Суицид және жасөспірім
Соңғы жылдары елімізде адамдардың өз-өзіне қол салу әрекеттері жиі орын алуда. Көпшілікті алаңдатып отырған «Суицид» деп аталатын осы дерттің мектеп оқушыларын да жағалауы дабыл қағарлық жағдай. Былтырғы жылдың өзінде республикамыз бойынша осы суицид мәселесіне қатысты балалар арасында 575 жағдай орын алса, биылғы жылдың 4 айында 88 дерек тіркелген. Оның 12-сі осы Алматы облысында болған оқиға. Оған мамырдың 1 мен 10 аралығында бір ғана Райымбек ауданында 3 бірдей баланың өз өміріне қасақана қол сұғуын қосыңыз. Сонда жылдың басынан бері облысымызда орын алған 15 жағдай жасөспірімдер арасындағы суицидтің шын мәнінде өршіп тұрған мәселе екендігіне көз жеткізіп отыр.
Осы жағдайға қоғамның бетін қаратып, көпшілікке ой салу мақсатында Алматы облысы бойынша балалардың құқығын қорғау департаментінің ұйымдастыруымен «Жасөспірімдердің суицид жөніндегі мінез-құлық мәселелері мен алдын-алу жұмыстарын жүргізу» деген тақырыпта «дөңгелек үстел» отырысы өтті. Оған облыстық департаменттер мен басқармалар қызметкерлерімен қатар, аудандық, қалалық білім бөлімдерінің тәрбие ісі жөніндегі мамандары, әлеуметтік педагогтар, психологтар жєне үкіметтік емес ұйымдар өкілдері қатысты. «Дөңгелек үстел» отырысын Алматы облысы бойынша балалардың құқығын қорғау департаменті директорының орынбасары Самғат Долаев ашып, жүргізіп отырды. Ол бүгінгі жиынның мақсаты жасөспірімдердің өз-өзіне қол жұмсауының себептерін анықтау және оны болдырмаудың жолдарын қарастыру екендігін айтып өтті.
Алғашқы кезекте сөз алған Алматы облысы бойынша балалардың құқығын қорғау департаментінің бөлім бастығы Асқар Үйсінбеков суицид мәселесінің бүгінгі жағдайына тоқталды.
– Адамдардың өз еркімен өмірін қиюы проблемасын дәрігерлер, психологтар, психотерапевтер, зерттеушілердің қарастырып келе жатқанына аз уақыт болған жоқ.. Бұл туралы зерттеу жүргізіліп, монографиялар, кітаптар жазылды. Алайда, одан еш өзгеріс болмады. Керісінше, күн өткен сайын жағдайдың ушығып бара жатқандығын байқаймыз. Дағдарысты күйге тап болғандар оны тек үйдің ішінде талқыға салып, сыртқа шығармайды. Сондықтан көп жағдайда мұның себебі анықталмай қалады. Жасөспірімдер арасындағы суицид мәселесі бұдан да күрделі. Олар тіпті жақындарына да өзін қинап жүрген мәселе туралы айтпайды, оны жасырып-жабуға тырысады. Проблеманы ашып көрсетуден гөрі, үндемей қалуды жеңіл көреді. Тіпті өз-өзін өлімге қиған жағдайда да оның себебін жазып та қалдырмайды.
Балалардың психикасы өте нәзік, жаралы болып келетіндіктен кішкентай нәрсенің өзін ауқымды проблема ретінде қабылдайды. Сондықтан оларға қашанда ата-ананың түсіністігі мен арнайы маманның көмегі қажет.
Осы жағдайға қоғамның бетін қаратып, көпшілікке ой салу мақсатында Алматы облысы бойынша балалардың құқығын қорғау департаментінің ұйымдастыруымен «Жасөспірімдердің суицид жөніндегі мінез-құлық мәселелері мен алдын-алу жұмыстарын жүргізу» деген тақырыпта «дөңгелек үстел» отырысы өтті. Оған облыстық департаменттер мен басқармалар қызметкерлерімен қатар, аудандық, қалалық білім бөлімдерінің тәрбие ісі жөніндегі мамандары, әлеуметтік педагогтар, психологтар жєне үкіметтік емес ұйымдар өкілдері қатысты. «Дөңгелек үстел» отырысын Алматы облысы бойынша балалардың құқығын қорғау департаменті директорының орынбасары Самғат Долаев ашып, жүргізіп отырды. Ол бүгінгі жиынның мақсаты жасөспірімдердің өз-өзіне қол жұмсауының себептерін анықтау және оны болдырмаудың жолдарын қарастыру екендігін айтып өтті.
