Сараптау жүйелері

КІРІСПЕ
ІІ ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Сараптаудың түсініктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
2.2 Сараптау жүйелері дегеніміз не? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4.6
2.3 Сараптау жүйелерінің тағайындалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ...6.8
2.4 С.Л. Сотниктің сараптау жүйелерінің даму жағдайлары
туралы берген базалық түсініктемелері ... ... ... ... ... ... ... .8.10
ІІІ ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ
3.1 Сарапатау жүйелеріндегі шешім қабылдау әдістерін
іздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11.12
3.2 Сараптаау жүйелерінің даму структурасы ... ... ... ... ... ..12.13
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15

ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16.17

Менде бір сұрақ туындады... «Қандай шарттарды орындаған жағдайда компьютерлік программаны сараптайтын деп атаймыз?».
• Бұндай программаның біліммен қамтамасыз етілуін талап ету орынды болып келеді. Жай ғана кейбір алгоритмдерді орындау, мысалы тізім элементтерінің сарапталуын қандай да болмасын құрылғының көмегімен өндіру, шын мәнінде талаптарға жауап бермейді. Басқаша айтқанда, сіз көшеде кетіп бара жатқан кездейсоқ бір адамға дұрыс жауабы бар сұрақтар бергенмен теңдей. Ерте ме, кеш пе бірақ ол міндетті түрде қиын жағдайға да ұшырауы мүмкін.
• Программада пайдаланылатын білім арнайы бір анықталған пәндік кеңістікке негізделінген болуы тиіс. Кездейсоқ есімдер тізімін теру, күн белгілеу және орнын анықтау, классиктер сентенциясы және т.б. – бұл біз айтып отырған білімнен өзгесі болып табылады. Яғни олар программаның негізі бола алмайды, сонымен бірге сараптау әдістерін орындай алмайтыны да анық. Білімдердің өз алдына ұстанатыны кәсіпорындық және интегрирленген – яғни жеке мәліметтер бір-бірімен үйлесімді болуы тиіс және тізбек құра білуі де жөн, мұнда бір звено өзінен кейінгі екіншісін “тартуы” керек.
• Нәтижесінде, бұл білімдерді тиімді пайдалану барысында ақауларды шешу жолдары шығып отырады. Жай ғана өзіңнің мысалы, компьютерді техникалық жабдықтауға қатысты біліміңді көрсетеу – бұл бір нәрсе емес. Яғни компьютерді іске қосу болып есептелінбейді. Дәл осы тәріздес, оперативтік құжаттауға енуге мүмкіндік алу – бұл туындаға үлкен қиындықттарды шешетін маман адамның иелігін, мүмкіндіктерін (немесе программасын) алу емес.
Сараптау жүйелері дегеніміз – компьютерге арналған арнайы программа, ол арнайы бір анықталған пәндік салада түрлі білімдерге қатысты пайдаланылады. Мақсаты – ақауларды немесе үлкен қиындықтарды шешу, арнайы ұсыныстарды өндіру болып отыр. Сараптау жүйелері әдетте маман-адамның көмегін қажет ететін немесе шешім қабылдайтын адамға көмектесетін ассистент сияқты өзіндік функцияларға ие. Басқаша айтқанда, шешім қабылдауды қажет ететін жүйе (техникалық немесе социалды), оны ешбір қателіктерсіз программадан немесе аралық заено, компьютермен араласатын – адам арқылы алуына болады. Шешімді қабылдайтынды өз мүмкіндіктеріне ие сараптаушы деп атаймыз және бұл жағдайда программа өзінің эффектілілігін, яғни әсерлілігін, бар болуын толығымен ақтайды. Альтернативтік нұсқа — адам, ол осындай программамен жұмыс істей алады, осы программаның көмегімен жоғары дәрежедегі сапалы нәтижеге қол жеткізуіне әбден болады. Жалпы алғанда, адам мен машина арасындағы функцияларды тиімді етіп орналастыру сараптау жүйелеріне жоғарғы эффектілікті, әсерлілігін ендірудің ең бір негізгі, кілттік шарты болып келеді.

