Антикалық философия жайында

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Антикалық философия.

Біздің дәуірімізге дейінгі VII --VI ғасырларда Эллада полистерінде (қала-мемлекет) қолөнер, сауда, ақшалай-заттық қатынастар жоғары қарқында дамып, осы себептердің негізінде езіндік талап-мүдделері ерекшеленген әлеуметгік топтар пайда болды. Евпатридгердің билігінің орнына мемлекеттің тирандық, кейінірек келе, құлдық демократия түрлері дүниеге келді. Азаматтардын, қоғам сатысында алатын орны шығу тегіне байланысты болмай, олардың мүліктік жағдайларымен байланыстырылды. Осы себептер ой еңбегі мен дене еңбегінің бәлінуіне, осы негізде таза зиялылар қауымының пайда болуына, әртүрлі әлеуметтік топтардың талап-мүдделеріне сай саяси-әлеуметтік, философиялық көзқарастардың қоғамдық сана ретінде қалыптасуына әкеліп соқтырды.

Сонымен қатар, антика философиясының калыптасуына Крит-микен, Гомерлік Греция кезендеріндегі әдеби-діни-мифологиялық көзқарастар және күңделікті өмір түрғысынан тұжырымдалған данышпандық ой-пікірлер (жеті данышпан кезеңі) негізінде дамыған грек мәдениетінің сол кездегі Көне Шығыс мәдениетінің озық үлгілерін өз бойына сіңіруі, (мысалы, сол кездегі афроазия елдерінде жақсы дамыған математика негізіне грек ғұламалары дедуктивтік тәсілді дамытты) арқасында қалыптасқан әлемнің субстанционалдык негізін іздеген, рационалданған көзқарастар зор әсер етті.

Б. д. д. VII-V антикалық рухани даму мифологиялық, діни көзқарастан ғылыми, философиялық көзқарасқа қарай бағытталды. Бұл кезенді антикалық философия тарихында Сократқа дейінгі, ал б. д. д. V-III ғасыр ойшылдардың мәнділіктің генетикалық бастамасын, түпнегізінін жалпы дүниетанымдық көзқарас тың негізі етіп алып, оны өзінің категориялық аппараты тұрғы-
сынан түсіндіріп философиялық ойлауды биік деңгейге көте-
руіне байланысты кезеңді - Сократтан кейінгі немесе классикалық кезең деп екіге бөледі.
Аристотель өзінің "Метафизика" деген еңбегіңце заттардың генетикалық бастамасын іздеген, олардың сол бастамадан калай пайда болғанын және содан қалай қайтып келетінін, басқаша айтқанда, денелердің өзгеруіне қарамастан, жалпы табиғаттың жойылмайтынын мәселе етіп көтергендердің ішіндегі біріншісі Фалес болды деп көрсетеді.

Фалестің ілімін әрі қарай оңың шәкірті және жолын қуушы Анакисмандр (шамамен б. д. д. 611-545 жж. ) жалғастырды.

Анаксимандр ілімінше, тіршілік теңіз бен құрлықтың шекарасы айда, аспан отынын әсерімен пайда болды. Алғашқы тірі жәндіктер теңізде өмір сүрді, кейін олардың кейбіреулері өздерінің қабыршықтарын тастап, құрлыққа шығып, тіршілік етті, сөйтіп, жануарлар пайда болды. Ал адам теңіз жануарларының бір түрінің ішінде өсіп, өрбіп, ер жеткеннен (есейген-нен) кейін құрлыққа шығып, өмір сүрді.

Анаксимандр ілімінің аңғалдығына қарамастан, онда таби-ғаттың даму заңдылықтарын табиғаттың өз логикасымен түсіндіруі. Табиғаттану диалектикасының алғашқы қадамдары болды.

Анаксимандр ілімін әрі қарай оның шәкірті Анаксимен (б. д. д. VI ғ. ортасы) жалғастырды. Негізгі еңбегі - "Табиғат туралы". Анаксимен барлық денелердің негізі деп ауаны айтады. Ауа - шексіз (апейрос) . Сөйтіп, Анаксимандрдың апейроны түпнегізден ауаның қасиетіне айналды. Ауа үнемі қозғалыста болады да, бірде қоюланып, бірде сұйылып, алуан түрлі заттар мен құбылыстарды түзеді. Ауа сұйылғанда алдымен отқа, содан кейін эфирге айналса, қоюланғанда-желге, бұлтка, суға, жерге және тасқа айналады ауаның сұйылуы жылылыққа байланысты да, қоюлануы салқынға байланысты.

Анаксименнің ілімінше, жер және басқа аспан денелері ауада қалқып жүреді. Жер қозғалмайды, ал басқа денелер ауаның әсерінен ылғи да қозғалыста болады. Күн де - жер, бірақ өзінің жылдам қозғалуының себебінен ыстық шокка айналған.