Алғашқы кезекте сөз алған Алматы облысы бойынша балалардың құқығын қорғау департаментінің бөлім бастығы Асқар Үйсінбеков суицид мәселесінің бүгінгі жағдайына тоқталды.
– Адамдардың өз еркімен өмірін қиюы проблемасын дәрігерлер, психологтар, психотерапевтер, зерттеушілердің қарастырып келе жатқанына аз уақыт болған жоқ.. Бұл туралы зерттеу жүргізіліп, монографиялар, кітаптар жазылды. Алайда, одан еш өзгеріс болмады. Керісінше, күн өткен сайын жағдайдың ушығып бара жатқандығын байқаймыз. Дағдарысты күйге тап болғандар оны тек үйдің ішінде талқыға салып, сыртқа шығармайды. Сондықтан көп жағдайда мұның себебі анықталмай қалады. Жасөспірімдер арасындағы суицид мәселесі бұдан да күрделі. Олар тіпті жақындарына да өзін қинап жүрген мәселе туралы айтпайды, оны жасырып-жабуға тырысады. Проблеманы ашып көрсетуден гөрі, үндемей қалуды жеңіл көреді. Тіпті өз-өзін өлімге қиған жағдайда да оның себебін жазып та қалдырмайды.
Балалардың психикасы өте нәзік, жаралы болып келетіндіктен кішкентай нәрсенің өзін ауқымды проблема ретінде қабылдайды. Сондықтан оларға қашанда ата-ананың түсіністігі мен арнайы маманның көмегі қажет.
Суицид және жасөспірім
Алма Есенбаева
Жетісу газеті №55 2008 жылғы 17 мамыр
Соңғы жылдары елімізде адамдардың өз-өзіне қол салу әрекеттері жиі
орын алуда. Көпшілікті алаңдатып отырған Суицид деп аталатын осы дерттің
мектеп оқушыларын да жағалауы дабыл қағарлық жағдай. Былтырғы жылдың өзінде
республикамыз бойынша осы суицид мәселесіне қатысты балалар арасында 575
жағдай орын алса, биылғы жылдың 4 айында 88 дерек тіркелген. Оның 12-сі осы
Алматы облысында болған оқиға. Оған мамырдың 1 мен 10 аралығында бір ғана
Райымбек ауданында 3 бірдей баланың өз өміріне қасақана қол сұғуын қосыңыз.
Сонда жылдың басынан бері облысымызда орын алған 15 жағдай жасөспірімдер
арасындағы суицидтің шын мәнінде өршіп тұрған мәселе екендігіне көз
жеткізіп отыр.
Осы жағдайға қоғамның бетін қаратып, көпшілікке ой салу мақсатында
Алматы облысы бойынша балалардың құқығын қорғау департаментінің
ұйымдастыруымен Жасөспірімдердің суицид жөніндегі мінез-құлық мәселелері
мен алдын-алу жұмыстарын жүргізу деген тақырыпта дөңгелек үстел отырысы
өтті. Оған облыстық департаменттер мен басқармалар қызметкерлерімен қатар,
аудандық, қалалық білім бөлімдерінің тәрбие ісі жөніндегі мамандары,
әлеуметтік педагогтар, психологтар жєне үкіметтік емес ұйымдар өкілдері
қатысты. Дөңгелек үстел отырысын Алматы облысы бойынша балалардың құқығын
қорғау департаменті директорының орынбасары Самғат Долаев ашып, жүргізіп
отырды. Ол бүгінгі жиынның мақсаты жасөспірімдердің өз-өзіне қол жұмсауының
себептерін анықтау және оны болдырмаудың жолдарын қарастыру екендігін айтып
өтті.