1. Попов Э.В. Экспертные системы.-М:Наука,1996.

2. Гусаков А.А. Экспертная система в проектировании и управлении строительством.-М.:Стройиздат, 1995.

3. Ж.-Л.Лорьер Системы искуственного интеллекта.-М:Мир,1991.

4. Бралиева Н.Б., Байшоланова Қ.С., Гагарина Н.Л. Экономикадағы ақпараттық жүйелері, Алматы:Нур,2001.

5. Бралиева Н.Б., Байшоланова Қ.С., Гагарина Н.Л. Бизнестегі ақпараттық жүйелері, Алматы:Ротопринт ҚазГАУ,1994.

6. Наумова А.Н. Компьютерные технологии оброботки информации.-М:Финансы и статистика,1995.

7. Нейлор К. Как построить свою экспертную систему-М:Энергоатомоиздат,1991.

8. Марселуе Д. Программирование экспертных систем на ТурбоПрологе.-М:Энергоатомоиздат,1993.

9. Попов Э.В. Искуственный интеллект справочник.Книга 1-Системы обучения и ЭС.-М:Радио и связь,1990.

10. ИНТЕРНЕТ:

• Internet.Сайт: www.google.ru
• Internet.Сайт: www.kurs.lab.ru
• Internet.Сайт: www.yandex.ru
• Internet.Сайт: www.gеogle.ru

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

ІІ ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Сараптаудың
түсініктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
2.2 Сараптау жүйелері дегеніміз
не? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4-6
2.3 Сараптау жүйелерінің
тағайындалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6-8
2.4 С.Л. Сотниктің сараптау жүйелерінің даму
жағдайлары
туралы берген базалық
түсініктемелері ... ... ... ... ... ... ... .8-10

ІІІ ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ

3.1 Сарапатау жүйелеріндегі шешім қабылдау әдістерін

іздеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...11-12
3.2 Сараптаау жүйелерінің даму структурасы
... ... ... ... ... ..12-13

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..14

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...15

ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 16-17

КІРІСПЕ

Менде бір сұрақ туындады... Қандай шарттарды орындаған жағдайда
компьютерлік программаны сараптайтын деп атаймыз?.

Бұндай программаның біліммен қамтамасыз етілуін талап ету орынды болып
келеді. Жай ғана кейбір алгоритмдерді орындау, мысалы тізім
элементтерінің сарапталуын қандай да болмасын құрылғының көмегімен
өндіру, шын мәнінде талаптарға жауап бермейді. Басқаша айтқанда, сіз
көшеде кетіп бара жатқан кездейсоқ бір адамға дұрыс жауабы бар
сұрақтар бергенмен теңдей. Ерте ме, кеш пе бірақ ол міндетті түрде
қиын жағдайға да ұшырауы мүмкін.

Программада пайдаланылатын білім арнайы бір анықталған пәндік
кеңістікке негізделінген болуы тиіс. Кездейсоқ есімдер тізімін теру,
күн белгілеу және орнын анықтау, классиктер сентенциясы және т.б. –
бұл біз айтып отырған білімнен өзгесі болып табылады. Яғни олар
программаның негізі бола алмайды, сонымен бірге сараптау әдістерін
орындай алмайтыны да анық. Білімдердің өз алдына ұстанатыны
кәсіпорындық және интегрирленген – яғни жеке мәліметтер бір-бірімен
үйлесімді болуы тиіс және тізбек құра білуі де жөн, мұнда бір звено
өзінен кейінгі екіншісін “тартуы” керек.

Нәтижесінде, бұл білімдерді тиімді пайдалану барысында ақауларды шешу
жолдары шығып отырады. Жай ғана өзіңнің мысалы, компьютерді техникалық
жабдықтауға қатысты біліміңді көрсетеу – бұл бір нәрсе емес. Яғни
компьютерді іске қосу болып есептелінбейді. Дәл осы тәріздес,
оперативтік құжаттауға енуге мүмкіндік алу – бұл туындаға үлкен
қиындықттарды шешетін маман адамның иелігін, мүмкіндіктерін (немесе
программасын) алу емес.