Ауатек қана денелердің бастамасы емес. Сонымен бірге жанның да бастамасы. Ал жан болса, ол - бізді біріктіретін бастама. Анаксимен құдайларды да ауадан пайда болды деген пікір айтады. Басқаша айтқанда, құдайлар ауаны жаратқан жоқ, керісінше, ауа құдайларды жаратты. Олай болса, құдайлар материалдық түпнегіздің модификациясы ғана. Қорыта айтқанда, Милет мектебінің өкілдері Фалес, Анаксимаңдр, Анаксимен барлық заттардың, денелердің генетикалық бастамасын, түпнегізін құдайлардың қүдіретінен іздемейді, олардың өзіндік ішкі мазмұнынан іздейді. Генетикалық бастаманың, түпнегіздің табиғаты, бір жағынан, зат тәріздес болса, екінші жағынан, ақыл-ойдан да қашық емес, сондықтан ол құдайлармен пара-пар құбылыс.

Милет мектебінде қалыптасқан философиялык дәстүрлі ілгері карай дамытқан Эфес қаласынан шыққан саяси қайраткер, ғұлама ойшыл Гераклит (шамамен б. д. д. 544-483 жж. ) болды. Оны іліміндегі терең ойлары үшін "тұңғиық" деп атаған. Негізгі еңбегі: "Табиғат туралы". Бұл еңбектің 130-дай ферменттері ғана сакталып, бізге дейін жеткен.

Гераклит заттардың түпңегіздік-генетикалык бастамасын от деп есептеген. От мәңгі және құдай тектес.

Гераклиттің пікірнше, қарама-қайшылықтар тепе-тең жағдайда болады, бірақ ол тепе-теңдік қарама-қарсылықтардың күресі арқылы бұзылады да, дүниеге жаңа заттардың пайда болуына мүмкіндік туады. Қарама-қарсылықтардың күресі-әлемде өзгерістердің болуының негізгі заңдылығы. Күрес Гераклит адамдар табиғатынан бір-бірімен тең десе де, шын мәнінде олардың теңеместігін мойындайды. Олардың теңсіздігі-талғам-мүдделерінің әртүрлігінің салдары. Көп адамдар логос заңымен өмір сүрмейді, өз түсінігімен өмір сүреді. Ондай адамдар өз ынтызарлығының бөлігінде болады. Бірақ олар бір нәрсені түсінбейді. Мысалы, олардың барлык тілектері орындалса да, олардың жағдайлары соншалықты жақсармас еді. Жалпы, адам мемлекетгік құрылымның да, табиғаттык да негізін қалайтын логос заңына мойынсұну аркасында өз жанын тыныштыққа бөлеп, айкындайды, сөйтіп бақытқа кенеледі.

Пифагор (б. д. д. 580-500 жж. ) Біздің дәуірімізге дейін VI ғасырдың аяғында философиялык ілімдер Кіші Азиядан "Ұлы Элладаға" ауыса бастады. Осы кезенде оңтүстік Италия мен Сицилияда пифагоршылар мектебі" деп аталған одақ құрылып, онда қоғамдық өмірді діни-әдептілік тұрғыдан реформалау қажеттігі туралы ілім кең өріс алады. Пифагоршылар қоғамда анархияның етек алуына қарсы болып, құдайдың айтуымен жасалған мемлекеттік зандарды сақтау керектігін уағыздады. Пифагоршылардың өздері бірауыз болмағаны, осыған орай "ата жолын" қуушылар мен мемлекеттік билікке барлық халық қатысуы керек деген ағымдардың арасында тартыстар болғаны белгілі.

Пифагор Самос аралында туып-өскенмен, кейінірек келе, әртүрлі жағдайларға байланысты Египетге, Вавилонда (жрецтерден дәріс алған), Үндістанда болып, ең соңында" Ұлы Элладаның" Критон қаласывда өмір кешкен.

Пифагор және пифагоршылар туралы Аристотель былай дейді: олар математикамен шын мәнінде шұғылданған алғашқы ойшылдар. Пифагор тек қана математикамен айналысып қоймай, онын негізгі қағидаларын - сандарды - жалпы әлемдік қағидаға айналдырған және сол сандардың ара қатынастарын, оларда қарасындағы пропорцияны - әлемдік үйлесімділіктің бейнесі деген көзқарасты өзінін философиялык ілімінің өзегі етіп кабылдаған. Оның шкірінше, сандар - барлык заттардың, ғарыштың негізі Пифагорлын ғарыштын бастамасы, негізі деп отырған сандары жай күнлелікті өмірде қолданып жүрген сандар емес, олар ғарыштын реттілігін, үйлесімділігін көрсететін сандар. Бұл үйлесімділікті біз аспан денелерінің бір сазды дыбысты белгілі бір интервалда шығаруынан білеміз.