Отбасындағы жайсыздық балалар бақытсыздығына әкеледі
Алғашқы кезекте сөз алған Алматы облысы бойынша балалардың құқығын
қорғау департаментінің бөлім бастығы Асқар Үйсінбеков суицид мәселесінің
бүгінгі жағдайына тоқталды.
– Адамдардың өз еркімен өмірін қиюы проблемасын дәрігерлер,
психологтар, психотерапевтер, зерттеушілердің қарастырып келе
жатқанына аз уақыт болған жоқ.. Бұл туралы зерттеу жүргізіліп,
монографиялар, кітаптар жазылды. Алайда, одан еш өзгеріс болмады.
Керісінше, күн өткен сайын жағдайдың ушығып бара жатқандығын
байқаймыз. Дағдарысты күйге тап болғандар оны тек үйдің ішінде талқыға
салып, сыртқа шығармайды. Сондықтан көп жағдайда мұның себебі
анықталмай қалады. Жасөспірімдер арасындағы суицид мәселесі бұдан да
күрделі. Олар тіпті жақындарына да өзін қинап жүрген мәселе туралы
айтпайды, оны жасырып-жабуға тырысады. Проблеманы ашып көрсетуден
гөрі, үндемей қалуды жеңіл көреді. Тіпті өз-өзін өлімге қиған жағдайда
да оның себебін жазып та қалдырмайды.
Балалардың психикасы өте нәзік, жаралы болып келетіндіктен кішкентай
нәрсенің өзін ауқымды проблема ретінде қабылдайды. Сондықтан оларға қашанда
ата-ананың түсіністігі мен арнайы маманның көмегі қажет. Осы бағытта мектеп
мұғалімдері мен психологтары баланың мінез-құлқындағы өзгерістерді бақылап,
аңғара отырып, олармен жұмысты жандардыра түсуі тиіс, – деп ой топшылады
А.Үйсінбеков.
Келесі кезекте сөз алған Алматы облыстық кәсіби даму институтының
психология жєне педагогика кафедрасының аға оқытушысы Валентина
Христофорова жасөспірімдердің дағдарысты жағдайға түсу себептеріне үңілді.
– Балалардың бақытсыздығына, олардың өз-өзіне қол салу әрекеттеріне баруына
көп жағдайда отбасындағы жайсыздық пен мектепте түсінбеушіліктің орын алуы
себеп болады. Балаларға жай ғана киімін, тамағын тауып беру аз, олар үнемі
ата-ананың жылуын сезініп, жақсы көретінін біліп өсуі тиіс. Ал әке-шеше өз
дәрежесінде көңіл бөлмейтін бала ешкімге керексіздігін түсініп,
психологиялық стреске тап болады. Әсіресе, 13-17 жас аралығындағы
жасөспірімдер өте әсершіл, кез-келген нәрсені жүрегіне тез қабылдағыш
келеді. Түсіністік болмаған жағдайда осы жас аралығындаѓы балалар түрлі
жағдайларға ұрынып жатады. Олардың сабаққа құлқы болмай, өзге оқушылармен
де қарым-қатынасы нашарлап кетеді. Өзін ұстауы мен мінез-құлқында
өзгерістердің орын алуы мұғалімді де, ата-ананы да алаңдатуы тиіс. Осы
өзгерістерге бей-жай қарамай, психологтың көмегіне жүгіну арқылы көптеген
проблеманың алдын-алуға болады, – деп өз тәжірибесін бөлісті.
Талдықорған қалалық ата-аналар комитетінің төрайымы Дания
Сәлімбайқызы болса, мектептегі іс-шаралар мен жиналыстарға ата-аналардың 25
пайызы ғана қатысып, атсалысатындығы жүргізілген анкеталық зерттеулер
негізінде мәлім болғандығын, бұл әке-шешенің бала алдындағы
жауапкершілігінің төмендігін көрсетететіндігіне тоқталды.