Сараптау жүйелері дегеніміз – компьютерге арналған арнайы программа,
ол арнайы бір анықталған пәндік салада түрлі білімдерге қатысты
пайдаланылады. Мақсаты – ақауларды немесе үлкен қиындықтарды шешу, арнайы
ұсыныстарды өндіру болып отыр. Сараптау жүйелері әдетте маман-адамның
көмегін қажет ететін немесе шешім қабылдайтын адамға көмектесетін ассистент
сияқты өзіндік функцияларға ие. Басқаша айтқанда, шешім қабылдауды қажет
ететін жүйе (техникалық немесе социалды), оны ешбір қателіктерсіз
программадан немесе аралық заено, компьютермен араласатын – адам арқылы
алуына болады. Шешімді қабылдайтынды өз мүмкіндіктеріне ие сараптаушы деп
атаймыз және бұл жағдайда программа өзінің эффектілілігін, яғни
әсерлілігін, бар болуын толығымен ақтайды. Альтернативтік нұсқа — адам, ол
осындай программамен жұмыс істей алады, осы программаның көмегімен жоғары
дәрежедегі сапалы нәтижеге қол жеткізуіне әбден болады. Жалпы алғанда, адам
мен машина арасындағы функцияларды тиімді етіп орналастыру сараптау
жүйелеріне жоғарғы эффектілікті, әсерлілігін ендірудің ең бір негізгі,
кілттік шарты болып келеді.
ІІ ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Сараптаудың түсініктері
Сараптау жүйелері технологиясы зерттеу саласының жаңа бір бағыты болып
саналады. Ол жасанды интеллект (Artificial Intelligence — AI) деген басқаша
атауға да ие. Бұл саладағы зертеулердің бағыты компьютерлік программаларды
өңдеу мен ендіру болып табылады. Ол программалар мүмкіндіктері кең –
эмульденген, имитирленген, қайта жаңартылған немесе қайта өңделген. Яғни
адамға қатысты сондай өндірістер: ойлауды қажет ететін, өз ісінде мастер
болу мен белгілі бір дәрежеде білімін жинақтау. Оларға шешім қабылдаудың
барлық есептік әдіс-тәсілдері арналады, бейнелерді тану мен адам тілін
түсіну деген сияқты. Бұл технология сәтті түрде кейбір техникалық салаларда
көптеп пайдаланылуда, сонымен қатар қоғам өмірінде де – органикалық химия,
пайдалы қазба байлықтарын іздестіру мен дәрігерлік диагностика да кең
таралған. Сараптау жүйелерінің типтік есептемелерін шешілу түрлеріне
жататындар:

алғашқы деректемелерден ақпарат алу, мысалы гидролокатордан түсетін
сигналдарды қабылдау;

түзетілмейтін диагностика, адам ағзасындағы сияқты техникалық жүйеде
де сондай болады;

ауыр обьектілердің сараптау структурасы, мысалы химиялық бірігу;

күрделі көп компоненттік жүйе конфигурациясын таңдау, мысалы
компьютерлік жүйелерді орналастыру ;

үрдістің орындалу реттілігін жоспарлау, ол арқылы көздеген
мақсаттарыңа жетуге болады, мысалы, орындалатын өндірістік жұмыстар.

Техникалық салада “жай” ғана программалар бар. Олар арнайы бір
анықталған есептеулерге пайдаланылады. Бірақ олар жасанды интеллект
кеңістігіндегі сараптау жүйелері тәріздес бөлек бір жақсы ажыратылатын
программалар классын құра алмайды. Міне айырмашылығы осында жатыр.
Сараптау жүйелерінің барлығын бірдей қанағаттандырарлықтай нақты формальді
анықтылығы жоқ болып табылады. Яғни жоғарыда аталғандардың барлығы дерлік
Тынық Мұхитындағы толқындар тәріздес. Дегенмен де көптеген маңызды
белгілері бар, ол белгілер қайсыбір деңгейдегі болмасын сараптау жүйелеріне
қатысты болады.