Пифагоршылар Гераклит сияқты ғарыш қарама-қайшылыққа толы дей отырып, олардың 10 жұбын атап көрсетеді. Олар: шектілік және шексіздік, тақ және жұп, жалқы және жалпы, оң және теріс, еркек пен әйел, тыныштық пен қозғалыс, түзу мен қисық, жарық пен түнек, жақсы мен жаман, квадрат пен көп қырлылық. Осылардың ішіндегі ең маңыздысы - шектілік пен шексіздік. Шекті нәрселерді танып-білуге болса, шексіздікті танып-білу мүмкін емес. Шекті денелер геометрия арқылы бізге мәлім болса, шексіздік - танымның мүмкіндік шеңберінен тыс, сондықтан оны тек ойша шамалауға болады.

Қорыта айтқанда, Пифагор философтардың ішінде бірінші болып өз ілімінде сан категориясын жан-жақты қарастырған және өз ілімін халық арасында үгіттеп тараткан (пифагоршылар одағы) ғұлама. Оның ілімдері кейінірек Платон философиясының калыптасуына үлкен әсер етті.

Элеаттар мектебі. Негізгі өкілдері: Ксенофан, Парменид, Зенон. Элеаттар ілімі ежелгі грек философиясынын дамуындағы жаңа қадам болды. Милеет мектебінің өкілдері түпнегіз - физикалық дене, ал пифагоршылар - сан десе, элеаттарда түпнегіз-болмыс. Элеаттар ілімінің негізгі қағидалары мынаған саяды. Түйсінген денелердің барлығын нақтылық деп қабылдауға болмайды, керісінше, олардың бәрінде өздерін ақыл-ой арқылы негіздеуге болатын мүмкіндіктері болуы шарт, себебі, тек кана түсіндіруге болатын заттар ғана нақтылы өмір сүреді. Қарама-қайшы пікірлерге сыймайтындар жоқ. Олай болса, нақты шындык пен түсіндіре білудің арасындағы карама-қайшылық-біз қолданып жүрген ұғымдардың деңгейлерінің жеткіліксіздігінің салдары. Бұл пікір ешқандай талкылауды керек етпейді.

Егер Милет мектебінің өкілдері космостың генетикалык бастамасын, әрі түпнегізін физикалық қасиеттері бар ауа, су, от апейрон десе, Ксенофан олардан әрірек кетіп жер космостың түпнегізі ретінде бір тұтастық деп тұжырымдайды;

Ксенофанның жалқы құдай туралы ілімін әрі қарай дамытып, оны бір тұтас болмыс ұғымына дейін көтерген ойшыл -Парменид (шамамен б. д. д. 540-480 жж. ) болды. Оның негізгі шығармалары: "Табиғат туралы", "Ахиллес" (бізге дейін жетпеген) . Парменидтің қарастырған мәселелері -болмыс пен бейболмыстың ара қатынастары мен болмьістың ақыл-ойға қаты-насы. Бұл екі мәселенін екеуін де тек ақыл-ой арқылы шешуге болады. Ақиқатқа тез жету үшін ақыл-ой көптеген тор мен тос қауылдарға тап болуы мүмкін. Бірінші күтіп тұрған тосқауыл- бейболмыстың бар екенін мойындау, ал мойындағаннан кейін, ол қажетті түрде бар болып шығады.

Болмыстың жалқылығын және біртұтастығын Зенон өзінің атышулы тәсілі "эпихейрема" арқылы дәлелдемек болады. Бұл тәсілдің мәні - тікелей дәлелдеу тәсілінің орнына кері бұрмалап дәлелдеудің негізінде қарсыластарының пікірін абсурдтык, жағдайға әкелу арқылы, оған өзінін бұрынғы айтқан пікіріне . Бірінші эпихейрема мынадай егер шексіз көп заттар өмір сүретін болса, онда олар шындығында қанша болса, тура сонша болулары керек (аз да емес, көп те емес) . Ал енді олар қанша болса, сонша заттар бар болса, онда олардың саны шектеулі болғаны. Бұл - тезис. Антитезис: "Егер шексіз көп заттар әмір сүрсе, онда болмыс та сан жағынан шексіз.

Софистер. Біздің дәуірімізге дейін V ғасырда Ежелгі Грецияда құлиеленушілік демократия логика, риторика, философияның жедел қарқынмен дамуына жол ашты. Соттарда, халык жиналыстарында әдемі сөйлеп, халықты, мүмкін болса өз қарсыластарын да айтқанына сендіріп, өз жағына тарта білу өнері алдыңғы қатарға шығады. Осыған байланысты риторика (әдемі сөзйлеу өнері) өнеріне ақы алып үйрететін ұстаздар пайда болады. Оларды софистер дед атады. Олардың басты қағидасы - әркімнің өз ақиқаты бар. Жақсылық пен жамандықтың объективті мөлшері жоқ. Кімге не пайдалы болса - сол жақсылық, игілік.