Халқымызға жат
Дөңгелек үстел барысында сөз алған облыстық ішкі саясат департаменті
директорының орынбасары Ғалиасқар Сарыбаев:
– Қазақ халқында өз-өзіне қол салу болған емес. Бұл заман өзгерісімен
туындап отырған жағдай. Бүгінде қарасаңыз, толық емес, сәтсіз отбасылар
көп. Осының бәрі өмірді әлі толық танып білмеген, ондағы қиындықтармен
күресе алмайтын бала үшін ауыр соққы. Әке-шеше ажырасты да кетті, ал
баланың жайы қалай болады? Ол бұны қалай қабылдайды, осыған ой жіберіп
жатыр ма? Жоқ, әрине. Осыдан келіп, баланың асыла салуы немесе жаман жолға
түсуі сынды оқиғалар орын алады. Кеше ғана Райымбек ауданында болған үш
жағдайға да отбасындағы түсінбестік, тұрмыстың төмендігі, әке-шешенің
ажырасуы сынды жайлар себеп болып отыр. Бұдан баланың басына түскен
қиындықты көре тұра оған мән бермейтін үлкендер кінәлі деген қорытынды
шығады.
Мектепте қарасаңыз, кейбір оқушылардың қолында қымбат ұялы телефон.
Соны көрген басқа оқушылар да менде неге ондай жоқ деп күйінеді, әке-
шешесіне ренжиді. Осы кішкентай заттың өзінен үлкен мәселе туындайды. Осы
сияқты мектепте әртрлі жайлар орын алуы мүмкін. Бала осы жағдайдан қалай
шығады, кімнен көмек күтуі керек деген сұраққа келсек, бірінші кезекте
мектеп психологына жүгінуі тиіс. Оқушылар мұны тиімді әдіс деп таппайды.
Сондықтан Сенім телефондарының жұмысын жандандырып, жолға қоюымыз қажет.
Ол бүгінгідей емес, қолжетімді жағдайда болуы керек. Бала кез-келген
уақытта, өзін қинаған қандай проблема болсын, сенім телефоны арқылы тегін
хабарласып, толғандырған сұрақтарына жауап алуы тиіс, – деп балалар
арасында орын алатын шиеленісті жағдайдың шешімін табудың жолын көрсетті.
Әрбір мұғалім психолог болуы тиіс
Жетісу жастары жастар орталығының педагогикалық- психологиялық көмек
көрсету бөлімінің бастығы Гүлмира Оспаналиева да көтеріліп жатқан тақырыпқа
орай тұщымды ой қосты.
– Мектептегі психологтар балалар мәселесіне өз дәрежесінде көңіл
бөлмейді деген пікірге қосыламын. Бүгінгі таңда психолог баламен ғана
емес, қиын жағдайға тап болған баланың отбасымен де жұмыс жасауы
керек. Өйткені, оның негізгі проблемасы осы отбасынан басталып отыр.
Бүгін ол баламен жұмыс жасадың делік, ертең сол күйреген күйінде
алдыңа қайта келеді. Сол себепті оның үйінде орын алған негізгі
мәселені анықтап, соған сай әрекет жасау қажет.
3-сыныпта оқып жүргенде менің қызым бір қиын жағдайға тап болды. Мен үшін
күлкілі жайт болып көрінгенімен, ал қызым үшін күрделі мәселе еді. Сол жылы
жолдасым қайтыс болып, өзім қиналып жүргенмін. Қызым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Алма Есенбаева
Жетісу газеті №55 2008 жылғы 17 мамыр
Соңғы жылдары елімізде адамдардың өз-өзіне қол салу әрекеттері жиі
орын алуда. Көпшілікті алаңдатып отырған Суицид деп аталатын осы дерттің
мектеп оқушыларын да жағалауы дабыл қағарлық жағдай. Былтырғы жылдың өзінде
республикамыз бойынша осы суицид мәселесіне қатысты балалар арасында 575
жағдай орын алса, биылғы жылдың 4 айында 88 дерек тіркелген. Оның 12-сі осы
Алматы облысында болған оқиға. Оған мамырдың 1 мен 10 аралығында бір ғана
Райымбек ауданында 3 бірдей баланың өз өміріне қасақана қол сұғуын қосыңыз.
Сонда жылдың басынан бері облысымызда орын алған 15 жағдай жасөспірімдер
арасындағы суицидтің шын мәнінде өршіп тұрған мәселе екендігіне көз
жеткізіп отыр.