2.2 Сараптау жүйелері дегеніміз не?
Арнайы бір немесе бірнеше сараптаушының білімдерін пайдаланатын,
ұсынылуы кейбір формальді түрде болатын және де сараптаушы адамның
логикалық ойлауы мен ауыр немесе формальді емес түрдегі есептеулерге шешім
қабылдауын компьютерлік жүйе пайдаланады. Сараптау жүйелері ауыр
жағдайларда, уақыт жетіспенеде, ақпарат пен білім дәрежесі6 тәжірибесі
жеткіліксіз болғанда квалификациялық консультация мен кеңес беру, кішкене
кеңес берулері мүмкін. Бұл мүмкіндіктер менеджерлер мен арнайы дайындалған
мамандарға негізделініп, бекітілген шешім қабылдауына жәрдемдеседі. Бұл
жүйелердің негізгі идеясы жоғары квалификациялы мамандардың белгіленген
пәндік саласында өз білімдері мен мүмкіндіктерін, деңгейлері мен
дәрежелерін, ақауларды шешудің дұрыс жолдарын таба білу білгірліктерін
пайдалана алуы. Бұл идея сонымен қатар, орташа немесе төмен дәрежедегі
квалификациялық мамандарға қатысты болады. Яғни олардың белгіленген пәндік
саласында өз білімдері мен мүмкіндіктерін, деңгейлері мен дәрежелерін,
ақауларды шешудің дұрыс жолдарын таба білу білгірліктерін пайдалана алуы.
Әдете сараптау жүйелері кең емес көлемдегі пәндік кеңістіктерде
құрылады. Алғашқы модельдер 70-жылдардың орта тұсында пайда бола бастады:
MYCIN жүйесі – дәрігерлік саласында сырқаттанудың диагностикасында
пайдаланылды, DENDRAL жүйесі – пайдалы қазбалардың орналасу орнын білу мен
оған химиялық тұрғыда, яғни топырақ құрамын зерттеуде, сараптаудан өткізуде
қолданылды. Сараптау жүйелерінде келесідей ендірілген жүйелер болады: білім
базасы, шығару механизмі, интеллектуальді интерфейс және талқылаудың
ендірілген жүйесі. Білім базасында сараптаушылардың білімдерінің формальді
суреттемелері бар, ол белгілі бір фактілер жиынтығы мен арнайы ережелердің
түрлерінен құралады. Шығару механизмі немесе шешуші – бұл блок, онда
программа беріледі. Оның қызметінде жалпы стратегиялық шығаруды құрудың
реальденген түзуі немесе ойлаудың керісінше сапалы тізбегі амалдары
орындалады. Интеллектуальді интерфейс көмегімен сараптау жүйелері
тұтынушыға сұрақтар қойып және алынған нәтижелерді шығарудың бейнесін
көрсетеді. Әдетте олар символ түрінде кездеседі.
Сараптаушы адам мен сараптау жүйелерінің арасындағы айырмашылықтар қатары
келесідей болып келеді, яғни сараптау жүйелерінің артықшылықтары:

-оларда алдын ала күмәндану ойлары болмайды және олар әр түрлі бұзу
толқындарына төтеп бере алуы бір беткейлі болып келеді;

-олар асығыс шешімдерді қабылдамайды;

-бұл жүйелер бірінші табыла салғандарды емес, керісінше оптималді болып
табылатын шешімдерді ұсынады. Яғни белгілі бір критерийлерге сай орындалған
амалдарды береді;

-білім базалары өте-өте үлкен болуы әбден мүмкін. Машинаға бір рет қана
ендірілген білімдер үнемі, өмір бойы сақталады. Ал адам болса шектеулі ғана
білім базасына ие және ол білімдерін көпке дейін пайдаланбаса, білімдері
ұмыт қалады немесе әр кезде жоғалады. Нақты мәліметтік көрсеткіш бойынша:
өнер саласындағы 10% шектеулі эффектілік.

