Серхті тағайындады. Тағасының
(нағашысының) баласы Абдуллах ибн Амирді Кабул қаласының, кейін.
Сиджистанның, одан кейінірек Басра қаласының әмірі ретінде тағайындаған
болатын. Ешғас ибн Қайысты Әзірбайжанның, інісі Кайысты Рэй қаласының уәлиі
қылып бекітті. Ирак әскерінің жоғары дәрежелі қолбасшыларының арасында да
бірқатар өзгерістер енгізді. Міне, Хз. Османңың бюрократиялық жүйеде жүзеге
асырған реформалары не әдістерден тұрған тын.
Не де болса, оның бұл тағайындаулары мен қызметтен босатулары кейінгі
кезендерде өзіне қарсы дәлел ретінде қодданылады. Халиф оның туысқандарын
әкімшілік жүйенің құрамына кіргізгендігі мен омейядтықатардан басқа
адамдармен басқаша қарым-қатынас ұстанғандығы мен белгілеп, кінәләнді.
Кейбір қарсыластары мемлекеттік қызметерге кісі тағайындау барысында
әділетсіздікке жол берді деп айыптады. Сейф болса Ибн Саба мен оның
жақтастарының Куфа, Басра мен Египеттегі әкімшілік жүйеге қарсы
болғандықтары туралы қалыптасқан өсек-аян сөздерді кең түрде сипаттай
отырып, Хз. Османның тұсындағы оқиғаларды, ішкі қарама-қайшылықтар мен Хз.
Османның өлтірілуін басқа бір тұрғыдан түсіндірген.
в) Сахабаларға деген қарым-қатынас: Хз, Османның асхабы кирамға
деген қарым-қатынасы да тартысудың бір тақырыбына айналған,
Кейбіреулер оның жылы-шырайлы қарым-қатынас ұстанғандығын
атап көрсетсе, кейбірі бұрыс жағынан суреттеп, сынаған болатын.
Бюрократиялық жүйеде орын алған тандаулы сахабаларды
қызметтерінен босатып, орындарына тек омейяд әулетінен
шыққандарды тағайындауы, сахабалардың Хиджаз ауданы мен оның сыртындағы
жерлерде емін-еркін жүріп-тұруларына рұқсат беруі, Муавияның ықпалының
салдарынан Абу Зерді Ребезеге жер аудартқызуы, Мерван ибң Хакемді өзінің
хатшысы ретінде қасына алуы оны сынның астына алу мен айыптаудың негізгі
құралы болды.
г) Жаңалықтар енгізуі: Дінге байланысты
кейбір реформаларының салдарынан да Хз. Осман сынның астына алынған тын.
Қағба руларының жаңалануына байланысты үкім беруі, Хз. ГІайғамбардың
мешітінде бір қатар өзгерістер енгізуі, жұма намазынан
кейін іште азан оқытқызуы, Минада тұрып, намазды сол жерде оқуы, жаңа
стильде киімдер тіккізуі мен "қаржы үйінің" кірісінің 18-не қол
салуы сынның астына алынған негізгі тақырыптар болып табылды. Кейбір
консервативтік тұрғыным адамдары бұл енгізілген жаңалықтарды "бидғат"
(дінге енгізілген рұқсатсыз өзгерістер) деп анықтап, халифты айыптады.
Хз. Османның тұсында ішкі қарама-қайшылықтардың туындауы мен астана
Мәдина қаласының қоршауға алынып, халифтің өлтірілуіне себеп ретінде
көрсетілетін оқиғалар деректерде жоғарыда аталған сипатта баяндалады.
бб. Хз. Османның өлтірілуі
Біздің ойымызша жоғарыда аталған оқиғалар, жағдайлар мен атқарылған
істер Хз. Османның өлтірілуін қажет ететін дәрежеде емес еді. Меселелерді
бажырайтып көрсететін, адамдарды бір-біріне қарсы айдап салатын, жақсы
ниетті жаманшылыққа қолданатын және дұшпандықты өршіте түсетіндер
болмағанда ғой, мемлекеттің басшысы Хз. Османның өлтірілуі аса қиынға соғар
еді.
Хз. Османның тұсындағы қарама-қайшылықтардың арқа жағында басқа бір
себеп бар. Халифтың өлтірілуі мен оқиғаның орын алуы жоспарлы сипатқа ие
болып, "көрінбейтін бір күш" тарапынан жүзеге асқандығы байқалады.
Негізінен бастапқы тарихшылар Хз. Османның өлтірілуінің арқасында сондай
бір күштің болғандығы туралы ортақ пікірге келген болатын.
Абу Михнеф пен Вакиди және олардың көзқарасын ұстанатындар Хз.
Османның өлтірілуін сахабалар ұйымдастырды деген пікірге келген.
12 жылдық халифтігінің барысында өзіне қарсы көтерілістің туындауы мен
қанды бір оқиғамен аяқталатын өлтірілуіне себеп болатын қандай да бір қадам
жасамаған Хз. Османды хиджраның 35 жылының зильхиджа айының 18 күні (б. з.
656 жылының шілде айының 17 кұні) хиджраның 35 жылының шавваль айында (б.
з. 656 жылының наурыз айында) қажылыкқа бару сылтауымен Куфа, Басра мен
Египеттен Мәдина қаласына келген, алайда, негізгі мақсаты халифті өлтіру
болған террористер Мәдинадағы Хз. Пайғамбардың мешіті мен Дарда ұзақ уақыт
қоршауда ұстап, өлтірген болатын. Осылайша анархистер ұзақ уақыт жүргізген
төнкерісті жүзеге асыру әрекеттерін аяқтаған еді.
2.3. Хз. Алидің тұсындағы оқиғалар.
Хз. Османның, шейіт болуы мұсылмандардың арасында толасып ішкі
қайшылықтардың орын алуына түрткі болып, мазхабтардың арасында күрестің
пайда болуына жол ашты. Екі айға созылған анархия халифтің қайтыс болуынан
кейін 5 күнге тағы созылды. Хз. Османды өлтіріп террористер астанада
үстемдік орнатып, Хз.Османның орнына өздері қалаған адамды
халиф қылып сайлау мүмкіншілігіне ие болды.
Алайда, III Рашид халифасын өлтіру мәселесінде бір ойды
ұстанған анархистер жаңа халифтің кім болатындығы туралы
мәселеде түрлі пікірді жақтаған еді. Талха мен Зүбейр олардың
сыныстарын қабылдамай тастады. Нәтижесінде, Мәдина қаласының дағындарын
жиналысқа шалрып, ең қысқа мерзімнің ішінде Хз. лиді халиф сайлап,
оның алдында ант беретіндіктері туралы жоспарларының бар
екендігін хабарлап, оларға (тұрғындарға) ойланулары үшін бір
күндік мерзім беретіндіктерін айтты. Халық Хз.
Алиді, халиф сайлап, оның алдында ант берді. Алайда,
Мәдина
тұрғындары 35656 жылы халиф болып сайданған Хз. Алиге шартты түрде ант
берген болатын. Олар оған Хз. Османды өлтірген адамдарды
ең қысқа мерзімнің ішінде тауып алып, жазалануы керектігі
туралы шарт қойды. Осылай, Хз. Али Хз. Абу Бакирдің салиф болып сайлануына
ұқсас түрде халиф сайланса да, ант беру барысында халық оған шарт қойды.
Алайда, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.