Осы жағдайға қоғамның бетін қаратып, көпшілікке ой салу мақсатында
Алматы облысы бойынша балалардың құқығын қорғау департаментінің
ұйымдастыруымен Жасөспірімдердің суицид жөніндегі мінез-құлық мәселелері
мен алдын-алу жұмыстарын жүргізу деген тақырыпта дөңгелек үстел отырысы
өтті. Оған облыстық департаменттер мен басқармалар қызметкерлерімен қатар,
аудандық, қалалық білім бөлімдерінің тәрбие ісі жөніндегі мамандары,
әлеуметтік педагогтар, психологтар жєне үкіметтік емес ұйымдар өкілдері
қатысты. Дөңгелек үстел отырысын Алматы облысы бойынша балалардың құқығын
қорғау департаменті директорының орынбасары Самғат Долаев ашып, жүргізіп
отырды. Ол бүгінгі жиынның мақсаты жасөспірімдердің өз-өзіне қол жұмсауының
себептерін анықтау және оны болдырмаудың жолдарын қарастыру екендігін айтып
өтті.
Отбасындағы жайсыздық балалар бақытсыздығына әкеледі
Алғашқы кезекте сөз алған Алматы облысы бойынша балалардың құқығын
қорғау департаментінің бөлім бастығы Асқар Үйсінбеков суицид мәселесінің
бүгінгі жағдайына тоқталды.
– Адамдардың өз еркімен өмірін қиюы проблемасын дәрігерлер,
психологтар, психотерапевтер, зерттеушілердің қарастырып келе
жатқанына аз уақыт болған жоқ.. Бұл туралы зерттеу жүргізіліп,
монографиялар, кітаптар жазылды. Алайда, одан еш өзгеріс болмады.
Керісінше, күн өткен сайын жағдайдың ушығып бара жатқандығын
байқаймыз. Дағдарысты күйге тап болғандар оны тек үйдің ішінде талқыға
салып, сыртқа шығармайды. Сондықтан көп жағдайда мұның себебі
анықталмай қалады. Жасөспірімдер арасындағы суицид мәселесі бұдан да
күрделі. Олар тіпті жақындарына да өзін қинап жүрген мәселе туралы
айтпайды, оны жасырып-жабуға тырысады. Проблеманы ашып көрсетуден
гөрі, үндемей қалуды жеңіл көреді. Тіпті өз-өзін өлімге қиған жағдайда
да оның себебін жазып та қалдырмайды.
Балалардың психикасы өте нәзік, жаралы болып келетіндіктен кішкентай
нәрсенің өзін ауқымды проблема ретінде қабылдайды. Сондықтан оларға қашанда
ата-ананың түсіністігі мен арнайы маманның көмегі қажет. Осы бағытта мектеп
мұғалімдері мен психологтары баланың мінез-құлқындағы өзгерістерді бақылап,
аңғара отырып, олармен жұмысты жандардыра түсуі тиіс, – деп ой топшылады
А.Үйсінбеков.
Келесі кезекте сөз алған Алматы облыстық кәсіби даму институтының
психология жєне педагогика кафедрасының аға оқытушысы Валентина
Христофорова жасөспірімдердің дағдарысты жағдайға түсу себептеріне үңілді.
– Балалардың бақытсыздығына, олардың өз-өзіне қол салу әрекеттеріне баруына
көп жағдайда отбасындағы жайсыздық пен мектепте түсінбеушіліктің орын алуы
себеп болады. Балаларға жай ғана киімін, тамағын тауып беру аз, олар үнемі
ата-ананың жылуын сезініп, жақсы көретінін біліп өсуі тиіс. Ал әке-шеше өз
дәрежесінде көңіл бөлмейтін бала ешкімге керексіздігін түсініп,
психологиялық стреске тап болады. Әсіресе, 13-17 жас аралығындағы
жасөспірімдер өте әсершіл, кез-келген нәрсені жүрегіне тез қабылдағыш
келеді. Түсіністік болмаған жағдайда осы жас аралығындаѓы балалар түрлі
жағдайларға ұрынып жатады. Олардың сабаққа құлқы болмай, өзге оқушылармен
де қарым-қатынасы нашарлап кетеді. Өзін ұстауы мен мінез-құлқында
өзгерістердің орын алуы мұғалімді де, ата-ананы да алаңдатуы тиіс. Осы
өзгерістерге бей-жай қарамай, психологтың көмегіне жүгіну арқылы көптеген
проблеманың алдын-алуға болады, – деп өз тәжірибесін бөлісті.