Білімнің салыстырмалы екендігін Протагор өздігінен ештеңе емір сүрмейді және пайда болмайды, олар басқаларға қатынасы арқылы айқындалады деген пікір төңірегінде дәлелдемек болады. Сондықтан: жел салқын ба? немесе жел дегеннің өзі бар ма? деген сұрақтардың өзі дұрыс емес. Себебі, біреулер үші н жел болуы мүмкін, ал басқа біреулер үшін ол болмауы мүмкін, біреулерді ол теңселтіп-құлатуы мүмкін, ал енді біреулерді оны елемеулері мүмкін. Олай болса, түйсіну субъективті құбылыс, бұдан шығатын қорытынды-әркімнің өз түйсінуіне байланысты айтқан пікірлері - өздерінше ақиқат, тек соны дәлелдей білу керек. Демек, ешкімде де теріс пікір жоқ, бірақ сол көп пікірлердің ішінде біреуі ақиқат болуы немесе дүрысырақ болуы ғажап емес. Данышпандардың пікірлері басқа адамдардыкінен гөрі дұрысырақ келетініне талас жоқ.

Әмпедокл (б. д. д. 487/82-424-23) . Негізгі еңбектері: «Табиғат туралы», «Тазару». Бұл шығармалардың кейбір үзінділері ғана қаізргі кезеңге дейін жеткен.

Әлемнің алғашқы бастамасы етіп дәстүрлі қалыптаскан "заттардаң төрт тамырын" - жер, су, ауа және отты алған. Бұл бастамалар - бір-біріне ауыспайды. Эмпедокл төрт алғашқы бастаманы төрт құдаймен теңестіріп қарайды. Олар Зевс, Гера, Аид, және Нестис (су құдайы) . Ал қалған құдайлар осы тамыр - құдайлардан жаратылады. Әлемдегі заттар осы төрт бастаманың бір-бірімен әртүрлі мөлшерде араласуынан пайда болады. Мысалы, сүйек - судың екі? жердің екі, оттың төрт бөліктерінің қосындысынан түрады, нерв - судың екі, бір-бір жердің және оттың бөліктерінен тұрса, қанда төрт тамырдың төртеуі де тең орын алған.

Эмпедоклдың пікірінше, жаңды денелер жансыз тіршіліктен пайда болады, бірақ олар тұтас күйінде емес, алдымен олардың жекелеген органдарьт пайда болып, олар қалай болса солай өзара қосылады да, қорщаған ортаға бейімделмеген, ебедейсіз бөліктері өміршеңдігін көрсете алмай, өз орнын ортаға бейімделген жаңа организмдерге беруге мәжбүр болады. Сөйтіп, дүниеде өзіміз көргендей өсімдіктер мен жануарлар әлемі, тура осындай тәсілмен адам пайда болады. Сәуленің жылдамдығы туралы Эмпедокл тамаша болжам айтқан. Жер мен аспан әлемінің арасында сәуле белгілі бір уакыт аралығында үлкен жылдамдықпен қозғалып, жан-жаққа тарайды, сол себепті адамдар оны қабылдай алмайды.

Антика философиясының екінші кезеңі атақты ойшыл-философ Сократтың (б. д. д. 469-399 жж. ) есімімен тығыз байланысты болғандықтан Сократтан кейінгі" немесе "классикалық кезен деп аталады". Ол жазбаша еңбектер қалдырмаған, оның философиялық көзқарастары бізге Платон, Аристотельдердің еңбектері арқылы жетгі. Сократ ауызша пікір таластырып, диалог аркылы өзінің қарсыластарын қарастырылып отырған мәселе туралы жаңа, тың білімге әкелуге тырысты.

Кинииктер философиясының негізін қалаушы Антисфеннің (б. д. д. 444-368 жж. ) пікірінше, наеты өмір сүретін тек жеке заттар ғана, ал жалпы ұғымдар заттардың қандай зат екенін анықтайтын сөз ғана. Ал білім де-геніміз ұғымдардың мазмұнын құрайтын пайымдаулар. Бірақ олардың мазмұнында заттардың мәнін көрсететін қасиеттер мен әр түрлі белгілерді теріп көрсетуге болмайды, себебі олар туралы пайымдаулар қарама-қайшы пікірде болуы мүмкін. Ал заттар туралы дұрыс пайымдау субъекті мен предакат тепе-тең (товталогия) болған жағдайда ғана (математик дегеніміз математикадан сабақ беретін адам) қалыптасады. Киниктердің жеке заттар мен жалпы ұғымдар туралы пікірлері ортағасырдағы номиналистердің жалпы ұғымдар мен жеке заттар туралы идеяларымен ұштасып жатқанын байқаймыз.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.