...Алғашқы сараптамалар бағаларына берілген жұмыстар, бұрынғы СССР-де 60-
жылдардың соңында пайда болды. Сараптаулық бағаланулардың даму
технологиялық жағдайларының түсініктерін және даму перспективаларын
алғашқылардың бірі болып мойындаған, В.М. Глушков — кибернетика саласындағы
белгілі ғалым. Сараптау жүйелерінің алғашқы даму жағдайларын бағалау
технологияларының өңделуі үрдестіренің орындалуы болғананнан кейін, олардың
көмегімен алғашқы дұрыс, нәтижелік қорытындылар алынды. Олардың практика
жүзіндегі көп пайдаланушылық мүмкіндіктері күннен-күнге артты және осы
күнге дейін осы саладағы келіспеушіліктер мен түсініспеушіліктер мамандар
арасында кездесуі жиі ұшырасады. Мемлекет басшыларының жоғарғы комитетінің
инициативасы бойынша 70-жылдардың басында көптеген сараптамалар болып өтті.
Олардың барлығы сараптау жүйелерінің даму жағдайын бағалау реальдігіне,
мүмкіндігіне көз жеткізу мақсатымен жасалынып, орындалды. Сараптау
обьектісі ретінде Таяу Шығыстағы болып жатқан химиялық өңдірушілер мен
олардың перспективалық даму жағдайын алу ұйғарылды. Алынған нәтижелердің
нашарлығы сондай оларды қанағаттандырарлық деп бағалады. Қорытындылай
келсек, бұл зерттеулер мемлекеттегі сараптау жүйелерінің даму жағдайын
бағалау әдістеріне кері септігін тигізді. Олардың мүмкіндіктерінің
қаншалықты бар екенін, қаншалықты бағалы, сапалы, қаншалықты оларды
практика жүзінде пайдалануға болатындығын білу мен бірқатар алғышарттарды
алдын ала анықтап алу керек болды. Яғни саланы толықтай зерттеп барып,
шешім қабылдаған жөн еді. Шартсыз, барлық бар ақаулар мен қателіктер
сараптау жүйелері көмегімен шешіле бермейтіні сөзсіз. Дегенмен де, сараптау
жүйелерінің технологияларын корректілі түрде пайдалану көп жағдайда
басқарудағы дайындық және бекітілген шешім қабылдауда пайдаланылатын әлі де
жалғыз реальді әдіс болып отыр.

2.3 Сараптау жүйелерінің тағайындалуы
80-жылдардың жасанды интеллект саласындағы зерттеулер, бұл салада
өзіндік бір бағыт қалыптасып, бекігендігін көрсетті. Терминдік анықтамасы
"сараптау жүйелері" (СЖ) болды. СЖ зерттеу мақсаты программаны өңдеу болып
отыр. Нәтижелері сапалы және әсерлі болды. СЖ зерттеушілері көрсеткендей
өз дисциплиналарына атау беруде жиі "білім инженериясы" деп аталатын
терминді қолданған еді. Ол терминді СЖ ғылым саласына алғашқы болып
Е.Фейгенбаум ендірген екен. Сараптау жүйелері технологияларындағы базалық
программалық өнімдер бүкіл дүниежүзі бойынша үлкен қолданысқа ие. Сараптау
жүйелері маңыздылығы келесідей:
сараптау жүйелері технологиясы компьютерде орындалатын практикалық
маңызды есептеулердің ауқымын кеңейтуде, олардың нәтижесі экономикалық
маңызды эффектілік;
сараптау жүйелері технологиясы ұлттық программалық глобальді қиындықтарды
шешуші маңызды өнім болып табылады: созылмалылығы және күрделі қосымшаларды
өңдеудің жоғары бағасы;
сараптау жүйелері технологиясы ұлттық технологиялармен біріктіруден қол
жеткізетін жетістіктер: тұтынушыларды динамикалық модификациялық қосымшамен
қамтамасыз ету;
сараптау жүйелері жобалаудың барлық фазаларында үлкен роль атқарады:
өңдеуде де, өндірісте, орналастыруда, сатуда, қолдау көрсетуде және қызмет
көрсету барысында;
сараптау жүйелері технологиясы коммерциялық кең таралуға ие, ол
интелектуалды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.