Талдықорған қалалық ата-аналар комитетінің төрайымы Дания
Сәлімбайқызы болса, мектептегі іс-шаралар мен жиналыстарға ата-аналардың 25
пайызы ғана қатысып, атсалысатындығы жүргізілген анкеталық зерттеулер
негізінде мәлім болғандығын, бұл әке-шешенің бала алдындағы
жауапкершілігінің төмендігін көрсетететіндігіне тоқталды.
Халқымызға жат
Дөңгелек үстел барысында сөз алған облыстық ішкі саясат департаменті
директорының орынбасары Ғалиасқар Сарыбаев:
– Қазақ халқында өз-өзіне қол салу болған емес. Бұл заман өзгерісімен
туындап отырған жағдай. Бүгінде қарасаңыз, толық емес, сәтсіз отбасылар
көп. Осының бәрі өмірді әлі толық танып білмеген, ондағы қиындықтармен
күресе алмайтын бала үшін ауыр соққы. Әке-шеше ажырасты да кетті, ал
баланың жайы қалай болады? Ол бұны қалай қабылдайды, осыған ой жіберіп
жатыр ма? Жоқ, әрине. Осыдан келіп, баланың асыла салуы немесе жаман жолға
түсуі сынды оқиғалар орын алады. Кеше ғана Райымбек ауданында болған үш
жағдайға да отбасындағы түсінбестік, тұрмыстың төмендігі, әке-шешенің
ажырасуы сынды жайлар себеп болып отыр. Бұдан баланың басына түскен
қиындықты көре тұра оған мән бермейтін үлкендер кінәлі деген қорытынды
шығады.
Мектепте қарасаңыз, кейбір оқушылардың қолында қымбат ұялы телефон.
Соны көрген басқа оқушылар да менде неге ондай жоқ деп күйінеді, әке-
шешесіне ренжиді. Осы кішкентай заттың өзінен үлкен мәселе туындайды. Осы
сияқты мектепте әртрлі жайлар орын алуы мүмкін. Бала осы жағдайдан қалай
шығады, кімнен көмек күтуі керек деген сұраққа келсек, бірінші кезекте
мектеп психологына жүгінуі тиіс. Оқушылар мұны тиімді әдіс деп таппайды.
Сондықтан Сенім телефондарының жұмысын жандандырып, жолға қоюымыз қажет.
Ол бүгінгідей емес, қолжетімді жағдайда болуы керек. Бала кез-келген
уақытта, өзін қинаған қандай проблема болсын, сенім телефоны арқылы тегін
хабарласып, толғандырған сұрақтарына жауап алуы тиіс, – деп балалар
арасында орын алатын шиеленісті жағдайдың шешімін табудың жолын көрсетті.
Әрбір мұғалім психолог болуы тиіс
Жетісу жастары жастар орталығының педагогикалық- психологиялық көмек
көрсету бөлімінің бастығы Гүлмира Оспаналиева да көтеріліп жатқан тақырыпқа
орай тұщымды ой қосты.
– Мектептегі психологтар балалар мәселесіне өз дәрежесінде көңіл
бөлмейді деген пікірге қосыламын. Бүгінгі таңда психолог баламен ғана
емес, қиын жағдайға тап болған баланың отбасымен де жұмыс жасауы
керек. Өйткені, оның негізгі проблемасы осы отбасынан басталып отыр.
Бүгін ол баламен жұмыс жасадың делік, ертең сол күйреген күйінде
алдыңа қайта келеді. Сол себепті оның үйінде орын алған негізгі
мәселені анықтап, соған сай әрекет жасау қажет.
3-сыныпта оқып жүргенде менің қызым бір қиын жағдайға тап болды. Мен үшін
күлкілі жайт болып көрінгенімен, ал қызым үшін күрделі мәселе еді. Сол жылы
жолдасым қайтыс болып, өзім қиналып жүргенмін. Қызым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz